KÜreselleşen zoonozlar biyolojik felaket haline geldi

KÜRESELLEŞEN ZOONOZLAR BİYOLOJİK FELAKET HALİNE  GELDİ

( Manisa Kentsel Sa lık Dergisi Nisan 2007,Yıl:2, Sayı:15 de yayınlanmı tır.

ğ

ş

 

www.kentselsaglikdergisi.com

 

)

Adnan SERPEN

Veteriner Hekim

İZMİR Bölgesi Veteriner Hekimler Odası Veteriner Halk Sağlığı Çalışma Grubu Sorumlusu

İZMİR

E-Mail: 

[e-mail]

 –

[e-mail]

–

[e-mail][e-mail]

  

Zoonoz;doğada omurgalı hayvanlardan insanlara doğal yollarla 

bulaşan enfeksiyon ve enfeksiyon hastalıklarına denir.Bu terim 

sonradan daha da genişletilerek antropozoonozlar veya zoo antro 

pozoonozlar olarak adlandırılmıştır.İnsanlara ait enfeksiyon has 

talıklarının   %60’ı   zoonozlardan   meydana   gelmektedir.Yine   ö 

nemli halk sağlığı problemi olan hastalıkların % 75’ini zoonoz 

lar oluşturmaktadır.Dünya’da insanlara bulaşabilecek 250 adet 

zoonoz hastalık mevcut olup bunun 40 tanesi ülkemizde görül 

mektedir.Zoonozlarda parazit kaynağı görevi gören hayvanlar ev 

veya yaban hayvanlarıdır.Bir çok zoonozun insan çevresi dışında 

yuvalar tarzında (doğal odakları,kaynakları vardır).Bu odaklarda 

bazı hastalıklar insan ve ev hayvanlardan bağımsız olarak yaban hayattaki yaban hayvanlarında bulunmak 

tadır.Zoonoz hastalıklar hasta hayvanların yanı sıra sağlam taşıyıcı hayvanlar vasıtasıylada bulaşır.Günü 

müzde doğada kaynakları bulunan hastalık unsurları arasında bakteri,chlamidia,spiroketler,protozoonların 

yanında Kuş Gribi nedeniyle zoonotik viral hastalık unsurlarıda güncelliğini ve önemini korumaktadır.

 Günümüzde evde beslenen hayvanların sayılarının artması yanında sağlık kontrollerinin iyi yapıl 

maması halinde veya nedeniyle bu hayvanların insanlara zoonoz hastalıkları bulaştırma riskide artmakta 

dır.Zoonoz hastalıklarının kökünün kurutulamamasında tıpkı Kuş Gribi,Kuduz,Kırım Kongo Kanamalı 

Ateşi (KKKA) ve Şarbonda olduğu gibi yaban hayattaki hayvanların rolü büyüktür.Çünkü,şehir için de 

Kuduz mücadelesini başarı ile yapsanız dahi hastalığın kökünün yaban hayattaki hayvanlarda olması ve ku 

duz hastalığı etkenini yok edemediğiniz sürece şehirlere tekrar bu hastalığın gelmesi daima mümkün 

dür.Yine Kuş Gribi Virüsünü doğada yaşayan akuatik kuşlardan anatidae familyasına mensup kanatlıları 

yok etmemizin mümkün olmaması veya bu kanatlılardan virüsü temizleyemediğiniz sürece hastalığın dai 

ma ortaya çıkması ve hatta şu anda kaçınılmaz hale gelen pandemi beklentisi halk sağlığı açısından adeta 

biyolojik bir felaketi kaçınılmaz kılmaktadır.

Zoonoz hastalıklar açısından memeli ve kanatlı hay 

vanların göçü çok önemlidir.Bu canlılar bün yelerin 

de taşıdıkları,kendilerinde hastalığa neden olmayan 

fakat başka bir canlıda hastalığa neden olabilecek 

hastalık etkenlerini veya taşıdıkları kene ve böcek 

lerle hastalık unsurlarını bir yerden başka bir yere 

kolaylıkla taşıyabilmektedirler.Örneğin;kuş gribi et 

keninin taşınmasında ülkemizdeki sulak alanlarada uğrayan akuatik göçmen kuşlarından anatidae famil 

yasından Yeşilbaş Ördeklerin(Anas platyrhynchos) rolleri çok büyüktür.Zoonoz hastalıklar günümüzde en

- 1 -

demik (yerli bulaşıcı) hastalık özelliğinin dışına çıkarak  küreselleşmeleri  sonucunda halk sağlığını tehdit 

eden biyolojik afet halini almış bulunmaktadır.Zoonozlar bu ciddi gelişimlerinin yanı sıra biyolojik terör 

açısından da çok önemli bir konuma sahiptirler.Bugün biyolojik terör amacıyla kullanılması olası veya 

kullanılabilen hastalıklar listesi içinde çok sayıda zoonoz hastalık unsurlarının aldığı unutulmamalıdır. 

Dünyada halen biyolojik silah olarak kullanılabilecek etkenlerin % 80’ni zoonozlar oluşturmaktadır.Yine 

kürselleşen dünyada ülkemiz nükleer tehtidden ziyade kimyasal ve biyolojik terör tehditi altında olması 

nedeniyle zoonozlar bu yönden de önemini korumaktadır.Uluslar arası Hayvan Hastalıkları Kuruluşu 

O.İ.E,hayvanlardan kaynaklanan zoonoz hastalıkların küresel bir teh like oluşturmaya başlaması üzerine 

2006 yılında yayınladığı “

Biological disasters of animal origin-The role and preparendness of vete  

rinary and public health services

 “adlı yayında küreselleşen zoonoz hastalıklara dikkat çekmekte,insan 

ve hayvan sağlığı açısından meydana gelebilecek biyolojik felaketler konusunda tüm dünyayı uyarmak 

tadır.Küreselleşen,insan ve hayvan sağlığını küresel düzeyde tehdit eden zoonoz hastalıkların içinde Kuş 

Gribi (Avian Influenza) hastalığı günümüzde ilk sırada yerini almaktadır.EC DC,UNICEF,FAO,WHO ve 

OIE zoonoz hastalıkların bu değişen ve gelişen özelliklerini gözönünde bulundurarak tüm dünya ülkeleri 

nin dikkatini çekerek multidisipliner koruyucu hekimlik( halk sağlığı ) hizmetleriyle beraber mevcut vete 

riner hizmetlerinin daha çok güçlendirilmesi üzerinde durarak bu hususlara gereken önemin verilme sini 

ısrarla tavsiye etmektedirler.

Zoonozlar konusunda her ne kadar Sağlık Bakanlığı bünyesinde zoonoz hastalıklar komitesi kurul 

muş olmakla beraber bu komite belirli aralıklarla toplanıp bir takım kararlar alıyor ise de bugüne kadar alı 

nan kararlar ciddi bir şekilde hayata geçirilemediği için idâreimaslahat’tan başka bir şey olmamıştır.Daha 

doğrusu Sağlık Bakanlığının zoonoz hastalıklar konusunda bir politikasının olmaması,veteriner hekimlik 

hizmetlerini sağlık hizmetlerinden saymaması,bu hastalıklarla mücadelede tıp doktoru ve veteriner heki 

min birlikte eş güdüm içinde çalışmalarını sağlayacak bir düzenlemeye yanaşmayıp meslek ayrımcılığı 

gütmesi,zoonoz hastalıklarını halk sağlığı sorunundan ziyade bir hayvan hastalıkları sorunu olarak görme 

si,zoonoz hastalıklarıyla kısa ve orta vadede mücadele yönetimsel ve halk sağlığı merkezli olmasına rağ 

men böyle bir yapılanmaya sıcak bakmaması sorunun çözümünde ve mücadelede büyük olumsuzluklar 

oluşturmaktadır.Halk sağlığı yönünden mevcut sağlık sistemimize baktığımızda,ülkemizdeki uzman he 

kim sayısının % 4’nün,yine il sağlık müdürlüklerinin halk sağlığı uzmanı olması gerekmektedir.Oysa % 

0,9’u halk sağlığı uzmanı ve il sağlık müdürlerinin büyük çoğunluğu vekaleten görev yapan pratisyen he 

kimlerden oluşmaktadır.Yine Halk Sağlığı hizmetleri içinde tüm dünyada uygulanmasına ve kabul edilme 

sine rağmen veteriner halk sağlığı diye bir hizmetin varlığını kabullenmek istememektedirler.Tarım ve 

Köyişleri Bakanlığı bünyesinde ise önceleri olmasına rağmen 1985 yılında reorganizasyon adı altında yok 

edilen uluslararası standartlarda merkez ve taşra teşkilatlarıyla bağımsız veteriner teşkilatının olmaması 

büyük bir handikap.Bir diğer handikap  AB’ği ülkelerinde tüm sağlık sistemi içinde tedavi hekimlik hiz 

metlerinin payı % 17 civarında olmasına rağmen ülkemizde bu oranın % 50’nin üzerinde olmasıdır.Çün 

kü zoonozlarla mücadelede tıpkı terörle mücadelede olduğu gibi nasılki düzenli ordu ile mücadele edile 

meyip özel bir mücadele gerekiyor ise tedavi hekimlik hizmetleriyle zoonozlarla mücadele yapılamaz,an 

cak ve ancak multidisipliner koruyucu hekimlik hizmetleriyle mümkündür.Geçtiğimiz yıl 14-15 Kasım 

2006 tarihlerinde ilk defa yapılan I.Türkiye Zoonotik Hastalıklar Sempozyumu sayesinde ülkemiz tıp ve 

veteriner camiası Türkiye’nin zoonoz hastalıklar yönünden ne kadar kritik bir durumda olduğunu görerek 

her iki meslek grubu ortak bir çalışma yapılmasının şart olduğunun bilincine varmışlardır.Zoonoz hasta 

lıklardan yalnız kuduz,kistik ekinokokkoz ve bruselloz’a bağlı olarak meydana gelen vakaların devlete 

yaklaşık yıllık toplam maliyeti 37.947.264.-YTL dolayındadır.Bu rakamlar ülkemizin multidisipliner halk 

- 2 -

sağlığı konusunda ne kadar geri olduğunun somut bir göstergesidir.Bu yıl ulusal düzeyde 06-07 Aralık 

2007 tarihlerin de Erzurum’da düzenlenecek I.Ulusal Zoonoz Hastalıklar Kongresinin ülkemiz açısından 

zoonoz has talıklar yönünden önemli kararların alınacağı bir kongre olma özelliğini taşıyacağını düşünü 

yorum.Zoonozlarla mücadelede başarıya ulaşmak,ancak çok önemli bir halk sağlığı sloganı olan “KORU 

MA TEDAVİDEN ÜSTÜNDÜR” felsefesiyle multidisipliner bir halk sağlığı hizmeti verilmesiyle müm 

kün olacaktır.

   

K  a  y  n  a  k  l  a  r:

1-

DİNÇER B. ( 1975 )  , Veteriner Hekimliğin Halk Sağlığı Faaliyetlerine Katkısı Çeviri Notları, FAO ve WHO Teknik 

Rapor Serisi, No:573,WHO Geneva  ITALY

2- DİNÇER B., Veteriner Halk Sağlığı Ders Notları, A.Ü.Veteriner Fakültesi – ANKARA

3- EREN N. ( 1981 ), Halk Sağlığı ve Beslenmede Veteriner Hekimliğin Önemi, Veteriner Hekimler Derneği Dergisi, 

Cilt:51, Sayı:3-4 ANKARA

4- Report of a WHO Study Group ( 2002 ), Future Trends in Veterinary Public Health,WHO Technical Report Series - 

2002, WHO Geneva ITALY

5-

SERPEN,   A.   (   2005   ),   21.inci   Yüzyılda   Veteriner   Halk   Sağlığı   Hizmetleri   ve   Gelecekteki   faaliyet   alanları. 

www.izmir-vho.org.tr İzmir Bölgesi Veteriner Hekimler Odası Web Sayfası-İZMİR, İnfovet , Sayı:24 İSTANBUL

6-

WHO Web Haberleri, Zoonoses and Veterinary Public Health. 06 Haziran 2005, Geneva - ITALY 

7- 250 Çeşit Zoonoz Hastalık var.Hayvancılık-grup,http://groups.google.com.tr/group/hayvancılık

8- TAŞ.C(2006   ),Zoonoz   Hastalıklar   ve   Halk   Sağlığı   açısından   önemi,AB-Veteriner   Hekim   Platformu,http://www. 

abveteriner.org

9- EYNİGÖLLÜ, M, E ( 2006 ), Halk Sağlığında 40 yıllık inkarcılık, Kuş Gribi: Buzdağının Görünen Yüzü. Bilim ve 

Gelecek, Şubat 2006, Sayı:24

10-

JONES.M.H(2006) Biological disasters of animal origin,The role and preparedness of veterinary and public health 

services, OİE, Vol.25(1),April 2006,12,rue de Prony-75017 Paris-FRANCE

11- I.Türkiye Zoonoz Hastalıklar Sempozyumu Tebliğleri ve konferans notları 14-15 Kasım 2006,Tobb Konferans Salo 

nu-ANKARA

            

     

- 3 -