1. İbtidai siniflərdə Riyaziyyatın təliminin məqsəd və vəzifələri

1. İbtidai siniflərdə Riyaziyyatın təliminin məqsəd və vəzifələri.
Təlim prosesi daima ardıcıl olaraq inkişaf edir. Müxtəlif zamanlarda özünəməxsus xarakter kəsb edir. Şəxsiyyət yönümlü təhsil sistemində pedaqoji prosesin mərkəzində dayanan müəllim və şagirdlərin funksiyaları dəyişir. Onların fəaliyyəti əvvəlcədən müəyyən olunmuş nəticələrə əsasən qurulur. Müəllim kurikulumlara uyğun inteqrasiya olunmuş planlarla yanaşı, yeni texnologiyalar hazırlayır, əldə edir, yaxud mövcud olanların içərisindən ən münasibini seçir. Bu texnologiyaların müəyyən olunmasında müəllim və şagird şəxsiyyəti təlimin aparıcı subyekti kimi çıxış edir. Münasibətlər "subyekt + subyekt" formasına uyğun üfiqi istiqamətdə qurulur. Bu zaman şagirdlər öz təfəkkürünün, düşüncəsinin, müəllimlər isə şagirdin inkişafı üçün şəraitin təşkilatçısı olur. Müəllimlərin rəhbərlik funksiyası dəyişir, informasiya vermək sahəsindəki fəaliyyəti məhdudlaşır. O, daha çox sinif şəraitində təlim fəaliyyətini əlaqələndirən, istiqamətləndirən məsləhətçi kimi şagirdlərin müstəqil idrak fəaliyyətini, fəal yaradıcılığını təşkil edən subyektə çevrilir. Pedaqoji prosesin təşkili və düzgün qurulmasında mühüm prinsiplərə istinad olunur.
Yeni kurikulumlara uyğun pedaqoji proses əvvəlcədən müəyyən olunmuş nəticələri əldə etmək üçün müəllimlərin əlaqələndirici, istiqamətverici, məsləhətci, şagirdlərin isə tədqiqatçı, təcrübəçi, yaradıcı subyektlər kimi qarşılıqlı əməkdaşlıq fəaliyyətləri əsasında aşağıdakı prinsiplər nəzərə alınmaqla qurulur:
Pedaqoji prosesin tamlığı- pedaqoji prosesdə təlim məqsədləri komplekt (inkişafetdirici, öyrədici, tərbiyəedici) həyata keçirilir, real nəticələrlə yekunlaşan müəllim və şagird fəaliyyətini əhatə edir.
Təlimdə bərabər imkanların yaradılması- bütün şagirdlərə eyni təlim şəraiti yaradılır və pedaqoji proses onların potensial imkanları nəzərə almaqla tənzimlənir.
Şagirdyönümlülük- şagird pedaqoji prosesin mərkəzində dayanır. Bütün tədris və təlim işi şagirdlərin maraq və tələbatlarının ödənilməsinə, onların istedad və qabiliyyətlərinin, potensial imkanlarının inkişafına yönəldilir.
İnkişafyönümlülük- şagirdlərin idrak fəallığı izlənilir, nailiyyətləri təhlil edilir, bilik, bacarıq və vərdişlərinin inkişaf səviyyəsi tənzimlənir.
Fəaliyyətin stimullaşdırılması- pedaqoji prosesin səmərəli və effektiv qurulması, şagirdlərin təlimə marağının artırılması üçün onların fəaliyyətindəki bütün irəliləyişlər qeyd olunur və dəyərləndirilir, nəticə etibarilə şagirdlərin daha uğurlu təlim nəticələrinə istiqamətləndirilməsi təmin olunur.
Dəstəkləyici mühitin yaradılması- pedaqoji prosesin münasib maddi-texniki baza əsasında və sağlam mənəvi-psixoloji mühitdə təşkil edilməsi keyfiyyətin və səmərəliliyin yüksəldilməsi üçün əlverişli və təhlükəsiz təlim şəraiti yaradır.
Ayrı-ayrı fənlərin təlimində bu prinsiplərlə yanaşı xüsusi metodik prinsiplərin də müəyyən olunması didaktik cəhətdən əhəmiyyətli hesab edilir.
Məktəb təcrübəsi əsasında pedaqojika elmi didaktikanın əsas qanunauy­ğun­luqlarından doğan elə məsələləri işləyib hazırlamışdır ki, onlar ayrı-ayrı fənlərin, o cümlədən də riyaziyyatın effektiv təliminə güclü təkan verir. Bu cür məsələlər sistemi mahiyyət etibarı ilə istənilən fənnin təlimini təmin edən vahid tələblər çoxluğu olub, didaktik prinsiplər adlanır. Didaktik prinsiplər təlim prosesinin məzmununun təşkilinə, forma və metodlarına verilən mühüm tələblər kimi nəzərdə tutulur. Riyaziyyatdan ənənəvi metodik ədəbiyyatlarda aşağıdakı didaktik prinsiplər irəli sürülür:
1. Riyaziyyat təlimində elmlilik və müyəssərlik prinsipi;
2. Riyaziyyat təlimində tərbiyə prinsipi;
3. Əyanilik prinsipi;
4. Şüurluq, müstəqillik və fəallıq prinsipi;
5. Biliklərin möhkəmləndirilməsi prinsipi;
6. Sistematiklik və ardıcıllıq prinsipi;
7. Fərdi yanaşma prinsipi.
1. Elmlilik prinsipinin mahiyyəti tədrisin məzmun və metodlarının müasir riyaziyyatın tələblərinə və səviyyəsinə uyğun olmasıdır. Müəssərlik prinsipində şagirdlərin yaş və bilik səviyyələri nəzərə alınır, yəni aşağıdakı tələblərə əməl olunur:
a) sadədən mürəkkəbə;
b) asandan çətinə;
c) məlumdan məchula.
2. Təlimdə tərbiyə dedikdə planlı və məqsədyönlü şəkildə şagirdin dünyagörüşünü inkişaf etdirmək, təbiət və cəmiyyət hadısələrindən düzgün baş çıxartmasına nail olmaq nəzərdə tutulur. Təlim prosesində tərbiyə etmək, bu fənnə şagirdlərdə maraq formalaşdırmaq, möhkəm və dayanıqlı biliklər əldə etməsinə cəhd göstərmək deməkdir.
3. Əyanilik prinsipi - şagirdin öyrəndiyi materialı təsəvvür etməsi, dərketməsi və mənimsəməsindən doğur. Təlimin müxtəlif mərhələlərində əyanilik müxtəlif funkiyaları yerinə yetirir:
a) əşyanın xüsusiyyətlərini öyrənərkən onun özünü və ya şəklini nəzərdən keçirməklə bilik qazana bilər.
b) əgər didaktik məqsəd kimi əşyanın xassələri arasında münasibətlərin öyrənilməsi qarşıya qoyulmuşdursa əlaqələri dərk emək üçün anlayışları konkretləşdirir, illüstrasiya edir.
4. Şüurluluq, fəallıq, müstəqillik prinsipləri öyrənilən hadisə və ya qanunauyğunluqların məqsədyönlü şəkildə dərk edilməsi, yaradıcı surətdə işlənilməsi və tətbiqedilməsi ilə şərtlənir. Bu zaman aşağıdakı şərtlərə əməl edilməlidir:
a) Şagirdlərin idrak fəaliyyətinin təlim prosesinin məzmununa uyğun olması;
b) Təlim prosesində şagirdin təfəkkür fəaliyyətinə istinad edilməsi;
c) Təlim prosesinin şagird tərəfindən dərk edilməsi;
d) Yeni materialın qavranılmasında şagirdlərin əqli fəaliyyət metodlarından yararlana bilməsi.
5. Biliklərin möhkəmləndirilməsi prinsipi həm məktəb qarşısında duran vəzifələrlə, həm də təlim prosesinin qanunauyğunluqları ilə şərtlənir. Didaktikada biliklərin möhkəmlənməsi şərtləri aşağıdakı kimi ifadə olunur:
a) şüurlu mənimsəmə məqsədilə biliklərin qazanılmasında fəallıq göstərilməsi;
b) Təlimin elmiliyi:
c) Tədris materialını yadda saxlamaq üçün müvafiq şəraitin yaradılması.
6. Sistematiklik və ardıcıllıq prinsipi fənnin tədris xüsusiyyətləri, məntiqi strukturu, şagirdin təfəkkür və praktik fəaliyyəti ilə şərtlənir. Bu prinsip riyaziyyatdan tədris proqramının və dərsliklərin tərtib edilməsində ardıcıllıq və tədricən mənimsəmə nəzərdə tutulur. Sistematiklik prinsipi bilikləri sistemli şəkildə öyrənməyə istiqamətləndirir. Ardıcıllıq prinsipi odur ki, təlim aşağıdakı ardıcıllıqla həyata keçirilir:
a) sadədən mürəkkəbə;
b) asandan çətinə;
c) məlumdan məchula;
d) təsəvvürdən anlayışa;
e) bilikdən bacarığa;
ə) bacarıqlardan vərdişlərə.
7. Təlimdə hər bir şagirdə fərdi yanaşma xüsusiyyətlərinin nəzərə alınması öyrənməni səmərələşdirir.
Üzərlərində müxtəsər dayandığımız təlim prinsipləri ənənəvi təlimdə RT prosesində mövzunun məqsədi, xüsusiyyəti və s. faktlardan asılı olaraq, məqsədyönlü şəkildə tətbiq olunur.
Riyaziyyat təlimində tətbiq olunan metodlar
Qeyd etdiyimiz kimi,müəllim kurikulumlara uyğun inteqrasiya olunmuş planlarla yanaşı, yeni texnologiyalar hazırlayır, yaxud mövcud olanların içərisindən ən münasibini seçir.
Riyaziyyat təlimində tələb olunan metodlar hansılardır?
Bunun üçün birinci: aydın olmalıdır ki, bu və ya digər mövzu nə üçün öyrədilir və şagirdlər hansı bilik, bacarıq və vərdişlər qazanacaqlar.
İkinci: müəllim öyrəniləcək materialın strukturu, məzmunu və onun dərslikdəki şərhini yaxşı bilməlidir.
Üçüncü: müəllim təlim obyektini, öyrənənin təfəkkür fəaliyyəti səviyyəsini bilməli, onların bilik, bacarıq və vərdişlərilə tanış olmalıdır.
Təlim metodları şagirdlərin bilikləri səmərəli yollaəldə etməsidir. Bilik, bacarıq və vərdişlərə, idrak metodlarına yiyələnmək və həmçinin şəxsiyyətin formalaşdırılmasına xidmət edən təfəkkür və praktik fəaliyyətin təşkil edilməsi üsuludur. Metodiki təlim sisteminin hazırlanması çoxcəhətli təlim-tərbiyə məsələlərinin həlli üçün əsas sayılır.
Metodiki sistem təlimin forma və vasitələri, məqsədi, məzmunu, üsul və priyomlarını əhatə edir. Metodika nəzəriyyədən praktikaya körpü salan pedaqoji elm sahəsidir.
Hər bir təlim metodu ilə:
a) müəllimlərin öyrətmə və istiqamətləndirmə fəaliyyəti;
b) öyrənənin tədris fəaliyyəti;
c)müəllim və öyrənənin fəaliyyətləri arasında əlaqə olmalıdır.
Ümumi təlim nəzəriyyəsində və riyaziyyat təliminin effektini artırmaq üçün təlim metodları əsas yer tutur. Müasir ali və orta məktəblərin çoxcəhətli təlim-tərbiyə məsələlərini həll etmək üçün təlimin metodiki sisteminin hazırlanmasına və ondan istifadə olunmasına kompleks şəkildə sistemli yanaşmaq lazımdır. Metodiki sistem dedikdə təlimin məqsədləri, məzmunu, metodları, vasitələri və təşkili formaları nəzərdə tutulur. Riyazi anlayışın formalaşdırılması prosesində və onlardan praktik tədris fəaliyyətində istifadə olunarkən meydana çıxan riyazi məsələlərin həll edilməsi prosesində müxtəlif təlim metodları tətbiq olunur. Təlim metodları problemi qisa şəkildə necə öyrətməli?- sualına cavab verməlidir.