Zoonozlar ve halk sağlığı açısından önemi
Yüklə 95,04 Kb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Türkiye Brusellozis Mücadele Projesi
- Madde 41 – (Değişik: 27/12/1993 – 3951/1 md.)
|
Zoonozlar ve halk sağlığı açısından önemi Nurcan Çakır
Zoonoz nedir? • Doğal olarak omurgalı hayvanlardan insanlara, insanlardan hayvanlara geçen ve her yerde görülebilen hastalıklar yada enfeksiyonlar • FAO/WHO ortak uzmanlar grubu; 1959 • 1967; enfekte edici özellik taşımayan bakteriyel toksinler ve kimyasal zehirler Zoonozlar neden önemlidir? • Her yerde görülebilen hastalıklardır. • Hayvanlar insan yaşamının ayrılmaz birer parçasıdır. • Fazla sayıda etken ile fazla sayıda hastalık tablosu oluştururlar. • Meslek hastalıklarının bir bölümünü oluştururlar. • Ekonomik önemleri vardır. • Beslenme yönünden önem taşırlar. Sınıflandırma • Bulaşma yollarına göre; • Yaşam döngülerine göre; • Rezervuar konakçılarına göre; • Etiyolojilerine göre;
Etiyolojilerine göre; • Bakteriyel zoonozlar • Mantar hastalıkları • Paraziter hastalıklar – Protozoal – Trematod – Cestod – Nematod Etiyolojilerine göre; • Arthropod hastalıkları • Ricketsial hastalıklar • Viral hastalıklar Bakteriyel zoonozlar • Antraks • Brucella • Listeriosis • Leptospirosis • Salmonellosis • Tetanus • Tuberculosis • Tularemia • vd.
Mantar zoonozları • Çevresel bulaş yolu • Ringworm
Paraziter zoonozlar • Chagas hastalığı • Toxoplasmosis • Trypanosomiasis • Cyctisercosis • Echinococcosis • Larva migrans • Trichinosis Viral zoonozlar • Çiçek
• Kuduz • Kırım Kongo hemorajik hastalığı • Batı Nil hastalığı • Rift Valley hastalığı • Şap hastalığı • Bazı ensefalitler • vd.
Antraks • Bacillus anthracis • Hayvanlarda dalak ya da şarbon • İnsanlarda kara çıban ya da kasap çıbanı • Sığır ve koyunlar
Antraks • Eilert (1836) enfeksiyon! • Koch (1876) ilk kültür; kan serumu • Pasteur (1877); üre kullanarak • Koch (1878) sporlu basiller! Antraks • Hayvanlar enfekte otların bulunduğu çayırlardan enfeksiyonu alır. • Sporlarla kontamine otlaklarda 30 yıl boyunca enfekte etme özelliği
Antraks • Hasta hayvan ile temas • Kontamine hayvan ürünlerinin kullanımı • Hasta hayvan kesildiğinde • Eti yendiğinde • Deri ve yünleri işlenerek Antraks • Deri
• Akciğer • Barsak şarbonu Antraks • Etken alındıktan 2-3 gün sonra belirtiler • Belirtiler ortaya çıktıktan sonra; • Koyun ve keçiler birkaç gün içinde • Sığırlar bir hafta içinde •
Antraks • Korunma; • Ölü hayvanların ortadan kaldırılması • Otopsi yapılmaz. • Aşılama; hastalık ortaya çıktığında ateşi olmayan hayvanlar aşılanır. • Bölgede beş yıl süre ile aşılama yapılır.
Antraks • İnsanlarda korunma • Koruyucu antijen aşısı • Canlı spor aşısı Brucella • Brucella melitensis • Brucella abortus • Brucella suis • Brucella canis • Brucella ovis • Brucella neotomae • Brucella maris Brucella • Bulaşıcı yavru atma hastalığı • Malta humması • Sığırlarda en yaygın • Koyun ve keçiler • Domuzlar Brucella • Ahır tozlarında altı hafta • Sularda 10 hafta • Dondurmada dört hafta • Kremada 20 hafta • Salamura peynirde altı hafta canlı kalabilir.
Brucella • Dünyada en yaygın zoonozis • Kuzey Avrupa • Kuzey Amerika ülkeleri • Avustralya ve Yeni Zellanda
Brucella • Güney Avrupa ülkeleri (Akdeniz ülkeleri) • Orta Doğu • Hint Yarımadası • Afrika • Orta ve Güney Amerika Brucella • Genel hijyenik kurallar • Enfekte hayvanların sürüden çıkarılmaları • Sağlam hayvanların aşılanmaları
Brucella • 1984 yılında bu yana uygulanan ve 26 yıl sürmesi hedeflenen •
• Hayvan aşılamaları
Brucella • Risk gruplarının eğitilmeleri • Süt ve süt ürünlerinin sağlıklı biçimde tüketilmesi Tularemi • Francisella tularensis • Bilinen en enfeksiyöz bakterilerden biri • Tavşanlar ve diğer kemiriciler • Kenelerde ömür boyu • Tavşan ateşi, avcı ateşi Tularemi • En sık enfekte tavşan eti yenmesi ile bulaş • Enfekte hayvanlarla doğrudan temas • Artropodlar aracılığı ile bulaş • İnsandan insana bulaş söz konusu değil… Tularemi • Hastalık görülen canlılar: – İnsan – At
– Koyun – Domuz
– Kedi – Köpek
– Kuşlar – Sürüngenler – Bazı yabani memeliler (tilki vd.)
Tularemi • Klinik formları: – ülseroglandüler, – oküloglandüler, – glandüler, – orofaringeal, – tifoid, – pnömonik Tularemi Tularemi • Korunma • Hasta hayvanların ıslahı ve imhası • Enfekte hayvan ve karkaslarının taşınmasının engellenmesi
Tularemi • Hastaların sağaltımı • Aşı: laboratuar çalışanlarına • Kene ve sineklerden korunma • Hayvan karkasları ve vücut sıvıları ile temastan kaçınma Tularemi • Türkiye’de epidemiler 1920; Trakya Bölgesi 1936-1953; Trakya, Antalya, Van 1988; Bursa-Karacabey 1997; Ankara-Ayaş 1998; Bilecik 1999; Samsun 2000; Düzce ve Sinop 2004; Kars ve Amasya Gastroenteritler • Campylobacter jejuni • Vibrio cholerae • Vibrio parahaemolyticus • Salmonella enteritidis • Yersinia enterocolitica Gastroenteritler • İshalle birlikte; – Diğer sistemik semptomların birlikteliği – Suyun kaynağı – Çevresinde benzer yakınması olan kişilerin varlığı – Hayvanlarla temas – İmmunsupresyon – İlaç kullanımı – Seyahat – Ağır spor yapma – Toplu yaşam
Leptospiroz • Leptospira interrogans • Leptospira biflexa • Tropikal ve subtropikal • Az gelişmiş veya gelişmekte olan ülkelerde daha sık
Leptospiroz • Fareler • Kedi, köpek • Keçi, koyun • Sığır • Domuz, geyik, kuş, sürüngenler Leptospiroz • Hayvan idrarıyla dolaylı temas • Hayvan ısırıkları
Leptospiroz • Aseptik menenjit • Karaciğer ve böbrek fonksiyon bozukluğu • Kanama, kollaps • %90 anikterik • %10 Weil hastalığı
Trişinozis • Trichinella spiralis – Domuz – Etoburlar (ayı) • Asya ve Avustralya dışında yaygın
Trişinozis • Larvalar çizgili kaslar, kalp ve SSS’ne yerleşir. • Parazit / 1 gram kas dokusu = X • X < 10 ise hastalık tablosu oluşmaz • X > 100 ise belirgin hastalık tablosu • X > 1000 ise ağır hastalık tablosu
Trişinozis • Etlerin iç ısıları –15 ºC olacak şekilde dondurulmalı • 3 hafta dondurulduktan sonra tüketime sunulmalı • Etler uygun ısılarda pişirildikten sonra tüketilmeli
Kırım Kongo Kanamalı Ateşi • Viral hemorajik ateş – Filoviridae (Marburg, Ebola) – Arenaviridae (Lassa, Junin, Machupo) – Bunyaviridae (KKKA, Hanta, Rift valley fever )
– Flaviviridae (Sarı humma, Dengue)
Kırım Kongo Kanamalı Ateşi • 1944 -1945 Kırım virüsü • 1956 Kongo virüsü • 1969 aynı virüs Kırım Kongo Kanamalı Ateşi • Konakçı spektrumları: – Küçük kemiriciler – Yaban hayvanları – Evcil memeli hayvanlar – Kuşlar
Kırım Kongo Kanamalı Ateşi Bulaşma;
Kene ısırığı Viremik hayvanla temas (kan, doku) Kırım Kongo Kanamalı Ateşi • 2002; Tokat, Sivas, Yozgat, Doğu Karadeniz • 2002-2003; 150 pozitif olgu; 6 ölüm • 2004; 249 pozitif olgu; 13 ölüm • 2005; ? Kırım Kongo Kanamalı Ateşi • Kişisel korunma önlemleri • Temas sonrası hijyen kurallarına uyma • Akarisit kullanımı Kırım Kongo Kanamalı Ateşi • Kenelerle savaşımın güçlükleri: – Yoğun biçimde tarım ve orman alanları içinde yayılmış durumdalar – Akarisidlerin kenelerin konakları üzerinde tutundukları bölgelere ulaşabilmesi güç – Konak üzerinde bulunmadıkları süre içinde kenelere ulaşmak güç – Üreme yetenekleri (3000-7000 yumurta) – Uygun olmayan çevre koşullarında çok uzun süreler boyunca canlı kalabilirler – Çok değişik konakçılarda canlı kalabilirler – Akarisid direnci
Ensefalitler • Prion: protein yapıda küçük enfeksiyöz ajan • Prionlarla oluşan hayvan hastalıkları – Scrapie (koyun ve keçi) – Transmissible mink encephalopathy (mink ve vizon) – Chronic wasting disease (geyik) – Bovine spongioform encephalopathy (sığır) – Feline spongioform encephalopathy (kedi) Ensefalitler • İnsanlarda oluşan hastalıklar • Sporadik Creutzfeldt-Jakob hastalığı Sporadik fatal insomnia • Kalıtsal Ailesel Creutzfeldt-Jakob hastalığı Fatal familial insomnia Gerstmann-Straussler-Scheinker hastalığı • Kazanılmış İatrojenik Creutzfeldt-Jakob hastalığı Kuru
Yeni varyant Creutzfeldt-Jakob hastalığı Ensefalitler • Varyant Creutzfeldt-Jakob hastalığı • 1994’de ilk olgu • 68 olgu İngiltere, • 2 olgu Fransa, • 1 olgu İrlanda • Et yeme öyküsü
Kuduz • İleri derecede duyarlı hayvanlar: – Tilki, kurt, çakal • Ender görülenler: – Fare, sincap, kuş, sürüngenler • Rezervuar: – Yarasalar
Kuduz • Avustralya ve Yeni Zelanda'da hiç yok • İngiltere, Havaî ve İskandinavya hastalık yönünden ari • Bovine paralytik kuduz, Güney Amerika'da endemik • Vahşi kuduz Avrupa'nın çoğunluğunda
Kuduz • Kent nüfusunun artışı • Alınan önlemler ve aşılamalarla kuduz olgularında düşüşler • En fazla kuduz olgusu İstanbul • İzmir'de 1988-1996 yılları arasında azalma • 1997 yılından sonra artış Kuduz Bulaşma:
– Hayvan ısırıkları – Yara ve mukozaların sekresyonla teması – İnhalasyon – Organ transplantasyonu Kuduz Endemik bölgelerde her türlü temas Profilaksi Her türlü vahşi hayvan ve yarasa teması sonrası Aşı ve Ig Kuduz • Temas sonrası profilaksi Lokal tedavi İmmünglobulin Aşı
Kuduz • Aşı:
– HDCV; 0- 3- 7- 14- 28. günler, im – Bağışıklık yetmezliği olanlar – 50 yaş üzerinde olanlar – Obezler için • 6.doz
Kuduz • Temas sonrası; – Profilaksi gecikmiş, – Ig uygulanmamış, – Yara bakımı yapılmamış, – Riskli bölgelerde 0- 7- 21. günlerde 2-1-1 şeması • Daha önce aşılanmış ise; 0- 3. günlerde 2 doz aşı
Dünyada • 1978 yılı Dünya Sağlık Asamblesi’nde alınan karar: – Hayvan üretimine bağlı besin kaynaklı ve zoonoz hastalıkların önlenmesi ve korunma • Akdeniz Bölgesi Zoonoz Kontrol Programı (MZCP) • Merkezi Atina (MZCC); 1979 Akdeniz Bölgesi Zoonoz Kontrol Programı (MZCP) • Ülkeler arası teknik işbirliği sağlamak • Hastalık görüldüğünde güvenilir bilgiye ulaşmak • Sürveyans, kontrol sistemleri ve yasaların uyumunu sağlamak • Etkili ulusal kontrol ve korunma programları için sektörler arası ilişki ve iletişimi sağlamak Akdeniz Bölgesi Zoonoz Kontrol Programı
• Katılımcı ülkeler • Türkiye • Kıbrıs • Yunanistan • Bulgaristan • Suriye
• Lübnan • Mısır
• Suudi Arabistan • Kuveyt
• İspanya • Portekiz Akdeniz Bölgesi Zoonoz Kontrol Programı
• İlgili ülkeler • Cezayir • Fas • Tunus
• Ürdün • İtalya
• Malta Akdeniz Bölgesi Zoonoz Kontrol Programı
• MZCP’nin başlıca aktiviteleri – Bölgesel önceliklere göre ülkeler arası eğitim kursları düzenlemek – Ülkelerin kendi önceliklerine göre eğitim çalışmaları düzenlemek
Akdeniz Bölgesi Zoonoz Kontrol Programı
• MZCP’nin program katılımcıları: – Tarım bakanlığı – Sağlık bakanlığı – Konu ile ilgili diğer yönetim birimleri – Akademik kurumlar – Veteriner ve tıp birlikleri – Sektör
Türkiye’de… • HAYVAN SAĞLIĞI VE ZABITASI KANUNU – Kanun Numarası : 3285 – Kabul Tarihi : 8/5/1986 – Yayımlandığı Resmi Gazete: – Tarih : 16/5/1986 – Sayı : 19109
Türkiye’de… • Amaç: – Madde 1 – Bu Kanunun amacı, hayvanlardan ve hayvan maddelerinden insan ve hayvanlara geçebilen hastalıklardan korunulmasını ve bulaşıcı hayvan hastalıkları ile mücadele edilmesini sağlamaktır.
Türkiye’de… • Madde 41 – (Değişik: 27/12/1993 – 3951/1 md.) – Bu Kanun hükümlerine göre ruam, sığır tüberkülozu, sığır brusellozu, sığır vebası, at vebası ve şap hastalıklarından dolayı öldürülen veya kestirilen hayvanların sahiplerine, Bakanlık bütçesinden … belirtilen miktarlarda tazminat verilir.
Türkiye’de… • 1991 yılında – Sağlık bakanlığı ile tarım ve köyişleri bakanlığı arasında protokol – Türkiye Zoonoz Milli Komitesi • İlk toplantı 1999’da – Kurban bayramı öncesi uyarılar – Kuduz ile ilgili, belediyelere tavsiyeler Riskli gruplar • Tarım işçileri • Hayvancılıkla uğraşanlar • Veteriner hekimler • Mezbaha işçileri • Kasaplar • Laboratuar çalışanları • Sağlık personeli • Kanalizasyon işçileri • Balıkçılık ve avcılıkla uğraşanlar • Hayvan ürünleri ile çalışanlar • Gıda işi ile uğraşanlar • Orman işçileri
Meslek hastalıkları • Brucella: – DSÖ laboratuar çalışanları için yüksek risk grubu olarak belirlemiştir. – İşçi sağlığı ve iş güvenliği tüzüğünün 88. maddesi gereği risk altındaki işçilerin aşılanmaları
Meslek hastalıkları • Şarbon: – 1800’lerden itibaren mesleksel form – Yünlerin dezenfeksiyonu – İSİG tüzüğünün 85. maddesi – Yünlerin dezenfeksiyonu – Aspirasyon sistemi – Kişisel korunma araçları Meslek hastalıkları • Leptospiroz: – İSİG tüzüğünün 87. maddesi – Farelerle savaş – Çıplak ayakla gezmenin engellenmesi
Ekonomi • Ekonomik kayıplar: – yavru kaybı, – süt veriminde azalma, – damızlık değeri kaybı, – kısırlık Ekonomi • Hayvansal protein kaynaklarına olumsuz etki • Hayvan ve hayvansal ürünlerin ticaretine engel • Kırsal kesimde kısıtlı olanaklara sahip hayvan yetiştiricilerinin sosyo-ekonomik gelişmesinin engellenmesi • İnsanlarda; – fiziksel hastalık hali – iş gücü kaybı – tedavi giderleri Korunma • Süt ve süt ürünlerinin pastörizasyonu • Kaynatılarak tüketilmesi • Etlerin iyice pişirilerek tüketilmesi • Besinlerin depolama koşullarına dikkat edilmesi
• Çapraz kontaminasyondan kaçınılması • Genel hijyen kurallarına uyulması • Kişisel koruyucu malzemelerin kullanımı • Hayvan sağlığının korunması ve hastalıklarının tedavisi Yüklə 95,04 Kb. Dostları ilə paylaş:
|