9-mavzu: Harakatga doir masalalar. Harakatga doir masalalar

9-mavzu: Harakatga doir masalalar.


Harakatga doir masalalar. "Harakat"ga doir masala deb, tarkibiga harakatni xarakterlovchi miqdorlar, ya'ni tezlik, vaqt va masofa kirgan masalalarni atash mumkin.
"Harakat" so'zi har xil tipdagi masalarda: oddiy uchlik qoidaga doir masalalarda, ikki ayirma bo'yicha noma’lumni topishga doir masalalarda va boshqa xil masalalarda uchraydi. Ammo bu masalalar harakatga doir masalalar turiga kirmaydi.
Maternatika o'qitish metodikasida harakatga doir masalalar jumlasiga harakatni xarakterlovchi uchta rniqdor - tezlik, vaqt va masofa orasidagi bog'lanishlarni topishga doir masalalar kiritiladi, bu masalalarda aytilgan rniqdorlar yo'naltirilgan rniqdorlar sifatida qatnashadi. Xususan, quyidagi masalalar harakatga doir masalalar jumlasiga kiradi:
a) bir jisrn harakatiga doir hamma sodda va murakkab masalalar (bu masalalarda rniqdorlardan biri - tezlik, vaqt yoki rnasofa qolgan ikkitasiga bog'liq holda qatnashadi); S=V*t; t=S:v; v=S:t
b) uchrashma harakatga doir masalalar; S=t(v₁+v₂)
v) ikki jismning qarama-qarshi yo'nalishdagi harakatlariga doir masalalar;
S=t(v₁+v₂)
g) ikki jisrnning bir yo'nalishdagi harakatiga doir masalalar (masalalarning bu turi boshlang'ich rnaktabda qaralrnaydi). S= (v₁-v₂)t


a) bir jisrn harakatiga doir hamma sodda va murakkab masalalar (bu masalalarda rniqdorlardan biri - tezlik, vaqt yoki rnasofa qolgan ikkitasiga bog'liq holda qatnashadi); S=V*t; t=S:v; v=S:t


1.Ma'lum masofa va harakat vaqti bo'yicha tezlikni topishga doir masalalar (Masofa va vaqtga ko'ra tezlikni topish)
Bu xildagi masalalar ustida ishlashning mohiyatini ushbu masalani yechish rnisolida ochib beramiz:
"Piyoda kishi har soatda baravardan yo'l bosib, 3 soatda 12 km yurgani ma’lum bo'lsa, u qanday tezlik bilan yurgan?"
O'quvchilar o'qituvchi yordamida masala shartini tahlil qilish bilan bir vaqtda masalani jadvalga yozishni o'rganadilar.
- Masalada nima ma'lum? (Piyoda kishi yo'ida 3 soat bo'igani.)
- 3 soat - tushuntiradi o'qituvchi - bu piyoda kishining yurgan vaqti.
- Masalada yana nima ma'iurn? (Piyoda kishi 3 soatda 12 km o'tgani.) :
- 12 km - piyoda o'tgan yo'l yoki masofa.
– Masalada nirnani bilish talab qilinadi? (Piyoda bir soatda qancha yo'l o'tgani.)
Masalani analiz qilish jarayonida o'qituvchi masalaning sharti jadvalga qanday yozilishini ko'rsatadi:

Tezlik	Vaqt	Masofa
?	3 soat	12 km

Bunday xulosa chiqariladi: agar masofa уа harakat vaqti mа'1um bо'lsa, tezlikni topish mumkin. Tezlik masofaning vaqtga bо 'linganiga teng.
V=S:t (km/soat)
Masala. Nargizaning uyidan maktabgacha 1 km 200 m. U bu masofani 20 minutda o'tsa, Nargiza I minutda qancha yo'l yuradi?
Yechish. 1 km 200 m = 1 000 m + 200 m = 1200 m. 1 minutda bosib o'tilgan yo'l 20 minutda o'tilgan yo'idan 20 marta kam bo'ladi.
Demak, 1200 metrni 20 minutga bolamiz:
1200 m: 20 min = 60 m1min
Javob, Nargiza 1 minutda 60 metr yo'l bosadi yoki Nargizaning yurish tezligi 60 m/min.
Berilgan masofani berilgan vaqtda qanday tezlik bilan o'tilganini bilish uchun shu masofani vaqtga bo'lish kerak. Umuman, S masofa, t vaqt va v tezlik bo'lsa, tezlik v = S * t fonnulaga ko'ra hisoblanadi.

1. 
   Ikki shahar orasidagi masofa 300 km. Poyezd bu masofani 5 soatda o'tdi, Poyezdning tezligini toping.