I. N. Ismanov, J. X. Kambarov, M. M. Turdaliyeva korxonalarda inqirozga qarshi boshqaruvni tashkil etish

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI
OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI


FARG’ONA POLITEXNIKA INSTITUTI


I.N. ISMANOV, J.X. KAMBAROV, M.M. TURDALIYEVA

KORXONALARDA INQIROZGA QARSHI BOSHQARUVNI TASHKIL ETISH


FARG’ONA-2014
UDK 338.124.4
KBK
X
Taqrizchilar
A. Abdullayev – iqtisod fanlari doktori, professor
I.T. Yormatov – iqtisod fanlari nomzodi, dotsent


I.N. Ismanov, J.X. Kambarov, M.M. Turdaliyeva
Korxonalarda inqirozga boshqaruvni tashkil etish: o’quv qo’llanma/I.N. Ismanov, J.X. Kambarov, M.M. Turdaliyeva. – Farg’ona: Nashriyot, 2014. – 180 b.
ISBN

Ushbu o’quv qo’llanmada korxona miqyosida vujudga keladigan inqirozlar, ularning sabablari, oqibatlari, uni vujudga keltiruvchi omillar ushbu soha yetakchi olimlarining nuqtai nazarlari, inqirozga qarshi boshqaruvning amal qilish mexanizmlari, korxonalarda inqiroz oldi vaziyatni tahlil qilish va tashxislash masalalari, inqirozga qarshi ishlarning huquqiy asoslari hamda korxononi sog’lomlashtirish ishlari batafsil bayon etilgan.

Mazkur o’quv qo’llanma namunaviy o’quv dasturi asosida tayyorlangan bo’lib, oliy o’quv yurti talabalari, tadqiqotchilari va o’qituvchilari, ilmiy xodimlar va mutaxassislar uchun mo’ljallangan.
UDK 338.124.4
KBK
ISBN


© I.N. Ismanov, J.X. Kambarov, M.M. Turdaliyeva
KIRISH
Bozor iqtisodiyotini mulkchilikning turli xil shakllariga asoslanganligi ishlab chiqarishga yangi texnika-texnologiyalarning jalb qilinishiga imkon yaratadi, bu esa, mahsulotlar taklifining ko‘payishi hisobiga bozordagi narxlarning pasayishiga olib keladi hamda bozor ishtirokchilari o‘rtasidagi sog‘lom raqobat muhitini shakllantiradi. Natijada bozor ishtirokchilari faoliyatida bankrotlik jarayonlari faollashadi. Ma’lumki, 2008 yilda jahon iqtisodiyoti muvozanatiga salbiy ta’sir ko‘rsatgan jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi ham mazkur iqtisodiy tizimda inqirozlarni boshqarish xususiy mulkchilik sharoitida ancha murakkab ekanligini ko‘rsatdi.
Prezidentimiz ta’kidlaganlaridek, «inqirozning eng og‘ir bosqichi ortda qolganiga qaramay, hali-beri davom etadigan moliyaviy-iqtisodiy inqirozning butun bir davrini boshdan kechirishga to‘g‘ri keladi. Inqirozdan chiqish va inqirozdan keyin iqtisodiyotni sog‘lomlashtirish jarayoni uzoq davomli va o‘ta murakkab bo‘lishi mumkin»¹. Shuningdek, korxonalarda inqirozga qarshi samarali boshqaruvni yo‘lga qo‘yish tamoyillari, prinsiplari va tashkiliy tarkibini ishlab chiqish bo‘yicha nazariy asoslar yetarli emasligi monografiyaning dolzarbligini belgilaydi.
Inqirozga qarshi boshqaruv mexanizmini yaratish sohasida dunyoning taniqli olimlari tomonidan ilmiy tadqiqot ishlari olib borilgan. Mazkur tadqiqot yo‘nalishining inqirozga qarshi boshqaruv, investitsiyalarni jalb etish va boshqaruv strategiyasini ishlab chiqishning nazariy va amaliy muammolarini o‘rganish xorijlik olimlar diqqat-e’tiborida bo‘lmoqda. Xususan, A.M.Bukreev, A.P.Gradova, V.A.Bogomolov, V.I.Koshkin, V.I.Orexov, V.R.Vesnin, G.B.YUn, G.K.Tal, E.A.Babushkina, E.P.Jarkovskaya, J.V.Eyken, K.V.Baldin, N.V.Baksha, N.N.Kojevnikova, N.YU.Kruglova, E.M.Korotkova, YA.A.Fomin² va boshqa ko‘plab mutaxassislar asarlarida bu masalaning turli jihatlari tadqiq etilgan.
Respublikada ham, jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi sharoitida ishlab chiqarishni rivojlantirish, iqtisodiy nochorlikni tahlil etish, bankrotlikni bartaraf etish mexanizmlarining ayrim jihatlari iqtisodchi olimlardan I.T.Abdukarimov, YO.Abdullaev, M.K.Azimov, A.SH.Bekmurodov, A.V.Vahobov, N.X.Jumaev, SH.N.Zaynutdinov, N.Q.Yo‘ldoshev, N.M.Mahmudov, M.Q.Pardaev, D.N.Raximova, B.YU.Xodiev, S.S.G‘ulomov, E.A.Hoshimov¹ va boshqalarning ilmiy asarlarida o‘z aksini topgan.
Mazkur tadqiqot qamrovini o‘z ichiga olgan boshqaruvning iqtisodiy mexanizmi, global inqirozning konyunkturaviy jihatlari, bankrotlik va sanatsiyaning institutsional xususiyatlari, sanoat korxonalarida riskni boshqarish va ularning amal qilish mexanizmiga bag‘ishlangan tadqiqot ishlari A.Q.Abdullaev, M.S.Ashurov, S.X.Komilov, O.SH.Mamanazarov, B.I.Salimova, N.S.Xasanovlar² tomonidan tadqiq etilgan. Biroq, korxonalarda boshqaruvning iqtisodiy mexanizmini takomillashtirish, bankrotlik va sanatsiyaning amal qilish mexanizmi va institutsional xususiyatlari, global inqirozning konyunkturaviy jihatlari hamda sanoat korxonalarida riskni boshqarishning tashkiliy-uslubiy tomonlari yoritilgan bo‘lsa-da ularda, korxona miqyosidagi iqtisodiy inqirozlarni bartaraf etishga alohida e’tibor qaratilmagan.
Sanoat korxonalarida inqirozga qarshi boshqaruvni tashkil etish va iqtisodiy mexanizmni takomillashtirish, davlat tomonidan iqtisodiy nochor va zarar ko‘rib ishlovchi sanoat korxonalarini qo‘llab-quvvatlash inqiroz xatarining kamayishi hamda sog‘lomlashtirish jarayoni tezlashuviga olib keladi. Inqirozga olib kelayotgan tashqi va ichki omillarni hisobga olgan holda, ekspert baholashning reyting tizimining amaliyotda qo‘llanilishi inqiroz holatini baholashda aniqlikni oshirishga xizmat qiladi.
Monografiyada ishlab chiqilgan xulosa va takliflardan korxonalarining inqirozga qarshi boshqaruvi, ularda ichki imkoniyatlardan samarali foydalanish uchun investitsion muhit yaratish, inqirozga qarshi boshqaruv yo‘nalishi bo‘yicha kadrlar tayyorlash, moliyaviy barqaror korxonalar inqirozli vaziyatlarga tushib qolmasligi uchun qo‘llanuvchi tadbirlar tizimi ishlab chiqilishi hamda inqirozga qarshi boshqaruv mexanizmining nazariy va amaliy muammolarini ilmiy jihatdan o‘rganilishida foydalanish mumkin. Natijada ishlab chiqarish korxonalarini moliyaviy barqarorlashtirish, yuzaga kelgan iqtisodiy inqirozni bartaraf etish bilan bozordagi raqobat muhitini mukammallashtirish va sog‘lomlashtirish davlatning eksport imkoniyatlarini oshirishga xizmat qiladi. Shu bilan birga, olib borilgan tadqiqotlar natijasida monografiyada ishlab chiqilgan va tavsiya etilgan ilmiy yangiliklar korxonalarda iqtisodiy inqirozga qarshi tadbirlar ishlab chiqish imkonini beradi.

1.