26 fevral 1992-ci il. Taleyin və zamanın Azərbaycan xalqına bəxş etdiyi ən dəhşətli və
Yüklə 207,22 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- “Müasir səhiyyə elmi əsaslarla dünyada əldə edilmiş təcrübə əsasında və bir də səhiyyə
- “Azərbaycanda keyfiyyətli, səviyyəli tibbi xidmətin göstərilməsi üçün bütün imkanlar var!” İlham Əliyev
- twitter.com/MerkeziKlinika XOCALI - İNSANLIĞIN DƏFN OLUNDUĞU MƏKAN
- Dr. Yaqut Qarayeva MƏRKƏZİ KLİNİKA
|
26 fevral 1992-ci il. Taleyin və zamanın Azərbaycan xalqına bəxş etdiyi ən dəhşətli və amansız bir gün. Elə bil səhərdən bilinirdi bu günün faciəsi, neçə-neçə günahsız insanın, qocanın, uşağın, qadının, körpənin, bir sözlə günahı azərbaycanlı olmaq olan yüzlərlə insa- nın qətlinə fərman veriləcək. Başqa günlərdən fərqli olaraq təbiət də öz sərt üzünü göstərirdi, aramsız yağan qar sürətli küləyin təsiri ilə iti qılınc kimi adamı kəsir, soyuq ilikləri belə don- dururdu. Nə bu sərt qış gecəsi, nə də insanlı- ğın adi məhrəmiyyət hissləri erməni qəzəbini, kin və nifrətini cilovlaya bilmədi. İnsanların köməksizliyindən və gecənin səssizliyindən istifadə edən erməni vəhşiləri, öz hava- darları olan keçmiş SSRİ-nin Xankəndində yerləşən 366-cı motoatıcı alayının köməyi ilə əvvəlcədən hazırladıqları soyqırım planlarını həyata keçirdilər. O gecə bədii filmlərdə belə görmədiyimiz dəhşət yaşadı Xocalı. Elə bir dəhşət ki, yer üzü belə müsibət və vəhşiliyi az görmüşdü. Evlərə, binalara od vuruldu, torpaq qana qərq edildi o gecə. Düşmən rəhm diləyən qocaya, xəstəyə, qadına aman vermədi. Uşaq- lar valideynlərinin gözləri qarşısında xüsusi qəddarlıqla qətlə yetirilirdi. Qız-gəlinlər əsir alındı. Aramsız güllə yağışından qurtulub aya- ğı yalın, başı açıq halda meşələrə, dağlara üz tutanların çoxu yolda dondu, qar uçqunları- na düşdü. O gecə hara gedəcəyini, kimdən imdad diləyəcəyini bilməyən uşaqların doğ- malarının meyidləri arasında çaş-baş halda vurnuxmalarını, ətrafda nə baş verdiyindən xəbərsiz körpənin gözlərini həyata əbədilik yummuş anasının buz kimi soyuq döşlərini əmməsini göz önünə gətirin... Həmin gecə Xocalı sakinlərinin üzləşdikləri müsibətlərin hansı birini deyəsən, hansı birini yazasan? Qələm acizdir, bu vəhşilikləri təsvir etməkdə. Xocalı faciəsi şahidlərin dili ilə: Xocalı sakini Cəlil Hümbətov: “Mənim gö- zümün qabağında bir gəlinin qucağındakı körpəyə beş avtomat gülləsi vurub parça- parça etdilər. Həmin gəlini isə sinəsindən güllə ilə vurub öldürdülər. Mənim oğlumu, hamilə gəlinimi, həyat yoldaşımı, 16 yaşında qızımı gözlərimin qarşısında, Xocalının içində öldürdülər. Bir mesxeti türkünü 11 nəfər ailəsi ilə birlikdə evdən çıxmağa qoymadılar, ben- zin töküb od vurdular, hamısı yandı… Ensiz taxtalardı, üzərinə mismarlar vurmuşdular. Qollarıma və əllərimə qoyub çıxdılar üstünə. Təpiklədikcə mismarlar girdi əlimə-qoluma... Mən 48 gün əsirlikdə qaldım, qayıdanda çəkim 72 kq-dan 28 kiloqrama enmişdi”. Xocalı sakini Əntiqə Qəhrəmanova: "Əsgəran tərəfdən bir tank, bir BTR gəldi, yoldakı və yolun kənarındakı adamları qırdılar. Meyitləri cərgə ilə düzdülər, adamların qulaqlarını, qa- dınların döşünü kəsirdilər, kiminin gözlərini çı- xarır, ya da yandırırdılar. Bir neçə hamilə qadı- nın qarnını yarıb, uşaqlarını çıxardılar, ağacların üstünə atdılar. Bir erməni yeznəm Təvəkkülün qulağını kəsib ayağına bir güllə vurdu, son- ra onu ağaca bağladılar. Ondan tələb etdilər ki, “de, yer erməninindir”. Təvəkkül də dedi ki, “adam ölümdən ötəri yerini, Vətənini sat- maz!”. Sonra ayaqlarına benzin atıb od vur- dular, xeyli yanandan sonra təkrar dedilər ki, “de, yer erməninindi”. Təvəkkül eyni cavabı verəndən sonra başından benzini töküb, diri- diri yandırdılar". Ermənilərdən etiraflar Qarabağ hadisələrinin iştirakçışı, ermənilərin ən çox sevdiyi ideoloqlarından biri, yazı- çı –şair Zori Balayan "Ruhumuzun dirçəlişi" adlı kitabında Xocalıda törətdikləri soyqı- rım haqqında yazır: "Biz Xaçaturla ələ ke- çirdiyimiz evə girərkən əsgərlərimiz 13 yaşlı bir türk uşağını pəncərəyə mismarlamışdılar. Türk uşağı çox səs-küy salmasın deyə, Xaçatur uşağın anasının kəsilmiş döşü- nü onun ağzına soxdu. Daha sonra 13 yaşındakı türkün ba- şından, sinəsindən və qarnından dərisini soydum. Saata baxdım, türk uşağı 7 dəqiqə sonra qan itirərək dünyasını dəyişdi. Ru- hum sevincdən qürurlandı. Xaçatur daha sonra ölmüş türk uşağının cəsədini hissə- hissə doğradı və bu türklə eyni kökdən olan itlərə atdı. Axşam eyni şeyi daha 3 türk uşağına etdik. Mən bir erməni kimi öz vəzifəmi yerinə
yetirdim. Bilirdim ki, hər bir erməni hərəkətlərimizlə fəxr duyacaq". Daha bir erməni müəllif, hazırda Livanda məskunlaşmış yazıçı-jurnalist David Xerdiyan müsibətləri "Xaç uğrunda" kitabında fəxrlə xatırlayır: "Səhərin soyuğunda biz Daşbu- laq yaxınlığındakı bataqlıqdan keçmək üçün ölülərdən körpü düzəltməli olduq. Mən ölülərin üstünə getmək istəmədim. Bunu görən pod- polkovnik Ohanyan mənə işarə etdi ki, qorx- mayın. Mən ayağımı 9-11 yaşlı qız meyidinin sinəsinə basıb addımlamağa başladım. Mənim ayaqlarım və şalvarım qan içində idi. Və mən beləcə 1200 meyidin üstündən keçdim". Faciənin dəhşətli miqyası: Erməni qoşunlarının vəhşiliyi nəticəsində Xocalı əhalisindən 613 nəfər öldürülmüş, 487 nəfər şikəst qalmış, 1275 nəfər dinc sakin - qoca- lar, uşaqlar, qadınlar əsir götürülərək ağlasığmaz erməni zülmünə, təhqir və həqarətlərinə məruz qalmışlar. 150 nəfərin taleyi hələ də məlum de- yildir. Bu əsl soyqırım idi. Xo- calıda öldürülmüş 613 nəfərdən 106-sı qadın, 63 nəfəri uşaq, 70 nəfəri qocalar olmuşlar. Xocalı faciəsində 8 ailə bütövlüklə məhv edilmiş, 24 uşaq hər iki valideynini, 130 uşaq isə valideyinlərindən birini itirmişdir. Bu cinayətdə 56 nəfər xüsusi qəddarlıqla və amansızlıqla qətlə yetirlimişdir. Onlar diri-di- ri yandırılmış, başları kəsilmiş, üzlərinin dərisi soyulmuş, körpə uşaqların gözləri çıxarılmış, süngü ilə hamilə qadınların qarınları yarılmış- dır. Ermənilər hətta meyitləri də vəhşicəsinə təhqir etmişdilər… Qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycan xal- qı tarix boyu erməni millətçi-şovinistlərinin davamlı olaraq etnik təmizləmə, soyqırım siyasətinə məruz qal- mışdır. Erməni idelo- loqlarının "dənizdən dənizə
Ermənistan" adlı sərsəm bir ide- yasını reallaşdırmaq cəhdi
neçə-neçə kəndlərin, şəhərlərin dağılması, on minlərə günahsız insanın ölümü, yüz minlərlə azərbaycanlının öz
tarixi torpaqların- dan didərgin düşməsi ilə nəticələnmişdir. XX əsrin faciəsi olan Xocalı soyqırımı bu aqres- siv və cinayətkar erməni siyasətinin növbəti təzahürüdür. Bu faciə təkcə Azərbaycan xal- qına deyil, bütün insanlığa, bəşəriyyətə qarşı yönəlmiş ən ağır cinayətlərdən biri olan əsrin Xatın, Xirosima, Naqasaki və Sonqmi kimi dəhşətli faciələri ilə bir sırada dayanır. Xocalı şəhərini hədəfə almaqda məqsəd nə idi? Bu, bir tərəfdən Qarabağın dağlıq hissəsində azərbaycanlılardan ibarət olan, strateji əhəmiyyətli maneəni aradan qal- dırmaq idisə, digər tərəfdən ümumiyyətlə Xocalını yer üzündən birdəfəlik silmək məqsədi idi. Çünki Xocalı elə bir yaşa- yış məskəni idi ki, o, Azərbaycan tarixinin qədim dövrlərindən müasir dövrə qədər ta- rix və mədəniyyət ənənələrini özündə əks etdirirdi. Bu xüsusi mədəniyyət tarixə Xocalı- Gədəbəy mədəniyyəti kimi düşmüşdür. Erməni işğalından sonra bütün bu maddi mədəniyyət abidələrinin məhv edilməsi və dünyanın ən qədim məzarlıqlarından sayılan Xocalı qəbiristanlığının texnika vasitəsiylə darmadağın edilməsi erməni vandalizmi- nin bariz nümunəsi olmaqla yanaşı, dünya mədəniyyətinə qarşı zorakılıq aktıdır. Bu
cinayət cəzasız
qalmamalı və
Ermənistanın hərbi-siyasi təcavüzü dünya ictimaiyyəti tərəfindən ittiham edilməlidir. Beynəlxalq təşkilatlar, dünya dövlətlərinin parlamentləri Ermənistan Respublikasının Azərbaycan torpaqlarında törətdiyi hərbi cinayətə - Xocalı soyqırımına, əsl soyqı- rım hadisəsi kimi beynəlxalq siyasi-hüquqi qiymət verməlidirlər. Azərbaycan xalqı və onun dövləti isə Xocalı Soyqırımını heç vaxt unutmur və unutmayacaqdır. “Mərkəzi Klinika” Ambulatoriyası Ünvan: Zərifə Əliyeva küç. 5, Az1005 “Mərkəzi Klinika” Xəstəxanası Ünvan: Parlament pr. 76, Az1006 MƏRKƏZİ KLİNİKA
Mənim gözümün qabağında bir gəlinin qucağındakı körpəyə beş avtomat gülləsi vurub parça-parça etdilər. Həmin gəlini isə sinəsindən güllə ilə vurub öldürdülər.
Məlumdur ki, qış fəslinin ən soyuq və havanın qeyri-sabit keçdiyi ayların- dan biri fevraldır. Bu ayda soyuq hava şəraiti və bununla əlaqədar olaraq qapalı məkanlarda (evlərdə, iş yerlərində və s.) daha çox vaxt keçirmək məcburiyyətində qalmağımız bir çox xəstəliklərin meyda- na gəlməsinə və yayılmasına səbəb olur. Xüsusilə də, zökəm, qrip, faringit, laringit, sinusit, otit, bronxit, pnevmoniya kimi infeksion xəstəliklərə rastgəlmə tezliyi artır. Əsasən yaşlılar, hamilələr və xronik xəstəliyi olan şəxslər bu kimi xəstəliklərə qarşı daha həssas olur. Bəs, nə üçün mikrobların yaşamasına mane olan soyuq hava bizi xəstələndirir? Qış mövsümündə soyuq havaya uy- ğunlaşmaq üçün orqanizmin daha çox enerji sərfinə ehtiyacı yaranır. Bu ehtiyac ödənmədikdə orqanizmin müqaviməti düşür və infeksiyaya yoluxma təhlükəsi artır. Orqanizmin müqavimətini aşağı salan amillərə həddən artıq yorğunluq, stress, qidalanma pozğunluqları aiddir. Digər tərəfdən də məlumdur ki, mikroorqanizmlər soyuqda deyil, istidə daha çox inkişaf edərək artır və sonda da məhv olurlar. Məhz qış fəslində vaxtımı- zın çox hissəsini qapalı və isti məkanlarda keçirdiyimizdən bu da mikrobların və virusların yayılması üçün münbit şərait yaradır və beləliklə, xəstəliklər insandan insana yoluxma yolları ilə daha sürətlə yayılr.
Yoluxma Yolları Viruslarin yol açdığı infeksion xəstəliklər asqırma, öskürmə nəticəsində içərisində xəstəliyə səbəb olan canlı vi- rusları daşıyan damcıların ətrafa saçıl- ması ilə yayılır. Bu damcılar bir neçə saat ərzində havada qala bilir və insanlara xəstəliyi keçirir. Buna görə də məktəb, bağça, xəstəxana kimi insanların sıx top- landığı yerlərdə olanlar xüsusilə risk al- tındadırlar. Əl ilə görüşmə, öpüşmə, bir mertdən qısa məsafədə yaxınlaşaraq danışmaq əsas yoluxma yollarıdır. Möv- süm xəstəliklərinin səbəbi əksər hallar- da viruslardır. Simptomları oxşar olduğu üçün bu xəstəiklər cəmiyyətdə qrip adıy- la tanınır, halbuki sadəcə İnfulenza viru- sunun törətdiyi xəstəlik qrip adlanır. Bu xəstəliklər arasında ən çox təsadüf edilən və insanların gündəlik fəaliyyətlərinə nəzərəçarpacaq dərəcədə təsir göstərən və sürətli yayılması ilə xarakterizə olu- nanlar qrip və zökəm xəstəlikləridir. Qrip və Zökəm eyni xəstəlikdirmi? Qrip və Zökəm əlamətləri tez-tez qa- rışdırılan iki fərqli xəstəlikdir. Zökəmə səbəb olan 100-dən çox virus vardır və buna görə də dəfələrlə zökəm olmaq mümkündür. Qrip və zökəmin əsas fərqi qripdə temperaturun yüksəlməsidir. Ay- rıca zökəm əsasən “ayaq üstə keçirilən” bir xəstəlik olduğu halda qrip xəstələrin günlük işlərini görməsiniə mane ola- caq halsızlığa gətirib çıxara bilər. Hər iki xəstəlikdə də burun axıntısı və ya tıxa- nıqlığı, boğaz ağrısı və öskürək ola bilər. Qrip xəstəliyində əlamətlər 1-2 günlük gizli dövrdən sonra birdən-birə başlayır. Ən çox görünən əlamətlər 38-41C tempe- ratur, baş ağrısı, yorğunluq, quru öskürək, boğaz ağrısı, burun axıntısı, əzələ ağrıla- rıdır. Yüksək temperatur adətən 3-5 gün davam edir. Əlavə və gizli xəstəlikləri, im- mun çatışmazlığı olan şəxslərdə, uşaqlar və yaşlılarda ciddi ağırlaşmalara səbəb ola bilər.
Qrip hər il dünyada 600 milyon insa- na təsir edən, xüsusilə uşaqlarda və yaş- lılarda ciddi xəstəliklərə səbəb ola bilən tibbi problemdir. Qriplə əlaqədar olaraq yaranan pnevmoniya və meningit kimi xəstəliklər hər il təqribən 500 min in- sanın ölümünə səbəb olur. Qrip, həm də xüsusilə qış aylarında məktəb və iş həyatımızı məhdudlaşdıran ciddi sosial problemdir. Qripin əlamətləri
Müalicə
İstər qrip, istərsə də zökəm özbaşına sağalan xəstəliklərdir. Sağalma müddəti qrip üçün bir az daha uzun olub, 3-10 gün davam edir. Zökəmin müalicəsi üçün hər hansı bir dərmandan istifadə olunmur. Qripin müalicəsində antibiotiklər təsirli deyildir və çox zaman ehtiyac olmadan istifadə olunur. Antibiotiklər ancaq qrip zamanı ikincili olaraq rast gəlinən bakte- rial infeksiyalar (sinusit, pnevmoniya, otit) inkişaf etdiyi halda istifadə edilməlidir. Qripin müalicəsində istirahət, bol su istifadəsi, ağrı kəsici və temperatur sa- lıcı dərmanlar ilə simptomatik müalicə tövsiyyə olunur. Qorunma tədbirləri Qripdən qorunmaq üçün ilk öncə güclü immunitetə sahib olmalıyıq. Bunun üçün isə, bizə sağlam həyat tərzi lazımdır. Gigiyena, düzgün qidalanma, yuxu reji- mi və zərərli vərdişlərdən uzaq durmaq sağlam həyat tərzinin təməlidir. Qripdən qorunmaq üçün: • Əllər tez tez yuyulmalıdır. Bol su və sabun ilə minimum iki dəqiqəlik yuma, mikrobların yoluxma riskini əhəmiyyətli dərəcədə azaldır. • Əllər bir müddət yuyulmayıbsa üzə, gözlərə, ağıza toxundurmaq olmaz. • Qrip keçirən insanlar və istifadə etdikləri əşyalarla təmasdan qaçmaq lazımdır. • Enerji sərfiyyatı çox olduğu üçün düzgün qidalanmaq lazımdır, amma həddən artıq yağlı yemək və az hərəkət artıq çəkiyə səbəb ola bilər. Ona görə də enerji verəcək qidala- ra, meyvə və tərəvəzlərə üstünlük verilməlidir. Tərkibində bol miqdar- da A,C,E vitaminləri ilə zəngin olan qidalardan faydalanmaq, günboyu bol maye qəbul etmək lazımdır. La- zımi qədər meyvə-tərəvəz qəbul etməyən insanlar isə, immun siste- mini gücləndirən D və B vitaminləri daxil olan multivitamin dəstəyi ala bilər. Lakin yüksək miqdarda vita- min qəbulunun faydadan çox zərər verəcəyi də unudulmamalıdır. • Geyimə xüsusi yanaşılmalı, soyuqdan qorunacaq tərzdə geyinməklə yanaşı, həddən artiq tərləməməyə də çalış- maq lazımdır. • Orqanizmin müqavimətini artırmaq üçün insana normal yuxu da lazımdır. Yetkin bir insan gün ərzində 7-9 saat yatmalıdır. Ürək döyüntülərinin sayı, qan təzyiqi və tənəffüs sayı yuxu za- manı azalır. Həmçinin, orqanizmə fay- dalı hormon sekresiyası yuxu zamanı artır. Yuxu da qidalanma kimi düzgün rejimlə olmalıdır. Yuxu üçün ən ideal saatlar gecə 23:00 ilə səhər 07:00 ara- sınadır.
• Zərərli vərdişlərdən, xüsusilə də siqa- ret, digər tütün məhsulları və spirtli içkilərdən uzaq durmaq da orqaniz- mimizi möhkəmləndirmək və qripdən qorunmaq üçün əhəmiyyətlidir. Peyvənd
Mövsümi xəstəliklər içərisində Qrip, peyvənd ilə qorunması mümkün olan xəstəlikdir. Qrip peyvəndi kimlərə olun- malıdır?
• 50 yaşdan yuxarı insanlara • Xroniki ağciyər və ürək xəstələrinə • Uzun müddətli aspirin müalicəsi verilən 6 ay – 18 yaş arası uşaqlara • Xroniki böyrək xəstəliyi olanlara • Şəkərli diabet xəstəliyi olanlara • İmmun sistemi çatışmazlığı olanlara • Həkimlər, tibb işçiləri və xəstəxanada çalışan digər personala Bu risk qrupundan əlavə yaşı 6 ay- dan yuxarı hər kəs peyvənd oluna bilər. Hər il mövsüm xəstəlikləri yayılmazdan öncə oktyabr, noyabr aylarında peyvənd almaq lazımdır. Qeyd etmək istəyirəm ki, Mərkəzi Klinikada yüksək keyfiyyətli qripə qarşı peyvənd oluna bilərsiniz. Unutmayın ki, sağlamlığınız öz əlinizdədir! Dr. Yaqut Qarayeva MƏRKƏZİ KLİNİKA BÜLLETEN-4 | FEVRAL 2015 2
MƏRKƏZİ KLİNİKA BÜLLETEN-4 | FEVRAL 2015 3 30 yaşından sonra hər beş nəfərdən biri yuxu zamanı daim xoruldayır. İctimai şüurda belə bir fikir formalaşmışdır ki, xoruldama xoşagəlməz, lakin təhlükəsiz bir səs fenome- nidir. Lakin az adam bilir ki, "dəhşətli" xorul- dama Obstruktiv Yuxu Apnoe kimi ciddi bir xəstəliyin olmasından xəbər verə bilər. Bu qorxunc xəstəliyin ilk şahidləri yuxu apnoe olanın yaxınları olur. Onlar narahatlıq hissi ilə həmin şəxsin xoruldamasının ani ola- raq kəsilməsini və nəfəsinin dayanması halını qeyd edirlər. Təxminən 30-40 saniyədən son- ra isə o, əlini-ayağını tərpədərək və bədənini çevirərək, bərkdən xoruldamağa və yenidən nəfəs almağa başlayır. Bəzən gecə ərzində ümumi müddəti 4-5 saat olan, sayı isə 500- 600-ə çatan nəfəsin kəsilməsi epizodları baş verir. Bu da qanda kəskin oksigen enmələrinə və beyinin xroniki hipoksiyasına səbəb olaraq, arterial hipertenziyanın, miokard infarktının, beyin insultunun və yuxuda qəfil ölüm riskinin ciddi dərəcədə artmasını göstərir. Yuxuda tənəffüs funksiyasının pozulması insanın yuxu keyfiyyətinin kəskin pisləşməsinə səbəb olur. Baş ağrısı, daimi yuxululuq, əsəbilik, diqqət və yaddaş zəifləməsi, poten- siyanın aşağı enməsi yuxudan davamlı olaraq doymayan insanda olan simptomlardan yal- nız bir hissəsidir. Avtomobili idarə edərkən ani yuxuya getməyə səbəb olan kəskin yuxubasmalar xüsusilə təhlükəlidir. Statistik məlumatlar göstərir ki, Obstruktiv Yuxu Apnoe Sindromu xəstələrində avtomobil qəzaları etmə ehtima- lı, adi qəza göstəricisindən 10 dəfə çoxdur. Bəs bu xəstəliyin səbəbi nədir? Yuxa- rı tənəffüs yollarının hava keçiriciliyi onların daxili diametrindən, udlaq əzələlərinin tonu- sundan və nəfəsalma zamanı döş qəfəsində yaranan mənfi təzyiqdən asılıdır. Yuxu zamanı udlağın əzələ tonusunun ciddi şəkildə azal- ması tənəffüs yolların bağlanmasına səbəb olur. Bu hal adətən nəfəsalma fazasında baş verir, çünki mənfi təzyiq hava divarlarını bir- birinə yaxınlaşdıran bir qüvvə yaradır. Boğulma xarakterli nəfəsalmanın dayan- ması qanda kəskin oksigen defisitinə gətirib çıxarır və həmin anda bu təhlükədən sovuş- maq üçün beyinin oyanması baş verir. Beyinin aktivləşməsi nəticəsində udlaq əzələlərərinə təkanverici impuls göndərilir və tənəffüs yol- ları açılır. Tənəffüs funksiyası bərpa olunandan sonra qanda və bütövlükdə orqanizmdə oksi- gen balansı bərpa olunur, beyin sakitləşir və yenidən yuxuya gedir, ancaq 1-2 dəqiqədən sonra apnoe yenidən təkrarlanır. Yuxuda tez-tez baş verən uzun müddətli nəfəs pozulmaları qanın oksigenlə doyumlulu- ğunun kəskin azalmasına səbəb olur. Belə hallar ilk növbədə oksigenə böyük həcmdə tələbatı olan daxili orqanlara - beyinə və ürəyə təsir edir. Mütəmadı təkrarlanan səhər başağrıları gecə yuxusu zamanı yaranmış beyin hipoksiyasının bir təzahürüdür. Ürəyin işemik xəstəliyi olan şəxslərdə qanın oksigenlə doyumluluğunun pozulması halları ciddi ürək aritmiyalarına və miokard infarktına gətirib çıxara bilər. Arterial Hipertenziyası olan xəstələrdə isə yuxu apnoe farmakorezistentliyi (dərmanın təsirsizliyi) yara- daraq, beyin insultu riskini artırır. Bundan əlavə, hipoksemiya mədəaltı vəzdə sintez olunan insu- linin bioloji aktivliyini zəiflədərək, şəkərli diabeti və metabolik sindromu yarada bilər. Hər bir nəfəs dayanması orqanizm üçün stressdir. Hər bir belə stress sistolik arteri- al təzyiqinin 200-250 mm c.s.-dək yüksəldir. Gecə mütamadi olaraq baş verən arterial təzyiqin yüksəlməsi hipertenziv krizlərə səbəb olur. Bu kateqoriya pasiyentlərdə beyin in- sultu riskinin artması ehtimalı məhz bununla izah edilə bilər. Belə hallarda Arterial Hiper- tenziyanı hətta ən muasir dərman preparat- larla da nəzarətdə saxlamaq mümkün olmur. Hipoksemiya (qanda oksigen çatışmazlığı) və dərin yuxu mərhələlərinin olmaması, insan orqanizmində yağ mübadiləsini tənzimləyən somatotrop hormonunun (STH) sintezinin azalmasına səbəb olur. Məlum olduğu kimi, qəbul etdiyimiz qida məsullarının bir hissəsi enerjiyə çevrilir, bir hissəsi isə yağ şəklində ehtiyatda saxlanılır. Qida çatışmazlığı zamanı yağ enerjiyə çevrilir və orqanizm tərəfindən sərf olunur. STH yağın enerjiyə çevrilməsini təmin edir. Bəs bu hormonun sintezi pozul- duqda nələr baş verir? Orqanizmdə enerji defisitinin olmasına baxmayaraq, piy enerjiyə çevrilə bilmir. Beləliklə, insan enerji tələbatının təmin edilməsi üçün qida qəbulunu artırmaq məcburiyyətində qalır. Bu halda bütün artıq kalorilər "ölü çəki"yə çevrilir və insanın bədən çəkisi qısa zamanda artır. Belə hallarda arıqla- mağa yönəlmiş pəhriz və farma- koterapiya kimi səylər nəticəsiz qalır. Bundan
başqa, boyun
nahiyyəsində piy qatının əmələ gəlməsi tənəffüs yollarının daha da daralmasına və xəstəliyin inkişafına yol açır. Bu da öz növbəsində, STH-nın çatışmazlı- ğını dərinləşdirir. Beləliklə, xüsu- si müalicəsiz qırılması mümkün olmayan sonsuz bir dairə yara- nır. Bununla yanaşı olaraq, yuxu apnoe-nin ağır formaları kişilərdə libido və potensiyanın enməsinə səbəb olan testosteron hormo- nun sintezini azaldır. Diaqnostika İnsanda Yuxu Apnoe sindromunun olma- sından necə şübhələnmək olar? Bu xəstəlikdən əziyyət çəkən şəxslər adətən xüsusi xarici görünüşə malikdirlər. Bu halı Çarlz Dikkensin “Pikvik Klubunun meyarları” əsərinin Co adlı personajında daha dəqiq təsvir edilmişdir: “O həmişə yersiz hallarda yuxuya gedən və xorul- damağa başlayan qısa boyunlu, qırmızı sifətli kök adam idi...” İlkin diaqnozu qoymaq üçün aşağıda qeyd olunmuş xüsusiyyətlərdən üçü (və ya yalnız birincisi) olduqda, dərinləşmiş müayinələrin aparılması zəruridir: • yuxuda nəfəs kəsilməsinin olması • yüksək səsli və ya ara verən (fasiləli) gecə xoruldamaları • gecə ən azı 1 dəfə sidiyə çıxma • gecə yuxusunun uzun müdətli pozulması (> 6 ay) • gündüz saatlarında yuxululuğun artması • piylənmə • arterial hipertenziya (xüsusilə gecə və erkən səhər saatlarında baş verən) Yuxu apnoe-ni müəyyən etməyin ən asan yolu yuxuda olan insanın müşahidə edilməsidir. Adətən yuxuya gedən kimi o, xoruldamağa başlayır, tezliklə xoruldamanın səsi birdən kəsilir, lakin sinə və qarın divarı- nın hərəkəti göstərir ki, o, nəfəs almağa çalışır. Təxminən 20-40 saniyə sonra bərpa olunan xoruldamanın və bir neçə dərin nəfəsalma- vermələrin möhkəm səsi eşidilir. Adətən həmin şəxsin yuxusu çox narahat olur. O, ya- taqda tez-tez çevrilir, bəzən isə öz özünə nəsə danışır. Xəstəliyin ağır formasında tsiklik apnoe- lər insanın yuxuya getdikdən sonra bədənin istənilən vəziyyətində baş verir. Xəstəliyin yüngül və orta-ağır formalarında apnoe epi- zodları yalnız yuxunun dərin mərhələsində və ya insan kürəküstü vəziyyətdə yatarkən müşahidə edilir. Tənəffüs funksiyasının po- zulması çox hallarda spirtli içkilərin qəbulu ilə bağlıdır. Yuxuya 3-4 saat qalmış yüksək doza- da alkoqolun qəbulundan sonra xoruldama və apnoe baş verir. Yuxu apnoe-nin diaqnostikasının qızıl standartı polisomnografiya (PSG) adlanan yuxu testidir. Yuxu testi laboratoriya şəraitində xüsusi avadanlığın istifadəsi ilə bir gecə ərzində aparılır. PSG zamanı beyinin potensi- alları, ürəyin fəaliyyəti, əzələ tonusu, tənəffüs funksiyası və qanın oksigenlə təminatı monitorizə edilir. Yuxu apnoe-nin ağırlıq dərəcəsi xəstədə bir saat ərzində neçə dəfə nəfəs dayanması baş verməsindən asılı olaraq müəyyən olunur. Ağır apnoiklərdə yuxuda hər 1-2 dəqiqədən bir nəfəs dayanır. Ciddi yuxu fraqmentasiyası və intermitə edən hipoksemi- yası simpato-adrenal sistemin aktivləşməsinə, hipotalamus-hipofis çatışmazlığına, insulinin rezistentliyinə, oksidativ stressə, qanın qatı- laşmasına, iltihab mediatorların aktivləməsinə gətirərək, ürək işemik xəstəliyinin, arterial hipertenziyanın, şəkərli diabetin, metabolik sindromun, piylənmənin, aritmiyaların riskini ciddi dərəcədə artırır. Avropa və ABŞ-də apa- rılan tədqiqatlar göstərmişdir ki, Obstruktiv Yuxu Apnoe olanlarda yuxarıda qeyd olunan xəstəliklərin yaranma ehtimalı 10-12 dəfə (!) yüksəkdir. Müalicə
Mərkəzi Klinikada 2010-cu ildən etibarən bu xəstəliklərin müalicəsi ilə məşğul olan Azərbaycanda ilk Yuxu Laboratoriyası fəaliyyət göstərir. Almaniya mütəxəssislərinin köməyi ilə qısa zamanda laboratioriyamız Yuxu Mərkəzinə çevrilərək müayinə və müalicələr tibb elmləri doktorunun rəhbərliyi altında ekspert səviyyəsində aparılır. Obstruktiv Yuxu Apnoe-nın müalicəsi yuxu zamanı xüsusi ci- haz və maska istifadəsindən ibarətdir. Bu müalicə metodu CPAP (Continues Positive Airway Pressure) adlanır. Cihaz insanın yuxa- rı tənəffüs yollarında mənfi təzyiqin qarsını alaraq, nəfəs yollarını açıq vəziyyətdə saxlayır. Müalicə alan xəstələr qısa zamanda normal həyata qayıdır, xroniki xəstəliklərinin gedişatı yaxşılaşır, ciddi kardio-vaskular risklər azalır, hətta bədən çəkisi belə azalmağa başlayır. Son illərdə beynəlxalq kardiolo- ji konqresslərdə Obstruktiv Yuxu Ap- noe probleminə seksiyalar ayrılır, ge- niş müzakirələr aparılır. Düşünürəm ki, bu xəstəlik kardio-vaskulyar riskini ciddi dərəcədə yüksəltdiyinə görə, ölkəmizin kardi- oloqlarının diqqət mərkəzində yer almalıdır! Prof. Dr. Yusif Nağıyev XORULDAMA Yüklə 207,22 Kb. Dostları ilə paylaş:
|