Alkenlar — tarkibida qoʻshbogʻ boʻlgan toʻyinmagan uglevodorodlar. A.ning juda koʻp molekulalari oʻzaro birikib (polimerlanish reaksiyalariga kirishib), yuqori molekulali birikmalar hosil qiladi. Koʻpgina muhim polimerlar (polietilen, polipropilen, polistirol, poliizopren) shu yoʻl bilan olinadi (qarang Toʻyinmagan uglevodorodlar). Alkenlarning izomeriyasi Molekulasida qo’sh bog’ yoki uch bog’ tutgan birikmalar to’yinmagan deb ataladi, chunki bunday bog’ni hosil qilgan atomlar nazariy jihatdan bir yoki bir necha o’rinbosarlarni biriktirishi mumkin.
Alkenlarning olinishi Alkenlarning olinish usullari.
1. Neftni qayta ishlash vaqtida chiqadigan gazlardan olinadi.
Laboratoriyada spirtlardan (harorat ostida) sulfat kislota ishtirokida olinadi:
CH3−CH2OH + HOSO3H→CH3−CH2OSO3H + H2O
CH3−CH2OSO3H→CH2= CH2+ H2SO4
Sanoatda ham olefinlar spirtlardan suvni ajratib olish degidratlanish usuli bilan sintez qilinadi. Spirt alken suv Digaloid alkanlardan rux metalli ta'sirida olinadi: CH2Cl – CH2Cl + Zn → CH2= CH2+ ZnCl2 Digaloid alkanlardan rux metalli ta'sirida olinadi: CH2Cl – CH2Cl + Zn → CH2= CH2+ ZnCl2 Alkinlarga Pt va Pd katalizatorlari ishtirokida vodorod biriktirib olinadi: CH C–CH3+ H2→CH2=CH–CH3 150ºC CH3 CH3 → CH2 = CH2 + H2 Etan etilen vodorod Monogalogenli hosilalarga o’yuvchi ishqor ta'sir ettirib olinadi:
CH3– CH2Cl + KOH→CH2= CH2+ KCl + H2O
Ajralish reaksiyalari
Bromsiklogeksan siklogeksen (81%)
Degidratlanishda odatda kuchli kislota ishlatiladi. Masalan,
1-metilsiklogeksanol sulfat kislota bilan qizdiriladi va bunda erituvchi sifatida tetragidrofuran (TGF) qo’llaniladi.
1-metilsiklogeksanol 1-metilsiklogeksen (91%)
tetragidrofuran–umumiy erituvchi
Alkenlarning fizik xossalari Alkenlar reaksion qobiliyati yuqori birikmalardir. Ularning reaksiyalari asosan C=C qo’sh bogʻi (funksional guruh) boʻyicha boradi, bu esa birikish reaksiyalari boʻlib, alkanlarga xos almashinish reaksiyalaridan farq qiladi. π-Bog’ mustahkamligi kam boʻlib reagent ta’sirida oson uziladi. (Etilendagi qoʻsh bog’ning energiyasi 610 kJ/mol ga teng). Birikish reaksiyalarida qoʻsh bog’dagi σ- bog’ saqlanib qoladi. Alkenlarga birikish reaksiyalaridan tashqari oksidlanish va polimerlanish reaksiyalari ham xarakterlidir.
Alkenlarning kimyoviy xossalari Eʼtiboringiz uchun rahmat 😊
