3-bob. Byudjet tuzilishi va byudjet tizimi

---

70
3-BOB. BYUDJET TUZILISHI VA BYUDJET TIZIMI
3.1. Davlat tuzilishi shakllari va ularning mamlakatdagi 
byudjet tuzilishiga ta‟siri. Byudjet tuzilishi modellari
Byudjet tuzilishining qanday bo‗lishi mamlakatning 
ma‘muriy-hududiy tuzilishiga va markaziy hukumat va 
mahalliy hokimiyat organlari o‗rtasida vakolatlar taqsimotiga 
bog‗liq. Markaziy hukumat bilan mamlakatning ma‘muriy-
hududiy 
tuzilmalari 
(xorijiy 
mamlakatlardagi 
shtatlar, 
provinsiyalar, oblastlar, o‗lkalar, yerlar kabi) o‗rtasida 
hokimiyat vakolatlarining taqsimlanishiga ko‗ra barcha 
davlatlar 
unitar va federativ 
(federativ davlatlarda davlat 
tuzilishining ikki shakli – federativ va konfederativ davlat 
tuzilishi mavjud) davlatlarga bo‗linadi. Unitar va federativ 
davlat tuzilishining o‗ziga xos xususiyatlari quyidagi chizmada 
aks ettirilgan (3.1-rasm). 
Unitar (yagona) davlat 
– bu tarkibidagi ma‘muriy-hududiy 
birliklar (tuzilmalar) o‗z davlatchiligiga yoki muxtoriyatiga 
(avtonomiyaga) 
ega 
bo‗lmaydigan 
davlat 
tuzilishidir. 
Mamlakatda yagona konstitutsiya, hamma uchun umumiy 
bo‗lgan huquq tizimi va yagona hokimiyat organlari, iqtisodiy, 
ijtimoiy 
va 
siyosiy 
jarayonlarning 
markazlashtirilgan 
boshqarish tizimi amal qiladi.
Unitar davlatlarga Angliya, Fransiya, Italiya, Vengriya, 
Qozog‗iston, Yaponiya, Shvetsiya, Polsha, O‗zbekiston kabi 
davlatlar kiradi.
48
Federatsiya
davlat tuzilishining ancha murakkab shakli 
hisoblanadi. Federativ davlat bir qancha boshqa davlatlardan 
yoki 
federatsiya 
a‘zosi 
(subyektlari) 
bo‗lgan 
davlat 

48
Konstitutsiyaviy huquq. Ensiklopedik lug‗at. Mas‘ul muharrir va mualliflar 

jamoasining rahbari B. Mustafoyev – T.: ―O‗zbekiston‖ nashriyoti, 2006-yil. - 584-bet. 
Manba: http://www.lex.uz/dictionary 

---

71
tuzilmalaridan (shtatlar, kantonlar, ittifoqdosh yoki avtonom 
respublikalar va b.) tarkib topadi.