Artroplasti, herhangi bir eklemde ağrıyı dindirmek, stabilizasyonu ve hareket genişliğini sağlamak amacıyla eklemin yeniden yapılandırılmasıdır
Artroplasti, herhangi bir eklemde ağrıyı dindirmek, stabilizasyonu ve hareket genişliğini sağlamak amacıyla eklemin yeniden yapılandırılmasıdır
Artroplasti Şekilleri
Total artroplasti:
En sık kullanılan şekildir
Eklemin her iki yüzünün de değiştirilmesi esasına dayanır
Genellikle bir parçası metal, diğer parçası plastikten oluşur
Rezeksiyon artroplastisi: Eklemi oluşturan kemik uçları çıkarılarak psödoartroz oluşumu sağlanır. Bu tip artroplasti enfeksiyon olan durumlarda uygulanmakta, destrüktif olmasına rağmen ağrısız ve stabil bir eklem oluşturmaktadır.
Rezeksiyon artroplastisi: Eklemi oluşturan kemik uçları çıkarılarak psödoartroz oluşumu sağlanır. Bu tip artroplasti enfeksiyon olan durumlarda uygulanmakta, destrüktif olmasına rağmen ağrısız ve stabil bir eklem oluşturmaktadır.
HASTANIN DEĞERLENDİRİLMESİ
A. Preoperatif Değerlendirme
1.Genel durumun değerlendirilmesi :
Vital bulgular stabil olmalıdır
Eklem patolojisi başka bir hastalığa bağlı olarak gelişmişse esas hastalık kontrol altında olmalıdır. tutulmalıdır
Steroid tedavisi altındaki hastalara gerekirse ameliyat esnasında ek doz steroid verilmelidir
2-Kas iskelet sistemi değerlendirilmesi
2-Kas iskelet sistemi değerlendirilmesi
Bütün büyük eklemlerin eklem hareket açıklığı (EHA) değerleri
Çeşitli kas gruplarının kuvveti
Egzersiz toleransı değerlendirilir
Hastanın operasyondan sonraki dönemde kullanabileceği yürüteç, koltuk değneği, baston gibi mekanik yardımcı cihazlar ve denge problemi olup olmayacağı önceden belirlenir
3-Hasta ve çevresinin eğitimi
3-Hasta ve çevresinin eğitimi
Hastaya yapılacak cerrahi işlemin amacı
Ameliyattan neler beklendiği
Ameliyat sonrası uygulanacak rehabilitasyonun önemi iyice anlatılmalıdır
Ekipte Ortopedist, Fiziksel Tıp ve Rehabilitasyon uzmanı, Fizyoterapist, İş uğraşı terapisti, Psikolog veya Psikiyatrist, Hemşire, Protez-ortez teknisyeni ve Sosyal hizmet uzmanı yer almalıdır
B. Postoperatif değerlendirme
B. Postoperatif değerlendirme
Bu dönemde:
Vital fonksiyonlar
Yara enfeksiyonu
Sistemik komplikasyonlar
Dislokasyon olup olmadığı değerlendirilmelidir
DİZ ARTROPLASTİLERİ
Uluslararası Diz Artroplastisi Sınıflandırma Sistemi
1-Tek Kompartmanlı (Uni-compartmental)
İzole Patello-Femoral
Femoral-Tibial
2-Çift Kompartmanlı (Bi-compartmental)
Arka Çapraz Bağı Koruyan
Ön ve Arka Çapraz Bağı Koruyan
Arka Çapraz Bağı Kesen
3-Üç kompartmanlı (Tricompartmental)
Arka Çapraz Bağı Koruyan
Ön ve Arka Çapraz Bağı Koruyan
Ön ve Arka Çapraz Bağ Kesen
Unikompartmantal diz protezi
Bugün ABD’inde diz artroplastilerinin ancak %10’u unikompartmentaldir
Bugün ABD’inde diz artroplastilerinin ancak %10’u unikompartmentaldir
RA gibi tüm kompartmanları tutan hastalıklarda uygun bir seçim değildir
Yaş sınırı konusunda da anlaşma yoktur. En iyi sonuçlar 60 yaş üstündeunikompartmentalosteoartroz’lularda ve osteonekroz’lulardadır
Tibial osteotominin başarısı lateral kompartman OA’unda medial kadar iyi olmadığından 60 yaş altı lokalize lateral kompartman osteoartrozlarında bu tür artroplasti uygulanabilir
Bikompartmantal Artroplasti
Tibia ve femurda medial ve lateral kompartmanlarda karşılıklı yüzeyler değiştirilir
Patellofemoral ekleme dokunulmaz
Bu eksikliğe ilaveten bikompartmantal implantlarda mekanik gevşemenin sık görülmesi bu yaklaşımın hemen hemen terkedilmesine neden olmuştur
Bikompartmantal diz artroplastisi a) ön-arka b) yan grafiler
Trikompartmantal Artroplasti
Patellofemoral eklem de değiştirilir.
Protezin mekanik sınırlamasına göre 3’e ayrılır
1.Unconstrained Protez : Eklem stabilitesini sağlayan büyük oranda yumuşak dokudur. Bu nedenle yumuşak doku dengelerinin iyi olması ve anatomik düzgünlük gerekmektedir
2.Semiconstrained Protez: Yumuşak doku dengeleri ve anatomik düzgünlük açısından daha deneyimsiz cerrahlar daha ‘constrained’ tasarımları seçerler
3. Constrained Protez : Dize posterior, varus- valgus ve rotasyonel stabilite sağlar. Bu protez fleksiyon- ekstansiyona izin verir , ancak abduksiyon-adduksiyon ve rotasyonları kısıtlar
Constrained Protezlerde implant, implant-sement ve kemik- sement yüzeylerindeki stres oldukça yüksektir. Bu da gevşeme, kırılma veya aşırı aşınmaya yol açar ve protezin kullanımını kısıtlar
Constrained Protezlerde implant, implant-sement ve kemik- sement yüzeylerindeki stres oldukça yüksektir. Bu da gevşeme, kırılma veya aşırı aşınmaya yol açar ve protezin kullanımını kısıtlar
Özellikle
1) İnstabilite ve deformitesi fazla olan hastalarda
2) Semiconstrained protezler ile düzeltme sağlamayacak olgularda
3) Belirgin kemik kaybı olan, instabilite ve deformiteli revizyon artroplastilerinde bu tip protezler kullanılır
Diz protez komponentlerinin fiksasyonu için farklı metodlar uygulanmaktadır
Diz protez komponentlerinin fiksasyonu için farklı metodlar uygulanmaktadır
1.Çimentolu (sementli) Diz Protezleri:
Protezin kemikle fiksasyonu metilmetakrilat ile yapılmaktadır
Çimentolu protezler uzun yaşam beklentisi olmayan, daha çok yaşlı ve sedanter hastalarda uygulanmaktadır
2.Çimentosuz (sementsiz) Diz Protezleri:
2.Çimentosuz (sementsiz) Diz Protezleri:
Yüzeyi 100-400 mikron çapında porlar içeren metalik protezler kullanılarak, kemiğin bu porlardan içeri doğru büyümesi ile biyolojik fiksasyon sağlanmaktadır
Bu tip protezler daha çok genç ve aktif bir yaşam süren hastalar için endikedir
3.Hibrid protezler
Total Diz Artroplastileri Endikasyonları
Osteoartrit
Romatoid artrit
Osteokondromatozis
Pigmente villonodüler sinovit
Sistemik Lupus Eritematozus
Gut
Kesin kontrendikasyonlar:
Kesin kontrendikasyonlar:
Yaygın sepsis veya sistemik enfeksiyon
Cerrahi uygulanacak bölgede aktif enfeksiyon
Stabil ve ağrısız bir artrodez
Nöropatik artropati
Ekstansör mekanizmanın ileri derecede bozukluğu
Rölatif kontrendikasyonlar:
Ciddi osteoporoz
Bozuk fiziksel durum
Belirgin periferik damar hastalığı
Total Diz Artroplasti Komplikasyonları
Enfeksiyon (% 2)
Derin ven trombozu (profilaksi almayanda % 84)
Akciğer embolisi (% 0.5-% 3)
Damar-sinir zedelenmesi (% 0.05)
Kan kaybı, protez çevresinde fraktürler (% 0.6-%1.6)
Yağ embolisi (% 3)
Yara iyileşmesinin gecikmesi
Ekstansör mekanizma sorunları
Artrofibrozis
Artroplasti komponentlerinin yırtılması
Polietilen aşınması
Osteoliz
Total diz artroplastisinde rehabilitasyonun amaçları
İmmobilizasyon sonrası gelişebilecek derin ven trombozu, pulmoner emboli, inaktivasyon atrofisi gibi komplikasyonları önlemek
Diz eklemi stabilitesini sağlayan diz çevresi kaslarını güçlendirmek
Hastanın bağımsız olmasını sağlayarak yaşam kalitesini yükseltmek
Total Diz Artroplastisi Sonrası Rehabilitasyon
Operasyon sonrasında:
Diz eklemi ekstansiyon pozisyonunda immobilize edilir ve bir kompresyon bandajı ile sarılır
Ağrı ve kanamayı azaltmak amacıyla lokal soğuk uygulama yapılabilir
Ameliyat sonrası ilk günden itibaren eklem hareket açıklığı egzersizlerine başlanır
Rehabilitasyon planlanmasında önemli nokta uygulanan protezin cinsidir
Çimentolu protezlerde yürüteç (walker) ile postoperatif birinci günden itibaren tolere edilebildiği oranda yük vermeye izin verilebilir
Çimentosuz ve hibrit protezlerde tam yük vermeye genellikle 6. haftadan sonra başlanır
Operasyon sonrasında, hastanın hospitalizasyon dönemi içinde bazı hedeflere ulaşılmalıdır
a. Operasyondan sonraki birinci haftanın sonunda 90° aktif diz fleksiyonu sağlanmalıdır. Eğer bu açı aktif olarak gerçekleştirilemiyorsa, en azından pasif 90° fleksiyon açıklığına ulaşılması hedeflenir
b. 0° ekstansiyonu korumak, önceden mevcut ekstansiyon limitasyonu mevcut ise 0° ekstansiyon açısını sağlamak
c.Güçlendirici egzersizler ile kuadriseps kontrolü
d.Yürüteç veya koltuk değnekleri ile emniyetli bir ambulasyon gerçekleştirmek
e.İmmobilizasyon komplikasyonlarını önlemek için en kısa sürede hastanın mobilizasyonunu sağlamak
İlk 4 gün (mümkünse postoperatif 1. günden başlayarak):
İlk 4 gün (mümkünse postoperatif 1. günden başlayarak):
İzometrik kuadriseps egzersizleri (setting ve düz bacak kaldırma)
f. Femur boynu kırığına eşlik eden travmatik kalça çıkığı
g. Hastanın kısa sürede mobilize edilmesi gereken medikal sorunlar
Kalça Hemiartroplastileri kontrendikasyonları
Kalça Hemiartroplastileri kontrendikasyonları
1.Kalça ekleminde aktif veya geçirilmiş enfeksiyon
2.Asetabulum yüzeyinde bozukluğun bulunması
3.Genç yaştaki hastalar
4.65 yaşın üzerinde aktif yaşamı olan hastalar
Kalça Hemiartroplastileri Komplikasyonları
Cerrahi teknik ile ilgili ortaya çıkan komplikasyonlar:
Proksimal femurda kırık
Protez sapının femur korteksinden çıkması
Protezin yanlış açıda konulması
Protezin dislokasyonu
Diğer komplikasyonlar:
Derin ven trombozu
Operasyon bölgesinde hematom
Periferik sinir yaralanması
Derin enfeksiyon
Protezin kırılması
Protezin gevşemesi
Protez başının asetabulum içine protrüde olması
Total Kalça Artroplastisi Endikasyonları
Kalça ekleminde gece istirahatte bile olan ve konservatif tedaviye cevap vermeyen sürekli ağrı
Ağrı ile birlikte eklemde ileri derecede veya tam hareket kısıtlığı olması
Hastanın günlük yaşam ve iş aktivitelerinin olumsuz yönde etkilenip yaşam kalitesinin bozulması
Total Kalça Artroplastisi Kontrendikasyonları
Kesin kontrendikasyonları:
Kalça eklemi ve çevresi dokuların enfeksiyonu
Komşu iç organ enfeksiyonları
Progresif osteopeni
Nöropatik eklem
Gluteus medius paralizisi
Progresif nörolojik hastalıklar
Rölatif kontrendikasyonlar:
Genel durum bozukluğu
Regüle edilemeyen sistemik hastalık
Demans
Çimentolu Total Kalça Artroplasti Endikasyonları
a) Total kalça artroplasti endikasyonları +
b) 65 yaş üzerindeki veya ömür beklentisi 15 yıldan az olan hastalar
c) Kemik kalitesi kötü olması nedeniyle çimentosuz bir fiksasyonun mümkün olmadığı hastalar
d)Geçmişte, lokal enfeksiyon öyküsü bulunan ve çimento içine karıştırılan yüksek doz antibiyotiğin yararlı olduğu düşünülen hastalar
e) Kalça ekleminde tümör bulunan hastalar
Çimentolu total kalça artroplastisi rölatif kontrendikasyonları
Çimentolu total kalça artroplastisi rölatif kontrendikasyonları
Yaşın 55'in altında olması
Vücut ağırlığının 80 kg üzerinde olması
Aktif ve ağır/yorucu işler gerektiren bir yaşam biçimi
Erkek hastalar
Çimentosuz Total Kalça Artroplastileri
Çimentosuz kalça artroplastilerinin çimentolulardan başlıca farkı biyolojik bir fiksasyon sağlayan protezin şekli ve yüzey yapısıdır
Proteze binen yüklerin kemiğe olabildiğince aktarılabilmesi için implantın temas yüzeyi geniş olmalı ve bu yüzey subkondral veya kortikal kemiğe sağlam bir şekilde oturmalıdır
Total Kalça Artroplastilerinin Komplikasyonları
Derin Ven Trombozu: % 50-80
Enfeksiyon: % 1-2
Dislokasyon
Trokanterik Komplikasyonlar: % 3-9.5
Heterotopik Ossifikasyon: < % 5
Bacak Boyunda Farklılık
Periferik Sinir Yaralanması: % 1-3
Vasküler Yaralanmalar: < % 1
Total Kalça Artroplastileri Sonrası Rehabilitasyonun Hedefleri
Protezin dislokasyonuna karşı önlem almak
Hastayı olduğunca erken mobilize etmek
Uzun süreli immobilizasyonun derin ven trombozu, pulmoner emboli, basınç yaraları ve pnömoni gibi komplikasyonlarına karşı önlem almak
Hastanın yardımcı yürüme cihazları ile bağımsız transfer ve ambulasyonunu sağlamak
İzin verilen eklem hareket açıklığı derecelerinde ağrısız kalça eklemi hareketi sağlamak
Kalça çevresi kaslarını güçlendirmek
Hastanın genel durumu izin verirse post-op ikinci gün, yatağının yanında ayakta durmaya başlaması sağlanmalıdır
Hastanın genel durumu izin verirse post-op ikinci gün, yatağının yanında ayakta durmaya başlaması sağlanmalıdır
Opere ekstremite üzerine ne miktarda ağırlık vereceği protezin fiksasyon tipine (çimentolu-çimentosuz) ve cerrah tarafından hastaya getirilen özel kısıtlamalara bağlıdır
Çimentolu total kalça protezleri ve çimentolu hemiartroplastilerde kontrendikasyon yoksa birinci günden itibaren tam ağırlıklı basma ve ambulasyon gerçekleştirilmelidir
Çimentosuz protezlerde implantın ilk fiksasyonu "press fit" yani basınçla yerine oturma tarzındadır ve maksimum sağlamlık ancak implant içine yeterli kemik ilerlemesi oluştuktan sonra sağlanır
Çimentosuz protezlerde implantın ilk fiksasyonu "press fit" yani basınçla yerine oturma tarzındadır ve maksimum sağlamlık ancak implant içine yeterli kemik ilerlemesi oluştuktan sonra sağlanır
6 haftanın sonunda yeterli sağlamlıkta bir fiksasyon olduğu düşünülmekle beraber maksimum stabilite ancak 6 aydan sonra gerçekleşmektedir
Bu nedenle çimentosuz protez operasyonlarından sonra genellikle önerilen ambulasyon şekli bir yürüteç yardımı ile ayağa hiç yük vermeden veya cerrah izin veriyorsa sadece parmak ucuna dokunarak yürümedir .
Opere ekstremiteye tam veya kısmi ağırlık vermesine izin verilen hastalarda en az iki ay süreyle yürümeye yardımcı bir cihaz kullanmaları önerilmektedir
Opere ekstremiteye tam veya kısmi ağırlık vermesine izin verilen hastalarda en az iki ay süreyle yürümeye yardımcı bir cihaz kullanmaları önerilmektedir
Genellikle ilk ay bir yürüteç veya çift koltuk değneğine gereksinim duyulurken, birinci aydan sonra tek koltuk değneği veya bastona geçilebilir
Büyük kemik defekti olan veya implant stabilitesinin iyi olmadığı bilinen hastalarda baston kullanımı bazen ömür boyu gerekebilir
Hastalar ilk birkaç ay boyunca tuvalette bir yükseltici kullanmalı
Hastalar ilk birkaç ay boyunca tuvalette bir yükseltici kullanmalı
Alçak, yumuşak koltuk ve sandalyelere oturmamalı
Oturur pozisyondan ayağa kalkarken öne doğru eğilmemeli
Kalçadan 90°'den fazla eğilmemeli
Ayakta dururken ayakları aşırı derecede içe ve dışa döndürmemeli
Ameliyatlı tarafın ayağı diğer ayağın önüne getirilmemeli
Birinci ay boyunca uyku sırasında bacaklar arasına bir yastık konulmalı ve kalçanın aşırı adduksiyona gelmesi önlenmelidir
Hasta kalçadan 90°'den fazla eğilmemelidir
Operasyonu takip eden ilk haftalarda bacakların abduksiyonda tutulabilmesi için bacaklar arasına bir yastık konulmalıdır.
Uyurken kalçanın adduksiyonunu önlemek için bacaklar arasına yastık konulmalıdır.
1-7 gün
1-7 gün
İlk günden itibaren günde iki kez ayakta dik durma ve yatak kenarında oturma
İlk günden itibaren bir yürüteç yardımı ve fizyoterapist gözetiminde ambulasyon
Çimentolu total kalça artroplastisi:
6 hafta boyunca yürüteç kullanılarak tolere edilebilen ağırlıkla opere ekstremite üzerine ağırlık vererek yürüme gerçekleştirilir
6. aya kadar karşı ele alınan bir baston ile ambulasyon gerçekleştirilir
Çimentosuz total kalça artroplastisi:
Çimentosuz total kalça artroplastisi:
6 hafta yürüteç kullanılarak ağırlık vermeden veya sadece parmak ucuna dokunarak yürüme eğitimine başlanır
Takip eden 2-4 hafta boyunca yürüteç kullanmaya devam ederek ekstremiteye verilen ağırlık miktarı arttırılır
Yürüteç ile emniyetli bir şekilde tam ağırlıklı basma sağlandıktan sonra 6. aya kadar karşı ele alınan bir baston ile ambulasyon gerçekleştirilir
Egzersizler:
Egzersizler:
Ayak bileği pompalama
İzometrik kuadriseps egzersizleri
İzometrik gluteal egzersizler
İzometrik kalça abduksiyon ve adduksiyonu
Ayakta:
Her iki el ile destek alarak opere ekstremitenin gövdeyi yana eğmeden yana açılması ve tekrar diğer bacak yanına getirilmesi kalça aktif abduksiyon ve adduksiyonu
Supin pozisyonda:
Kalça rotasyonu yaptırmadan yani ayak parmak uçları yukarı bakacak şekilde bacağın yana açılması ve yeniden kapatılması
Yan yatarken bacağı yukarı açma kapama (5-6. hafta)
Theraband egzersizleri ve yana basamak çıkma (5-6. hafta)
Germe:
Germe:
• Kalça fleksörleri
Supin pozisyonda (Thomas testi pozisyonu): Karşı ekstremite dizi fleksiyona getirilerek göğse yaslanır, opere ekstremitenin dizi ekstansiyon yönünde gerilir. Bu germe egzersizi günde 5-6 kez yapılmalı ve her seansta 5-6 kez tekrarlanmalıdır
Ayakta: Her iki el yürüteçte sabitlenerek opere kalça ekstansiyona getirilir, bu sırada karşı ekstremitenin kalça eklemi ekstansiyon, dizi hafif fleksiyonda tutularak anterior kapsül üzerine germe uygulanır
Ayakta aktif kalça abduksiyon-adduksiyon egzersizleri
Transferler:
Transferler:
Yataktan sandalyeye:
Yatak veya sandalyeden kalkarken öne eğilmekten kaçınılmalı
Ayağa kalkarken önce kalçalar öne doğru atılmalı
Yatar pozisyondan oturur pozisyona geçerken bacak bacak üzerine atılmamalı
Banyoda:
Tuvalet yükselticisi kullanılmalı
İlk 8 hafta boyunca banyoya transferlerde ikinci bir kişinin yardım ve gözetiminden yararlanılmalı
Abduksiyon yastığı:
6 hafta boyunca uyurken veya yatar pozisyonda dinlenirken bacaklar arasına bir abduksiyon yastığı konulmalıdır
Kondüsyon Bisikleti: (Sabit bisiklet)
Kardiyopulmoner yönden bir engeli bulunmayan ve obezite sorunu olmayan hastalar 4-7. günden itibaren sabit bisiklete bindirilebilir
İlk haftalarda bisikletin selesi aşırı kalça fleksiyonundan kaçınmak için mümkün olduğunca yükseğe ayarlanmalıdır
Egzersize geri pedal çevirme ile başlanmalıdır
Sık Görülen Sorunlar
Trendelenburg yürüyüşü
Kalçada fleksiyon kontraktürü
Yürüyüş Bozuklukları
Opere tarafla uzun adım, karşı tarafla kısa adım
Basma fazı sonunda diz fleksiyonu ile beraber erken ve aşırı topuk kaldırışı
Basma fazının ortasında ve sonunda gövdenin öne eğilmesi
Merdiven
Merdiven
Çıkarken önce sağlam ekstremite, ardından opere ekstremite üst basamağa çıkmalı, daha sonra her iki koltuk değneği birden yukarı çıkarılmalıdır
İnerken ise önce koltuk değnekleri alt basamağa indirilmeli, ardından opere daha sonra sağlam ekstremite alt basamağa indirilmelidir