"İqtisadiyyat" qəzeti yarandığı
Yüklə 9,68 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
1 “İqtisadiyyat” qəzeti yarandığı gündən bu günə qədər keçdiyi 15 illik dövr ərzində təkcə iqtisadi məsələləri işıqlandırmaqla kifayətlənməmiş, dünyanın ictimai-siyasi və sosial- mədəni həyatı ilə bağlı müxtəlif mövzularda yazılar dərc etmişdir. Bu da təbiidir. İqtisadiyyat təcrid edilmiş bir sahə deyil, bütünlükdə cəmiyyət həyatının ayrılmaz bir hissəsi olub, digər sahələrlə, eləcə də ədəbiyyat və incəsənətlə bilavasitə bağlıdır. Azərbaycanda mədəniyyətin inkişafı hər zaman diqqət mərkəzində olub və biz də ölkəmizin tanınmış elm və ictimai xadimlərinin, xalqımızın formalaşması və inkişafında əvəzsiz xidmətləri olmuş, xalqa örnək olan insanların həyatı və yaradıcılığını yüksək ehtiramla dəfələrlə yad edir, gələcək nəsillərə tanıtmağa çalışır və unutmağa qoymuruq. Məhz buna görə də Bakının qocaman təhsil ocaqlarından biri olan Osman Mirzəyev adına 190 saylı tam orta məktəbin kollektivi tərəfindən 20-ci əsr Azərbaycan ədəbiyyatının görkəmli simalarından biri olan yazıçı – dramaturq İlyas
münasibətilə məktəbdə keçiriləcək görüşlə bağlı xüsusi buraxılışın hazırlanması təklifi ürəyimizcə oldu. Azərbaycan Prezidenti İlham Əliyevin xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin 100 illik yubileyinin yüksək səviyyədə qeyd edilməsi haqqında imzaladığı sərəncam bir daha sübut etdi ki, dövlət siyasətinin mühüm istiqamətlərindən biri də incəsənətimizin, ədəbiyyatımızın inkişafına xidmət edən insanları hər zaman hörmətlə yad etmək, gələcək nəsillərə ehtiram və məhəbbətlə tanıtmaqdır. Ümummilli liderimiz Heydər Əliyev respublikaya rəhbərlik etdiyi bütün dövrlərdə Azərbaycan mədəniyyətinin inkişafını tərəqqinin böyük amili hesab etmiş, zəngin mədəni irsimizin qorunması və təbliğinə həssaslıqla yanaşmış, xüsusi diqqət və qayğı göstərmişdir. Tarixin ən çətin anlarında mədəniyyətimizi yaşatmağı, dilimizi qorumağı, milli- mənəvi dəyərlərimizə sahib çıxmağı təbliğ etmişdir. Bu gün də bu ənənələr davam edir. Böyük ədibin yubileyi məhz elə bir məqamda qeyd edilir ki, indi ölkəmizin uğurlarının sədası dünyanın hər yerindən gəlir. İlyas Əfəndiyev bugünkü həyatımızın daha yaxşı, firavan olmasını ar zu- layırdı, xoş duyğuları, ülvi məhəb- bəti, paklıq, mənəvi saflıq kimi gö zəl insani keyfiyyətləri tərənnüm edir di. Onun əsərlərində elə bir ca- zi bə, elə bir qüvvə var idi ki, hər bi ri miz onun qəhrəmanlarından bi- rinə oxşamaq, onlardan biri olmaq istəyirdik. Onun qələmə aldığı tarixi əsərlər xalqımızın zəngin tarixi keç mişini unutmamaq baxımından bu gün də çox mühüm əhəmiyyət kəsb edir. Oxuculara təqdim etdi- yimiz bu xüsusi buraxılışda bir da ha böyük yazıçını xatırlamaq, onun mənalı həyat yolunu, parlaq ya ra dıcılıq uğurlarını yada salmaq, Azərbaycan teatr mədəniyyəti qar- şısındakı xidmətlərindən söz acmaq, gənc nəsillərə təbliğ etmək və yad
2014-cü ilin may ayında Azərbaycanın xalq yazıçısı, respublika Dövlət mükafatı lau- reatı, görkəmli dramaturq İlyas Məhəm məd oğlu Əfəndiyevin anadan olmasının 100 illiyi tamam olur. İlyas Əfəndiyev klassik ədəbi fikrin bö yük ənənələri zəminində öz üslubunu yara dan sə- nətkar kimi xalqımızın söz sənə ti xəzinəsinə dəyərli töhfələr ver mişdir. Yazı çının bədii nai- liy yətlərlə zəngin irsi ədəbiy yatımızda ye ni mər hə lənin təşəkkülünə sə mə rəli təsir gös tər- miş dir. Azərbaycan teatr səh nəsinin müa sir si - masının formalaşmasında İlyas Əfən diyev dra - maturgiyası özünəməxsus əhə miy yətli yer tu tur. Azərbaycan Respublikası Konstitusi ya- sının 109-cu maddəsinin 32-ci bəndini rəhbər tutaraq, milli ədəbiyyatın inkişafında mühüm xidmətləri olan İlyas Əfəndiyevin 100 illik yu- bileyinin keçirilməsini təmin etmək məqsədi ilə qərara alıram: 1. Azərbaycan Respublikasının Mədəniy- yət və Turizm Nazirliyi Azərbaycan Res pub- likasının Təhsil Nazirliyi və Azər bay can Milli Elmlər Akademiyası ilə bir likdə, Azərbaycan Yazıçılar Birliyinin tək liflərini nəzərə almaq- la, xalq yazıçısı İlyas Əfəndiyevin 100 illik yubileyinə həsr olun muş tədbirlər planını ha- zır layıb həya ta keçirsin. 2. Azərbaycan Respublikasının Nazir lər Kabineti bu Sərəncamdan irəli gələn məsə lə- ləri həll etsin. İlham Əliyev, Azərbaycan Respublikasının Prezidenti, Bakı şəhəri, 16 yanvar 2014-cü il 2 İlyas Məhəmməd oğlu Əfəndiyev 1914- cü il may ayının 28-də Qaryagində (indi- ki Füzuli şəhəri) tanınmış və hörmətli tacir ailəsində anadan olmuşdur. 1920-ci ilin aprel-may aylarında bu ailənin xoş günləri, İlyas Əfəndiyevin uşaqlıq illərinin sevincli anları sona yetmişdir. Yazıçının atası Məhəmməd Əfəndiyevə «kulak» damğası vurula raq evi, böyük mülkü, bağı zəbt edil miş, «səs hüququndan» məhrum olun muşdur. Sehrli nağıl dünyası İl yasın bir gənc kimi formalaşmasında, kitaba, ədəbiyyata, ümumiyyətlə mütaliəyə ma raq oyanmasında anası Bilqeyis xa nımın əvəzsiz xidmətləri olmuşdur. O, İlyasa yalnız analıq yox, Məhəmməd ki şi vəfat etdikdən sonra, müəllimlik, yoldaşlıq, həm də atalıq etmişdir. Anasının danışdığı maraqlı əhvalatlar, nağıl və əfsanələr İlyasın incə qəlbi nə təsir etmiş, onun sonralar bir yazıçı kimi yetişməsində mühüm rol oynamışdır. Onlar yazıçının qələmə aldığı «Sağsa ğan», «Qarı dağı» hekayəsi üçün əsas olmuşdur. Yazıçının 1991-ci ildə qələmə aldığı «Vəzir Allahverdi xan və Bəhlul Danəndə» hekayəsindəki əhvalat da ana sının danışdığı rəvayət- lərdən götürül müşdür.
Yazıçı hələ uşaq yaşlarından zəhmətə alışmış, mü taliəyə böyük maraq gös- tərmiş, məktəbə getməzdən əvvəl yazıb-oxumağı öy rən miş, çoxlu kitablar oxumuşdur. 1921-ci ildə birinci sinifə gedən İlyas 1930-cu ildə pedaqoji təmayüllü iki dərəcəli orta məktəbi əla qiymətlərlə bitirmişdir. İ.Əfəndiyevin bir gənc kimi yetişməsin- də, ədəbiyyata, elmə böyük maraq gös- tərməsində, hər şeydən əvvəl, ailə tərbi- yəsinin, ata-ana ocağının çox mühüm tə sirindən başqa, oxuduğu və dərs dediyi məktəbin kollektivi, boya-başa çatdığı bölgənin ictimai-mədəni mühiti, gənclik illərində böyük həvəslə izlədiyi və ma- raqla mütaliə etdiyi «Qızıl Araz» adlı rayon qəzeti, Füzulidə fəaliyyət göstərən xalq teatrı, ali təhsil aldığı institut həyatı, işlədiyi «Yeni yol», «Kommunist» və «Ədəbiyyat qəzeti» redaksiyaları və ən nəhayət Bakı ədəbi mühiti, Yazıçılar İt- tifaqı çox böyük təsir göstərmişdir. Orta məktəbi bitirdikdən sonra bir müddət Böyük Bəhmənli kəndində dil və ədəbiyyatdan dərs deyən İ.Əfəndiyev 1935-1938-ci illərdə Qaryagin şəhər orta məktəbində coğrafiya müəllimi iş ləmiş, eyni zamanda, gənclərin təlim- tərbiyəsində, savadsızlığın aradan qal dırılmasında, məktəbyaşlı uşaqların təh silə cəlb olunmasında fəallıq göstər- mişdir. Gələcəkdə görkəmli dramaturq olacaq İ.Əfəndiyev «teatr» adlı sehrli bir aləmlə ilk dəfə məhz Qaryagində ta nış olmuşdur. O, qeyd edir ki, «mən
1934-cü ildə APİ-nin Ədəbiyyat şöbə- sinə daxil olur, lakin onun ali məktəbdə təhsil alması çox uzun sürmür, elə həmin il institutu tərk edib rayona qayıtmağa məcbur olur. O, 1938-ci ildə APİ-nin Coğrafiya fakültəsinin qiyabi şöbəsini qurtarıb sağ-salamat rayona qayıdaraq müəllimliyini davam etdirir. Ən tanınmış alimlərin və müəllimlərin dərs dediyi həmin ali məktəbdə İ.Əfəndiyev Bəkir Çobanzadə, Əli Sultanlı və s. bu kimi müəllimlərdən dərs almışdır. İlk yaradıcılıq üfüqləri İ.Əfəndiyevin ədəbiyyata gəlişi 1938- ci ilin son ay larına təsadüf edir. Bu dövrdən etiba rən onun bir sıra məqalə, oçerk və he kayələri respublikanın müx təlif qə zet lərində dərc olunurdu. Yalnız 1938-ci ilin sonlarında, 1939- cu ilin ilk iki ayında yazıçının «Yeni yol» qə zetində «buruqlar arasında» adlı ilk oçerki, «bataqlıq saldatları» kinofilminə yazdığı ilk resenziyası,
üzü görmüşdü. Bu illərdə «Kommunist» və «Ədəbiyyat qəzeti» də İ.Əfəndiyevin ilk yazılarına yer ve rirdi. Yazıçının ilk mətbu hekayəsi olan «berlində bir
çatdırılmışdır. İlk mətbu hekayəsi hesab etdiyi «Gözlənil məyən sevgi» əsərindən xeyli əvvəl, yazıçının bir sıra hekayə, oçerk və mə qalələri artıq respublika mətbua tın da dərc olunmuşdur. Kənddə coğra fi ya müəllimi işləyərkən yazdığı he ka yələ rini götürüb Bakıya gələn İ.Əfəndi yev onları Yazıçılar İtti fa qında nəsr üzrə məs ləhətçi işləyən yazıçı Əbül həsənə göstərir. Hekayələri oxuyan Əbülhəsən onları bəyənir və çapını məs ləhət gö rür. Beləliklə də yazıçının
işıq üzü görür. İ.Əfəndiyev 1938-ci ilin axır larında Bakıya gəlir və onun yara dıcı lığında mühüm rol oynamış Ba kı ədəbi mühitinə qovuşur. Bakıda heç kimi tanımayan kimsəsiz gənc yazı çı İ.Əfəndiyev o vaxtlar Yazıçılar İttifaqında partkom işləyən görkəmli yazıçı Əli Vəliyevlə tanış olur və onun köməyilə «Yeni yol» qəzetində mə də- niyyət və ədəbiyyat şöbəsində ədəbi işçi vəzifəsinə işə düzəlir. Yazıçı «Yeni yol» qəzeti redaksiyasında bir qədər işlədikdən sonra qəzetin nəşri dayandırılır. Bundan sonra İ.Əfəndiyev əmək fəaliyyətini əvvəlcə «Kommunist» (1939 -1940), sonra isə «Ədəbiyyat qəzeti»ndə nəsr şöbəsinin müdiri kimi davam etdirmişdir.
İ.Əfəndiyev 1940-cı ilin yanvar ayında Azərbaycan Yazıçılar İttifaqına üzv qə- bul olunmuşdur. Böyük Vətən müharibəsinin başlanması bütün başqa sənətkarlar kimi İ.Əfəndi- yevi də səfərbər etdi, o da «müsəlləh əs gərə» çevrilib, qələmini silahla əvəz etdi. Yazıçı oxucularda düşmənə qarşı də rin nifrət, vətənə məhəbbət hissləri aşılamaq vəzifəsini öhdəsinə götürdü. Ta rixi keçmişimizə, el qəhrəmanlarına, folklor nümunələrinə müraciət edərək bir sıra hekayələr yazdı, əsgərlərlə gö- rüş lər, söhbətlər keçirmək üçün yazıçı briqadaları ilə bərabər Azərbaycan divi- ziyalarında oldu, digər tərəfdən, əsasən bir nasir kimi tanınmış ədib, ədəbiyyatın başqa bir sahəsində – dramaturgiyada qələmini sınadı. 1943cü ildə o, yazıçı m.Hüseynlə birlikdə, mövzusu böyük Vətən müharibəsindən götürülmüş «İntizar» pyesini qələmə aldı. Əsər 1944-cü ildə M.Əzizbəyov adına Azər baycan Dövlət Dram Teatrının səh nəsində göstərilmiş və dramaturq İ.Əfən diyevin Azərbaycan Milli Teatrı ilə 50 ildən çox bir müddətdə davam et miş sıx yaradıcılıq əməkdaşlığının əsa sı belə qoyulmuşdu. Bundan sonra yazıçı Milli Teatrımız üçün «İşıqlı yol
pyeslərini qələmə aldı. 40-cı illərin 3 axırlarında yazıçının yaradıcılığı, çap etdirdiyi hər bir yeni əsəri tənqidçilərin diqqətindən yayınmırdı. Məhz bu illər də dövri mətbuat səhifələrində onun ya- ra dıcılığı haqqında ilk məqalələr dərc olunmağa başladı. Əkbər Ağayevin «Kənddən məktublar», Hüseyn Şəri- fo vun «Ümid verən yazıçı», Meh di Hüseynin «Bir nasir haqqında», H.Oruc- əlinin «Həyata doğru», O.Sarı vəllinin «İntizar», M.Arifin «İntizar», M.Cəfərin «İntizar» tamaşası haqqında» və s. mə qa lələr İ.Əfəndiyevi geniş oxu cu kütləsinə tanıtmaqda mühüm rol oy- na mışdır. Bundan əlavə, Azər bay can Yazıçılar İttifaqının xüsu si ic lasların dan birində yazıçı İ.Əfən diyevin ya ra dıcılıq hesabatının dinlənilməsi və burada S.Vurğunun, M.Hüseynin, Ə.Məm məd- xanlının, Ə.Ağayevin, H.Orucəlinin və başqa sənətkarların çıxış edib xoş sözlər söyləmələri İ.Əfəndiyevin yaradıcılığına olan maraqdan irəli gəlirdi. Yaradıcılıq yollarında inamla addımlayayn gənc ya zıçı 1941-45-ci illərdə Azərbaycan Radio komitəsində Ədəbi verilişlər şö bəsinin müdiri, 1945-ci ildən Bakı kinostudiyasında Ssenari şöbəsinin rəisi, daha sonra isə Azərnəşrdə Bədii ədəbiyyat şöbəsinin müdiri vəzifəsində çalışarkən ədəbi ictimaiyyətlə bilavasitə təmasda və əlaqədə işləmiş, həyatı dərindən öyrənmiş, dünyagörüşünü daima artırmışdır. 1945ci ildə İ.Əfən- diyevin «aydınlıq gecələr» adlı ikinci kitabı nəşr olunur ki, burada əsasən mü haribə illərində yazılmış əsərlər top lanmışdır. Əsərlərin mövzuları mü- haribədən götürülsə də, əsas məsələ bu idi ki, həmin hekayələrdə döyüş və sınaq illərində müasirlərimizin mənəvi sifətləri və dəyanətləri qələmə alınmışdı. «Aydınlıq gecələr» kitabı İ.Əfəndiyevi oxuculara öz səsi, öz yazı üslubu olan orijinal bir yazıçı kimi təsdiq etdi. 1947- ci ildə M.Əzizbəyov adına Azərbaycan Dövlət Dram Teatrı İ.Əfəndiyevin «İşıq lı yollar» pyesini tamaşaya qoydu. Əsər Teatrın 1948-ci ildə Moskvaya qastrolu zamanı paytaxt sənətsevərlərinə göstərilmişdir. Həmin pyes yazıçının ilk müstəqil səhnə əsəri idi.
ni ictimaiyyəti və bütün sənətsevərləri azərbaycan dövlət dram teatrının 75 illiyini təntənə ilə qeyd edərkən, səhnə sənətinin inkişafındakı xidmətləri nəzərə alınaraq İ.Əfəndiyev «Şərəf nişanı»
tamaşaya qoyulmuş «atayevlər ailəsi» dramaturq İ.Əfəndiyevin yaradıcılığında irəli atılmış uğurlu bir addım idi. O, 1954-cü ildən etibarən Yazıçılar İt- tifaqı Rəyasət heyətinin üzvü olmuş, 1958-ci ilin axırlarında Yazıçılar İttifaqı idarə heyətinin məsul katibi seçilmişdir. 1960-cı ildə Respublikanın Əməkdar İncəsənət xadimi fəxri adını almış İ.Əfəndiyevin yaradıcılığında 60-80-ci illər ən məhsuldar dövr hesab olunur. Bu illərdə «körpüsalanlar» (1960),
ro manlarını dərc etdirir, eyni zamanda, ma raqlı dram əsərlərini qələmə alır, pub- lisist və ədəbiyyatşünas kimi məhsuldar yaradıcılıq yolu keçir. Bu illərin məhsulu olan «sən həmişə mənimləsən» (1964) pyesi ilə Azərbaycan səhnəsində lirik- psixoloji dramanın əsasını qoyur. Bu yolu uğurla davam etdirən drama turq
və s. pyeslərini yazır. Öl məz sənət nümunələri kimi Azər bay can drama- tur giyası xə zinəsini zən gin ləş di rən, yüksək vətəndaşlıq pafosu, incə lirizm və dərin psixoloji tapıntılarla aşı lanan bu pyes lər teatr sənətimizdə yeni bir mərhələ açdı, «İlyas Əfəndiyev teatrı» ya- ratdı. «İlyas Əfəndiyev teatrı»nın uğur- larından söhbət açarkən, təkcə onu göstərmək kifayətdir ki, ilk tamaşası 1968ci ildə olmuş «unuda bilmirəm» py esi 1981ci ilə qədər, yalnız azərbaycan milli teatrı səh nəsində 350 dəfə oy nanılmışdır. İlyas Əfən di yev 1971ci ildə qırmızı əmək bayrağı ordeni ilə təltif edilmişdir. 1971ci ildə mövzusu tarixi keç mişi mizdən götürülmüş «mahnı dağlarda qaldı» pyesini yazır. Yeni yaradıcılıq uğuru kimi qarşılanmış bu pyesə görə İ.Əfəndiyev 1972ci ildə respublika dövlət mükafatına layiq görülür. 1974-cü ildə respublikamızın ədəbi ic- timaiyyəti yazıçının anadan olmasının 60 illiyini təntənə ilə qeyd edir. Yu bi- leylə əlaqədar olaraq ədib Okt yabr
Azər nəşr onun dörd cildlik «Seçilmiş əsərləri»ni nəşr edir. Görkəmli ədəbiyyat xadimi, geniş şöhrət qazanmış İ.Əfəndiyev azərbaycan
olmasının 70 illiyi respublikamızda qeyd olunarkən «Yazıçı» nəşriyyatı 1984-1985-ci illərdə oxucularına gözəl bir hədiyyə hazırlamış, ədibin 6 cildlik «Seçilmiş əsərləri»ni nəfis şəkildə 40 min nüsxə tirajla çap etmişdir. Ədəbiy- yat sahəsindəki xidmətləri nəzərə alı nan ədib həmin il lenin ordeni
ildə Azərbaycanın Milli Teatrı öz ta- rixində ilk dəfə olaraq xarici ölkəyə – Türkiyəyə qastrol səfərinə çıxmışdır. Bu səfər zamanı Teatr İstanbul və An- kara şəhərlərində teatr həvəskarlarına İ.Əfəndiyevin «Bizim qəribə taleyimiz» və «Sevgililərin cəhənnəmdə vüsalı» əsərlərinin tamaşasını göstərmişdir. İ.Əfəndiyev 90-cı illərdə də məhsuldar bir yazıçı kimi yazıb-yaradır, hər il yeni- yeni əsərlər nəşr etdirir, təzə pyeslərini tamaşaya qoyurdu. O, «Hacı axundun
və s. pyeslərini tamaşaya qoydurmuş, bir sıra yeni kitablarını nəşr etdirmişdi.
xid mətlərini nəzərə alan Azərbaycan Res publikasının Prezidenti yazıçını
Əliyev yazıçıya göndərdiyi təbrik mək tubunda ədibin yaradıcılığına yük sək qiymət verərək yazmışdı: sizi azər baycanın görkəmli drama turq və nasirini 80 illik yubileyiniz münasibətilə ürəkdən təbrik edirəm. dünya mədəniyyətinə ölməz dahilər bəxş etmiş qədim Odlar yurdunda xalqın məhəbbətini qazanmaq, sənət zirvəsinə ucalmaq olduqca çətin və şə rəflidir. siz fədakar əməyiniz sayə sin də bu şərəfə nail olmuşsunuz. Oxucuların sevəsevə mütaliə etdiyi nəsr əsərləriniz, milli teatrımızın səh nəsində tamaşaya qoyulan pyeslə riniz bunu parlaq şəkildə sübut edir... sizin yaratdığınız obrazlar xal qımızın övladlarına mənəvi saf lıq və vətənpərvərlik aşılanması işi nə xidmət etmişdir. Əminəm ki, müs təqil azərbaycanımızın hələ neçəneçə nəsli bu zəngin mənbədən faydalanacaqdır». Zəngin yaradıcılıq yolu keçmiş, həyatın acılı-şirinli gün- lərini yaşamış sənətkarımız İlyas Əfən- diyev 1996-cı il oktyabr ayının 3-də Bakı şəhərində dünyasını dəyişmiş və Fəxri Xiyabanda dəfn olunmuşdur. Ya zıçının iki övladı vardır. Xalq yazı- çısı, filologiya elmləri doktoru elçin Yüklə 9,68 Mb. Dostları ilə paylaş:
|