Adnsu nəzdində Sənaye və Texnologiya Kolleci Fakültə: İnformasiya işləməsinin və idarəetmənin avtomatlaşdırılmış sistemləri

ADNSU nəzdində Sənaye və Texnologiya Kolleci
Fakültə: İnformasiya işləməsinin və idarəetmənin

avtomatlaşdırılmış sistemləri

Fənn: Kompüter şəbəkələrinin proqram təminatı

Müəllim: Mətanət Şıxlinski

Tələbə: Qurban Əkbərov

Qrup: A169

Kurs: III

Mövzu: FDDI şəbəkə topologiyası. DNS. Windows Server 2016

1. 
   FDDI şəbəkə topologiyası
   

Lokal hesablama şəbəkələrinin intensiv tətbiq olunma və onun təkmilləşdirilməsi prosesləri davam edir. Belə şəbəkələrdən  yüksək  sürətli  FDDI (Fiber Distributed Data Interface) verilənlərin paylanmış optik lifli interfeysi və SDH (Synchronous Digital Hierarchy) sinxron ierarxiyalı rəqəmli ötürmə sistemli şəbəkələrini göstərmək olar.

FDDI  şəbəkəsi iki optik lifli dairə əsasında quraşdırılır, əsas və ehtiyat üsullarla (yollarla) qovşaqlararası verilənlərin ötürülməsi təşkil olunur.

FDDI şəbəkəsinin körpüləri seqmentlər (FDDI dairələri) arası yaxud yaxın texnologiyalı şəbəkələrin (Ethernet, Token Ring) seqmentləti ilə əlaqəlilik üçün xidmət edir.

Hal-hazırda mövcud lokal hesablama şəbəkələrinin intensiv tətbiq olunma və onun təkmilləşdirilməsi prosesləri davam edir. Günü-gündən ölçüləri böyüyən şəbəkələr, informasiya mübadiləsinin sürətlə ötürülməsi tələbləri, etibarlılığa və imtinaya dayanıqlılığa tələblər ənənəvi Ethernet, Arcnet və Token Ring şəbəkələrinə alternativ şəbəkələrin işlənməsi və tətbiqi vadar olunur. Belə şəbəkələrdən  yüksək  sürətli  FDDI (Fiber Distributed Data Interface) verilənlərin paylanmış optik lifli interfeysi və SDH (Synchronous Digital Hierarchy) sinxron ierarxiyalı rəqəmli ötürmə sistemli şəbəkələrini göstərmək olar.

FDDI  texnologiyası verilənlərin  ötürmə mühitində optik lifli kabellər əsasında yaradılan ilk lokal şəbəkə  texnologiyasıdır. Uzunluğu 100 km-ə qədər, məntiqi  topologiyası ikiqat dairəvi optik lifli kabel, cəldişləmə sürəti 100 Mbit/san-dir.  Bu texnologiya işlənilərkən onun aşağıdakı əlamətlərinə üstünlük verilmişdir:

1)  müxtəlif  növ imtinalardan sonra (xətlərdə yüksək maneələrin-səsin, küyün baş verməsi, konsentratorun və qovşaqların işləmə rejiminin pozulması, kabelin zədələnməsi və s.) standart  mərhələləri  hesabına şəbəkənin imtinaya dayanıqlılığının yüksəldilməsi;

2)  sinxron və eləcə də asinxron trafiklər üçün şəbəkənin potensial buraxıcılıq qabiliyyətinin maksimum effektiv istifadə edilməsi;

FDDI  şəbəkəsi iki optik lifli dairə əsasında quraşdırılır, əsas və ehtiyat üsullarla (yollarla) qovşaqlararası verilənlərin ötürülməsi təşkil olunur.

İki dairənin olması FDDI şəbəkəsində imtinaya dayanıqlılığın əsas üsulu hesab olunur. Qovşaqların yüksəldilmiş bu etibarlılıq potensialından istifadəsi üçün gərək o, hər iki dairəyə qoşulmalıdır. Şəbəkənin normal işləmə rejimində verilənlər bütün qovşaqlardan və yalnız birinci dairənin kabelinin bütün sahələrindən keçməlidir.  Belə işləmə rejimi  “birbaşa”  yaxud  “tranzit” adlanır. Bu rejimdə ikinci dairədən istifadə olunmur. Hər hansı tip imtina halında birinci dairənin hissəsi verilənləri ötürə bilməzsə (Məsələn, qovşağın imtinası yaxud kabelin zədələnməsi) yenə vahid dairə şəklində birinci dairə ikinci ilə birləşir. Şəbəkənin  belə  işləmə  rejiminə dairənin “yığılması” (məhdudlaşdırılması) deyilir. Yığılma əməliyyatı FDDI-nin konsentratorları yaxud şəbəkə adapterləri vasitəsilə yerinə yetirilir. Bu mərhələlərin sadələşdirilməsi üçün birinci dairənin verilənləri həmişə bir istiqamətdə ötürülür, ikinci də isə əksinə.

Ona görə də iki dairədən ümumi dairənin alınması zamanı stansiya ötürücüləri əvvəlki kimi  qonşu stansiyaların qəbuledicilərinə qoşulmuş olurlar, beləliklə qonşu stansiyalara informasiyanın düzgün ötürülməsi və qəbulu imkanı yaranır.

FDDI şəbəkələrində imtina olunmanın təyin edilməsinə imkan verən müxtəlif mərhələlərə çox diqqət yetirilir. Sonra isə lazımi konfiqurasiya dəyişməsi aparılır. FDDI şəbəkəsi elementlərin tək-tək imtinası hallarında özünün işləmə qabiliyyətini tam bərpa edə bilir. Çoxsaylı imtinalar zamanı isə şəbəkə bir neçə əlaqəli olmayan şəbəkələrə parçalanır.

Müraciət üsulunun fərqi onunla izah olunur ki,  FDDI şəbəkəsində markerin saxlamasının müddəti Token Ring şəbəkəsində olduğu kimi daimi deyil. Bu müddət dairənin yüklənməsindən asılıdır-kiçik yüklənmə zamanı o artır, əlavə yüklənmə zamanı isə sıfra qədər kiçilə bilir.  Müraciət üsulunda bu dəyişmələr yalnız asinxron trafikinə aid olunur.

Sinxron trafik üçün markerin saxlanma müddəti əvvəlki kimi sabit olaraq qalır.  Kadrın üstünlüklər mexanizmi Token Ring  texnologiyasında qəbul edilənlə analojidir.

Bu texnologiyanı işləyənlər qərara gəliblər ki, səkkiz  səviyyəli  üstünlüyə bölünməsi artıqlıq təşkil edir və  trafikin  iki  sinfə  bölünməsi kifayət edir:  asinxron və sinxron.

Sonuncuya həmişə xidmət olunur, hətta dairənin əlavə yüklənməsi zamanıda. Dairənin stansiyaları arasında kadrların göndərilməsi MAC səviyyəsində tam mənası ilə Token Ring texnologiyasına uyğun gəlir.

FDDI stansiyaları Token Ring şəbəkəsində olduğu kimi 16 Mbit/san sürəti ilə markerin kiçik azad olunma alqoritmini tətbiq edir.  MAC səviyyəsinin ünvanı  texnologiyalar üçün standart IEEE 802 formatından ibarətdir.

FDDI kadrının formatı Token Ring kadrının formatına yaxındır. Bu texnologiyalar kadrlarının formatları arasındakı fərq üstünlüklərinin sahələrinin olmamasıdır. Ünvanı tanıma əlamətləri, kadrın surəti və səhvlər Token Ring şəbəkəsində olanları – göndərən stansiyanın, aralıq stansiyanın, alan stansiyanın kadrlarını emal olunma mərhələlərini saxlamağa imkan verir.

FDDI şəbəkəsinin adapterləri stansiyaların dairəyə (bilavasitə yaxud konsentrator vasitəsi ilə) qoşulmasına xidmət edir. O öz konstruksiyasına görə şəbəkə adapterinin başqa texnologi­ya­sını xatırladır və onların qiyməti kompyüterin qiymətindən artıq ola bilər. Adapterlər şinlərin, prosessorların məhsuldarlığına yüksək tələblər təqdim edir. B sinfinin optik transiverli adapterlərinin bir portu vardır (S), A-sinfinin isə iki portu vardır (A və B). Birmodlu transiverli adapter çoxmodludan olduqca bahadır. A sinfi də B sinfindən bahadır. -45söküklü elektrik interfeysli FDDI şəbəkə adapterləri yalnız B sinfi üçün buraxılır.

FDDI standartı dörd komponenti təyin edir: PMD, PHY, MAC və SMT.

PMD (Physical Medium Dependent) əlaqə xətti parametrlərinin elektrik komponentlərinin (transiverlərin, kabellərin, konnektorların) yaxud optik xassələrini təyin edir.

PHY (Physical) axının kodlaşması, sinxronizasiyasını, kadrlaşdırılmasını təyin edir. PHY PMD ilə birlikdə OSI modelinin fiziki səviyyəsinə uyğun gəlir.

Qeyd olunan alt sistemləri və protokollarla yanaşı FDDI şəbəkəsində istifadə olunan avadanlıqların onun fəaliyyətində xüsusi rolu vardır: adapterlər, konsentratorlar və körpülər.

FDDI şəbəkəsinin konsentratorları əsas dairəyə qoşulmaya (DAC, SAC yaxud qoşul­madan) üsullarına və çıxış portlarının (M) sayına görə fərqləndirilirlər. FDDI şəbəkə konsen­tratorları bir qayda olaraq modul konstruksiyalıdır.

FDDI şəbəkəsinin körpüləri seqmentlər (FDDI dairələri) arası yaxud yaxın texnologiyalı şəbəkələrin (Ethernet, Token Ring) seqmentləti ilə əlaqəlilik üçün xidmət edir. Körpülər dairələri bir-biri ilə birləşdirmir, onlar yalnız seqmentlərarası verilənlər kadrlarının ötürül­məsini təmin edir.  Körpülərin  Ethernet və  Token Ring texnologiyalarında iki növü ola bilər: translyasiya və inkapsulyasiyalı. Translyasiyalı körpü MAC səviyyəsinin paketini FDDI-yə deyil  FDDI  kadrına çevirir. Bununlada Ethernet körpülər isə cüt-cüt işləyir: “kənar” texnologiyadan alınmış MAC səviyyəsinin ötürücü körpü paketini qəbuledici körpüyə FDDI protokolu ilə verilənlər kimi ötürür. Qəbuledici körpü kadrlardan MAC paketi götürür, kadr şəklində “kənar” texnologiyalı başqa seqmentə ötürür.

2. 
   DNS
   

DNS (Domain Name System) - adların domen sistemi.

İnternetdə hər bir kompüter təkrarolunmaz (unikal) ünvana malikdir. Kompüterin identifikasiyası, yəni müəyyənləşdirilməsi üçün provayder tərəfindən ona IP-ünvan təyin edilir.

IP-ünvan hər ölkədə internet provayderi (ISP-İnternet Service Provider) tərəfindən verilir. IP-ünvan, hər birisi səkkiz ikilik rəqəmdən və çox zaman onluq şəkildə yazılan dörd qrupdan ibarətdir. Məsələn: 208.220.230.14. Burada axırıncı (dördüncü) rəqəmlər qrupu şəbəkədə kompüterin nömrəsini, üçüncü qrup isə şəbəkənin nömrəsini göstərir. Bu cür ünvanlar IP-ünvan (IP internet protokol) adlanır. Rəqəmli nömrələri yadda saxlamaq çətin olduğundan domen adlarından istifadə olunur. Ünvanın bir şəkildən başqa şəklə çevirilməsi xüsusi Domen Adları xidməti (DNS) tərəfindən yerinə yetirilir. Məsələn, 62.212.230.18 əvəzinə - www.elm.az yazmaq olar. Burada www (world wide web) serverin lokal şəbəkədə adını, elm serverin məxsus olduğu təşkilatın (və ya şirkət adı, domen), .az isə birinci səviyyəli domendir (adətən serveri işlədən təşkilatın coğrafi yerini bildirir). Deməli, İnternetdə hər bir resurs xüsusi domen ada malikdir.

Rəqəmli host ünvanı əvəzinə daha sadə və yaddaqalan adın istifadəsi ARPANET dövrünə təsadüf edir. Stanford Tədqiqat İnstitutu (indiki SRI Beynəlxalq) host adlarını ARPANET-dəki kompüterlərin rəqəmli ünvanları ilə əlaqələndirən HOSTS.TXT mətn faylını saxlayırdı. Təyin edilmiş nömrələrin siyahısı adlanan rəqəmli ünvanların saxlanması Cənubi Kaliforniya Universitetinin İnformasiya Elmləri İnstitutunda (ISI) Con Postel tərəfindən həyata keçirilirdi, onun komandası Tədqiqat İnstitutu ilə sıx əməkdaşlıq edirdi.

Ünvanlar əl ilə təyin edildi. Host adını və ünvanını sorğulamaq və kompüteri əsas fayla əlavə etmək üçün istifadəçilər iş saatları ərzində telefonla Elizabeth Feinler tərəfindən idarə olunan SRI Şəbəkə Məlumat Mərkəzi (NIC) ilə əlaqə saxladılar.

1980-ci illərin əvvəllərində vahid, mərkəzləşdirilmiş host cədvəlinin saxlanması yavaş və çətin oldu və inkişaf edən şəbəkə texniki və kadr məsələlərini həll etmək üçün avtomatik adlandırma sistemini tələb etdi. Postel, Paul Mokapetris tərəfindən hazırlanmış problemi həll etmək üçün beş rəqabətli təklif arasında bir kompromis hazırlamaq üçün yola çıxdı. Mokapetris bunun əvəzinə iyerarxik domen adı sistemi konsepsiyasını yaratdı.

IETF işçi qrupu 1983-cü ilin noyabrında RFC 882 və RFC 883-də orijinal spesifikasiyaları nəşr etdi.

1984-cü ildə dörd UC Berkeley tələbəsi, Duqlas Terri, Mark Painter, David Riggle və Songnian Zhou Berkeley İnternet Adı Daemon (BIND) ad serverinin ilk versiyasını yazdılar. 1985-ci ildə DEC-dən Kevin Dunlap DNS tətbiqində əsaslı təmir etdi. Mayk Karel, Phil Almqvist və Paul Vixie o vaxtdan bəri BIND-i dəstəkləyiblər. 1990-cı illərin əvvəllərində BIND Windows NT platformasına köçürüldü. Xüsusilə Unix sistemlərində geniş yayılmışdır və hələ də İnternetdə ən çox istifadə edilən DNS proqramıdır.

1987-ci ilin noyabrında RFC 1034 və RFC 1035 DNS spesifikasiyaları qəbul edildi.O vaxtdan bəri DNS-i dəyişdirən və əlavə edən yüzlərlə RFC qəbul edildi.

Domen İnternetin məntiqi səviyyəsidir, yəni xüsusi ada malik, xüsusi stansiyalar tərəfəindən idarə olunan şəbəkə resursları qrupudur. Başqa sözlə, Domen – DNS-də domen adları fəzasının mərkəzləşdirilmiş inzibatlaşdırılan sahəsidir.

1983-cü ildə Cənubi Kaliforniya Universitetinin mütəxəssisləri Pol Mokapetris (Paul Mockapetris) və Con Postel (Jon Postel ) rəqəm ünvanlarını admünvanına çevirən DNS (Domain Name System) sistemini, həmçinin “yuxarı səviyyəli” domenlər sistemini yaratmışlar. Adların domen sistemi (Domain Name System) (DNS) Internetdə işləyən istifadəçilərin işini asanlaşdıraraq lazımı informasiyanın tez əldə edilməsini təmin edir. DNS-in əsas təyinatı qurğuların domen adlarını İP-ünvanlara və İP-ünvanları domen adlarına dəyişməkdir. DNS-in əsası iyerarxiya üzrə bölünmüş verilənlər bazasıdır. DNS ünvanın əsas hissəsi birinci səviyyəli domen adlanıb qlobal coğrafi zonanı əhatə edir. Internetdə altdomenlər (subdomain) də mövcuddur. Subdomen – hər hansı domenə nisbətən aşağı səviyyəli domen deməkdir (*.GOV.AZ domeni GOV.AZ domeninin subdomenidir).

DNS server - bir və ya bir neçə zonanın saxlanmasını və DNS-nin verilənlər bazasında olan sorğuları emal edən proqramdır. Zona üçün “primary” (birinci səviyyəli) DNS-server - bu zona haqqında tam informasiyanın saxlanmasını təmin edən DNS-serverdir. Zona üçün “secondary” (ikinci səviyyəli) DNS-server isə - bu zona haqqında tam informasiyanı digər DNS-serverdən alan DNS-serverdir. Zona - bir domendə yerləşən, növbəti (daha aşağı) səviyyəli resurslar və domenlər haqqında qeydlərin cəmidir.

Şəbəkə geniş ictimaiyyət üçün açıq olmadığı üçün əvvəlcə DNS proqram təminatının və ya ilkin İnternetdə yerləşdirilməsi üçün hər hansı proqram təminatının hazırlanmasında təhlükəsizliklə bağlı narahatlıqlar əsas mülahizələr deyildi. Bununla belə, 1990-cı illərdə kommersiya sektorunda İnternetin yüksəlişi məlumatların bütövlüyünü və istifadəçinin autentifikasiyasını qorumaq üçün təhlükəsizlik tədbirləri tələblərini dəyişdi.

Kibercinayətkarlar tərəfindən bir neçə boşluq aşkar edilib və onlardan istifadə edilib. Belə problemlərdən biri DNS keşinin zəhərlənməsidir ki, bu zaman verilənlərin mənşənin səlahiyyətli serveri olması bəhanəsi ilə keşləşdirmə həlledicilərinə ötürülür və bununla da məlumat anbarını potensial yalan məlumat və uzun müddət (yaşayış vaxtı) ilə çirkləndirir. Sonradan qanuni tətbiqlərdən gələn sorğular təcavüzkar tərəfindən idarə olunan şəbəkə hostlarına yönləndirilə bilər.

3.