KüSKÜn göZƏLÇƏLƏRİMİ xatirlayarkəN

---

KÜSKÜN  GÖZƏLÇƏLƏRİMİ  XATIRLAYARKƏN. 

 

  

 

        Doxsan yaşım tamam olan gün özümə hədiyyə etmək qərarına gəldim – gənc bakirə qızla dəli bir 

eşq gecəsi keçirmək.  Keçmiş zamanlarda əlinə «təzə-tər» qızlar düşən kimi öz xeyirxah müştərilərinə 

xəbər verən gizli görüş evinin sahibəsi Rosa Kabarkası xatırladım. Mən onun iyrənc təkliflərinə 

şirnikmirdim, o isə mənim prinsiplərimin təmizliyinə inanmırdı. «Əxlaq zamana baxır, – o, 

bədxahcasına gülümsəyirdi, – vaxt gələr, özün əmin olarsan». Rosa məndən azca kiçik idi və çox illərdi 

ondan xəbər-ətər eşitməmişdim, ola bilsin, artıq ölmüşdü. Ancaq elə ilk kəlmədən  səsini telefonda 

tanıdım və salamsız-filansız dedim: 

   – Bu gün – hə. 

   O, köks ötürdü: ay tənha qoca, iyirmi ildi itib-batmısan  və yalnız ona görə qayıtmısan ki, mümkün 

olmayanı xahiş edəsən. Ancaq onun peşəsi öz sözünü dedi, seçmək üçün mənə bir yığın variant təklif 

elədi, di gəl, əfsus, hamısı istifadə olunmuşlardı. Mən israr etdim, bakirə qız olmalıdır, özü də bu gecə. 

Rosa təşvişlə soruşdu: «Sən nəyi sınaqdan keçirmək istəyirsən?» «Heç nəyi, – o, mənim ən yaralı 

yerimə toxunmuşdu, – nəyi bacardığımı, nəyi bacarmadığımı özüm yaxşı bilirəm». O, halını pozmadan 

dedi ki, müdriklər çox şeyi bilirlər, ancaq hər şeyi yox: «Dünyada bir qız qalıbsa, o da  sənin kimi Qız 

bürcü altında doğulanlardır. Sən niyə əvvəlcədən mənə xəbər vermirdin?»  «Təb birdən gəlir», – dedim. 

«Ancaq gözləyə də bilər», – həmişə hər şeyi istənilən kişidən yaxşı bilən Rosa cavabımı verib soruşdu 

ki, «bazarı» yaxşı öyrənmək üçün ona, heç olmasa, iki gün vaxt vermək olarmı. Tamamilə ciddi surətdə 

etiraz etdim ki, bu cür işlərdə mən yaşda adamların hər günü ilə bərabərdir. «Olmur, olmasın, – o, 

tərəddüd etmədən dedi, – eybi yox, lənət şeytana, belə daha maraqlıdır, bir saatdan sonra sənə zəng 

vuraram». 

   Bunu deməsəm də olardı, çünki elə baxan kimi görünür: mən yaraşıqlı  deyiləm, utancaq və 

ümumiyyətlə, keçmişdənqalma adamam. Ancaq belə olmaq istəmədiyimdən, özümü elə göstərməyə 

başladım ki, guya, hər şey əksinədir. Bu gün səhər açılanda, nəhayət, qərara  aldım ki, heç olmasa, 

vicdanımı sakitləşdirmək üçün, əslində, necə olduğumu özümə deyim. Və Rosa Kabarkasa qeyri-adi 

zəngdən başladım. Çünki mən indi anlayırdım ki, bu, yeni həyatın başlanğıcı olub. Adətən adam bu 

yaşda dünyasını dəyişir.                                                             

 

                                                         *       *       *. 

 

   Mən San Nikolas parkının güney səmtində, müstəmləkə üslubunda tikilmiş evdə yaşayıram, bütün 

ömrümü də bu evdə qadınsız, var-dövlətsiz keçirmişəm; valideynlərim də bu evdə yaşayıb ölüblər və 

mən də bu evdə, doğulduğum çarpayıda, tezliklə gəlməsini istəmədiyim bir gündə ağrısız, tək-tənha 

ölmək istəyirəm. Atam bu evi XIX əsrin sonunda hərracdan alıb, alt mərtəbəni burada cah-cəlallı dükan 

açan italiyalıların konsorsiumuna kirayəyə verib, ikinci mərtəbəni isə onlardan birinin qızı, Motsartın 

gözəl ifaçısı, poliqlot və haribaldiçi Florina de Dios Karqamantosla xoşbəxt yaşamaq üçün özünə 

saxlayıb. Bu gözəl qadının şəhərdə heç kimdə olmayan bir cəhəti də vardı: o, mənim anam idi. 

    Gipslə suvanmış tağları, şahmatvari yığılmış florensiya mozaikalı döşəməsi olan bu ev geniş və 

işıqlıdır;  şüşəli dörd qapı evi qurşayan eyvana çıxır, anam mart axşamlarında öz  italyan əmiqızıları ilə 

burada məhəbbət ariyaları oxuyurdu. Eyvandan San Nikolas parkı, kilsə və Xristofor Kolumbun 

heykəli, bir az uzaqda sahildəki çaxır zirzəmiləri, onlardan arxada isə mənsəbində 20 liq yayılıb 

şaxələnən, yatağına sığmayan böyük Maqdalena çayı görünür. Evin yeganə nöqsanı – gün ərzində 

növbə ilə bütün pəncərələrdən boylanan günəşdir, ona görə hamısına pərdə asmaq lazım gəlir ki, siesta 

vaxtı od tutub yanan alaqaranlıqda birtəhər yata biləsən. Otuz iki yaşımda tək qalanda valideynlərimin 

otağına köçdüm, kitabxananın qapısını açıb, həyatda mənə lazım olmayacaq hər şeyi satmağa başladım  

və aydın oldu ki, kitablardan və üstünə val qalaqlanmış pianoladan başqa hər şey elə artıq imiş. 

---

   Mən qırx il «Diario de-la-Pas» üçün xəbərlər hazırlamaqla məşğul olmuşam, işim qısa dalğalarda, ya 

Morze əlifbasında səmanın ənginliklərinə yayılan dünya xəbərlərini tutub, yerli əhaliyə çatdırmaq idi. 

Bu gün yaşamaqdan çox, artıq ölüb getmiş peşəyə görə aldığım təqaüdlə candərdi sürünürəm; latın və 

ispan qrammatikasından dediyim dərslərə görə mənə ondan da az pul verirlər, artıq yarım əsrdir 

yorulmadan hər bazar yazdığım məqalələrə görə, demək olar ki, heç nə, məşhur ifaçılar gələndən-

gələnə  çap etdirdiyim musiqi və teatr haqqındakı məlumatlara görə isə, ümumiyyətlə, heç nə vermirlər. 

Başqa bir işlə məşğul olmamışam, ancaq yazmışam, intəhası, məndə xüsusi bir qabiliyyət, istedad 

yoxdur, dramaturgiya kompozisiyasının qanunlarından qəti xəbərsizəm və  yalnız ona görə bu işə baş 

qoşmuşam ki, ömrüm boyu oxuduğum saysız-hesabsız kitabdan öyrəndiyim biliklərin gücünə 

inanmışam. Kobud desək, mən – nəslimin şan-şöhrətsiz davamçısıyam, əgər başıma gələn və bu 

xatirələrdə danışacağım o böyük məhəbbət olmasa idi, gələcək nəsillərə məndən heç nə qalmayacaqdı. 

   Həmişəki kimi doxsan yaşımda da ad günüm səhər saat beşdə yadıma düşdü. Həmin gün yeganə işim 

«Diario de-la-Pas»ın bazar sayı üçün məqalə yazmaq idi. Özümü xoşbəxt saymamaqdan ötrü ideal 

səhər idi: hava işıqlaşandan sümüklərim sızıldayırdı, dalım alışıb-yanırdı, üstəlik də, üç aylıq 

quraqlıqdan sonra ildırım çaxırdı. Qəhvə hazır olana kimi yuyundum, sonra bir fincan ballı qəhvə 

içdim, moniokadan hazırlanmış içi cemli iki  kökə ilə qəlyanaltı edib, kətan ev kostyumumu geyindim. 

   Həmin gün məqalənin mövzusu, əlbəttə ki, mənim doxsanilliyim idi. Heç vaxt yaş haqqında 

fikirləşməmişdim. Nə qədər sular axıb… Aylar, illər gəlib keçib… 

   Uşaq vaxtı eşitmişdim ki, adam öləndə onun saçlarında yuva salmış bitlər ölənin doğmalarına xəcalət 

verərək, yastığın üstü ilə dəhşətlə qaçışırlar. Bu, məni o qədər heyrətləndirmişdi ki, məktəbə gedəndə 

saçımı dibdən qırxdırıb, itlər çimizdirilən cod sabunla keçəlimi yumuşdum. Başqa sözlə desək, 

uşaqlıqdan utancaqlıq hissinin məndə ölüm haqqında təsəvvürdən yaxşı formalaşdığını indi anlayıram. 

   Artıq bir neçə aydır, yubiley məqaləmin, bir qayda olaraq, ötən illər haqqında sızıltı yox, qocalığın 

mədhi olacağını düşünürdüm. Hansı məqamda qocaldığımı dərk etdiyimi xatırlamağa başladım, belə 

çıxdı ki, bu günə lap az qalmış. Belim ağrıyanda mənim qırx iki yaşım var idi, çətin  nəfəs alırdım, 

durub həkimə getdim. O, ağrılarıma əhəmiyyət vermədi: «Sizin yaşınız üçün normal haldır», – dedi. 

Mən onda yaşımı yada salıb, ilk dəfə qocalıq haqqında düşündüm, ancaq çox tezliklə bunu unutdum. 

Hər gün yeni bir ağrı ilə oyanmağa vərdiş etdim, illər keçirdi və hər gün bir başqa yerim bir başqa cür 

ağrıyırdı. Hərdən mənə elə gəlirdi, ölüm qapının ağzını kəsdirib, ancaq o biri gün ağrılar yerli-dibli 

yoxa çıxırdı. Məhz o vaxtlar kimsə dedi ki, qocalığın ilk əlaməti – adamın atasına oxşamağa 

başlamasıdır. Onda düşündüm, görünür, əbədi cavan qalmağa məhkumam, çünki mənim at profilim heç 

vaxt nə atamın sərt qəraibli profilinə, nə də anamın Roma imperatoruna xas profilinə oxşayacaq. 

Məsələ ondadı ki, ilk dəyişikliklər elə yavaş gedir, adam bunu hiss etmir, daxilən özünü əvvəllər 

olduğu kimi görməkdə davam eləyir, başqaları isə ona baxdıqca bu dəyişikliyi sezirlər. 

   Beşinci onillikdə ilk yaddaş pozuntularını hiss edəndə, qocalığın nə olduğunu anlamağa başladım. 

Eynəyimi öz üstümdə tapana qədər bütün evi alt-üst edirdim, ya gözümdə eynək duşun altına girirdim, 

ya da uzağı göstərən eynəyi çıxarmadan yaxını göstərən eynəyi taxırdım. Elə oldu ki, bir dəfə yediyimi 

unudub, ikinci dəfə səhər yeməyi yedim və dostlarıma bir həftə əvvəl danışdığımı təkrar söyləyəndə 

onların necə narahat olduğunu sezdim. Yaddaşımda o vaxta qədər tanış sifətlərin və adların siyahısı var 

idi, ancaq onlarla görüşdüyüm vaxt sifətlərlə adları birləşdirə bilmirdim. 

   Seksual mənada yaş heç vaxt məni qayğılandırmayıb, çünki imkanlarım məndən  çox qadınlardan 

asılı olub – nəyi, necə, nə vaxt etmək lazım olduğunu onlar bilirlər. Xırda bir uğursuzluqla qarşılaşan 

kimi həkimə qaçan səksən yaşlı uşaqlara indi gülməyim gəlir, onların xəbəri yoxdur ki, doxsanda lap 

betər olacaq, ancaq artıq əhəmiyyəti olmayacaq: bu risk – sağ olduğunun əvəzidir. Və həyatın təntənəsi 

elə ondadır ki, qocaların yaddaşı ikinci dərəcəli şeyləri yadda saxlamır və çox nadir hallarda əsl 

mənada əhəmiyyətli olan şeylər sarıdan bizə naxələflik eləyir. Siseron bunu bir kəlmə ilə ifadə eləyib: 

«Elə bir qoca yoxdur ki, xəzinəsini harada gizlətdiyini unutsun». 

   Avqust günəşi parkdakı badam ağaclarının arasından şaxıyanda və quraqlığa görə bir həftə gecikmiş 

poçt daşıyan çay gəmisi uğultu ilə liman kanalına girəndə bu və digər düşüncələrlə öz qeydlərimin ilk 

---

qaralamasını bitirdim. Mən fikirləşdim: bax budur, doxsan yaşım üzüb gəldi. Bilmirəm niyə, heç vaxt 

da bilməyəcəm, ancaq mənim şərəfimə bir dəli gecə təşkil etmək üçün Rosa Kabarkasa zəng etmək 

qərarına gəlməyim, yəqin, hər şeyi uçurub dağıdan xatirələri bir növ ovsunlamaq istəyindən doğmuşdu. 

Artıq illərdi sevimli Latın Amerikası müəlliflərinin dönə-dönə oxuduğum kitabları arasında dolaşaraq 

və klassik musiqiyə dalaraq, öz bədənimlə sülh şəraitində yaşayırdım, amma həmin gün məni elə bir 

istək çulğaladı ki, bunu Allahdan gələn əlamət saydım. Telefon danışığından sonra daha yaza bilmədim. 

Kitabxananın səhərlər gün vurmayan küncündən tor yelləncək asıb uzandım, əzab dolu intizar isə 

sinəmi sıxırdı. 

   Mən hər cəhətdən qabiliyyətli, əlli yaşında vərəmdən ölən anamın, halal yaşayan, ömründə səhv 

etməyən və Mingünlük müharibəyə, eyni zamanda, keçən əsrin xeyli vətəndaş müharibəsinə son 

qoymuş Neerland müqaviləsinin imzalandığı gün dan yeri söküləndə öz dul yatağında keçinən atamın 

ərköyün uşağı idim. Sülh şəhəri gözlənilmədən və arzu edilməyəcək dərəcədə dəyişdi. Bekar qadınlar 

dəstə-dəstə, ürəyimə bu qədər doğma olan, işıqlı saf havasına,  sakinlərinin gözəl xasiyyətinə görə 

özününkülərin də, özgələrin də sevdiyi bu şəhərin sonradan Abelo, indi isə Kolumb prospekti adlanan 

Geniş küçəsindəki köhnə çaxır zirzəmilərini kefli havasına doldururdular. 

   Heç bir qadınla pulsuz yatmamışam, nadir hallarda qeyri-peşəkarlarla iş görəndə də sözlə, ya güclə, 

hətta zibilliyə atmalı olsalar belə, yenə onları pul götürməyə razı salmışam. İyirmi yaşından onların  

hesabını aparmağa  başladım,  hamısının adını,  yaşını,  görüş yerini,  qısası – şəraiti və hər birinin 

üslubunu yazırdım. Əlli yaşıma çatanda, ən azı bir dəfə olduğum qadınların sayı siyahıda beş yüz on 

dördə çatmışdı. Bədən artıq bu zıppazıpa dözməyəndə yazmağı tərgitdim, hesabı beynimdə davam 

etdirdim. Mənim öz əxlaq qaydalarım var idi. Heç vaxt dəstə halında və adamların gözü qabağında 

cinsi əlaqədə olmamışam, heç vaxt sirlərimi heç kimlə bölüşməmişəm, bədənimin və ruhumun 

sərgüzəştlərini heç kimə danışmamışam, çünki cavanlıqdan bilmişəm ki, bunların heç biri cəzasız 

qalmır. 

   Yeganə qəribə, illərlə davam edən əlaqəm vəfalı Damiana ilə olub. Damarlarında hindu qanı axan 

qıvraq, utancaq bu qız, az qala, uşaq idi, qısa və qətiyyətlə danışırdı, mən yazı yazanda narahat 

etməmək üçün evdə ayaqyalın gəzirdi. Yadımdadır, dəhlizdə tor yelləncəkdə uzanıb, «Əndəlus qaməti» 

kitabını oxuyurdum, təsadüfən gözüm ona sataşdı, əyilib paltar yuyurdu, qısa yubkası yuxarı dartılıb, 

baldırlarını açıqda qoymuşdu. Canıma istilik gəldi, onun üstünə atıldım. «Of, senyor», –  o, yanıqlı-

yanıqlı hıçqırdı. Onu alçaltdığıma görə özümü alçalmış hiss edib, ən bahalı fahişələrin o vaxtkı 

qiymətindən ikiqat artıq pul vermək istədim, di gəl  götürmədi, onda mən onun məvacibini artırmalı 

oldum ki, ayda bir dəfə – paltar yuyanda bunu təkrar eləyim. 

   Haçansa düşündüm ki, bu yataq hesabı mənim düşkün həyatım haqqında hekayətin təməli ola bilər, 

adı da, elə bil, göydən düşdü: «Küskün gözəlçələrimi xatırlayarkən». Mənim göz qabağındakı həyatım, 

əksinə, az maraqlı idi: atasız-anasız yetim, gələcəyi olmayan subay, ortabab jurnalist, Kartaxena de-

İndiasdakı Çiçək oyunlarının dördqat finalçısı və eybəcərlikdə tayı-bərabəri olmayan bir adam kimi 

karikaturaçıların sevimli obyekti. Qısası: puç olmuş həyat və bu həyat on doqquz yaşımda anamın 

əlimdən tutub, ritorika və ispan dili dərslərində yazdığım məktəb həyatından bəhs edən məqaləmin çap 

olunub-olunmayacağını biləcəyini öyrənmək üçün məni «Diario de-la-Pas»a apardığı gündən əyri 

getdi. Məqalə bazar sayında məktəb direktorunun gələcəyimə böyük ümidlər bəslədiyindən dəm 

vurduğu ön sözü ilə  çap olundu. İllər keçəndən sonra biləndə ki, anam həmin və sonrakı yeddi nəşr 

üçün pul verib, xəcalət çəkmək artıq gecdi, o vaxta qədər mənim həftəlik köşəm daha ayaq tutmuşdu, 

bundan başqa,  xəbər tərtibatçısı və musiqi tənqidçisi idim. 

   Bakalavr dərəcəsi və əlaçı diplomu alan kimi, üç kollecdə ispan və latın dilindən dərs deməyə 

başladım. Mən lazımi təhsili olmayan, işə həvəssiz yanaşan və valideynlərinin zülmündən qurtulmaq 

üçün məktəbə getməyin ən asan çıxış yolu olduğunu düşünən bədbəxt uşaqlara bir damcı da rəhmi 

gəlməyən pis müəllim idim. Eləyə bildiyim bir şey var idisə, o da sevdiyim misraları taxta xətkeşin 

qorxusu altında onlara əzbərlətməkdi: «İndi bütün gördüklərin, Fabio, dağlar, kədərli təpə, tərk edilmiş 

vadi bir zamanlar şöhrətli İtaliko adlanırdı». Yalnız qocalandan sonra şagirdlərimin mənə verdiyi iyrənc 

---

ayamadan xəbər tutdum: Kədərli Təpə. 

   Vəssalam, həyat mənə bunları verdi, daha çox şey əldə etmək üçün isə heç nə etmədim. Dərsarası 

fasilədə tək nahar eləyirdim və saat altıda ulduzlu səmadan siqnallar tutmaq üçün redaksiyaya gəlirdim. 

Saat on birdə, redaksiya bağlanandan sonra isə mənim əsl həyatım başlayırdı. Həftədə iki-üç dəfə 

gecəni Çin məhəlləsində keçirirdim, özü də elə cürbəcür adamlar arasında ki, iki dəfə ilin müştərisi 

elan olunmuşdum. Yaxınlıqdakı «Roma»  kafesində şam eləyəndən sonra bəxtə-bəxt hansısa bir 

fahişəxananı seçib, arxa qapıdan sivişib içəri keçirdim. Mən oraya kef çəkmək üçün gedirdim, amma 

vaxt ötdükcə bu mənim işimin bir hissəsinə çevrildi, çünki belə yerlərdə siyasət qurdlarının dili açılırdı, 

onlar bir gecədə öz məşuqələrini dövlət sirlərindən agah eləyirdilər, heç fikirləşmirdilər ki, karton 

arakəsmələrin arxasında onlara geniş ictimaiyyət qulaq asır. Elə bu üsulla – başqa nə cür ola bilərdi – 

bildim ki, mənim qayğısız subay həyatımı Karmen küçəsindəki yetim oğlan uşaqlarının köməyilə 

soyutduğum uşaqbazlıq həvəsimlə izah edirlər. Başqa şeylər kimi bunu da unutmaq mənə qismət oldu, 

çünki elə orada özüm haqqında xeyli yaxşı şeylər də eşitdim və bunu lazımınca qiymətləndirdim. 

   Mənim heç vaxt yaxın dostum olmayıb, isinişə bildiyim təkəmseyrək dostlar da artıq Nyu-Yorkda 

idilər. Başqa sözlə desək, ölmüşdülər, çünki, məncə, öz keçmiş həyatları haqqında həqiqəti 

çeynəməmək üçün dərdli ürək sahibləri məhz oraya yollanırlar. Təqaüdə çıxandan sonra işim azaldı, 

cümə günləri günün ikinci yarısında qəzetə məqalə aparırdım, bir də bəzi faydalı məşğuliyyətlərim 

olurdu: «Bell Artes» zalında konsertlər, əsasını qoyduğum üzvü olduğum və İncəsənət mərkəzində 

rəsm sərgiləri, ictimai abadlıq cəmiyyətində mühazirə, arabir də «Apollo» teatrında Fabreqasın 

filmlərinin nümayişi kimi mühüm işlər. Gəncliyimdə yay kinoteatrlarına gedirdim; orada ay tutulmasını 

müşahidə etmək də, eyni uğurla qəfil yağan leysan nəticəsində ikitərəfli sətəlcəm olmaq da mümkündü. 

Ancaq məni filmlərdən çox, bilet qiymətinə, bəzən müftə, bəzən də borca verən gecə quşları 

maraqlandırırdı. Qısası,  kino – mənim janrım deyil. Şirli Templin ədəbsizliyinə sitayiş isə, 

ümumiyyətlə, mənim səbir kasamı daşdıran son damcı oldu. 

   Otuz yaşıma qədər vur-tut dörd dəfə Çiçək oyunlarına getmək üçün Kartaxena de-İndiasa səfər 

etmişəm, bir dəfə də Sakramento Montelanın dəvəti ilə onun fahişəxanasının təntənəli açılışında iştirak 

üçün murdar bir gecədə motorlu qayıqla Santa Mariyaya üzmüşəm. Evdəki həyatıma gəlincə, vasvası 

deyiləm və az yeyirəm. Damiana qocalandan sonra yemək hazırlamağa gəlmədi, o vaxtdan mənim 

daimi yeməyim redaksiya bağlanandan sonra «Roma» kafesində yediyim kartov tortili oldu. 

   Beləliklə, doxsanilliyim ərəfəsində Rosa Kabarkasın zəngini gözləyərək nahar etmədim, kitab 

oxumağa da səbrim çatmadı. Günorta saat ikidə, dəhşətli istidə cırcıramaların səsi aləmi başına 

götürmüşdü və günəş açıq pəncərəyə yaxınlaşırdı, ona görə tor yelləncəyin yerini üç dəfə dəyişəsi 

oldum. Mənə həmişə elə gəlirdi ki, anadan olduğum gün ilin ən isti günüdür və bununla barışmışdım, 

ancaq həmin gün istiyə dözmək mümkün deyildi. Saat dörddə Pablo Kazalsın ifasında İohan Sebastyan 

Baxın violonçel üçün yazdığı altı süitasının köməyi ilə özümə gəlməyə çalışdım. Onları musiqidə ən 

müdrik adam sayıram, di gəl həmişə sakitləşdirdiyi halda, indi bu musiqi məndə ruh düşkünlüyü 

yaratdı. Bir az hay-küylü saydığım ikinci süitada məni mürgü basdı və yuxuda violonçelin iniltisi 

sahildən aralanan gəminin ürəksıxıcı fit səsinə qarışdı. Demək olar, dərhal da telefon zənginə oyandım 

və Rosa Kabarkasın kallaşmış səsi məni həyata qaytardı. «Axmaqların bəxti gətirir, – o dedi. – Bir dənə 

kəklik tapmışam ki, sən istədiyindən də yaxşıdır, ancaq bir əngəli var: on dörd yaşı yenicə tamam 

olub». «Eybi yox, altını dəyişərəm», – onun nəyə işarə vurduğunu anlamadan zarafat etdim. «Söhbət 

səndən getmir, – qadın dedi, – bəs mənim üç il həbsxanada yatmağımın haqqını kim verəcək?» 

   Heç kim haqq verəsi deyildi, o da ola Rosa Kabarkas. O, öz çörəyini məhz azyaşlıların hesabına 

çıxarırdı, onlar dükanda açıq satılan mal idilər, onun yanında qızlar ilk addımlarını atırdılar və  daha 

sərt peşəkar həyatı yaşamaq üçün məşhur Qara Eufemiya fahişəxanasına keçənə qədər onların şirəsini 

sıxıb çıxarırdı. Rosa Kabarkas heç vaxt cərimə ödəmirdi, çünki onun evi qubernatordan tutmuş 

meriyanın sonuncu dəftərxana siçovuluna qədər, yerli hakimiyyətdə kim Kim, hamısı üçün behişt idi və 

çətin təsəvvür etmək olardı ki, qanunu istədiyi kimi pozmağa bu fahişələr fahişəsinin gücü çatmasın. 

Onun gec oyanmış vicdanı, görünür, öz xidmətini baha satmaq məqsədi güdürdü: nə qədər 

---

təhlükəlidirsə, bir o qədər bahadır. Əngəl əlavə iki peso ilə aradan qaldırıldı, danışdıq ki, saat onda 

nağd beş peso ilə onun evinə gəlirəm və pulu qabaqcadan ödəyirəm. Bir dəqiqə də tez olmaz, çünki qız 

kiçik qardaşlarını yedirib yatızdırmalı və yel xəstəliyindən əziyyət çəkən anasını yatmaq üçün 

hazırlamalıdı. 

   Dörd saat qalmışdı. Vaxt keçdikcə ürəyim acı köpüklə dolurdu, bu da məni  nəfəs almağa qoymurdu. 

Vaxtı qısaltmaq üçün geyinib hazırlaşmaqla başımı qatmağa çalışdım. Əgər hətta Damiana da deyirsə 

ki, senyor yepiskop kimi geyinirəm, təbii, bunda fövqəladə bir şey yoxdur. Ülgüclə üzümü qırxdım, 

gün qızdırmış suyun  borulardan axıb getməsi üçün duşda gözləməli oldum. Ancaq dəsmalla 

qurulanana kimi yenə tərlədim. Gecə məni gözləyən hadisəyə uyğun geyindim: ağ kətan kostyum, göy 

zolaqlı, yaxalığı nişastalı köynək, Çin ipəyindən qalstuk, sinkli ağ boya ilə təzələnmiş ştibletlər və 

kostyumun yaxasındakı ilgəyə taxılmış saf qızıldan zəncirli saat. Sonda bir qarış balacalaşdığım 

bilinməsin deyə, şalvarın belini içəri qatladım. 

   Hamı məni simic kimi tanıyır, çünki belə evdə yaşadığıma görə kasıb olduğuma inanmırlar, ancaq 

doğrusu, bu cür gecə cibimə uyğun deyil. Çarpayımın altındakı sandıqçada saxladığım puldan otağa 

vermək üçün iki peso, fahişəxananın sahibəsi üçün dörd, qız üçün üç, şam yeməyi və başqa xırda 

xərclər üçün özümə beş peso götürdüm. Başqa sözlə desək, bazar sayında çap olunan məqalələrimə 

görə qəzetin ödədiyi həmin on dörd pesonu. Onları qurşağımdakı gizli cibə qoyub, «Lapman And 

Kemp-Barslay And Co» firmasının «Aqua de Florida» odekolonundan üst-başıma püskürtdüm. Bu 

yerdə qorxu məni bürüdü, ancaq kilsə zəngi saat səkkizi vuran kimi qorxudan tərləmiş halda əlhavasına 

qaranlıqda pillələri düşüb, böyük ümidlər bəslədiyim nəşəli gecənin qoynuna girdim. 

   Hava sərin idi. Kolumb prospektində, işlək yolun ortasında cərgə ilə sıralanmış boş taksilərin 

arasında kişilər dəstə-dəstə toplanıb, futbol haqqında bərkdən mübahisə edirdilər. Kiçik nəfəsli orkestr 

siçovulqıran oleandrların çiçəklədiyi xiyabanda vals çalırdı. Notariuslar küçəsində abırlı müştəri 

axtaran bədbəxt fahişələrdən biri həmişəki kimi məndən siqaret istədi, mən də həmişəki kimi ona 

dedim: artıq otuz üç il, iki ay, on yeddi gündür ki, siqareti tərgitmişəm. «Qızıl Zınqırov»un yanından 

keçəndə işıqlı vitrinə baxıb, özümü hiss etdiyimdən daha qoca və pis geyinmiş gördüm. 

   Saat ona az qalmış taksi tutub, hara getdiyimi başa düşməsin deyə Ümumi qəbiristanlığa sürməsini 

xahiş etdim. Sürücü güzgüdə mənə baxıb, qımışaraq dedi: «Hörmətli ağa, məni qorxutmayın, Allah 

eləsin, mən də sizin kimi uzunömürlü olum». Qəbiristanlığın qarşısında maşından birlikdə düşdük, 

çünki onun xırdası yox idi, ona görə də pulu «Qəbir»də, səhərə kimi içib, öz əziz mərhumlarını ağlayan 

əyyaşların toplaşdığı kasıb qəlyanaltıda xırdalamalı olduq. Hesabı üzəndə sürücü  ciddi şəkildə dedi: 

«Ağa, ehtiyatlı olun, Rosa Kabarkasın evi  çoxdandır əvvəlki ev deyil». Ona minnətdarlıq etməkdən 

savayı əlacım qalmadı və hamı kimi möhkəm surətdə inandım ki, Kolumb prospektindəki taksi 

sürücülərinin bilmədiyi şey yoxdur. 

   Bir vaxtlar gördüyümdən əsər-əlamət qalmamış kasıblar məhəlləsinə girdim. Həmin enli, gündən 

qızmış qumlu küçələr, qapıları taybatay açıq, divarları yonulmamış taxtadan, damları acı palma 

yarpaqları ilə döşənmiş və həyətlərinə çınqıl tökülmüş evlərdi. Ancaq buradakı sakinlər sakitlik və 

rahatlıq nə olduğunu unutmuşdular. Evlərin çoxunda cümə gününün şadyanalığı hökm sürürdü, 

musiqiçilər öz nağaraları və sincləri ilə evləri silkələyirdi. Kim olsa əlli sentə istədiyi qapıdan girə 

bilərdi, ancaq evin qarşısında, küçədə yıxılana qədər oynaya da bilərdi. Mən gedə-gedə bu bahalı 

kostyumuma görə xəcalətdən yerə girmək istəyirdim, ancaq evinin astanasında mürgüləyən arıq 

mulatdan savayı heç kim mənə fikir vermədi. 

   – Allah amanında, ağa, –  o, məni ürəkdən salamladı. 

   Ona nə cavab verə bilərdim? Yalnız minnətdarlıq etdim. Diki çıxana qədər nəfəsimi dərmək üçün üç 

dəfə dayanmalı oldum. Üfüqdən qalxan mis rəngli iri ayı gördüm, bu yerdə məni sancı tutdu, qorxdum, 

ancaq keçib getdi. Küçənin sonunda evlərin qurtarıb, meyvə ağaclarının başladığı yerdə Rosa 

Kabarkasın dükanına girdim. 

   Bu artıq həmin Rosa Kabarkas deyildi. Bir zamanlar nəhəng bədən quruluşuna, həm də öz məkanında 

eşq alovunun öhdəsindən cəldliklə gələ bildiyinə görə biz hətta onu yanğınsöndürmə xidmətinin 

---

serjantı rütbəsi ilə təltif etmək istəyirdik. Ancaq tənhalıq onu yumağa döndərmişdi, dərisini 

qırışdırmışdı və səsini elə naziltmişdi ki, bu nəhəng qadın qoca qıza oxşayırdı. Əvvəlki Rosadan bircə 

əla dişləri qalmışdı və onlardan birinə nazlanmaq üçün qızıl qapaq saldırmışdı. O, əlli il bir yerdə 

yaşadığı ərinə yas saxlayırdı və bu matəm qiyafəsinə əngəlli işində ona kömək edən yeganə oğlu üçün 

qara yas şlyapası da əlavə olunmuşdu. Təkcə parıltılı, qəddar gözləri diri qalmışdı və ondan başa 

düşdüm ki, əslində, o dəyişməyib. 

   Dükanın divarındakı lampa zorla közərirdi, hamının bildiyi və görməzliyə vurduğu məşğuliyyətini, 

heç olmasa, ört-basdır etmək üçün də rəflərdə mal yox idi. Mən sakitcə içəri girəndə Rosa Kabarkas 

müştərini ötürürdü. Bilmirəm, o, məni, doğrudanmı, tanımadı, yoxsa özünü elə göstərdi. Onun 

boşalmasını gözləmək üçün skamyada oturdum və hər şeyin necə baş verdiyini yadıma salmağa 

çalışdım. Gözəl çağlarımızda o, bir neçə dəfə mənim dadıma çatmışdı. Yəqin, Rosa fikrimi oxudu, 

çünki dönüb mənə elə zənlə baxdı ki, narahat oldum. «Vaxt sənə toxunmayıb», – o, qüssə ilə köks 

ötürdü. Onun könlünü almaq istədim: «Sənə isə toxunub, ancaq yaxşı mənada». «Ciddi sözümdür, –  

dedi, – ölüvay at sifətin hətta bir az canlanıb». «Yəqin, başqa evlərdə otlamağımdandır», – mən onu 

sancdım. 

   «Qız saat ondan otaqdadı, – o dedi. – Gözəl, təmiz, tərbiyəli qızdır, ancaq qorxudan ölür, çünki 

Qayrıdan olan yükdaşıyana qoşulub qaçan bir rəfiqəsini iki saat özünə gətirə bilməyiblər. Bu da 

aydındır, – Rosa öz ehtimalını irəli sürdü, – bu qayrılılar məşhurdular, onlar erkək eşşəyə qoduq 

saldırırlar. – Və yenə məsələyə qayıtdı: – Yazıq qız, üstəlik, hələ fabrikdə də can qoyur, düymə tikir». 

Bu mənə elə də ağır iş kimi görünmədi. «Kişilər belə fikirləşir, – o etiraz etdi, – bu, daş qırmaqdan ağır 

işdi». Bir də etiraf etdi ki, ona bromla pişikotu qarışığı içirdib və qız indi yatır. Fikirləşdim ki, bu 

rəhmdillik, giley-güzar qiyməti qaldırmaq üçün növbəti kələkdir, ancaq o dedi yox, mənim sözüm 

sözdür. Onun pozulmaz qanunu yenə qüvvəsində idi: hər xidmətə görə – sikkə ilə və əvvəlcədən ayrıca 

hesab. Bax belə. 

   Həyətin ortası ilə onun arxasınca getdim və təravətini itirmiş dərisi, adi pambıq corab geydiyi şişmiş 

ayaqlarını yerə necə çətin basması məni yumşaltdı. Bədirlənmiş ay səmanın ortasına çatmışdı və dünya, 

elə bil, göy sulara qərq olmuşdu. Onun evinin yaxınlığında şəhər hökumətinin dəvət etdiyi musiqiçilər 

üçün palma budaqlarından döşəmə düzəldilmişdi, ətrafda dəri oturacaqlı çoxlu kətil var idi, tor 

yelləncəklər asılmışdı. Arxasından meyvə bağlarının başladığı həyətə kərpicdən tikilmiş, ancaq 

ağardılmamış, quşların girməməsi üçün pəncərələrinə tor vurulmuş altı otaq baxırdı. Yeganə tutulmuş 

otaq alaqaranlıqda itmişdi və Zənci Tonya radioda uğursuz məhəbbətdən oxuyurdu. Rosa Kabarkas 

nəfəsini dərdi: «Bolero – həyatdır». Mən onunla razı idim, ancaq indiyə kimi bunu yazmağa cürət 

etməmişdim. O, qapını itələyib, otağa girdi və dərhal da qayıtdı. «Hələ də yatır, – qadın dedi. – Bədəni 

istədiyi qədər doyunca yatmasına imkan versən, yaxşı olar, sənin gecən onunkundan uzundur». Mən 

çaşqınlıq içində idim: «Səncə, bəs mən nə etməliyəm?» «Özün bilərsən, – onun halını pozmaması 

yerinə düşmürdü, – elə ona görə də müdriksən». Rosa dönərək, məni dəhşət içində tək qoydu. 

   Qaçmağa yer yoxdu. Mən otağa girdim ürəyim az qalırdı sinəmdən çıxsın və qızı anadangəlmə çılpaq 

vəziyyətdə iri, yad çarpayıda məsumcasına yatan gördüm. O, böyrü üstə üzü qapıya uzanmışdı, üstdən 

düşən gur işıq onda gizlin bir yer qoymamışdı. Mən çarpayının qırağında oturub, bütün beş 

hissiyyatımla gördüklərimi canıma hopduraraq, heyranlıqla ona tamaşa eləyirdim. Onun qarabuğdayı 

bədənindən hərarət yağırdı. Görünür, onu hazırlamışdılar, başından qasığındakı narın tüklərə qədər 

yuyub, bəzək-düzək vurmuşdular. Saçlarını burmuşdular, əl və ayaq dırnaqlarına öz təbii rəngində lak 

çəkmişdilər, ancaq mis rənginə çalan dərisi cod idi və qulluq görməmişdi. Yenicə çıxan döşləri hələ 

oğlan döşlərinə oxşayırdı, di gəl onlarda fışqırmağa hazır gizli enerji hiss olunurdu. Yəqin, yerə 

yüngülcə basdığı, əllərindəki kimi uzun, hissiyyatlı barmaqları olan ayaqları hər tərəfdən qəşəng idi. 

Hətta işləyən ventilyatorun altında belə, bütün bədənində tər damcıları parıldayırdı, gecəyə yaxın isti 

lap dözülməz olmuşdu. Qoyma kirpikləri, sürməli qaş-gözü və şokolad rəngində bolluca boya yaxılmış 

dodaqları ilə ənlikli sifətini qalın düyü pudrasının altından təsəvvür etmək mümkün deyildi. Ancaq nə 

paltar, nə kosmetika onun xarakterini gizlədə bilər: düzgün quruluşlu burun, çatmaqaş, qəşəng ağız. 

---

Fikirləşdim: zərif, döyüşkən cöngədir ki var. 

   Saat on birdə həmişəki işimin dalınca vanna otağına getdim, qız öz miskin paltarını burada 

soyunmuşdu, ancaq stulun üstünə elə səliqə ilə yığmışdı ki, guya, bahalı paltardı: sintetik parçadan 

kəpənəkli don, madapolamdan sarı tuman, kəndirlə bağlanan səndəl. Paltarın üstünə ucuz qolbaq və 

ucuna bənd olmuş medalyonda Məryəm ananın təsviri olan nazik zəncir qoyulmuşdu. Dodaq boyası, 

kirşan, açar və xırda qəpiklər olan əl çantası da burada, rəfdə idi. Hamısı elə ucuz, işlənmiş və  köhnə 

idi ki, belə kasıblığı heç təsəvvürümə də gətirməzdim. 

   Əynimdəkiləri soyunub, asılqandan elə asmağa çalışdım ki, ipək köynəyim, ütülü kətan kostyumum 

qırışmasın. Su dolub boşalan zəncirli çənin altındakı unitaza peşab elədim, özü də bu işi oturub 

gördüm. Bunu mənə hələ uşaq olanda çanağın kənarlarını batırmayım deyə Florina de Dios öyrətmişdi 

və təvazökarlıq nə lazım, şırnaq tarım və rəvan idi, lap azad ayğırınkı kimi. Vanna otağından 

çıxmamışdan tasın üstündəki güzgüyə baxdım. 

   Güzgüdən mənə baxan atsifət adam ölüvay deyildi, ancaq Roma Papasının çənəsi kimi sallanmış 

çənəsi, şişmiş göz qapaqları və nə vaxtsa gur olan seyrəlmiş saçları ilə qaşqabaqlı idi. 

   – Zibil, – mən ona dedim. – Əgər məni sevmirsənsə, axı mən neyləyə bilərəm? 

   Qızı oyatmamağa çalışıb, soyunmuş halda çarpayının qırağında oturdum, qırmızı işığın aldanışlarına 

öyrəşmiş gözlərimi onun hər qarışında gəzdirdim. Şəhadət barmağımı tərli boynunun dalına çəkdim, o, 

arfanın simləri kimi titrədi, nəsə mızıldayıb, mənə tərəf çevrildi, acıtəhər isti nəfəsi üzümə vurdu. 

Burnunu tutub, azacıq sıxdım, o diksindi, başını yana çəkib, kürəyini mənə tərəf çevirdi, ancaq 

oyanmadı. Qəfil coşqunluq duydum və dizimlə ayaqlarını aralamağa çalışdım. İlk iki cəhdimdə yalnız 

dizlərini bərk-bərk sıxdı. Mən onun qulağına oxudum: «Delqadinanın çarpayısı başında mələklər 

durub». O, bir az boşaldı. Qan damarlarımda qaynadı və mənim öz işini yadırğamış astagəl yırtıcım 

uzun yuxudan sonra ayıldı. 

   Delqadina, canım mənim, qovrularaq ona yalvardım. Delqadina… O, kədərlə hıçqırdı, ayaqlarımdan 

xilas olub, arxasını mənə çevirdi və ilbiz kimi öz qabığına yığıldı. Pişikotu içmək, görünür, təkcə ona 

yox, mənə də yaxşı təsir etmişdi, çünki  heç nə baş vermədi. Ancaq vacib deyil. Fikirləşdim ki, əgər 

özümü belə aciz hiss edirəmsə, belə kədərliyəmsə, üstəlik, molyusk kimi soyuğamsa, axı onu niyə 

oyadım. 

   Qüllənin zəngi düz vaxtında gecə on ikini vurdu və yeni gün – 29 avqust, şəhid Xuan Bautista günü 

başladı. Küçədə kimsə bərkdən ağlayırdı, ancaq ona fikir verən yox idi. Mən onun üçün dua elədim, 

əgər onun buna ehtiyacı vardısa və bütün yaxşılıqlara görə şükürlər etdim: «Aldanmayın, fikirləşməyin 

ki, sizin gözlədiyiniz, ümid elədiyiniz, gözünüz gördüyündən daha uzun sürəcək». Qız yuxuda inildədi 

və mən ondan ötrü də dua etdim: «Qoy elə belə də olsun». Sonra yatmaq üçün radionu və işığı 

söndürdüm. 

    Dan yeri söküləndə oyanıb, harada olduğumu kəsdirə bilmədim. Qız ana bətnindəki uşaq kimi 

qıvrılıb arxası mənə tərəf hələ də yatırdı. İçimdə dumanlı bir duyğu var idi, elə bil, onun qaranlıqda 

durduğunu, vanna otağında axıdılan suyun şırıldadığını eşitmişdim, ancaq ola da bilsin, bunu yuxuda 

görmüşdüm. Məndə nəsə yeni bir şey yaranmışdı.  Şirnikdirmək üçün hiylə nə olduğunu heç vaxt 

bilməmişdim, məşuqəni bir gecəliyə gözəyarı, onun gözəlliyindən çox, qiymətinə görə seçmişdim və 

biz eşqbazlıqla eşqsiz, əksər vaxt da yarısoyunmuş vəziyyətdə və olduğumuzdan yaxşı görünmək üçün 

həmişə qaranlıqda məşğul olmuşduq. Həmin gecə çox böyük bir həzz kəşf etdim – mən yatan qadının 

bədəninə baxırdım və utancaqlıq, üzücü həvəs mənə mane olmurdu. 

   Saat beşdə təşviş içində oyandım, çünki mənim bazar günü məqaləm gündüz on ikidə redaksiyada 

masanın üstündə olmalı idi. Öz dəqiq zamanında, ay bədirlənən vaxt dalımda həmişəki acışmanı hiss 

edərək, bağırsağımı boşaltdım və suyu buraxmaq üçün zənciri çəkəndə duydum ki, bütün keçmiş hirs-

hikkəm, incikliklərim yuyulub kanalizasiyaya axdı. Gümrah və geyinmiş halda otağa qayıdanda qız 

çarpayıda çəpəki vəziyyətdə uzanaraq ayaqlarını aralayıb, sübh çağının dinclik gətirən şəfəqləri  altında 

öz bakirəliyinin şəriksiz ağası kimi yatmışdı. «Allah səni qorusun», – mən pıçıldadım. Cibimdəki 

pulları – özümdə qalası və ona çatası pulların hamısını yastığının üstünə qoyub, həmişəlik ayrılaraq, 

---

alnından öpdüm. Bütün görüş evləri kimi bu ev də sübh çağı daha çox cənnətə bənzəyirdi. Heç kimlə 

rastlaşmamaq üçün bağa açılan qapıdan çıxdım. Küçədə,  günəşin altında yenə doxsan yaşımın 

ağırlığını hiss etdim və bu gecənin dəqiqələrindən ölənə qədər qalan anlarımı saymağa başladım. 

 

                                                        II. 

   Mən bu xatirələri güvənin, ağacqurdunun için-için yediyi rəflərin öz-özünə uçduğu kitabxanada, 

valideynlərimin kitabxanasından qalmış çox az şeyin  əhatəsində yazıram. Cürbəcür lüğətlərim, don 

Benito Peres Qaldosun «Milli epizodlar» seriyasından birinci kitabı və anamın vərəmdən yaranan xəstə 

ovqatını  anlamağı öyrəndiyim «Sehrli dağlar» bu dünyada əvvəl-axır görəcəyim işlər üçün, demə, 

kifayət imiş. 

   Qalan mebeldən və məndən fərqli olaraq, iri yazı masam, görünür, əla vəziyyətdədir, vaxt ona 

toxunmayıb, çünki onu ata babam, keçmiş gəmi dülgəri nəcib ağacdan düzəldib.  Hətta heç nə 

yazmasam da, hər səhər daha yaxşı işlərə tətbiq olunası inadcıllıqla, ucbatından nə qədər eşqbazlıqdan 

əlimin çıxdığı bu masanın arxasında otururam. Məlumat kitabları həmişə əlimin altındadır: «İspaniya 

Kral akademiyasının birinci illüstrasiyalı lüğəti»nin 1903-cü il nəşri iki cilddə; don Sebastyan 

Kavarrubiasın «Kastil və ispan dilinin inciləri»; Andres Belonun qrammatikası, əgər hansısa sözün 

mənasını dəqiqləşdirməyə ehtiyac yaranarsa; don Xulio Kaserasın ən yeni «İdeoloji lüğət»i, əsasən  

antonim və sinonimlərə görə; anamın beşikdən bildiyim dilində mənə yardımçı olan Nikola 

Zinqarellinin «Vocabolario dela Lingua İtaliana» və o biri iki dilin ulu babası olduğu üçün ana dilim 

hesab etdiyim latın dili lüğəti. 

   Yazı masamın sol tərəfində bazar günü yazdığım məqalələr üçün həmişə beş ədəd xüsusi formatlı 

kətan kağız və mürəkkəb üçün qumqabı olur, çünki onu indiki suçəkən yastıqdan üstün tuturam. Sağda 

– calamaio  və qızıl uclu qələm üçün yüngül ağacdan altlıq durur, çünki hələ də əllə, qəşəng xətlə 

yazıram, bunu da mənə son nəfəsinə qədər notarius və vəkil işləyən ərinin ilan-qurbağa dəftərxana 

xəttinə oxşamasın deyə Florina de  Dios öyrədib. Bir müddət əvvəl qurğuşun literlərin həcmini 

hesablamaq və mətni səhifələmək asanlaşsın deyə qəzetdən tapşırmışdılar ki, makinada yazaq, ancaq 

mən bu səfeh vərdişi mənimsəyə bilmədim. Buna görə sıxılsam da, qocaman əməkdaş hüququmdan 

istifadə edib, yenə əllə yazırdım, sonra isə ağacdələn kimi mətni birnəfəsə makinaya döyəcləyirdim. 

İndi təqaüdə çıxsam belə, sıradan çıxmamışam, məni narahat etməsinlər deyə telefon söndürmək və 

çiynimin üstündən yazdığıma göz qoyan olmasın deyə evdə işləmək kimi yüksək imtiyazdan 

yararlanıram. 

 

                                                    *     *     *. 

 

   Mən tək yaşayıram – nə it, nə quş saxlayıram, çətin günlərimdə dadıma çatan və həftədə bir dəfə 

mənə baş çəkən vəfalı Damianadan savayı bir xidmətçim də yoxdur, ancaq o da küt olmağı cəhənnəm, 

üstəlik, fərsizdir. Anam ölüm ayağında mənə yalvardı ki, gənc ağ qadınla evlənim və bizim, ən azı, üç 

uşağımız, onlardan da biri qız olsun ki, bu qıza onun, ondan əvvəl anasının, nənəsinin daşıdığı adı 

verək. Anamın xahişini unutmamışdım, ancaq gənclik dövrüm o qədər uzanmışdı ki, mənə elə gəlirdi, 

evlənmək heç vaxt gec deyil. O vaxta qədər ki, Pradomarda günortanın istisində, Polomares de 

Kastronun ailəsi yaşayan evdə qapını səhv salıb, onların kiçik qızı Ximena Ortisi siesta zamanı yataq 

otağında çılpaq vəziyyətdə gördüm. O, kürəyi qapıya tərəf uzanmışdı və başını elə tez döndərdi ki, 

gizlənməyə macal tapmadım. «Oy, üzr istəyirəm», – nəhayət, dilləndim, ürəyim isə az qalırdı sinəmdən 

çıxsın. Qız gülümsəyib, ceyran kimi çevrilərək, özünü büsbütün mənə göstərdi. Otaqda ondan başqa 

heç kim və heç nə yox idi. O, tamam lüt deyildi, çünki Manenin Olimpiası kimi qulağının dalına 

narıncı ləçəkləri olan zəhərli gül taxmışdı, sağ biləyində qızıl qolbaq, boynunda isə xırda mirvaridən 

boyunbağı gözə dəyirdi. Təsəvvürümə gətirməzdim ki, nə vaxtsa bundan da valehedici bir şey görə 

bilərəm və indi etiraf edirəm ki, düz fikirləşmişəm. 

   Öz yöndəmsizliyimdən utanıb, onu həmişəlik unutmaq məqsədi ilə qapını örtdüm. Amma Ximena 

---

Ortis onu unutmağa imkan vermədi. Ümumi tanışlarımız vasitəsi ilə göndərdiyi məktublarda görüşə 

çağırırdı, hədələyirdi və bir kəlmə belə kəsməsək də, şayiə buraxdı ki, guya, bir-birimizdən ötrü dəli-

divanəyik. Müqavimət göstərmək mümkün olmadı. Onun gözləri çölpişiyinin gözlərinə oxşayırdı, 

paltarda da çılpaq olduğu qədər cazibəli idi, qızılı gur saçları isə o dərəcədə qadın qoxuyurdu ki, 

gecələr yastığı qucaqlayıb, hönkür-hönkür ağlayırdım. Bilirdim ki, aramızda məhəbbət deyilən şeydən 

söhbət gedə bilməz, ancaq onun iblisanə cazibəsi məni yandırıb-yaxırdı və mən qarşıma çıxan 

yaşılgözlü fahişələrlə yata-yata rahatlıq tapmağa çalışırdım. Ancaq Pradomardakı yataqla bağlı 

xatirənin alovunu söndürə bilmədim, ona görə silahı yerə qoydum – üzük taxıb, Troitsa bayramına 

qədər toy olacağını bildirməklə, rəsmən evlənmək təklifi etdim. 

   Bu xəbər kübar klublarından çox, Çin məhəlləsində hay-küy yaratdı. Mənim nişanım xristian əxlaq 

normalarına riayət edilməklə gəlin evinin eyvanında, amazon orxideyaları və ayıdöşəyi dibçəklərinin 

əhatəsində oldu. Ağ kətan kostyumda hədiyyə ilə – nəsə xırda bir şey, ya İsveçrə şokoladı  ilə axşam 

saat yeddidə oraya gəldim və o dövr romanlarındakı aradüzəldən qadınlar kimi mürgüləyən Arxenid 

xalanın nəzarəti altında yarı eyhamla, yarı ciddi axşam saat ona qədər söhbət etdik. 

   Bir-birimizi  yaxından tanıdıqca Ximena özünü açıq-aşkar ehtiraslı aparırdı, yayın istiləri 

başlayandan isə koftasının yaxası bir az da açıldı, yubkası daha da gödəldi və bütün bunların qaranlıqda 

hansı dağıdıcı gücə malik olacağını təsəvvür etmək çətin deyildi. Nişanlanandan iki ay sonra 

danışmağa sözümüz qalmamışdı və o, bir kəlmə də demədən, sadəcə, yun ipdən papış toxumağa 

başlamaqla uşaq məsələsini gündəmə gətirdi. Tərbiyəli adaxlı kimi mən də toxumağı öyrəndim və biz 

toya qədər qalan saatları belə mənasızcasına keçirdik, mən oğlan uşaqları üçün mavi, o isə qızlar üçün 

çəhrayı papışlar toxuyurdu, kimin düz tapacağını bilənə qədər bir yığın papış hördük. Saat onu vurar-

vurmaz faytona minib, ləzzətli bir gecə yaşamaq üçün Çin məhəlləsinə cumurdum. 

   Subay həyatımla vidalaşmam şərəfinə hay-küylü mərasimlərin təşkil edildiyi Çin məhəlləsi üzücü 

mərasimlərin keçirildiyi Ümumi klubun tam əksi idi. Həmin təzad bu iki aləmdən hansının, həqiqətən, 

mənim olduğunu anlamağıma kömək edirdi və illüziya yarandı ki, ikisi də mənimdir, ancaq hər biri öz 

vaxtında: onların birində olanda o birinin dənizə çıxan gəmi kimi yanıqlı ah-nalə ilə necə uzaqlaşmağa 

başladığını hiss edirdim. Toy ərəfəsində «Tanrı Qüdrəti» fahişəxanasındakı ziyafət şəhvətdən başını 

itirmiş ispan keşişinin ağlına gələn mərasimlə sona çatdı. Mənimlə axır nəfəsədək müqəddəs qayda-

qanunlarla kəbində olmaları üçün o, bütün fahişələrin üzünə duvaq örtüb, narınc çiçəyi ilə onları 

bəzədi. Bu, böyük küfr gecəsi idi, çünki onların iyirmi ikisi məni sevəcəklərinə və mənə itaət 

edəcəklərinə, mən isə qəbrədək onlara sadiq qalacağıma və dayaq duracağıma and içdim. 

   Bağışlanmaz səhv etdiyimi düşündüyümdən, gecəni yata bilmədim. Dan yeri sökülürdü, mən isə ötüb 

keçən ömrümü yaşayaraq, qüllədəki saatın yeddini – kilsədə olacağım vaxtı bildirən qorxunc zəngini 

sayırdım. Telefon saat səkkizdə çalmağa başlayıb, bir saatdan artıq uzun-uzadı, inadkarlıqla cingildədi. 

Cavab vermək nədir, nəfəsimi də dərmirdim. Saat ona yaxın qapını yumruqla döyməyə başladılar, 

sonra tanış, hirsli səslər eşidildi. Qorxurdum ki, qapını da qıralar, ancaq saat on birə yaxın evə böyük 

fəlakətdən xəbər verən ağır sükut çökdü. Mən onda ağladım, həm ona, həm də özümə ağladım və 

ürəkdən dua elədim ki, ömrümün sonunadək heç zaman onunla görüşməyim. Görünür, hansısa 

müqəddəsin qulağı alıbmış, çünki Ximena Ortis elə həmin gecə ölkədən gedib, bir də iyirmi ildən 

sonra, uğurlu nikahdan mənim ola biləcək, yeddi uşaq törədib qayıtdı. 

   Cəmiyyətə meydan oxuduğuma görə işdə qalmağım və «Diario de-la-Pas»da köşəmi saxlamağım 

mənə böyük çətinliklər bahasına başa gəldi. Ancaq məqalələrimi on birinci səhifəyə heç də bu 

səbəbdən keçirmədilər, sadəcə, həyatımıza heç nə ilə hesablaşmayan XX əsr soxuldu. Şəhərdə ancaq 

tərəqqidən danışırdılar. Hər şey dəyişmişdi; təyyarələr uçurdu və hansı tədbirli adamsa «Yunkers»dən 

məktub dolu torba atıb, aviapoçtu ixtira etdi. 

   Yeganə dəyişməyən şey mənim bazar günü qəzetdə dərc olunan məqalələrim idi. Gənc nəsil daim bu 

məqalələri tənqid edirdi, onları yandırıb külə döndəriləsi qədimdən qalma mumiya adlandırırdı, ancaq 

mən təslim olmurdum və yeni ab-havaya uymadan öz işimdə idim. Mən heç nəyə fikir vermirdim. Qırx 

yaşım var idi, gənc redaktorlar məqalələrimə Çərənçinin Köşəsi adını qoymuşdular. Direktor məni 

---

kabinetinə çağırıb, məqalələrimi yeni ab-havaya uyğunlaşdırmağı xahiş etdi. İndicə özü fikirləşib 

tapıbmış kimi təmtəraqla dedi: «Dünya irəliyə gedir». «Bəli, – mən bildirdim, – həmişəki kimi irəli 

gedir, ancaq günəşin başına fırlanır». O, mənim bazar günü məqalələrimə toxunmadı, çünki  başqa 

xəbər tərtibatçısı tapa bilmədi. İndi onun haqlı olduğunu anlayıram və nəyə görə haqlı olduğunu da 

deyə bilərəm. Həyat burulğanının qamarladığı mənim nəslimin cavanları can-başla gələcək haqqında 

xoş arzulara uymuşdular, ancaq sərt gerçəklik gələcəyin heç də onların arzuladığı kimi olmadığını 

göstərdi və onda xiffət etməyə başladılar. Bazar köşələrim də belə idi, keçmişin qalıqları arasından 

qazılıb üzə çıxarılan arxeoloji tapıntı kimi o yalnız qocalara yox, qocalmaqdan qorxmamaq üçün 

gənclərə də yarayırdı. Məqalələrim yenə ən oxunaqlı yazılar cərgəsinə keçdi, hətta bəzən birinci 

səhifəyə də çıxarılırdı. 

    Məndən soruşanlara həmişə həqiqəti deyirəm: gəzəyən qadınlardan macalım olmadı  evlənəm. 

Ancaq etiraf etmək lazımdır ki, bu izah doxsan yaşım tamam olduğu günə qədər, Rosa Kabarkasın 

evindən çıxıb, bir də heç vaxt taleyimi sınağa çəkməyəcəyimi qəti qərara alan dəqiqəyədək ağlıma 

gəlməmişdi. Mən özümü başqa adam sanırdım. Parkın dəmir çəpəri yanında mundirli adamlarla 

rastlaşanda ovqatım dəyişdi. Damiananı dizlərini yerə qoyub, döşəməni yuyan vaxt gördüm və onun 

yaşına görə təravətli qalmış budlarına gözüm sataşanda, bədənimdən çoxdan unutduğum titrətmə keçdi. 

Yəqin  bunu duydu, çünki yubkasını aşağı çəkdi. Nə qədər istəsəm də, özümü saxlaya bilməyib 

soruşdum: «Damiana, deyin görüm, nələrsə yadınıza düşür?» «Heç nə yadıma düşmürdü, – o dedi, – 

ancaq sizin sualınız bunu yadıma saldı». Ürəyim sıxıldı. «Mən heç vaxt sevməmişəm», – etiraf etdim. 

O, dərhal cavab verdi: «Mən isə sevmişəm. – Və öz işini dayandırmadan sözünü bitirdi: – Mən iyirmi 

iki il sizin dərdinizdən ölmüşəm». Ürəyim çırpındı. Vəziyyətdən ləyaqətlə çıxmaq üçün dedm: «Biz 

bir-birimizə heç də pis yaraşmazdıq». «Bunları mənə indi niyə deyirsiniz, – o hiddətləndi, – bu indi heç 

təsəlli üçün də yaramır». Mən evdən çıxanda o, çox adi tərzdə dedi: «Siz  inanmayacaqsınız, ancaq 

Allaha şükür, mən hələ də qızam». 

   Sonra gördüm ki, evin  hər yerində  vazalara  qırmızı  qızılgüllər qoyub, yastığın üstünə isə açıqca: 

«Yüz il ömür sürmənizi arzulayıram». Bir gün əvvəl yarıya qədər yazdığım məqaləni bu xoşagəlməz 

duyğu ilə davam etdirdim. Onu birnəfəsə bitirdim, ürəyimdəkilərin hamısını boşaltdım, ancaq ağlayan 

ürəyimin hönkürtüsünün eşidilməsinə imkan vermədim, elə bil, qu quşunun boğazını birdən üzdüm. 

Gecikmiş ilhamımın coşqun vaxtında öz uzun və şərəfli həyatıma, əsla ölmək fikrində olmadan, ərizə 

ilə nöqtə qoymaq qərarına gəldim. 

   Məqaləni redaksiyanın qəbul otağına verib, evə qayıtmaq istədim. Amma mümkün olmadı. Ad 

günümü qeyd etmək üçün redaksiyanın əməkdaşları tam heyətdə yığılıb məni gözləyirdilər. Binada 

təmir gedirdi, hər yana taxta-tuxta, zir-zibil yığılmışdı, ancaq ad günüm münasibəti ilə işi 

dayandırmışdılar. Haçaayağın üstünə bəzəkli kağızlara bükülmüş hədiyyələr, səbəbkarın sağlığına 

içməkdən ötrü içkilər düzülmüşdü. Hamı ilə bir-bir xatirə şəkli çəkdirənə qədər fotoaparatların gur işıq 

partlayışlarından qulağım əməllicə batdı, gözlərim qamaşdı. 

   Ancaq radiodan, şəhər mətbuatından: mühafizəkar «Prensa» və liberal «Eraldo» səhər qəzetlərindən, 

sensasiyalar üzrə ixtisaslaşmış, ürəkparçalayan ehtiraslardan bəhs edən kiçik romancığazlar çap 

etməklə cəmiyyətdəki gərginliyi götürməyə çalışan axşam qəzeti «Nasional»dan gələn jurnalistləri 

görəndə sevindim. Onların burada olması təəccüblü deyildi. Şəhər belə köklənmişdi: marşallar 

nəşriyyat müharibələri aparanda adi döyüşçülərin dostluğu qoruyub saxlaması həmişə yaxşı qəbul 

olunurdu. 

   İş vaxtı olmasa belə, rəsmi senzor Xeronimo Orteqa da burada idi, biz onu Murdar Qar Adamı 

adlandırırdıq, çünki gecə həmişə eyni saatda öz qanlı müstəbid karandaşı ilə peyda olurdu. Və səhərki 

buraxılışda müxalif bir hərf qalmayana qədər otururdu. Qrammatik araşdırmalarıma, ya ispancadan 

mənə daha ifadəli görünən italyan sözləri işlətdiyimə, siam ekizləri kimi qırılmaz surətdə bir-birinə 

bağlı olan iki dildən istifadədə normal hal sayıldığım üçün onları dırnağa almadığıma və kursivlə 

seçdirmədiyimə görə onun mənimlə heç arası yox idi. Dörd il bu hissdən əziyyət çəkib, nəhayət, hər 

ikimiz bunu öz şüurumuzun mükəmməl olmamasının hesabına yazdıq. 

---

   Katibələr üstündə doxsan şam yanan piroqu zala gətirəndə ilk dəfə yaşadığım illərin sayını hiss 

etdim. Təbrik mahnısı oxunan vaxt göz yaşlarımı zorla saxlayanda, haçansa xatırlayacağımı ağlıma 

belə gətirmədiyim o qız gecikmiş mərhəmət hissi ilə qəfil yadıma düşdü. Birdən sakitlik çökdü və 

piroqu kəsmək üçün kimsə bıçağı mənə verdi. Atmacalardan qorxub, heç kim nitq söyləmək istəmirdi. 

Cavab nitqi söyləmək isə mənim üçün ölümdən betər idi. Mərasimin sonunda heç vaxt rəğbət 

bəsləmədiyim redaksiya müdiri insafsızcasına bizi göydən yerə endirdi. Əlahəzrət səbəbkar, indi isə 

deyin, məqaləniz hanı? 

   Düzünü desəm, bütün bu vaxt ərzində məqalə köz kimi cibimi yandırırdı, ancaq mərasim məni elə 

həyəcanlandırmışdı ki, onu istefa ərizəmlə korlamağa ürək eləmirdim. Mən dedim: «Bu dəfə yoxdur». 

Redaksiya müdiri keçən əsrdən bəri baş verməyən bu yolverilməz xətadan çox narazı qaldı. «Başa 

düşün, – ona izah etdim, – çox ağır gecə keçirmişəm, yuxudan duranda başımı qaldıra bilmirdim». 

«Bax elə bundan yazardınız, – özünə xas olan istehza ilə dedi. – Doxsan yaşda həyatın necə olduğunu 

ilk mənbədən öyrənmək oxucuya maraqlı gələrdi». Katibələrdən biri söhbətə qarışdı. «Bəlkə, bu sirdir, 

– o, mənə bic-bic baxdı. – Düz demirəm?» Əməllicə pörtdüm. «Lənətə gələsən, – düşündüm, – nə şit 

zarafatdır». Başqa bir katibə gülərək, barmağı ilə məni göstərdi. «Nə gözəldir! O hələ qızarmaq 

qabiliyyətini də qoruya bilib». Onun ədəbsizliyindən daha artıq qızardım. «Yəqin, qızğın gecə olub, – 

birinci katibə dil boğaza qoymurdu. – Paxıllığım tutur!» Və boyalı dodaqları ilə yanağıma möhür basdı. 

Fotoqrafçılar bir haya bənd idilər. Gur işıq partlayışlarından gözüm qamaşmış halda əlyazmanı 

redaksiya müdirinə verib, götür, dedim, zarafat edirdim və son alqış sədaları altında tez aradan çıxdım 

ki, yarım əsr külüng vurduğum hücrədən istefa verdiyimi camaat biləndə özüm orada olmayım. 

   Narahatlıq hissi axşam evdə hədiyyələri açanda da məni tərk etməmişdi. Linotipçilər yanılıb, əvvəlki  

ad günlərimdə bağışlanan üç qəhvəbişirəndən birini də indi vermişdilər. Mətbəə işçiləri heyvan 

yetişdirmə müəssisəsindən anqora pişiyini götürməyimə bələdiyyənin icazəsini almışdılar. Rəhbərlik 

nələr üçünsə rəmzi güzəştlər vermişdi. Katibələrin hədiyyəsi dodaq boyası ilə öpüş izləri qoyduqları üç 

cüt ipək alt paltarı və onu soyundurmaq üçün öz xidmətlərini təklif etdikləri açıqca idi. Fikirləşdim ki, 

qocalığın gözəlliklərindən biri də budur – gənc qızlar sənin daha heç nəyə yaramadığını düşünüb, belə 

dilxoşluğu özlərinə rəva görürlər. 

   Aşkenazinin ifasında Şopenin iyirmi dörd prelüdiyası yazılmış valı kimin göndərdiyini bilmədim. 

Redaktorlar əsasən dəbdə olan kitablar bağışlamışdılar. Hədiyyələrin hamısını açmağa macal tapmamış 

telefon zəng çaldı və Rosa Kabarkas eşitmək istəmədiyim sualı verdi: «Qızla aranızda nə olub?» – 

«Heç nə», – fikirləşmədən cavab verdim. «Hətta onu oyatmamağı sən heç nə hesab edirsən? – Rosa 

Kabarkas soruşdu. – İlk gecəsində kişinin ona laqeyd olmasını qadın heç vaxt bağışlamır». Mən etiraz 

etdim ki, qız yalnız düymə tikməkdən belə üzgün ola bilməzdi, çox güman, pis rəftardan qorxduğuna 

görə özünü yuxululuğa vurub. «O pisdi ki, – Rosa dedi, – qız elə bilib, guya, sən, doğrudan da, artıq 

heç nəyə qadir deyilsən, mən isə istəmirəm bunu aləmə car çəksin». 

   Məni qəfil yaxalamaqdan məmnuniyyət duymasına imkan vermədim. «Hər necə olsa da, – israr 

etdim, – qız yazıq elə haldadır ki, yuxulu, ya oyaq olsun, bilmirsən onunla nə edəsən: o, 

xəstəxanalıqdır». Rosa Kabarkas səsinin tonunu aldı: «İşi tələsiklik korlayıb, ancaq görərsən, hər şeyi 

yoluna qoymaq olar». O vəd etdi ki, qızı olanları olduğu kimi danışmağa məcbur edəcək, əgər 

doğrudan da, mən deyəndirsə, pulu qaytardacaq: «Razısan?» «Qoy hər şey olduğu kimi qalsın, – mən 

etiraz etdim, – heç nə olmaz, əksinə, bu mənə dərs oldu, indi bilirəm ki, belə igidliklər mənlik deyil. Bu 

yerdə qız haqlıdır: artıq yaramıram». Dəstəyi qoydum və həyatda indiyəcən dadmadığım azadlıq hissi 

içimi doldurdu: nəhayət, on üç yaşımdan mənə əziyyət verən köləlikdən xilas oldum. 

   Axşam saat yeddidə incəsənət salonuna, Sezar Frankın skripka  və fortepiano üçün sonatasını məşhur 

Cak Tibo və Alfred Kortonun ifasında dinləməyə fəxri qonaq kimi dəvət olunmuşdum və fasilədə 

olmazın təriflər eşitdim. Qüdrətli musiqiçimiz maestro Pedro Biava ifaçılara təqdim etmək üçün məni, 

az qala, sürüyərək səhnə arxasına apardı. O qədər karıxdım ki, Şumanın ifa etmədikləri sonatasına görə 

onları təbrik etdim və kimsə adamların içində, kobudcasına səhvimi düzəltdi. İştirakçılar elə bildilər iki 

sonatanı, sadəcə, nadanlıqdan dolaşıq salmışam və konsert haqqında yazdığım məqalədə, bunu kifayət 

---

qədər qarmaqarışıq tərzdə düzəltməyə çalışmağım vəziyyəti lap ağırlaşdırdı. 

   Bu uzun həyatımda ilk dəfə hiss etdim ki, kimisə öldürməyə qadirəm. Üzücü narahatlıqla evə 

qayıtdım, şeytan mənim qulağıma vaxtında ağlıma gəlməyən sarsıdıcı cavablar pıçıldayırdı və nə 

kitablar, nə musiqi qəzəbimi soyutmadı. Bəxtimdən Rosa Kabarkasın telefonda çığıra-çığıra dedikləri 

məni bu dəhşətdən qurtardı: «Xoşbəxtliyə bax, qəzetdə oxudum ki, doxsan yaşın tamam olub, mən elə 

bilirdim yüzdür». Mən özümdən çıxdım: «Nədir, gözünə elə haldan düşmüş görünürəm?» «Əksinə, – o 

cavab verdi, – yaxşı göründüyünə görə təəccübləndim. Çox əladır ki, yaxşı qaldığına hamını 

təəccübləndirmək üçün yaşını artıq deyən qocalara oxşamırsan. – Və keçidsiz-filansız dedi: – Sənə 

hədiyyəm var». Mən səmimi qəlbdən təəccübləndim: «Nə hədiyyə?» «Qız». Bir an belə düşünmədim. 

«Sağ ol, – dedim, – bu cəncəl iş mənlik deyil». O, öz sözünü yeritdi: «Mən onu yaxşıca qızardıb, 

üstünə sous töküb, səndəl çubuqları ilə bir yerdə gümüşü zərkağıza büküb, düz sənin evinə 

yollayacağam, hamısı da havayı». Mən mətanətlə dözürdüm, ancaq Rosa da dediyindən dönmürdü və 

mənə elə gəlirdi ki, səmimi danışır.  Dedi ki, həmin cümə günü qız iki yüz düyməni iynə-sap və 

üsküklə tikməkdən əldən düşübmüş. Düzdür, zorlanmaqdan qorxurdu, ancaq ona necə lazımdır 

məsləhət vermişdilər və qız buna hazır idi. Doğrudan da, vanna otağına dəymək üçün gecə durub, 

intəhası, mən elə bərk yatmışam ki, oyatmağa qıymayıb, səhər o, yuxudan ayılanda isə mən artıq 

getmişəmmiş. 

   Bu boş yalanlar məni hiddətləndirdi. «Yaxşı, – Rosa Kabarkas sözünü davam etdirdi, – indi də lap 

sən deyəndir, o, peşman olub. Zavallı qız burada, mənim yanımdadır. İstəyirsən dəstəyi ona verim?» 

«Yox, yox, Allah xatirinə», – mən etiraz etdim. 

   Katibə redaksiyadan zəng vuranda mən yazmağa başlamışdım. Dedi ki, direktor səhər saat on birdə 

səni görmək istəyir. Mən düz vaxtında gəldim. Dözülməz hay-küy binanı başına götürmüşdü, kürzün 

tırıltısından qulaq batırdı, sement tozundan, bitum buxarından nəfəs almaq olmurdu, ancaq redaksiya 

bu hay-küydə düşünməyə artıq öyrəşmişdi. Müdiriyyətin otaqları isə, əksinə, sərin və sakit idi, elə bil, 

bizim yox, başqa bir ideal ölkənin ərazisiydi. 

   Yeniyetməyə oxşayan III Mark Tulli məni qapının ağzında görəndə telefonla danışa-danışa ayağa 

qalxıb, masanın üstündən əlini mənə uzatdı və başının hərəkəti ilə oturmaq təklif etdi. Əvvəl 

fikirləşdim ki, telefonun o biri başında heç kim yoxdur, məndə təəssürat yaratmaq üçün bu teatrı 

çıxarır, ancaq tezliklə anladım: o, qubernatorla danışırdı və bu, illərin düşmənlərinin çətin danışığı idi. 

Ancaq düşünürəm ki, rəhbərliklə ayaq üstə danışsa da, direktor, hər halda, mənim qarşımda özünü 

işgüzar göstərməyə çalışırdı. 

   Görünür, son dərəcə dəqiqlik onun qüsuru idi. İlk ömürlük prezidentdən, fahişə alverindən var-dövlət 

qazanandan sonra təcrübə sayəsində jurnalist olan ata babasından fərqli olaraq, o, iyirmi doqquz 

yaşında artıq dörd dil bilirdi və üç beynəlxalq diplomu var idi. Direktor özünü sərbəst aparırdı, 

yaraşıqlı və sakitdi, onun obrazına uyuşmayan yeganə şey səsində duyulan saxta notlar idi. O, yaxasına 

təbii orxidey taxılmış idman üslublu pencəklər geyinirdi və geyimi bədəninə elə otururdu ki, sanki, 

onun bir hissəsi idi, əynindəkilərin heç biri yağışlı hava üçün nəzərdə tutulmamışdı, hamısı yalnız onun 

kabinetindəki parlaq yaz havası üçün idi. Buraya gələndə geyinməyə, az qala, iki saat vaxt itirmişdim 

və birdən öz kasıblığıma görə utandım, bu da məni lap hirsləndirdi. 

   Hər şeydən əlavə, qəzetin 25 illik yubileyi münasibəti ilə əməkdaşların birlikdə çəkdirdikləri, 

ölənlərin başının üstünə xaç işarəsi qoyulmuş fotoşəkildən öldürücü zəhər yağırdı. Mən sağdan üçüncü 

idim; kənarları qatlanmış şlyapada, iri düyün vurulmuş, mirvarili sancaq taxılmış qalstukda, mülki 

polkovnik kimi qırx yaşına qədər saxladığım burma bığımla və koruş seminariya tələbəsi kimi yarım 

əsr sonra daha ehtiyacı duymadığım metal sağanaqlı eynəkdə. Bu fotoşəkli müxtəlif illərdə müxtəlif 

kabinetlərdə görmüşdüm, ancaq yalnız bu dəfə onun mənası mənə çatdı: lap əvvəldən burada çalışan 

qırx səkkiz adamdan yalnız dördü hələ sağ idi və bizdən ən kiçiyi çoxsaylı qətllərə görə iyirmi illik 

həbs cəzası çəkirdi. 

   Direktor telefon söhbətini bitirdi və mənim fotoşəklə baxdığımı görüb gülümsədi. «Xaçları mən 

qoymamışam, – dedi. – Məncə, bu yaxşı iş deyil. – O, masa arxasına keçib, başqa tərzdə danışdı: – 

---

İcazə verin  deyim ki, tanıdığım insanlar arasında ən anlaşılmazı sizsiniz. – Və təəccübümə rəğmən, 

birbaşa mətləbə keçdi: – Mən sizin işdən çıxmanızla bağlı ərizəni nəzərdə tuturam». Mən zorla macal 

tapıb deyə bildim: «Bu – mənim həyatımdır». O etiraz etdi ki, elə ona görə də bu çıxış yolu deyil. 

Məqalə isə onun çox xoşuna gəlib və qocalıq haqqında düşüncələrim onun oxuduqları arasında ən 

yaxşısıdır, bu səbəbdən də məqaləni  bütün vətəndaşlıq hüquqlarından mərhum edilmə qərarı ilə 

bitirməyin heç bir mənası yoxdur. «Xoşbəxtlikdən, – direktor dedi, – Murdar Qar Adamı məqaləni 

oxuyanda yazı artıq səhifələnibmiş və məqalə senzora qəbuledilməz görünüb. Heç kimlə 

məsləhətləşmədən məqaləni öz Torkvemada karandaşı ilə qaralayıb. Səhər bundan xəbər tutanda 

hakimiyyət orqanlarına etiraz notası göndərməyi tapşırdım. Bu mənim borcumdur, ancaq öz aramızda 

qalsın, boynuma alım ki, özbaşınalığına görə senzora minnətdaram. Ancaq notanın diqqətdən kənarda 

qalmasına imkan vermək fikrim yoxdur». O, ürəkdən xahiş edir: gəmini açıq dənizdə tərk etməyin. Və 

sözünü təmtəraqla bitirdi: «Biz hələ sizinlə musiqi haqqında çox danışacağıq». 

   Direktor sözündə elə qətiyyətli idi ki, aramızdakı ziddiyyətləri hansısa bir bəhanə ilə 

dərinləşdirməkdən qorxdum. Əslində, gəmini tərk etmək üçün elə bir səbəb yox idi və ancaq vaxt 

udmaqdan ötrü bu dəfə də hə deyəcəyim fikri məni dəhşətə gətirdi. Göz yaşı axıdacaq qədər 

biabırcasına kövrəldiyimi gizlətmək üçün özümü ələ almalı oldum. Və illər keçəndən sonra da, 

həmişəki kimi, yenə hərə öz fikrində qaldı. 

   Şənlikdən daha çox hay-küyü ilə yadda qalan həftəni yola verib, çapçıların bağışladığı pişiyi 

götürmək üçün heyvan yetişdirmə müəssisəsinə getdim. Heyvanlara, eləcə də, hələ dil açmamış 

körpələrə uyğunlaşa bilmirəm. Mənə elə gəlir, onların ürəyi laldır. Deyə bilmərəm ki, onları sevmirəm, 

sadəcə, onlara dözmürəm, çünki onlarla davranmağı öyrənməmişəm. Kişinin öz iti ilə arvadından daha 

yaxşı dil tapması mənə qeyri-təbii görünür. Ona həyatı, hansı saatlarda yeyib-yeməməyi öyrədir, onunla 

danışır,  dərd-sərini bölüşür. Ancaq çapçıların bağışladığı  heyvanı götürməmək onların xətrinə dəyərdi. 

Üstəlik də, bu pişik parıltılı çəhrayımtıl tükləri, yanar gözləri olan qəşəng anqora pişiyi idi, elə də 

miyoldayırdı, deyirdin, bu saat danışacaq. Onu səbətdə, şəhadətnaməsi və qatlanan velosiped kimi 

istifadə təlimatı ilə birlikdə verdilər. 

   Hərbi patrul San Nikolas parkına daxil olmaq istəyən adamların sənədlərini yoxlayırdı. Belə bir şeylə 

heç vaxt rastlaşmamışdım, bunun məndə yaratdığı ağır təəssüratı isə qocalıq əlaməti  saydım. 

Komandirləri, az qala, yeniyetməyə oxşayan patrul dörd nəfərdən ibarət idi. Sərt dağlıq ərazidən olan 

bu sağlam oğlanlardan burdaq iyi gəlirdi. Dəniz havasından yanaqları qızarmış zabit diqqətlə onlara 

göz qoyurdu. O, şəxsiyyət və jurnalist vəsiqəmi yoxlayıb, səbətdə nə olduğunu soruşdu. «Pişikdir», – 

dedim. Baxmaq istədi. Pişiyin sıçrayıb qaçacağından qorxub, səbətin qapağını çox ehtiyatla açdım, 

ancaq patrul səbətin dibini yoxlamaq istədi və pişik onu cırmaqladı. «Əla anqora pişiyidir», – zabit 

dedi. Nəsə pıçıldaya-pıçıldaya pişiyi sığalladı, pişik ona toxunmadı, ancaq ona fikir də vermədi. «Neçə 

yaşı var?» – zabit maraqlandı. «Bilmirəm, – dedim, – onu mənə indicə bağışlayıblar». «Qoca olduğuna 

görə soruşuram, yəqin, on yaşı olar». İstədim bunu hardan bildiyini və bəzi başqa şeyləri öyrənəm, 

ancaq ədəbli davranışına, gözəl tələffüzünə baxmayaraq, onunla danışmağa heyim yoxdu. «Məncə, onu 

atıblar, əldən-ələ keçib, – zabit dedi. – Ona diqqətlə yanaşın, məcbur etməyin ki, siz istəyəni eləsin, 

əksinə, siz onun istədiyini eləməyə çalışın, onun etibarını qazanana qədər gözləyin». O, səbətin 

qapağını örtüb soruşdu: «Bəs siz nə ilə məşğulsunuz?». «Jurnalistəm». «Çoxdan?». «Bir əsrdir», – 

cavab verdim. «Elə bu cür də fikirləşirdim», – o dedi. Əlimi sıxdı və xudahafizləşəndə dediyi sözləri 

həm xeyirxah məsləhət, həm də xəbərdarlıq kimi qəbul etmək olardı: «Özünüzdən muğayat olun». 

   Günorta telefonu söndürdüm ki, çox nəfis seçilmiş musiqinin sehrinə dalım: Vaqnerin orkestr ilə 

klarnet üçün rapsodiyası, Debüssinin saksafon üçün rapsodiyası və əsərlərinin kəskin dönüşlərində 

behişt istirahəti bəxş edən Brüknerin simli alətlər üçün kvinteti. Mən otağın alaqaranlığına qapıldım. 

Və birdən hiss etdim ki, masanın altından nəsə keçdi, mənə elə gəldi ki, bu canlı varlıq deyil, 

fövqəltəbii substansiyadır, o, mənim ayağıma toxundu, səs, ardınca isə sıçrayış eşidildi. Bu, pişik idi, 

qəşəng tüklü quyruğu ilə sirli-sehrli ləng, mifik varlıq və mənim tüklərim biz-biz oldu: otaqda insan 

olmayan canlı varlıqla tək qalmışdım. 

---

   Qüllədə saat yeddini vuranda qızarmış səmada bircə dənə tənha parlaq ulduz qalmışdı və hansısa 

gəmi sahildən aralanıb həsrətli vida fiti verdi, baş tuta biləsi, ancaq baş tutmayan bütün Sevgilərin 

qəhəri məni boğdu. Daha dözə bilmədim. Telefonun dəstəyini qaldırdım, ürəyim az qalırdı sinəmdən 

çıxsın, çaşmayım deyə dörd rəqəmi yavaş-yavaş yığdım və üçüncü siqnaldan sonra səsi tanıdım. 

«Yaxşı, – rahat nəfəs aldım, – səhərki əsəbiliyə görə məni bağışla». Rosa heç nə olmamış kimi dedi: 

«Eybi yoxdur, sənin zəngini gözləyirdim». Mən xəbərdarlıq etdim: qoy Allah onu necə yaradıbsa, o cür 

də olsun, sifətinə heç bir boya vurmasın. O, bərkdən güldü. «Özün bilən yaxşıdır, intəhası, onun 

paltarını bir-bir çıxartmaq ləzzətindən özünü məhrum edirsən, bilmirəm niyə, ancaq qocalar belə 

etməyi xoşlayırlar». «Mən isə bilirəm, – cavab verdim. – Soyundurduqca onlar bir az da qocalırlar». O 

razılaşdı. «Oldu, – dedi, – deməli, düz axşam saat onda, nə qədər ki istəyir, özünü yetir». 

 

III. 

 

   Adı necə idi? Rosa mənə deməmişdi. Həmişə onu, sadəcə olaraq, «ninya» – «qız» adlandırırdı. Mən 

də ona «ninya» dedim, «Ninya, gözümün işığı», ya «Ninya», Kolumbun balaca karavellası. Rosa 

Kabarkas müxtəlif müştərilər üçün qəyyumluq etdiyi qızlara müxtəlif adlar verirdi. Bəzən məzələnib, 

adı sifətə görə tapmağa çalışırdım, lap əvvəldən də əmin idim ki, qızın Filomena, Saturnina, ya Nikolas 

kimi uzun adı var. Qız o biri üzünə, kürəyi mənə tərəf çevriləndə bu haqda düşünürdüm və mənə elə 

gəldi ki, bədəni böyüklükdə qan gölməçəsinin içinə uzanıb. Ətim ürpəşdi, mələfədə vur-tut tər ləkəsi 

olduğuna inanandan sonra özümə gəldim. 

   Rosa Kabarkas mənə məsləhət vermişdi ki, qızla ehtiyatlı davranım, o hələ qorxur, hər halda, ilk 

dəfəsidir. Üstəlik də, mərasimin ciddiyyəti qorxunu artırdığından, qıza daha çox pişikotu vermək lazım  

gəlmişdi; indi sakitcə uyuyur, onu oyatmağa qıymırsan. Və mən onun üçün kralın ata sevgisindən 

məhrum olan kiçik qızı Delqadina – Çəlimsiz haqqında mahnını zümzümə eləyə-eləyə dəsmalla tərini 

silməyə başladım. Sildikcə musiqinin ritminə uyğun olaraq gah o yana, gah bu yana dönürdü: 

«Delqadina, Cüllüt, səni çox istəyəcəklər». Bundan əməllicə ləzzət alırdım, çünki bir böyrünü silməyə 

macal tapmamış, yenə tərləmiş o biri böyrünü mənə tərəf çevirirdi, belə ki, mahnı bitmək bilmirdi. 

«Dur, Cüllüt, geyin, Cüllüt», – onun qulağına oxuyurdum. Mahnının sonunda, kralın qaravaşları onu 

yataqda susuzluqdan ölmüş görəndə mənə elə gəldi ki, qızcığazım öz adını eşidib, indicə oyanacaq. 

Çünki o elə, doğrudan da, Delqadina – Cüllüt idi. Mən öpüşlərlə bəzənmiş alt paltarında yatağa uzanıb, 

qızın yanında özümə yer elədim. Saat beşə kimi onun həniri altında yatdım. Yuyunmadan tezcə 

geyindim və yalnız bu vaxt dodaq boyası ilə güzgüyə yazılmış sözləri gördüm: «Pələng yemək dalınca 

uzağa getmir». Keçən gecə burada olmadığım yadımdadır, başqa heç kim də bu otağa girə bilməzdi, 

ona görə həmin sözləri şeytanın nəsihəti kimi qəbul etdim. Göy gurultusunun qorxunc səsi məni 

qapının ağzında haqladı və otağa nəm torpağın  qoxusu doldu. Qaçıb taksi tapana qədər dəhşətli leysan 

tökdü. May-oktyabr aylarında yağan belə leysanlar şəhəri yaman günə qoyurdu, çaya enən qızmış 

qumlu küçələr qabağına çıxan hər şeyi ağzına alıb aparan gur selə çevrilirdi. Üç aylıq quraqlıqdan 

sonra şəhəri yaxalayan həmin qeyri-adi sentyabr yağışları həm nicatverici, həm də dağıdıcı ola bilərdi. 

   Evin qapısını açan kimi bütün varlığımla hiss etdim ki, tək deyiləm. Divandan sıçrayıb eyvana qaçan 

pişiyi bir an gördüm. Boşqabda  qoyduğum yeməyin artığı qalmışdı. Sidiyin və təzə pişik nəcisinin 

üfunəti hər şeyə hopmuşdu. Bir vaxtlar öyrəndiyim latın dili kimi, pişiyi də öyrənmişdim. Təlimatdan 

oxumuşdum ki, pişik ifrazatını torpağa, mənim evim təki həyətsiz evlərdə isə gül dibçəyinə basdırır, ya 

xəlvət bir künc axtarıb tapır. Ən yaxşısı odur ki, elə ilk gündən pişiyi yönəltmək üçün mən etdiyim 

kimi, qum tökülmüş bir yeşik qoyasan. Təlimatda o da yazılmışdı ki, yeni evdə pişik ilk əvvəl öz 

ərazisini gözaltı eləyib, qalan hər yeri batırır və yəqin, məsələ elə bunda idi, ancaq təlimatda bununla 

necə mübarizə aparmaq barədə yazılmamışdı. Məni vərdişlərinə öyrətmək üçün o öz işində idi, ancaq 

uzanıb dincəldiyi xəlvəti yerləri, dəyişkən ovqatının səbəblərini açmamışdı. Mən ona müəyyən 

saatlarda yeməyi, eyvandakı qum dolu yeşikdən istifadə etməyi, yatdığım vaxt yatağıma sıçramamağı 

və süfrədəki xörəyi iyləməməyi öyrətmək istəyirdim, ancaq ona təlqin eləyə bilmədim ki, ev – onun 

---

şəxsi mülkiyyətidir, heç də hərbi qənimət deyil. Bezib axırda pişiyi başlı-başına buraxdım. 

   Axşama yaxın leysan tökdü, qasırğa az qalırdı evi yerindən qoparsın. Asqırırdım, başım ağrıyırdı, 

hərarətim yüksəlmişdi, ancaq mənə, sanki, heç bir yaşda və şəraitdə hiss etmədiyim güc, qətiyyət 

gəlmişdi. Daman yerlərin altına ləyən qoydum, aydın oldu ki, yırtıq-deşik keçən qışa nisbətən çoxalıb. 

Ən iri yırtıqdan daman su artıq kitabxananın sağ tərəfini basmağa başlamışdı. Oradakı yunan və latın 

kitablarını xilas etməyə tələsdim, ancaq kitabları rəfdən götürəndə divardan su fışqırdı, demə, boru 

partlayıbmış. Vaxt qazanıb, kitabları xilas etmək üçün bacardığım qədər deşiyə əski tıxadım. Yağış və 

külək parkda get-gedə lap tüğyan edirdi. Birdən göy dəhşətlə guruldadı və ildırım tavanı doğradı, qatı 

kükürd qoxusu ətrafı bürüdü, eyvanın şüşələri sındı və dənizdən qalxan fırtınalı külək cəftələri qoparıb, 

evə soxuldu. Ancaq heç on dəqiqə də keçmədi ki, hər şey birdən sakitləşdi. Gün çıxıb, qır-qırıntı və 

zibillə örtülmüş küçəni qurutdu, isti geri qayıtdı. Leysan keçdi, amma evdə tək olmadığım duyğusu 

qaldı. Bunun bir izahı var: həqiqətən baş verən şeylər bəzən unudulsa da, heç vaxt baş verməyən şeylər  

həqiqətən olubmuş kimi yadda qalır. Və indi o leysanı xatırlayanda özümü evdə tək-tənha hiss etmirəm, 

Cüllüt də həmişə mənimlədir. Gecə qızı elə yaxında hiss etdim ki, onun nəfəsini, yastığıma söykənən 

yanağının hərdən necə titrədiyini də duydum. 

   Yalnız onda anladım ki, bu qısa vaxtda birlikdə çox işlər görə bilərdik. Yadımdadır, kitabxanada 

kətilin üstünə çıxmışdım, o isə güllü donunda oyanıb, islanmasın deyə kitabları yığırdı. Onun təpədən 

dırnağa islanmış halda, topuğa qədər su içində tufanla vuruşaraq, evdə oyan-buyana qaçdığını 

görürdüm. Xatirimdədir, ertəsi gün o, bu evdə çoxdan unudulmuş səhər yeməyi hazırladı və mən gecə 

seldən sonra döşəməni qurulayıb, evi sahmana salana qədər süfrə açdı. Və süfrə arxasında onun necə 

tərs-tərs mənə baxması heç vaxt yadımdan çıxmaz: «Sən axı niyə belə qoca vaxtında mənimlə tanış 

oldun?» Mən ona həqiqəti dedim: məsələ yaşda deyil, özünü neçə yaşda hiss etməyindədir. 

   Həmin vaxtdan onu yadımda elə aydın saxlamışdım ki, onunla istədiyimi eləyirdim. Ovqatımdan asılı 

olaraq, gözünün rəngini dəyişirdim. Yuxudan duranda bu gözlər dəniz rəngində olurdu, güləndə mis 

rəngində, hirslənəndə alov rəngində. Yenə də ovqatımdan asılı olaraq, onu yaşına və şəraitə uyğun 

geyindirirdim: iyirmi yaşında – aşiq olmuş təvazökar qadın, qırx yaşında – özünü kübar qadınlara 

bənzətməyə çalışan yüngüləxlaqlı qadın, yetmişində – Babilistan çariçası, yüz yaşında isə – müqəddəs. 

Birlikdə Puççininin eşq duetlərini, Aqustina Laranın bolerosunu, Karlos Qardelin tanqosunu oxuyurduq 

və bir daha inanırdıq ki, oxuya bilməyənlər bunun necə böyük xoşbəxtlik olduğunu təsəvür eləməzlər. 

İndi mən tamamilə əminəm: bu, ağlın çaşması deyildi, doxsan yaşında ömrümdə ilk dəfə məni tapan 

məhəbbətin möcüzəsi idi. 

   Evi qaydaya salandan sonra, Rosa Kabarkasa zəng vurdum. «İlahi! – səsimi eşidib qışqırdı, – mən isə 

elə bilirdim sən boğulmusan». O anlaya bilmirdi ki, necə olur, gecəni qızla keçirəsən, ancaq yenə ona 

toxunmayasan. «Bəlkə o, xoşuna gəlmir, öz işindi, amma özünü, heç olmasa, böyük kimi apar». 

İstədim ona izah eləyəm, di gəl Rosa birdən mövzunu dəyişdi: «Yaxşı, səndən ötrü yaşca ondan böyük 

bir gözəl qız da var, o da bakirədir. Atası onu evə dəyişmək istəyir, intəhası, sövdələşmək olar». Ürəyim 

əsdi. «Sən nə danışırsan, – qorxub tezcə etiraz etdim, – həminkini istəyirəm, hər şey də razılaşdığımız 

kimi mübahisəsiz və cəncəlsiz olsun». Dəstəkdən bir müddət səs çıxmadı, nəhayət, sakitləşmiş səs, elə 

bil, özü ilə danışırmış kimi dedi: «Hə, hiss olunur, həkimlər bunu qocalara xas kəmağıllıq 

adlandırırlar». 

   Mən oraya düz saat onda, sual verməmək kimi qeyri-adi nəzakətinə görə yadımda saxladığım tanış 

sürücü ilə getdim. Özümlə kiçik ventilyator, Orlando Rivera-Fiquritanın sevdiyim rəsm əsərini, eləcə 

də şəkli asmaq üçün çəkic-mismar götürmüşdüm. Yolüstü dayanıb, diş fırçası, diş məcunu, əl-üz 

sabunu, tualet suyu «Aqua de-Florida» və biyanlı nabat aldım. Kağız güllər olan dibçəyi əvəz etmək 

üçün güldan, bir dəstə də hind qızılgülü almaq istədim, ancaq hər yer artıq bağlanmışdı, məcbur olub 

kiminsə bağından yenicə açmış bir neçə astromeliya oğurladım. 

   Ev sahibəsinin məsləhətinə əməl edib, məni bağa açılan qapıda görməsinlər deyə evə arxadan, 

akveduk tərəfdən yaxınlaşdım. Sürücü xəbərdarlıq etdi: «Ehtiyatlı olun, ağa, bu evdə adam öldürürlər». 

Mən cavab verdim: «Eşq yolunda ölmək də olar». Həyət qaranlıq idi, ancaq pəncərələrdə işıq yanırdı, 

---

altı otağın hamısında isə bayağı musiqi  guruldayırdı. Mənim otağımdan eşidilən Migel Matamorosun 

bolerosunu oxuyan amerikalı tenor don Pedro Varqasın məlahətli  səsi daha hündürdən çıxırdı. Hiss 

etdim ki, indicə öləcəm. Nəfəsim kəsilirdi, qapını itələdim və Delqadinanı yataqda həmişə xatırladığım 

kimi gördüm: o, çılpaq halda, ürəyinin üstündə şirin-şirin yatırdı. 

   Uzanmamışdan tualet ləvazimatlarını çıxartdım, pas atmış ventilyatorun yerinə təzəsini qoydum və 

rəsm əsərini divardan elə asdım ki, yatağından görə bilsin. Sonra yanında uzanıb, onu seyr etməyə 

başladım. Mənim evimdə gəzən həmin qızdı: qaranlıqda toxunmaqla məni tanıyan əllər, pişik kimi 

yumşaqca yerə basdığı ayaqlar, mələfəmdəki  həminki tər qoxusu və üskük taxdığı həmin barmaq. 

Ancaq inanılmaz şeydi: canlı surətdə gördüyüm, əllərimi toxundurduğum adam xəyalımda 

yaşatdığımdan daha az real idi. «Divarda, sənin qarşı tərəfində tablo var, – qıza dedim. – Bu tablonu 

Fiqurita çəkib, biz onu çox sevirdik, o, dünyanın ən yaxşı fahişəxana rəqqası idi, elə mərhəmətliydi, 

hətta şeytana da yazığı gəlirdi. O, bu tablonu Syerra Nevada-de-Santa-Mariya dağlarında qəzaya 

uğramış təyyarənin dəmiri üzərində gəmi boyası və öz itinin tükündən düzəltdiyi fırça ilə çəkib. 

Tabloda təsvir olunan qadın onun monastırdan qaçırıb evləndiyi rahibədir. Mən şəkli elə yerdən 

asmışam, oyananda  ilk gördüyün o olsun». 

   Gecə saat birdə mən işığı keçirəndə o, yenə həmin vəziyyətdə uzanmışdı və elə sakit nəfəs alırdı ki, 

sağ olduğuna inanmaq üçün hətta nəbzini yoxladım. Damarlarında səssiz mahnı kimi axan qan 

bədəninin ən gizli yerlərinə çatıb, sevginin təmizlədiyi ürəyinə qayıdırdı. 

   Keçən dəfə getməmişdən qabaq onun əl cizgilərini kağıza köçürdüm və ürəyini oxumaq üçün onu 

Diva Saxibə verdim. Ortaya belə şeylər çıxdı: o yalnız fikrində olanları deyir. Əl işində çox 

qabiliyyətlidir. Ölmüş adamla əlaqədədir, ondan kömək umur, ancaq əbəs yerə: güvənə biləcəyi adam 

yanındadır. Heç kimlə yaxınlıq etməyib, ixtiyar yaşında ərli qadın kimi öləcək. İndi onun kişisi var, 

qarabuğdayıdır, ancaq bu onun həyatının kişisi deyil. Onun səkkiz uşağı ola bilər, intəhası, yalnız 

üçünü doğmaq qərarına gələcək. Əgər ürəyinin və ağlının dediklərinə əməl etsə, otuz beş yaşında əlinə 

xeyli pul gələcək, qırx yaşında isə miras alacaq. Çox yerlər gəzəcək. Onun ikili həyatı, ikili taleyi var 

və öz taleyinə təsir eləyə bilər. Maraq xətrinə hər şeyi təcrübədən keçirmək istəyir, ancaq ürəyinin 

səsinə qulaq asmasa, peşmançılıq çəkəcək. 

   Məhəbbət həyəcanları içində tufanın viran qoyduğu evi sahmana saldım, eyni zamanda, vaxtım 

olmadığından, ya pulsuzluq ucbatından illərlə yığılıb qalan bir çox şeylərə də əl gəzdirdim. Kitabların 

yerini dəyişib, bir zaman oxuduğum qaydada düzdüm. Axır ki, qədimdən qalan yadigarlarla – pianola 

və klassik musiqi yazılmış yüzdən çox valla xudahafizləşib, köhnə, ancaq məndəkindən daha yaxşı, 

NiFi dinamikalı valoxudan aldım, bundan da ev dərhal xeyli əzəmətləndi. Mən tamamilə müflis olmaq 

dərəcəsinə çatdım, ancaq möcüzə hamısının əvəzini çıxırdı: bu yaşda mən hələ sağ idim. 

   Ev yenidən canlanmışdı, mən isə Delqadinaya olan, əvvəllər heç vaxt duymadığım, içimi ağzınacan 

dolduran xoşbəxt sevgimin qoynunda üzürdüm. Onun sayəsində doxsan yaşında ilk dəfə özümlə 

üzbəüz gəlmişdim. Və anladım ki, hər əşyanın öz yerində durmasına, hər işin vaxtında görülməsinə, hər 

sözün öz səpkisi olmasına həddindən artıq fikir vermək heç də nizama salınmış ağlın xidməti deyil, 

əksinə, təbiətimdəki nizamsızlığı ört-basdır etmək üçün uydurduğum bir üsuldur. Anladım ki, 

intizamlılıq heç də mənim üstün cəhətim deyil, yalnız öz əhlikefliyimə göstərdiyim reaksiyadır; 

səxavətli görünməyim xırdaçılığımı gizlətmək, ehtiyatlı adam kimi tanınmağım pis fikirlərimi 

pərdələmək üçündür, çünki barışdırıcılıq təbiətimdən irəli gəlmir, hirs-hikkəmin üzə çıxmasından 

qorxuram, ona görə dəqiqəm ki, başqasının vaxtını nə qədər az qiymətləndirdiyimi bilməsinlər. Və 

nəhayət, kəşf etdim ki, məhəbbətin ürəyə heç bir dəxli yoxdur, bu – Zodiak bürclərinin işidir. 

   Mən başqa adam olmuşdum. Yeniyetməliyimdə həvəslə mütaliə etdiyim klassiklərə təkrar qayıtmaq 

istəsəm də, bacarmadım. Anamın zorla oxutmağa çalışdığı, mənim isə zəhləm getdiyi romantik 

ədəbiyyata girişdim və məhz onun sayəsində anladım ki, dünyanı hərəkətə gətirən yenilməz qüvvə heç 

də sonu xoşbəxtliklə bitən məhəbbət deyil, uğursuz məhəbbətdir. Böhran mənim musiqi  zövqümü də 

korlayanda özümü qoca, geridə qalmış hiss etdim və ürəyimi təsadüfi sevinclərin üzünə açdım. 

   Özümdən soruşuram, bu qədər qorxduğum və bais olduğum düşkünlüyə necə oldu ki, qapıldım. Mən 

---

yalançı buludlarda uçurdum, əbəs yerə kim olduğumu başa düşmək üçün güzgü qabağında özümlə 

danışırdım. Elə bil, sayıqlama içində idim və bir dəfə daş, butulka atan tələbələrin nümayişini görüb, 

əlimdə mənim həqiqətimi aləmə car çəkən transparantla ilk cərgədə addımlamaqdan özümü zorla 

saxladım: «Mən məhəbbətdən dəli olmuşam». 

   Yatan Delqadinanın surəti gözümün önündən çəkilmirdi və mən heç bir niyyətim olmadan öz bazar 

məqalələrimin xarakterini tamamilə dəyişdim. İndi nə yazırdımsa, ondan ötrü yazırdım, ondan ötrü 

gülüb-ağlayırdım və hər yazdığım sözlə ömrümün bir zərrəsi gedirdi. Adət etdiyim yazı tərzimdən 

fərqli olaraq, daha məhəbbət məktubları şəklində yazmağa başladım, indi bunu hamı özününkü kimi 

oxuya bilərdi. Redaksiyaya təklif etdim ki, mətn mətbəə şrifti ilə yığılmasın, mənim əllə yazdığım 

gözəl xətlə çap olunsun. Əlbəttə, redaksiya müdiri bunu növbəti qoca şöhrətpərəstliyinə yozdu, ancaq 

baş direktor onu dərhal zərb-məsələ çevrilən bircə cümlə ilə inandırdı: 

   – Yanılmayın: dinc dəlilər gələcəyi yaxınlaşdırır. 

   Eşqə düşmüş oxuculardan ardı-arası kəsilmədən gələn məktublar özünü çox gözlətmədi. Bəzi 

məktubları vacib xəbər kimi hətta radioda oxuyurdular, müxtəlif üsullarla onların üzünü çıxarıb, qaçaq 

yolla gətirilmiş siqaret kimi San Blas küçəsinin tinlərində satırdılar. Bu məktublar lap əvvəldən özünü 

ifadə etmək istəyindən doğmuşdu, onları qoca kimi düşünməyi öyrənməmiş doxsan yaşlı adamın 

dilindən yazırdım. Həmişə olduğu kimi intellektual mühit özünü riyakarcasına apardı. Hətta qrafoloqlar 

mənim xəttimlə bağlı yanlış fikirlərə əsaslanaraq, bir-birinə zidd mühakimələr yürütməyə girişdilər. 

Məhz onlar ağıllara və könüllərə nifaq toxumu səpdilər, mübahisəni qızışdırıb, nisgili dəbə mindirdilər. 

   Rosa Kabarkasla razılaşdım ki, elektrik ventilyatoru, tualet ləvazimatları və yaşayış üçün vacib 

saydığım başqa şeylər ilin axırına qədər otaqda qalacaq. Mən saat onda gəlirdim, həmişə də qıza, ya hər 

ikimizə nəsə gətirirdim və bir neçə dəqiqə bizim gecə teatrı üçün dekorasiya qurmaqla məşğul 

olurdum. Getməmişdən isə həmişə saat beşdən gec olmayaraq, hər şeyi yerinə yığıb, ağzını 

qıfıllayırdım. Yataq otağı təsadüfi müştərilərin kədərli sevgiləri üçün nəzərdə tutulmuş əvvəlki miskin 

görkəmini alırdı. Bir səhər eşitdim ki, gözəl səsi ilə tanınan Markos Peres mənim bazar günü dərc 

olunan məqalələrimi bazar ertəsi radioda öz xəbərlər buraxılışında oxumaq istəyir. Vasvasılığın və 

qorxunun öhdəsindən gəlib dedim: «Delqadina, bilirsənmi, şöhrət – səninlə yatmayan, ancaq oyananda 

başının üstündə dayanıb, sənə baxdığını gördüyün gombul senyordur». 

   Matəm saxladığına və gözünün üstünə endirdiyi qara şlyapasına baxmayaraq, daha mənə elə də əldən 

düşmüş görünməyən Rosa Kabarkasla bir gün səhər yeməyinə qaldım. Onun səhər yeməkləri öz 

təmtərağı və bibərinin gözdən yaş çıxmaq dərəcəsində bolluğuna görə məşhur idi. Bu zəqqutumdan bir 

dişdəm alıb, göz yaşı tökə-tökə dedim: «Ayın bədirlənən vaxtı olmasa da, bu gecə dalım yanacaq». «Az 

sızılda, – o dedi. – Əgər yanırsa, demək, Allaha şükür, hələ dalın var». 

   Mən Delqadina deyəndə Rosa təəccübləndi. «Onun adı elə deyil», –  dedi. «Belə danışma, – onun 

sözünü kəsdim, – o mənim üçün Delqadina-Cüllütdür». O, çiyinlərini çəkdi: «Yaxşı, nə fərqi, o 

sənindir, sadəcə, bu addan raxitlik yağır». Qızın pələng haqqında güzgüyə yazdığı sözləri ona dedim. 

«Elə şey ola bilməz, – qadın təəccübləndi, – o nə yaza bilir, nə oxuya». «Onda bəs kim yazıb?» Rosa 

çiyinlərini çəkdi: «Yəqin, həmin otaqda ölənlərin biri». 

   Bu səhər yeməyindən istifadə etdim ki, Rosa Kabarkasa ürəyimi boşaldım, Delqadina üçün xırda-

xuruş şeylər istəyim, bir az şəraitini yaxşılaşdırım, bir az əyin-başını düzəldim. O, həvəslə, hətta 

məktəbli kimi bicliklə razılaşdı: «Gülməlidir! – Rosa qəribə tərzdə ded. – Məndə elə bir hiss var ki, 

guya, ondan ötrü mənə elçi düşmüsən. Söz düşmüşkən, – elə bil, qəfil ağlına gəldi, – doğrudan, sən axı 

niyə onunla evlənməyəsən?» Mən quruyub qaldım. «Ciddi deyirəm, – o israr etdi, – ucuz başa gələrdi. 

Sən yaşda adam üçün əsas odur ki, yarıyırsan, ya yox, sən isə deyirsən, bu məsələdə hər şey 

qaydasındadır». Mən təşəbbüsü ələ aldım: «Sevgisiz seks – aşiq olmayanlar üçün təsəllidir». 

   O qəhqəhə çəkdi: «Ay tənha qoca, əsl kişi olduğuna həmişə inanmışam, həmişə belə olmusan, şadam 

ki, o cür də qalmısan, sənin düşmənlərin isə artıq silahlarını yerə qoyublar. Haqqında gəzən söhbətlər 

əbəs yerə deyilmiş. Markos Peresə qulaq asmısan?». «Kim ona qulaq asmır ki», – söhbəti bitirmək 

üçün dedim. Ancaq o, dediyindən əl çəkmədi: «Professor Kamaço və Kano dünən «Hər şeydən bir az» 

---

verilişində deyirdilər ki, dünya daha əvvəlki deyil, çünki sənin kimi adamlar az qalıb». 

   Həftənin sonunda Delqadinanın öskürdüyünü, hərarətinin qalxdığını gördüm. Mən Rosa Kabarkası 

oyatdım və o, ilk yardım göstərmək üçün otağıma dərman qutusu gətirdi. İki gün sonra o, hələ də zəif 

olduğundan həmişəki məşğuliyyətinə – düymə tikməyə qayıda bilmədi. Həkim bir həftəyə keçib gedən 

adi qripə qarşı ev üsulları ilə müalicə yazdı, ancaq onun ümumi üzgünlüyü sarıdan da narahat idi. Mən 

Delqadinanı görmürdüm, onun yoxluğunu duyurdum və fürsətdən istifadə edib, otağı öz istədiyim kimi 

sahmana salmaq qərarına gəldim. 

   Mən Alvaro Sepedanın «Biz hələ də gözləyirik» hekayələr kitabına Sesiliya Porrasın çəkdiyi rəsm 

əsərini, yuxusuz gecələrimi qısaltmaq üçün Romen Rollanın «Jan Kristof»unu gətirdim. Bir sözlə, otaq 

layiqli görkəm almışdı və Delqadina buraya qayıda bilsə,  xoşbəxtlik üçün tam yararlı idi: ətirli 

insektisidlərlə təmizlənmiş hava, çəhrayi  divarlar, tutqun rəngdə plafonlar, vazada təzə-tər güllər, 

mənim sevimli kitablarım, anamın bugünkü zövqə uyğun asılmış tabloları. Köhnə qəbuledicini 

qısadalğalı yenisi ilə əvəz etdim və klassik musiqi proqramının üstündə saxladım ki, Delqadina 

Motsartın kvartetləri altında yatmağı öyrənsin, ancaq axşamların birində aydın oldu ki, o, dəbdə olan 

baleroları səsləndirən dalğaya köklənib. Şübhə yoxdu, onun zövqü belə idi və mən buna 

heyifsilənmədim, çünki bir vaxtlar, ömrümün ən gözəl çağlarında onlara ürəkdən aludə olmuşdum. 

Səhəri gün evə getməmişdən dodaq boyası ilə güzgüyə yazdım: «Mənim qızcığazım, biz bu dünyada 

tək-tənhayıq». 

   Həmin günlər məndə qəribə bir hiss yaranmışdı, guya, o, vaxtından əvvəl böyüyürdü. Mən 

təəssüratımı Rosa Kabarkasla bölüşdüm. Bu ona təbii göründü. On beş dekabrda Delqadinanın on beş 

yaşı tamam olacaq. O, tipik Oxatandır. Mən qorxdum: qız o qədər realdır ki, hər il yaşının üstünə yaş 

gəlir. Ona nə bağışlaya bilərdim? «Velosiped, – Rosa Kabarkas dedi. – O, gündə iki dəfə şəhərin bu 

başından o başına öz düyməsinin arxasınca getməli olur». Rosa qızın anbardakı velosipedini göstərdi 

və mən fikirləşdim ki, çox güman, bu qədər əziz olan qadına belə köhnə-köşküldə gəzmək yaraşmaz. 

Ancaq Delqadinanın, doğrudan da, real həyatda yaşamasının bu dərəcədə hiss olunan sübutu məni 

mütəəssir etdi. 

   Delqadina üçün yaxşı velosiped almağa getdim və onu yoxlamaqdan özümü saxlaya bilməyib, 

mağazada bir neçə dövrə vurdum. Yaşımla maraqlanan satıcı qıza qoca şıltaqlığı ilə dedim: bu yaxında 

doxsan yaşım tamam olacaq. O məhz mənim eşitmək istədiyimi dedi: «Yaşınızdan iyirmi il cavan 

görünürsünüz». Məktəb ədalarının məndə necə qaldığını özüm də başa düşmürdüm, ancaq içimdə 

sevinc qaynayırdı. Və mən oxudum. Basabasda,  mağaza piştaxtalarının arasında dövrə vuraraq, 

əvvəlcə ürəyimdə, sonra isə böyük Karuzo kimi zildən oxudum. Adamlar mənə baxıb əylənirdilər, 

arxamca qışqırırdılar, məsləhət verirdilər ki, «Əlil arabasında Kolumbiya ətrafında» yarışında iştirak 

edim. Oxumağı kəsməyib, xoşbəxt səyahətçidən vida salamı göndərərək, onlara əl eləyirdim. Elə həmin 

həftə hay-küy doğuran bir məqalə də yazdım: «Doxsan yaşında velosipeddə necə xoşbəxt olmalı». 

   Onun ad günü gecəsi Delqadinaya mahnını əvvəldən axıradək oxudum və bütün bədənini öpüşlərə 

qərq etdim: onurğası boyu fəqərə-fəqərə lap arıq yambızlarına, xallı yanına, yuxusuz ürəyinin 

döyündüyü yerə qədər. Mən öpdükcə bədəni daha da istilənib, təbii ətir saçmağa başladı. Onun 

bədəninin hər qarışı öpüşümdən xəfifcə titrəyirdi, hər öpüşdə bir başqa istilik, bir ayrı dad hiss 

eləyirdim, canından qopub gələn iniltilərlə mənə cavab verirdi, məmələrinin giləsi onlara toxunmayan 

barmaqlarıma doğru can atırdı. Mən səhərə yaxın yuxuladım və birdən, sanki, dənizin dalğaları gurultu 

ilə şahə qalxdı, duyduğum vahimə ağacdan ağaca adlayıb, ürəyimi dəlib keçdi. Onda vanna otağına 

gedib, güzgüyə yazdım: «Delqadina-Cüllüt, sevgilim mənim, budur, milad küləkləri də uçub gəldi». 

   Mənim ən əziz xatirələrimdən biri belə səhərlərin birində məktəbdən çıxanda keçirdiyim anlaşılmaz 

hisslərdir. Nə olub mənə? Müəllimə çaşqınlıqla dedi: «Ah, bala, bu ki küləkdir». Səksən il sonra 

Delqadinanın yatağında oyananda, mən eyni hissləri yaşadım və yenə öz vaxtında gələn dekabr idi, 

özünün aydın, təmiz səması, qum tufanları və evlərin damını qopardan, məktəblilərin yubkasını 

qaldıran burulğanı ilə birlikdə. Şəhər xəyali uğultu ilə dolurdu. Küləkli gecələrdə şəhər bazarındakı 

qışqırıqlar tində imiş kimi ən uzaq məhəllələrdə belə eşidilirdi. Və təəccüblü deyildi ki, dekabr 

---

küləkləri ən uzaq fahişəxanalara səpələnən dostlarımızı səslərinə görə tapmağa imkan verirdi. 

   Ancaq bu küləklərlə mənə pis bir xəbər də çatdı ki, Delqadina milad bayramını mənimlə keçirə 

bilməyəcək, öz ailəsi ilə birlikdə olacaq. Əgər bu dünyada nifrət etdiyim bir şey varsa, o da boyunlarına 

düşübmüş kimi adamların sevincdən ağladığı bayramlar və iki min il əvvəl miskin tövlədə doğulan 

körpəyə heç bir dəxli olmayan bütün bu süni işıqlar, mənasız milad nəğmələri, kağız bəzəklərdir. Ancaq 

Milad gecəsi qüssəmi boğa bilməyib, otağa onsuz getdim. Gecəni yaxşı yatdım və oyandım ki, 

yanımda şimal ayısı kimi dal ayaqlarının üstündə gəzən yumşaq tüklü ayı balası, bir də açıqca var: «Pis 

ataya». Rosa Kabarkas mənə demişdi ki, Delqadina güzgüyə yazdığım sözlərə baxıb, onlardan yazmağı 

öyrənir və qızın rəvan hərfləri məni fərəhləndirdi. Ancaq Rosa məni daha bir xəbərlə kədərləndirdi, ayı 

balası onun hədiyyəsi idi. Yeni il gecəsi öz evimdə saat səkkizdən yerimə girib, heç bir ağrı-acı hiss 

etmədən yuxuladım. Mən xoşbəxt idim, çünki saat on ikini vuranda aramsız çalınan zəng səslərinə, 

fabrik fitlərinə, yanğınsöndürən maşınların siqnallarına, sahildən aralanan gəmilərin yanıqlı fəryadına, 

barıt partlayışlarına və fişənglərin partıltısına baxmayaraq, Delqadinanın barmağının ucunda otağa 

girdiyini, yanımda uzanıb, məni öpdüyünü hiss elədim. Elə aydın hiss elədim ki, onun öpüşündən 

dodağımda biyan qoxusu qaldı. 

 

 

IV. 

 

   Oyaq vaxtı da bir yerdə yaşayırıqmış kimi, yeni ilin əvvəlində bir-birimizi tanımağa başladıq, elə 

astadan zümzümə etməyə öyrəşdim ki, yuxudan ayılmadan  eşidə bilsin və bədəninin təbii dili ilə mənə 

cavab versin. Onun ovqatı yatışından duyulurdu. Əvvəllər üzgün və bir az kobud olan Delqadina 

tədricən, elə bil, daxili rahatlıq əldə etdi, sifəti daha da gözəlləşib, yuxuları rəngbərəng oldu. Mən 

həyatımı ona danışırdım, adı çəkilməsə də, həmişə yalnız onu nəzərdə tutduğum məqalələrimin 

qaralamasını qulağına oxuyurdum. 

   Bir dəfə anamın zümrüd qaşlı sırğalarını onun yastığının üstünə qoydum. Növbəti görüşümüzdə 

sırğaları taxmışdı, ancaq ona yaraşmırdı. Bu dəfə başqasını, dərisinin rənginə uyğun olanı gətirdim. Və 

izah etdim: əvvəl gətirdiyim sifətinlə, saçının forması ilə tutmurdu. Bu yaxşı olacaq. Növbəti iki 

görüşdə sırğaların heç birini taxmadı, ancaq üçüncü görüşə mən dediyimlə gəldi. Məsələ aydın oldu: o, 

mənim dediyimlə hərəkət etməmişdi, ancaq mənə xoş olsun deyə məqam gözləmişdi. Həmin günlər ev 

şəraitinə elə alışdım ki, çılpaq yatmağı tərgitdim və gecələr çoxdan istifadə etmədiyim Çin ipəyindən  

pijamanı geyinməyə başladım. 

   Fransız yazıçısı, fransızların özündən çox dünyanın məftun olduğu Sent-Ekzüperinin «Balaca 

şahzadə»sini ona oxumağa başladım. Oyanmasa da, bu onu maraqlandıran ilk şey idi, ancaq o qədər 

maraqlandırdı ki, kitabı sona çatdırmaq üçün iki gecə dalbadal gələsi oldum. Biz sonra Perronun 

«Nağıllar»ını, «Müqəddəs tarix»i, «Min bir gecə»nin uşaqlar üçün işlənmiş variantını oxuduq və 

oxuduqlarımın ona nə dərəcədə maraqlı olduğunu bunlar arasındakı fərqdən, nə qədər bərk yatdığından 

başa  düşdüm.  Lap bərk yuxuladığını hiss eləyəndə işığı keçirib, onu qucaqlayaraq, xoruz banına kimi 

yatırdım. 

   Mən xoşbəxt idim, nəvazişlə onun göz qapaqlarından öpürdüm və gecələrin birində, sanki, səmada 

gün doğdu: o, ilk dəfə gülümsədi. Sonra isə birdəncə yataqda kürəyini mənə çevirib, narazı halda dedi: 

«İlbizləri İsabel ağlatdı». Söhbətimizin qızışacağından həvəslənərək, o danışdığı tərzdə soruşdum: «Bəs 

onlar kimindi?» O cavab vermədi. Səsi, danışıq tərzi aşağı təbəqə adamınınkına bənzəyirdi, sanki, onun 

deyildi, sanki, içində başqa biri gizlənmişdi. Ürəyimdə heç bir şübhə qalmadı: o, yatmış vəziyyətdə 

mənim daha çox xoşuma gəlirdi. 

   Yeganə problemim pişik idi. O, həyata marağını tamamilə itirmişdi, iki gün kefsiz halda öz küncündə 

oturdu və  baytar həkimə aparmaq üçün Damiana onu səbətə qoymaq istəyəndə yaralı yırtıcı kimi məni 

cırmaqladı. O, çırpınan pişiyi zorla səbətə qoyub, evdən apardı. Bir müddət sonra heyvan yetişdirmə 

müəssisəsindən zəng vurdu ki, başqa əlac yoxdur, onu öldürmək lazımdır, ancaq bundan ötrü sizin 

---

icazəniz olmalıdır. Öldürmək niyə? «Çünki çox qocadır», – Damiana dedi. Hirslə fikirləşdim ki, onda 

məni də pişiklər üçün sobada diri-diri yandırmaq olar. İki od arasında əlacsız vəziyyətdə qalmışdım: 

pişiyə isinişə bilməmişdim, ancaq vur-tut qoca olduğuna görə öldürülməsinə də ürəyim gəlmirdi. Bu 

təlimat hanı, görəsən, orada nə deyilir? 

   Bu hadisə məni elə həyəcanlandırdı ki, bazar günü məqaləmi Nerudadan götürdüyüm «Pişik balaca 

ev pələngidir?» başlığı lə yazdım. Məqalə növbəti dəfə cəmiyyəti iki yerə, pişiyin tərəfində olanlara və 

olmayanlara parçaladı. Beş gün sonra qocalığına görə yox, cəmiyyətin sağlamlığı naminə pişiyi 

öldürməyin tamamilə mümkün olması fikri üstünlük qazandı. 

   Anamın ölümündən sonra yuxuda kiminsə mənə toxuna biləcəyindən həmişə qorxurdum. Bir dəfə 

bunu hiss etdim, ancaq anamın səsi məni sakitləşdirdi: Figlio mio poveretto . Bunu bir dəfə də səhərə 

yaxın Delqadinanın otağında duydum, elə bildim mənə toxunan odur, az qaldım sevincimdən tullanam. 

Ancaq yox: bu, zülmətdə peyda olan Rosa Kabarkas idi. «Tez geyin, gedək, – o dedi, – mənim ciddi 

problemim var». Təsəvvür eləyə biləcəyimdən daha ciddi problemdi. Fahişəxananın hörmətli 

müştərilərindən birini girəcəkdəki otaqda bıçaqlayıb öldürmüşdülər. Qatil qaçmışdı. Suda bişmiş toyuq 

kimi solğun, iri, çılpaq, ancaq ayağında ayaqqabı olan meyit qan içində yataqda sərilib qalmışdı. Onu 

qapının kandarından tanıdım: boy-buxunlu, qəşəng, yaxşı geyinməyi bacaran, ən əsası, ailəsinin 

təmizliyi ilə tanınan çox böyük bankir X.M.B. idi. Boğazında dodaq kimi qıpqırmızı iki yara yeri vardı, 

qarnında isə qan axan iri deşik. Meyit hələ soyumamışdı. Ancaq məni yaralardan çox, büzüşmüş 

cinsiyyət üzvünə, deyəsən, istifadə olunmamış prezervativin keçirilməsi heyrətləndirdi. 

   Rosa Kabarkas bankirin kimlə olduğunu bilmirdi, çünki onun da evə bağdakı qapıdan gəlmək 

imtiyazı var idi. O, bankirin kişi ilə olduğunu da istisna etmirdi. Fahişəxana sahibəsinin məndən 

istədiyi bircə şeydi – meyiti geyindirməyə kömək etmək. O, özünü elə sakit aparırdı, ağlımdan keçdi ki, 

yəqin, ölüm onun alışdığı adi bir şeydir. «Meyit geyindirməkdən çətin iş yoxdur», – mən dedim. 

«Allahın köməyi ilə bunu etmişəm, – Rosa bildirdi. – Onu tutan olsa, geyindirmək asandır». Mən 

şübhələndim: «Səncə, doğram-doğram edilmiş, ancaq ingilis centlmeni kimi kostyumunun ütüsü 

pozulmamış meyitə inanarlar?» 

   Bu yerdə Delqadina sarıdan qorxdum. «Yaxşı olar onu buradan aparasan», – Rosa Kabarkas məsləhət 

gördü. «Əvvəlcə – meyit», – vahimələnərək dedim. O bunu sezdi və öz nifrətini gizlətmədi: «Sən ki 

titrəyirsən!». «Ona görə, – mən israr etdim, ancaq bu, həqiqətin yarısı idi. – Qıza de, neçə ki tökülüşüb 

gəlməyiblər, burdan getsin». «Yaxşı, – Rosa söz verdi, – ancaq jurnalist olduğuna görə sənə heç nə 

olmaz». «Sənə də, – əsəbiliklə bildirdim. – Sən bu hökumətdə yeri, çəkisi olan yeganə liberal 

siyasətçisən». 

   Qədimdən bəri öz təhlükəsizliyi, sakitliyi ilə seçilən şəhər, elə bil, lənətə gəlmişdi – dəhşətli və 

qalmaqallı qətllər barədə xəbərlər hər il onu sarsıdırdı. Bu dəfə başqa cür oldu. Diqqəti çəkən başlıqla 

verilən rəsmi məlumatda təfərrüata varılmadan xəsisliklə bildirilirdi ki, gənc bankir Pradomar 

şosesində hücuma məruz qalaraq, bıçaq zərbəsilə qətlə yetirilib; cinayəti doğuran səbəb məlum deyil. 

Onun düşməni olmayıb. Hakimiyyətin məlumatında qətli yerli əhalinin dinc xarakterinə qətiyyən xas 

olmayan cinayətkarlığın artmasında günahkar bilinənlərin – ölkənin orta vilayətlərindən köçənlərin 

törətdiyi ehtimal edilirdi. Elə ilk saatlarda əllidən çox adam saxlanılmışdı. 

   Mən hiddətlənmiş halda, iyirminci illərin tipik jurnalisti, yaşıl sellüloid günlüklü kepka qoymuş, 

köynəyinin qollarına rezin taxmış, hər şeyi baş verməzdən əvvəl bildiyini güman edən cinayət şöbəsi 

redaktorunun yanına getdim. Ancaq bu dəfə əlində elə bir əhəmiyyətli dəlil-sübut yox idi və işimi 

ehtiyatlı tutub, cinayətin mənzərəsini tamamladım. Həmişəki kimi hansısa çox etibarlı mənbəyə istinad 

edərək, qəzetin birinci səhifəsi üçün ikilikdə səkkiz sütunluq xəbər yazdıq. Ancaq senzor Murdar Qar 

Adamı söhbətin, guya, liberalların quldur hücumundan getdiyini bildirən rəsmi xəbəri qəzetə sırımağa 

macal tapdı. Ən həyasız və izdihamlı dəfn mərasimi zamanı vicdan əzabım kədərli dilxorluqla əvəz 

olundu. 

   Evə qayıdıb, Delqadinanın başına nə gəldiyini bilmək üçün elə həmin axşam Rosa Kabarkasa zəng 

vurdum, ancaq telefon dörd gün cavab vermədi. Beşinci gün canımı dişimə tutub, onun evinə 

---

yollandım. Qapılar möhürlənmişdi, ancaq polis yox, sanitar xidməti tərəfindən. Qonşular heç nə 

bilmirdilər. Delqadinadan iz qalmamışdı və mən təhlükəli, bəzən də gülməli axtarışlara başladım, 

əməllicə taqətdən düşmüşdüm. Uşaqların oynadığı, Simon Bolivarın uçub tökülmüş heykəlinə 

dırmaşdığı parkdakı tozlu skamyada günlərlə oturub, gənc velosipedçi qızlara göz qoyurdum. Qəşəng-

qəşəng fahişələr pedalı fırladaraq, yanımdan ötürdülər, hamısı da hazır, gözüyumulu əlini at, istədiyini 

tut, apar. Ümidim üzüləndə sakit balero dünyasına çəkildim. Ancaq bu, zəhərli su kimi təsir edirdi: 

oradakı hər söz onu xatırladırdı. Əvvəllər yazmaq üçün mənə sakitlik lazım idi, çünki ağlım həmişə 

əlyazmadan çox, musiqiyə can atırdı. İndi isə hər şey əksinə olmuşdu: mən yalnız balero sədaları 

altında işləyə bilirdim. Mən onunla nəfəs alırdım. Həmin iki həftədə qələmimdən çıxan məqalələrin 

hamısı əsl məhəbbət məktubları idi. Axın-axın gələn məktublardan əsəbiləşən redaksiya müdiri eşqə 

düşmüş oxucuları necə ovundurmağı düşünüb tapana qədər məhəbbət alovunu bir qədər azaltmağımı 

xahiş etdi. 

   Dinclik tapa bilmirdim, ona görə günüm baş-ayaq gedirdi. Saat beşdə oyanıb, qaranlıqda uzanaraq, 

Delqadinanı öz qeyri-real həyatında təsəvvürümə gətirirdim: qardaşlarını necə oyadır, onları məktəbə 

yola salmaq üçün necə geyindirir, evdə bir şey varsa, necə yedizdirir, şəhərin bir başından o biri başına 

cəzasını çəkməyə – düymə tikməyə velosipedlə necə gedir. Və təəccüblə özümdən soruşurdum: 

«Düymə tikəndə qadın nə barədə fikirləşir? O, mənim haqqımda düşünürmü? Məndən xəbər tutmaq 

üçün o da mənim kimi Rosa Kabarkası arayırmı?» Tam bir həftə ev xələtimi gecə-gündüz əynimdən 

çıxarmadım, yuyunmadım, üzümü qırxmadım, dişimi təmizləmədim, çünki məhəbbət məni çox gec 

öyrətmişdi ki, insan kimdən ötrüsə özünü səliqəyə salır, ətirlənir,  mənim isə heç kimim olmamışdı. 

Damiana səhər saat onda məni tor yelləncəkdə çılpaq görüb, xəstələndiyimi fikirləşdi. Mən şəhvətdən 

dumanlanmış baxışlarla onu süzüb, bir yerdə çılpaq yellənməyi təklif etdim. O, saymazyana cavab 

verdi: 

   – Əgər razılaşsam, nə edəcəyinizi düşünmüsünüz? 

   Əzabın məni necə taqətdən saldığını onda anladım. Bu yeniyetmə həyəcanlarına görə özümü tanıya 

bilmirdim. Telefondan aralanmaqdan qorxduğum üçün evdən çıxmırdım. 

   Yazırdım, heç kimə zəng etmirdim və elə ilk zəngdə bunun Rosa Kabarkas ola biləcəyini düşünüb, 

telefona tərəf atılırdım. Gün ərzində tez-tez işimdən aralanıb, bu telefonda insaf olmadığını başa düşənə 

qədər günlərlə zəng vurdum. 

   Yağışlı bir axşam evə qayıdanda qapının ağzındakı pilləkəndə pişiyin yumaq kimi büküldüyünü 

gördüm. O, çirkli və tükləri  didilmiş vəziyyətdə idi, adamın ona yazığı gəlirdi. Təlimatdan başa 

düşdüm ki, pişik xəstələnib və onu həyata qaytarmaq üçün bütün tapşırıqlara əməl etdim. Gündüz, 

siestadan sonra oyananda isə pişiyin məni Delqadinanın evinə aparıb çıxara biləcəyi qəfildən ağlıma 

gəldi. Onu bazar zənbilində Rosa Kabarkasın hələ də möhürlü qalmış və heç bir həyat işartısı 

duyulmayan evinə gətirdim, ancaq pişik zənbildə çırpınmağa başladı, nəhayət, tullanıb çəpərdən bağa 

aşaraq, ağacların arasında yoxa çıxdı. Mən qapını yumruqladım; içəridən kimsə əsgəri qaydada 

soruşdu: «Gələn kimdir?».«Özümüzünkülərdir, – mən də eyni tərzdə cavab verdim. – Ev yiyəsini 

axtarıram». «Ev yiyəsi yoxdur», – içəridəki dedi. «Açın, heç olmasa, pişiyi götürüm». – «Pişik 

yoxdur», – içəridən eşidildi. Mən soruşdum: «Siz kimsiniz?» 

   – Heç kim, – içəridən cavab gəldi. 

   Həmişə elə hesab etmişəm ki, «məhəbbətdən ölmək» ifadəsi şairlərin uydurmasıdır. Ancaq həmin 

axşam onsuz və pişiksiz evə qayıdanda əmin oldum ki, belə deyil, mən özüm, qoca və tənha adam 

məhəbbətdən ölürəm. Bir şeyin də həqiqət olduğunu anladım: dünyanın heç bir ləzzətini öz əzablarıma 

dəyişməzdim. Leopardinin «Mahnılar»ını tərcümə etmək üçün on beş ilimi itirmişdim və yalnız həmin 

axşam onları əsl mənada hiss etdim: «Nə bədbəxtəm, əgər məhəbbət budursa, bəs əzab nədir». 

   Ev paltarında və üzü tüklü vəziyyətdə redaksiyaya gəlişim ağlım barədə bəzi şübhələr doğurdu. Şüşə 

arakəsmələrlə ayrı-ayrı kiçik otaqlara bölünərək, yenidən qurulan redaksiya tavandan düşən işıqda 

doğum evinə oxşayırdı. Süni surətdə yaradılan sakitlik və rahatlıq şəraiti adamı  pıçıltı ilə danışmağa, 

barmaqlarının ucunda yeriməyə vadar edirdi. Vestibüldə keçmiş krallar kimi üç ömürlük prezidentin 

---

yağlı boya ilə çəkilmiş portreti və redaksiyaya görüşə gələn məşhur adamların fotoşəkilləri nəzərə 

çarpırdı. Öndəki böyük zalın layiqli bir yerindən redaksiyanın indiki tərkibinin mənim ad günümdə 

çəkilən iri fotoşəkli asılmışdı. Özümü saxlaya bilməyib, fikrimdə onu otuz yaşımda çəkilən şəkillə 

müqayisə etdim və bir daha  əmin oldum ki, fotoşəkildə həqiqətdə olduğundan daha çox və daha pis 

qocalırsan. Yubileydə məni öpən katibə xəstə olub-olmamağımla maraqlandı. İnanmaması üçün ona 

həqiqəti deməkdən xoşbəxtlik duydum: «Məhəbbətdən xəstəyəm». Qadın bərkdən dedi: «Heyif ki, 

mənə olan məhəbbətdən yox!». Mən komplimentlə cavab verdim: «Nahaq yerə belə əminsiniz». 

   Cinayət şöbəsinin redaktoru öz otağından çıxa-çıxa qışqırdı ki, iki qız meyiti tapılıb, şəxsiyyətləri 

müəyyənləşdirilməyib. Mən qorxdum: «Neçə yaşındadırlar?». «Gəncdirlər, – cavab verdi. – Görünür, 

rejimin qatillərindən, muzdlularından qaçaraq, orta rayonlardan gələnlərdir». Mən rahatca nəfəs aldım. 

«Hadisələr qan ləkəsi kimi yavaş-yavaş böyüyüb, bizi də batırır», – mən dedim. Redaktor uzaqdan 

qışqırdı: 

   – Qanda yox, maestro, zibilin içində batırıq. 

   Bir neçə gün sonra Mundo kitab mağazasının qarşısında əlində pişik üçün səbət tutmuş bir qız sürətlə 

yanımdan keçəndə lap betər vəziyyətə düşdüm. Məni titrətmə tutdu. Günortanın səs-küylü basabasında 

adamları dirsəyimlə itələyə-itələyə qızın dalınca qaçdım. Qız çox gözəl idi və mənim çətinliklə 

yardığım  insan selinin arasından rahatca sivişib keçirdi. Axır ki, onu qabaqlayıb, sifətinə baxdım. O 

dayanmadan, üzr istəmədən məni əlilə kənarlaşdırdı. Axtardığım deyildi, ancaq vüqarlı qaməti məni elə 

sarsıtdı ki, sanki, o, Delqadina idi. Başa düşdüm ki, onu ayıq və paltarlı vəziyyətdə tanıya 

bilməyəcəyəm, heç vaxt görmədiyi üçün o da məni tanımayacaq. Onu xatırladan mahnılara qulaq 

asmamağa, o mahnıları oxumamağa, yada salmamağa çalışıb, çılğınlıq içində üç günə on iki cüt mavi 

və çəhrayi papış hördüm. 

   İztirablarımın öhdəsindən heç cür gələ bilmirdim və anlamağa başladım ki, əgər məhəbbət qarşısında 

belə aciz və gücsüzəmsə, demək, qocayam. İzdihamlı ticarət rayonunda avtobus velosipedçi qızı 

vuranda bu, bir daha sübut olundu. Təcili yardım maşını onu yenicə aparmışdı, ancaq fəlakət barədə 

təzə qan gölməçəsinə və velosipeddən qalan metal yığınına görə mühakimə yürütmək olardı. Əzik 

velosipeddən çox, onun növü, modeli və rəngi mənə təsir etdi. Bu yalnız Delqadinaya bağışladığım 

velosiped ola bilərdi. 

   Görənlər deyirdi ki, avtobusun vurduğu qız gənc, hündür, arıq, qıvrımsaç olub. İlk rastıma çıxan 

taksini dəli kimi saxladıb, sarımtıl hasara alınmış, qumluqda itib batmış həbsxanaya oxşayan Şəfqət 

xəstəxanasına sürdürdüm. Klinikaya girmək üçün yarım saat vurnuxdum, daha bir yarım saatı ətir 

saçan çiçəkləmiş meyvə bağından çıxmağa sərf etdim, bağda xəstə qadın düz gözümün içinə baxıb 

qışqırdı: 

   – Mən – sən axtardığın deyiləm. 

   Ancaq indi anladım ki, bələdiyyə dəlixanasının xəstələri burada saxlanılır. Xidmətçinin məni təcili 

yardım şöbəsinə aparması üçün müdiriyyətə jurnalist olduğumu dedim. Qeydiyyat jurnalında 

yazılmışdı: Rosalba Rios, on altı yaşında, məşğuliyyəti bilinmir. Diaqnoz: beyin silkələnməsi. 

Vəziyyəti: orta ağır. İcazə verməyəcəklərini güman edərək, şöbə müdirindən soruşdum ki, xəstəni görə 

bilərəmmi, ancaq xəstəxananın necə bərbad vəziyyətdə olduğundan yazacağımı düşünüb, məni 

sevincək apardılar. 

   Karbol turşusunun qoxusu hopmuş, xəstələrin çarpayılarda büzüşdüyü iri zaldan keçdik. 

Axtardığımız qız içərilərdə bir küncdə, diyircəkli dəmir xərəkdə uzanmışdı. Başı bintlə sarınmışdı, 

qançır olmuş ağrılı sifətini seçmək olmurdu, intəhası, ayaqlarını görməyim kifayətdi ki, onun 

Delqadina olmadığını bilim. Və yalnız o məqamda qəfil düşündüm: «Əgər o olsa idi, neyləyəcəkdim?» 

   Səhərisi gün hələ gecənin zülmətini üstümdən çırpmamış qızın işlədiyi köynək fabrikinə, bir dəfə 

Rosa Kabarkasın mənə nişan verdiyi yerə yollandım və fabrik sahibindən xahiş etdim ki, Birləşmiş 

Millətlər Təşkilatının qitələrarası layihəsi üçün nümunə kimi təqdim etmək istədiyimiz müəssisəni bizə 

göstərsin. Gönüqalın, bədbin livanlı sahibkar dünya birliyinə örnək olmaq ümidi ilə öz səltənətinin 

qapısını həvəslə üzümə açdı. 

---

   Üç yüz qız işıqlandırılmış böyük binada dinməzcə düymə tikirdi. Bizi görəndə məktəblilər kimi şax 

durub, müdirləri onların ölməz düymə tikmə sənətinə bəxş etdiyi töhfələrdən danışana qədər gözlərinin 

ucu ilə bizi süzdülər. Mən qızların üzünə baxa-baxa oyaq, paltarlı Delqadinanı tanıyacağımdan 

qorxurdum. Ancaq məni öz heyranlığından hürkmüş  bir qız tanıdı: 

   – Senyor, qəzetdə məhəbbət məktubları yazan sizsiniz? 

   Yatan qadının adama bu cür sarsıdıcı təsir göstərə biləcəyini təsəvvürümə belə gətirməzdim. 

Xudahafizləşmədən, cəhənnəmdəki bakirə qızlardan birinin mən axtardığım olduğunu artıq 

fikirləşmədən fabrikdən qaçdım. Oradan çıxanda həyatda olan-qalan istəyim ağlamaq idi. 

   Rosa Kabarkas ayın axırında zəng edib, inanılmaz bir izahat verdi: bankirin qətlindən sonra 

Kartaxena de-İndiasda layiqincə istirahət eləyə bilib. Təbii ki, ona inanmadım, ancaq belə bir uğura 

görə təbrik etdim və içimdə qaynayan sualı verməmişdən onun istədiyi qədər yalan danışmasına imkan 

yaratdım. 

   – Bəs o? 

   Rosa Kabarkas bir xeyli susdu. «O burdadır, – Rosa, nəhayət, dilləndi, ancaq səsi tutulmuşdu. – Bir 

az gözləmək lazımdır». «Nə qədər?» «İndilikdə bir şey deyə bilmərəm, səni xəbərdar edərəm». 

Cavabdan yayındığını hiss edib, sözünü kəsdim: «Dayan, heç olmasa, ondan bir soraq ver». «Soraq-zad 

yoxdur, – deyib, sözünü tamamladı: – Ehtiyatlı ol, özünə, ən əsası da ona ziyan vura bilərsən». Eyhamlı 

danışığa qulaq asmaq halında deyildim. Yalvardım ki, həqiqətə yaxınlaşmağasa imkan versin. «Əslinə 

qalanda, – mən sakitləşmək bilmirdim, – biz cinayət yoldaşıyıq». O, sözündən bir addım da geri 

çəkilmədi. «Sakit ol, – Rosa dedi, – qız qaydasındadır və onu çağırmağımı gözləyir, ancaq indi heç nə 

etmək lazım deyil, bundan da artıq məndən heç nə eşitməyəcəksən. Xudahafiz». 

   Nə edəcəyimi bilmədən telefonun dəstəyi əlimdə quruyub qaldım, çünki Rosa Kabarkası kifayət 

qədər yaxşı tanıdığımdan başa düşürdüm: xoşluqla ondan heç nə ala bilməyəcəyəm. Günortadan sonra 

ağlımdan çox, təsadüfə güvənərək, sakitcə onun evinin ətrafında fırlandım, ancaq qapı yenə bağlı idi və 

sanitar xidməti tərəfindən möhürlənmişdi. Fikirləşdim ki, Rosa Kabarkas mənə başqa yerdən, ola 

bilsin, hətta başqa şəhərdən zəng edib və tək elə bu fikir ürəyimi narahatlıqla doldurdu. Ancaq saat 

altıda heç gözləmədiyim halda telefonda parol kimi eynən mənim sözlərim səsləndi: 

   – Bax indi – hə. 

   Axşam saat onda uçuna-uçuna, ağlamamaqdan ötrü dodaqlarımı çeynəyə-çeynəyə konfet, halva və bir 

qutu İsveçrə şokoladı götürüb, yatağa səpələmək üçün bir səbət alışıb-yanan qızılgüllə oraya getdim. 

Qapı aralı idi, işıq keçmişdi, Bramsın skripka və fortepiano üçün bir nömrəli sonatası radiodan ətrafa 

süzülürdü. Delqadina yataqda o qədər gözəl idi, özünə o qədər bənzəmirdi ki, onu zorla tanıdım. 

   O böyümüşdü: məsələ boyda deyil, hiss ediləcək dərəcədə yetkinləşmişdi, yaşından iki-üç yaş böyük 

görünürdü və indi paltar belə onun əzalarını gizlədə bilməzdi. Dik almacıq sümükləri, coşqun dənizin 

sahilində gündən yanmış dərisi, zərif dodaqları, qısa qıvrım saçları onun görkəminə Apollon əzəməti 

verirdi. Döşləri elə irilənmişdi ki, artıq ovcuma sığmırdı, ombası yumrulanmışdı, bədəni isə möhkəm 

və harmonik olmuşdu. Təbiətin qüdrəti məni heyran etdi, ancaq süni bəzək-düzək məni sarsıtdı: taxma 

kirpiklər, gümüşü lak çəkilmiş ayaq və əl dırnaqları, məhəbbətə heç bir dəxli olmayan ucuz ətir. 

Üstündəki zinət əşyaları məni tamamilə özümdən çıxartdı: zümrüd salxımlı qızıl sırğalar, təbii 

mirvaridən boyunbağı, brilyantları bərq vuran qızıl qolbaq və bütün barmaqlarına taxılmış qiymətli 

qaşları olan üzüklər. Naxışlı, muncuqlu gecə köynəyi, atlas çəkələkləri stulun üstünə qoyulmuşdu. 

Hirsimdən partladım: 

   – Ləçər! – mən çığırdım. 

   Çünki şeytan qulağıma dəhşətli fərziyyələr pıçıldayırdı. Hadisə, çox güman, belə baş vermişdi: qətl 

gecəsi qızı xəbərdar etmək üçün yəqin Rosa Kabarkasın nə vaxtı, nə həvəsi olmuşdu və polis həddi-

büluğa çatmamış qızı otaqda tək, alibi  olmadan tapmışdı. Belə vəziyyətlərdə Rosa Kabarkasın tayı-

bərabəri yoxdu: o, qızın bakirəliyini hansısa bir yerli qarnıyoğuna satmışdı ki, onu bu cinayətdən 

ləkəsiz çıxartsın. Əlbəttə, qalmaqal səngiyənə qədər ilk növbədə bir müddət itmək lazımdı. Nə gözəl! 

Üçlükdə bal ayı, ikisi yataqda, Rosa Kabarkas isə qəşəng eyvanda cəzasızlığın  ləzzətini  alır. 

---

Hirsimdən əlimə keçəni necə gəldi divara çırpmağa başladım: gecə lampasını, radioqəbuledicini, 

ventilyatoru, güzgünü, bardağı, stəkanları. Mən bunları dayanmadan, dəhşətli gurultu qopararaq, ancaq 

tələsmədən və ağılla edirdim, bu da qanımın arasına girdi. Qız elə ilk gurultudan yerindən tullandı, 

ancaq mənə baxmadı, arxası mənə tərəf yumaq kimi yumrulanıb, gurultu kəsilənə qədər diksinə-diksinə 

eləcə uzanılı qaldı. Həyətdəki  toyuqlar, tezdən oyanmış itlər daha betər hay-küy salmışdılar. Qəzəbdən 

coşduğum vaxt beynimə bir fikir də gəldi – evi yandırmaq, ancaq bu zaman Rosa Kabarkas təmkinini 

pozmadan gecə köynəyində qapının ağzında peyda oldu. O heç nə demədi.  Vur-tut baxışları ilə dəyən 

ziyanı qiymətləndirdi və qızın qorxudan başını əlləri arasına alıb ilbiz kimi qıvrılsa da, sağ-salamat 

olduğunu gözüylə gördü. 

   – İlahi! – Rosa Kabarkas bərkdən dedi. – Belə bir sevgi üçün nələrdən keçməzdim! 

   O, məni altdan yuxarı canıyananlıqla süzüb, hökmlə: «Getdik» – dedi. Onun arxasına düşüb evə 

getdim, Rosa dinməzcə mənə bir stəkan su verdi, qarşısında oturmağa yer göstərdi və etirafımı 

dinləməyə hazırlaşdı. «Yaxşı, – o dedi, – özünü böyük kimi apar, de görüm, sənə nə olub?» 

   Həqiqət bildiyim hər şeyi ona danışdım. Rosa Kabarkas heç nəyə təəccüblənmədən dinməzcə qulaq 

asdı və guya, axır ki, başa düşdü. «Bu, möcüzədir, – o dilləndi. – Mən həmişə demişəm: qısqanclıq 

həqiqətdən çox bilir». Və Rosa Kabarkas heç nəyi gizlətmədən hər şeyi olduğu kimi danışdı. Doğrudan 

da, həmin gecəki qarışıqlıqda otaqda yatan qızı tamamilə yaddan çıxarıb. Müştərilərdən biri, üstəlik, 

mərhumun vəkili hamını yola gətirib, hər şeyi düzüb-qoşub və qalmaqal yatana qədər Rosa Kabarkası 

Kartaxena de-İndiasdakı oteldə dincəlməyə dəvət edib. «İnan, – Rosa Kabarkas dedi, – bütün bu 

müddət ərzində hər dəqiqə səni və qızı düşünmüşəm. Srağagün gələn kimi ilk əvvəl sənə zəng vurdum, 

ancaq heç kim cavab vermədi. Qız isə dərhal gəldi, ancaq elə dəhşətli görkəmdə idi, onu səndən ötrü 

çimizdirdim, geyindirdim, gözəllik salonuna göndərib, tapşırdım ki, kraliça kimi bəzəsinlər. Sən də 

gördün: o, əla idi. Qəşəng paltarlar? Bu paltarları  ən kasıb quşcuğazlarıma müştəri ilə rəqs etməyə 

gedəndə verirəm. Daş-qaş? Mənimdir. Diqqətlə baxmaq kifayətdir ki, başa düşəsən: brilyant dediyin 

şüşədir, qızıl sandığın isə adi metaldır. Odur ki, gicləmə, – o, sözünü tamamladı: – Get, oyat onu, üzr 

istə və nəhayət, lazım olan işi gör. Siz başqalarından daha artıq xoşbəxt olmağa layiqsiniz». Mən çox 

çalışdım, ona inanam, ancaq məhəbbət ağlı üstələdi. «Fahişələr!.. – hirs başıma vurdu. – Hamınız 

murdar fahişələrsiniz! Daha nə səni, nə sənin fahişələrini, ən çox da onu görmək belə istəmirəm». Rosa 

Kabarkasın heç tükü də tərpənmədi. 

   – Allah amanında, – mərhəmətlə dedi və gerçək həyata qayıtdı. – Otaqda törətdiklərinin hesabını isə 

sənə göndərəcəm. 

 

V. 

 

   «Mart idus «unu oxuyanda müəllifin Yuli Sezara istinadən yazdığı cümləyə rast gəldim: «Başqaları 

səni tanıdığı kimi olmağa məhkumsan». Nə Yuli Sezarın öz əsərlərində, nə Svetonidən tutmuş 

Karkopinoya qədər bütün bioqrafların mətnlərində həmin sözlərin ona məxsusluğunu təsdiq edən dəlil-

sübut tapmadım, ancaq bu kəlamı bilməyə dəyərdi. Onun faciəli mənası həyatımın sonrakı aylarında 

aydın oldu, o nəinki bu xatirələri yazmağıma, həm də bütün utancaqlığı atıb, Delqadinaya 

məhəbbətimdən danışmağıma təkan verdi. 

   Bir dəqiqə belə rahatlığım yox idi, buterbrodla keçinirdim, elə arıqlamışdım ki, şalvar belimdən 

düşürdü. Bədənimdə gəzən ağrılar sümüklərimdə yuva salmışdı, ovqatım heç bir səbəb olmadan qəfil 

dəyişirdi, gecələrim əsəbi yuxusuzluq içində keçirdi, ona görə kitab oxuya, musiqiyə qulaq asa 

bilmirdim, gündüzlər isə, əksinə, oturduğum yerdə mürgü vururdum. 

   Rahatlıq gözlənilmədən gəldi. Loma Freska rayonunda, ağzınacan dolu avtobusda yanımda oturmuş 

qadın – onun avtobusa nə vaxt mindiyini görməmişdim – qulağıma pıçıldadı: «Hələ də bacarırsan?» 

Gənc yaşlarından məni daimi müştərisi kimi qəbul edib, şıltaqlıqlarıma dözən keçmiş sevgilim məğrur 

Kasilda Armanta idi. Xəstəhal və kasıb vəziyyətdə işdən ayrılıb, ona dayaq duran, öz soyadını verən, 

onu, bəlkə, bir az da sevən çinli bostançıya ərə getmişdi. Yetmiş üç yaşında da Kasilda həmişəki 

---

çəkisini, gözəlliyini və sənətinə xas olan güclü xarakterini, sərbəstliyini saxlamışdı. 

    O məni dənizə gedən yolun üstündəki təpədə, çinlilərin bostanının arasında yerləşən  evinə apardı. 

Qıjıların, boy atmış astromeliyaların əhatəsində, damından quş qəfəsləri asılmış kölgəli eyvanda 

çimərlik kürsüsündə oturduq. Başlarında konusvari  şlyapa təpənin ətəklərinə səpələnən çinlilər şaxıyan 

günün altında bostan əkirdilər. Aşağıda iki qayalıq dambanın arası ilə çayın bir neçə liq axıb dənizə 

çatdığı Bokas de-Senisanın boz torpaqları göz işlədikcə uzanıb gedirdi. Söhbət etdiyimiz vaxt ağ okean 

gəmisi çayın mənsəbinə girdi və gəminin cöngə kimi qəmgin böyürtüsü çay limanından eşidilənə qədər 

dinməzcə onu seyr etdik. O, köks ötürdü: «Təsəvvür edirsən? Yarım əsrdən də artıq müddətdə səni ilk 

dəfədir yataqda qəbul etmirəm». «Biz indi əvvəlki adamlar deyilik», – mən dedim. Qadın məni 

eşitmədən sözünə davam etdi: «Hər dəfə sənin yazıların radioda veriləndə, adamların səni necə 

sevdiyindən ağızdolusu danışılanda, kimsə səni məhəbbət müəllimi adlandıranda, inanırsan, 

fikirləşirəm ki, sevgidə necə canını əsirgəmədiyini, necə bacarıqlı olduğunu mənim qədər heç kim 

bilmir. Ciddi sözümdür, – o dedi, – səninlə heç kim məndən yaxşı ola bilməzdi». 

   Daha müqavimət göstərəsi halda deyildim. Kasilda bunu hiss etdi, yaşarmış gözlərimi gördü və 

yəqin, yalnız onda başa düşdü ki, artıq əvvəlki adam deyiləm, mən isə onun baxışlarına, heç 

inanmadığım halda, mərdliklə tab gətirdim. «Mən qocalıram», – etiraf etdim. «Biz artıq qocayıq, – o, 

köks ötürdü. – Sadəcə, qocaldığımızı daxilən hiss etmirik, ancaq kənardan baxanlar bunu görürlər». 

   Ürəyimi ona açmaya bilməzdim və doxsanilliyim ərəfəsində Rosa Kabarkasa etdiyim ilk zəngdən 

tutmuş, otaqda hər şeyi darmadağın edib, bir də oraya qayıtmadığım həmin dəhşətli gecəyə qədər içimi 

parçalayan bütün əhvalatı başdan-ayağa ona danışdım. Ürəyimi açıb tökməyimə elə qulaq asırdı, sanki, 

bunları özü yaşamışdı, sonra tələsmədən bir az düşünüb  gülümsədi. 

   – Əlbəttə, özün bilən yaxşıdır, ancaq bu xilqəti itirmə, – Kasilda dedi. – Tək-tənha ölməkdən betər 

bədbəxtlik yoxdur. 

   Biz Puerto-Kolombiaya araba kimi can çəkə-çəkə sürünən balaca qatarla getdik. Bokas de-Senisanın 

dibini  təmizləyənə qədər bütün dünyanın ölkəyə daxil olduğu ovulmuş taxta bəndin qarşı tərəfində 

nahar edib, cüssəli zənci arvadların qızardılmış parqo balığı, üstünə yaşıl banan dilimləri qoyulmuş 

kokoslu düyü verdiyi, palmadan düzəldilən talvarın altında oturduq. Günortanın bürküsündə iki saat 

mürgülədik, sonra isə alışıb-yanan günəş dənizdə batana qədər söhbət elədik. Hər şey mənə xəyal kimi 

görünürdü. «Həyatın işinə bir bax, bizə bal ayı bəxş etdi, – Kasilda zarafatla dedi. Və ciddi görkəm 

aldı: – İndi geriyə dönüb baxanda yatağımdan gəlib keçmiş minlərlə kişi görürəm, ancaq onlardan ən 

fağırının belə mənimlə qalması üçün canımı verərdim. Allaha şükür, vaxtında öz çinlimi tapdım. Nə 

olsun, şeyi çeçələ barmağım boydadır, intəhası, bilirəm ki, təkcə mənimdir». 

   O, gözlərimin içinə baxıb, indicə dediklərinə reaksiyamı öyrənəndən sonra sözünü tamamladı: «Bu 

saat get, o yazığı axtar, hətta qısqanclığının pıçıldadıqları düz olsa da, fərqi yoxdur, necə deyərlər, 

neyləmisənsə, özün eləmisən. Əlbəttə, qoca romantikasını da rədd elə getsin. Oyat onu, qorxaqlığına, 

alçaqlığına görə şeytanın səni mükafatlandırdığı mərətinlə kişiliyini ona sübut et. Ciddi deməyimi 

istəyirsənsə, – sözünü səmimiyyətlə bitirdi, – sevdiyinlə olmaq zövqünü dadmamış ölmə». 

   Ertəsi gün telefonun nömrəsini yığanda ürəyim az qalırdı yerindən çıxsın. Çünki Delqadina ilə yeni 

görüşdən qorxurdum, çünki Rosa Kabarkasa nə cavab verəcəyimi bilmirdim. Otağındakı dağıntının 

qiymətini öz xeyri üçün şişirdəndə aramızda əməlli-başlı mübahisə olmuşdu. Anamın xeyli pula gedəsi 

rəsm əsərlərindən ən çox sevdiyim birini satası oldum, ancaq lazım olan məqamda o, mənim fikrimdə 

tutduğumun heç onda birini də doğrultmadı. Aldığımın üstünə öz saxlancımı da əlavə edib, hamısını 

Rosa Kabarkasa apardım və sözümü kəsəsinə dedim: «Ya bu, ya heç bir şey». Deməyə nə ehtiyac, 

intihara yaxın bir hərəkətdi, mənim təmiz adımı məhv etmək üçün bircə sirrimi satmağı kifayət idi. O 

inad etmədi və haqq-hesab çəkdiyimiz gecə girov saxladığı tablonu özünə götürdü. Bir zərbə ilə hər 

şeyi itirdim: Delqadinanı, Rosa Kabarkası və öz sonuncu əmanətimi. Ancaq telefon qəfil zəng vurdu: 

bir, iki, üç… və dəstəkdə o idi: «Neyləyək?» Səsim mənə qulaq asmadı. Dəstəyi yerinə qoydum. Tor 

yelləncəyə uzanıb, Satinin ürəyə məlhəm olan lirikası ilə özümü sakitləşdirməyə çalışdım, ancaq elə 

tərlədim ki, hətta kətan yelləncək də islandı. Zəng etmək üçün səhəri gözləməyə səbrim çatmadı. 

---

   – Yaxşı, – qətiyyətlə dedim. – Bu gün – hə. 

   Rosa Kabarkas – başqa cür ola da bilməzdi – heç nə olmamış kimi cavab verdi. «Ay tənha qoca, – 

özündən razı halda nəfəs aldı, – iki ay ilim-ayaq itirsən, sonra da peyda olub, mümkün olmayan şey 

xahiş edirsən». O dedi ki, Delqadinanı bir aydan çoxdur görmür, deyəsən, sən otağı darmadağın edəndə 

keçirdiyi sarsıntıdan özünə gəlib, o qədər özünə gəlib ki, bunu heç xatırlatmadı, səni də soruşmadı, 

ümumiyyətlə, öz yeni işindən razıdır, əvvəlkindən yaxşıdır, düymə tikəndə aldığından çox pul alır. İçim 

od tutub yandı. «Yəqin, fahişəliyə qurşanıb», – dedim. Rosa dərhal etiraz etdi: «Elə olsa, burda olardı. 

Özgə harda günü xoş keçər?» Bu məntiqi sübutu tez-tələsik ortaya atmağı şübhələrimi artırdı: «Orada 

olmadığını mən hardan bilim?» «Bu halda, – o, ağzımdan vurdu, – ümumiyyətlə, heç nə bilməsən 

yaxşıdır. Yoxsa elə deyil?» Mən ona yenə nifrət etdim. Ancaq bir az höcətləşəndən sonra Rosa qızı 

axtaracağına söz verdi. Ancaq elə də əl yeri qoymadı, çünki qıza zəng etdiyi qonşunun telefonu hələ də 

bağlı idi, onun harada yaşadığından isə xəbərsizdi. «Di yaxşı, lənət şeytana, buna da bir əlac tapılar, – o 

dedi, – bir saatdan sonra zəng vuraram». 

   Bir saat üç günə döndü, ancaq qızı tapdı – sağ-salamat və azad. Mən xəcalət çəkə-çəkə qayıdıb, 

taqsırımı boynuma aldım, günahımı yuyurammış kimi gecə saat on ikidən ilk xoruz banına qədər onu 

öpüşlərə qərq etdim. Sanki, hər şey təzədən başlayırdı. Otaq çılpaq və yaşayış üçün yararsız idi, 

haçansa gətirdiklərim də daha ələ gəlmirdi. Rosa hər şeyi olduğu kimi saxlayb dedi: əgər nəsə etmək 

istəsən, öz hesabınadır, çünki mənə borclusan. Ancaq maddi imkanım sıfra yaxınlaşırdı. Təqaüdüm get-

gedə məni daha az görürdü. Evdə satıla biləsi çox az şey qalmışdı ki, onlar da – anamın mənim üçün 

müqəddəs olan zinət əşyalarını çıxmaq şərti ilə – pula getmirdi, çünki o qədər qədimi əşyalar deyildi ki, 

antikvar sayılaydı. Yaxşı zamanlarda departamentin kitabxanasından ötrü yunan, latın və ispan 

klassiklərin cildlərini almaq məqsədi ilə qubernator mənə şirnikləşdirici təkliflər etmişdi, ancaq o vaxt 

buna əlim gəlmədi. Sonralar isə xeyli dəyişiklik baş verdi, ümumiyyətlə, dünyanın zayı çıxdı, hökumət 

artıq nə incəsənət, nə ədəbiyyat haqqında düşünürdü. Ləyaqətli bir çıxış yolu tapmaqdan bezib, 

Delqadinanın mənə qaytardığı zinət əşyalarını girov qoymaq üçün şəhər bazarına aparan dar küçəyə 

yollandım. Dalğın müdrik adam görkəmi alıb, ağzınacan dolu yoxsul yeməkxanaların, köhnə kitablar 

satılan dükanların, lombardların yanından bir neçə dəfə oyan-buyana keçdim, ancaq Florina Diosun 

təmiz adı yolumu kəsdi: cəsarət etmədim. Onda başımı dik tutub, zinət əşyalarını qədim, etibarlı 

zərgərlik mağazasına satmaq qərarına gəldim. 

   Böyüdücü şüşə arxasından onlara baxa-baxa satıcı mənə suallar verirdi. Onda həkim ədaları, 

vərdişləri və həkimə xas da qorxutmaq xüsusiyyəti var idi. Ona dedim ki, bu bəzək əşyaları mənə 

anamdan miras qalıb. Hər izahımla razılaşırmış kimi mızıldanırdı, nəhayət, monoklunu bir kənara 

qoydu. 

   – Çox təəssüf edirəm, – o dedi. – Ancaq bunların hamısı adi şüşədir. 

   Mənim təəccübümü görüb, canıyananlıqla izah etdi: «Yaxşı ki, qızıl – qızıldır, platin də – platin». 

Zinət əşyaları alınanda verilən qəbzi özümlə gətirdiyimə əmin olmaq üçün ciblərimi axtardım. Və 

tamamilə sakit şəkildə dedim: 

   – Axı onlar yüz ildən çox olar bu hörmətli mağazadan alınıb. 

   Satıcının heç tükü də tərpənmədi. «Olur ki, – izah etdi, – irsən qalmış zinət əşyalarından zaman-

zaman ən qiymətli daşlar yoxa çıxır;  onlar ya ailədəki dönüklər, ya oğru zərgərlər tərəfindən 

dəyişdirilir, saxtakarlığın üstü yalnız onları satmaq istəyəndə açılır. Ancaq icazənizlə, bir saniyə 

gözləyin», – satıcı qapıdan keçib, zinət əşyalarını mağazanın içərilərinə apardı. Bir müddət sonra 

qayıdıb, heç nə izah etmədən mənə stul göstərdi – otur gözlə, – özü isə işləməyə davam etdi. 

   Mən dükana göz gəzdirdim. Anamla buraya bir neçə dəfə gəlmişdim və anamın təkrar etdiyi sözlər 

indiyəcən yadımda qalmışdı: «Atana demə». Qəfil beynimdən keçən fikir məni diksindirdi: bəlkə, Rosa 

Kabarkas Delqadina ilə sözləşib, əsl daşları satıblar, mənə də saxtalarını qaytarıblar? 

   Şübhələr məni üzürdü, bu vaxt katibə məndən arxasınca gəlməyi xahiş edib, bayaqkı qapıdan 

keçərək, uzun rəflərinə qalın cildlər düzülmüş kiçik kabinetə apardı. Kabinetdəki uzundraz ərəb yazı 

masasının arxasından qalxıb, mənə köhnə dost kimi sən deyə müraciət edərək, əlimi bərk-bərk sıxdı. 

---

«Biz bir yerdə bakalavrlıq oxumuşuq», – o, salamlaşmaq əvəzinə dedi. Bu nəhəng adamı çətinlik 

çəkmədən tanıdım: o, məktəbdə ən yaxşı futbolçu və fahişəxanalara ilk səfərlərimizdə çempion idi. 

Sonra onu itirdim və yəqin, məni belə əldən düşmüş halda görüb, öz sinif yoldaşlarından biri ilə səhv 

salmışdı. 

Anamın zinət əşyalarının qeydə alındığı arxiv kitabçası açıq şəkildə şüşəli masanın üstünə qoyulmuşdu. 

Dəqiq tarix və təfərrüatlar təsdiq edirdi ki, Karqamantosların iki nəslin gözəl, ləyaqətli qadınların zinət 

əşyalarını şəxsən o özü dəyişdirib və elə bu dükanda satdırıb. Bu hadisə biz hələ indiki dükan sahibi ilə 

məktəbdə oxuyanda, dükanı atası işlədən vaxt baş vermişdi. O, məni sakitləşdirdi: bu bicliklər çətinliyə 

düşən və maddi çətinlikdən öz şərəfinə ləkə gətirmədən çıxmağa çalışan kübar ailələr üçün adi şeydir. 

Bu amansız gerçəklik qarşısında eşitdiklərimi  tanımadığım başqa bir Florina de Dios haqqında xatirə 

kimi yadda saxlamağı qərara aldım. 

   İyulun əvvəlində məni ölümdən ayıran həqiqi məsafəni hiss etdim. Ürəyim zəifləmişdi və  hər yerdə 

ölümün əlamətlərini görməyə başladım. İncəsənət Cəmiyyətindəki konsert zamanı bunu lap aydın 

duydum. Sərinkeş xarab olmuşdu, ədəbiyyat və incəsənət aləminin say-seçmə adamları ağzınacan dolu 

salonda istidən boğulurdular, ancaq musiqinin sehri onları göylərə qaldırırdı. Sonda, Allegretto poco 

mosso çalınanda birdən dərk etdim ki, taleyin mənə bu həyatda bəxş etdiyi sonuncu konsertə qulaq 

asıram. Nə ağrı, nə qorxu duydum, yalnız hər şeyi darmadağın edən bir hiss keçirirdim: bu duyğuları 

yaşamaq mənə nəsib olub. 

   Tərə batmış halda ağuşlardan və fotoqraflardan birtəhər qopa bilmişdim ki, yüz yaşlı ilahə kimi 

təkərli kresloda əyləşən Ximena Ortislə qarşılaşdım. Onun burda olması bağışlanmaz günahımı mənə 

xatırlatdı. Dərisi kimi hamar, fil sümüyü rəngində ipək köynək geyinmişdi, mirvari boyunbağısı üç dəfə 

boynuna dolanmışdı, iyirminci illərin dəbində vurulan gümüşü saçları yanağında burulmuşdu, altı 

kölgələnmiş iri sarı gözləri parıldayırdı. Bütün görkəmi yaddaşının pozulması ucbatından ağlının get-

gedə ağ kağıza dönməsi barədə şayiələrlə ziddiyyət təşkil edirdi. Taqətsiz halda quruyub qaldım, ancaq 

üzümə sıçrayan istiliyin öhdəsindən gəlib, ədəblə dinməzcə təzim etdim. O, kraliça kimi gülümsəyib, 

əlimdən yapışdı. Başa düşdüm ki, bu – taleyin qismətidir və ürəyimi həmişə göynədən tikanı çıxarmaq 

fürsətini əldən vermədim: «Bu anı mən ömrüm boyu arzulamışam», – dedim. «Nə danışırsan! – o 

təəccübləndi. – Axı sən kimsən?»  Mən heç sonra da bilmədim: o, doğrudanmı, hər şeyi unutmuşdu, ya 

bu onun sonuncu intiqamı idi. 

   Öləcəyim haqda fikir əlli yaşımın tamamına az qalmış, buna oxşar bir şəraitdə, gecə karnavalda 

üzünü görmədiyim qeyri-adi bir qadınla apaçi tanqosu oynayanda məni sarsıtmışdı; o, məndən qırx funt 

ağır və iki qarış uzun idi, buna baxmayaraq, quş kimi süzürdü. Bir-birimizə bərk-bərk sıxılıb 

oynayırdıq, hətta damarlarımızda axan qanın səsini eşidirdik, onun tövşüyən nəfəsi, kəsif tər qoxusu, iri 

döşləri məni uyutmuşdu və  birdən-birə ölümü elə yaxında hiss etdim ki, diksinib az qaldım yıxılam. 

Sanki, qeybdən gələn bir səs qulağıma dedi: «Nə eləyirsən elə, fərqi yoxdur, bu il, ya yüz il sonra, 

onsuz da ölüb gedəcəksən». Qadın qorxaraq məndən aralandı: «Sizə nə oldu?» «Heç nə», – toxtamağa 

çalışıb, cavab verdim: 

   – Məni titrəməyə siz məcbur edirsiniz. 

   O vaxtdan ömrümü illərlə yox, onilliklərlə hesablamağa başladım. Beşinci onillik həlledici oldu – 

birdən dərk etdim ki, az qala, hamı, məndən balacadır. Ən dolğunu altıncı onillik idi – artıq səhv 

etməyə vaxtım qalmırdı. Yeddinci onilliyi qorxu içində keçirdim, çünki bu axırıncı on il həm də 

sonuncu ola bilərdi. Ancaq doxsanilliyimin səhəri sağ-salamat və xoşbəxt halda Delqadinanın 

yatağında oyananda özümə təskinlik verdim ki, həyat – heç də axıb gedən coşqun Heraklit çayı deyil, 

doxsan il qovrulduğun ocaqda daha bir doxsan il də o biri böyrün üstə bişmək fürsəti verən möcüzəli 

bir şeydir. 

   İndi gözümün yaşı ovcumun içində idi. Kimdənsə bir damcı mehribanlıq görməyimə bənddim, 

qəhərimi heç də həmişə boğa bilmirdim və ölümümdən çox, Delqadinanın qalan ömrünü mənsiz necə 

keçirəcəyi  mənə ağır gəldiyindən, onun yuxusuna keşik çəkmək ləzzətindən imtina etmək qərarına 

gəldim. Belə üzüntülü günlərin birində fikrimi dağıtmaq üçün rəsmi idarələrin yerləşdiyi Notariuslar 

---

küçəsinə getdim və heç on iki yaşım tamam olmamış eşqin incəlikləri ilə zorla tanış edildiyim, görüş 

yeri olan köhnə mehmanxananın yerində bir yığın zir-zibil görüb heyrətləndim. Qədimlərdə gəmi 

sahiblərinə məxsus olmuş, gəclə suvanmış, qızılı frizli sütunları, ortasında – oranjeriyaya əlvan işıq 

süzülən yeddi rəngli şüşə günbəzin altında isə daxili həyəti olan bu gözəl binadan şəhərdə çox az idi. 

Aşağı mərtəbədə, küçəyə baxan portalın arxasında bir əsrdən artıqdı ömrü boyu xəyallarla yaşayan, 

firavan dolanan, sonra isə müflisləşən atamın işlədiyi müstəmləkə notarial kontorları yerləşirdi. 

Tədricən kübar ailələr üst mərtəbəni tərk etdilər və onların yerini bir peso yarıma çay limanının 

yaxınlığındakı yeməkxanalarda ələ keçirdikləri müştərilərlə səhərə qədər otaqlara çıxıb düşən, gecələr 

çalışmaq müsibətilə üzləşmiş qadın dəstəsi tutdu. 

   On iki yaşımda, hələ gödək şalvar və məktəbli başmaqları geyindiyim vaxt atam növbəti qurtarmaq 

bilməyən iclasda çarpışanda üst mərtəbə ilə tanış olmaq həvəsindən özümü saxlaya bilmədim və 

qarşımda ilahi bir mənzərə açıldı. Səhərə qədər bədənini satan qadınlar gündüz saat on birdən sonra adi 

həyat yaşayırdılar; şüşə günbəzin altı dözülməz isti idi və onlar gecə sərgüzəştləri barədə hündürdən 

danışa-danışa evdə lüt anadangəlmə gəzirdilər. Mən qorxdum. Ağlıma gələn yeganə şey gəldiyim yolla 

da geri qaçmaq oldu, ancaq bu yerdə ətli-canlı, qıvraq, gil sabun qoxusu verən çılpaq qadınlardan biri 

məni arxadan qucaqlayıb, lüt kirayənişinlərin şən qışqırıqları və alqış sədaları altında öz karton 

hücrəsinə dartıb apardı. 

   Məni dalı üstə dörd adama yetəsi yatağa tulladı, gödək şalvarımı ustalıqla çıxarıb, üstümə mindi, 

ancaq bədənimi buxovlayan vahimə onu kişi kimi qəbul etməyimə imkan vermədi. Gecə evdə 

xəcalətimdən qovrulurdum və onu yenə görmək istəyi məni bir dəqiqə də olsun yatmağa qoymadı. 

Ertəsi gün, gecələr çalışan qadınların hələ yatdığı vaxt, titrəyə-titrəyə həmin hücrəyə qalxdım, ağlaya-

ağlaya qadını oyadıb, amansız gerçəklik bizi həyata qaytarana qədər sevgidən ağlımı itirdim. Adı 

Kastorina olan həmin qadın binanın kraliçası idi. 

   Ayaqüstü eşqbazlıq üçün xırda otaqlar bir peso idi, ancaq günü neçəyə olduğunu çox az adam bilirdi. 

Bundan başqa, Kastorina məni kasıb müştəriləri öz səhər ziyafətlərinə dəvət etdikləri, sabun borc 

verdikləri, dişlərini sağaltdıqları, ehtiyacları olanda isə sevgilərini əsirgəmədikləri bəlalı aləmləri ilə də 

tanış etdi. 

   Ancaq haçan öldüyü məlum olmayan, çay bəndinin sınıq-salxaq künc-bucağından çıxıb, baş mama-

sanın müqəddəs taxtına qalxmağı bacaran, yeməkxana davasında itirdiyi gözünü dəniz qulduru kimi 

sarğı ilə bağlamış ölməz Kastorinanı indi heç kim tanımırdı. Onun sonuncu oynaşı dəmiryol qəzasında 

öz şən təbəssümünü itirənə qədər Havanada ən yaxşı kornetçilərdən biri kimi tanınan, Katorqa Xonas 

adında kamaqueyalı xoşbəxt zənci olmuşdu. 

   Həmin acı təəssüratlar yaradan gəzintidən sonra ürəyim sancmağa başladı, ot-alafdan dəmlədiyim 

çay, bədənimə sürtdüyüm cürbəcür şeylər mənə yüngüllük gətirmədi. Yanına getdiyim məşhur nəsildən 

olan həkim qırx iki yaşımda məni müalicə edənin nəvəsi idi; öz babasına elə oxşayırdı,  yetmiş 

yaşındakı babası  kimi elə qoca görünürdü ki, mən diksindim: vaxtından əvvəl tökülmüş saçlar, 

gözündə uzağı görmək üçün eynək və ümidsiz kədər. Həkim zərgər dəqiqliyi ilə bütün bədənimi 

müayinə etdi. Sinəmə, kürəyimə qulaq asdı, təzyiqimi ölçdü, dizlərimin reaksiyasını yoxladı, gözümün 

dibinə və alt göz qapaqlarımın rənginə baxdı. Mən taxtda çevrildiyim vaxt elə qəliz suallar yağdırırdı 

ki, fikirləşib cavab verməyə çatdırmırdım. Bir saatdan sonra xoşbəxtcəsinə gülümsəyərək mənə baxdı. 

«Bax belə, – o dedi, – güman edirəm ki, burda mənlik bir şey yoxdur». «Bu nə deməkdir?» «Siz yaşda 

adam üçün sağlamlığınız əla vəziyyətdədir». «Çox maraqlıdır, – dedim, – qırx yaşım olanda babanız da 

eynən belə demişdi, sanki, vaxt keçmir». «Həmişə belə demək olar, – nəvə bildirdi, – çünki yaş 

yaşdır». Ondan söz qopartmaq məqsədilə dedim: «İntəhası, hər şeyin sonu ölümdür». – «Bəli, – o 

təsdiq etdi, – ancaq sizin vəziyyətinizdə ölmək elə də asan deyil. Sizə faydalı ola bilmədiyimə görə 

səmimi qəlbdən təəssüflənirəm». 

   Bütün bu xatirələr gözəldir, ancaq 29 avqust ərəfəsində daş asılmış ayaqlarım pilləkənlə evə qalxanda 

məni hissiz-duyğusuz gözləyən yüz yaşımın sonsuz ağırlığını hiss etdim. Yenə anam Florina de Dios 

ölənəcən onun yatağı olan çarpayıda yuxuma girdi və son dəfə, ölümünə iki saat qalmış gördüyüm 

---

vaxtdakı kimi, mənə xeyir-dua verdi. Bunu sonuncu xəbərdarlıq kimi başa düşüb həyəcanlandım və 

Rosa Kabarkasa zəng etdim ki, elə bu axşam qızı gətirsin, çünki görürəm, doqquzuncu onilliyi son 

nəfəsimə qədər yaşamaq arzum həyata  keçməyəcək. Axşam saat səkkizdə bir də zəng vurdum və o 

təkrar etdi ki, mümkün deyil. «Nəyin bahasına olursa olsun, bunu etmək lazımdır», – bərk qorxmuş 

halda qışqırdım. Rosa xudahafizləşmədən dəstəyi asdı, ancaq on beş dəqiqədən sonra zəng vurdu: 

   – Yaxşı, o buradadır. 

   On birə iyirmi dəqiqə işləmiş oraya gedib, Rosa Kabarkasa son vəsiyyətimi etdim, məndən sonrakı 

dövr üçün qıza dair göstərişlərimi verdim. Onun evindəki qətldən təsirləndiyimi güman edib, məni 

sancdı: «Ölməyə hazırlaşmısansa, lütf elə, burda yox». Mən isə cavab verdim: «Bir şey olsa, deyərsən, 

Puerto-Kolombia qatarı vurub, ancaq bu miskin dəmir qutu mığmığanı da vurmağa qadir deyil». 

   Həmin gecə hər şeyə hazır vəziyyətdə arxası üstə uzanıb, doxsan bir yaşımın ilk anında son ağrılarımı 

gözlədim. Kilsə zənglərinin uzaqdan gələn səsini dinlədim, yanı üstə yatan Delqadinanın ətrini 

duydum, kiminsə qışqırtısını və ola bilsin, yüz il əvvəl bu otaqda ölmüş adamın hönkürtüsünü eşitdim. 

Son dəfə köks ötürüb, işığı söndürdüm, özümlə aparmaq üçün onun əlindən tutdum, sonuncu göz 

yaşlarımı udaraq, qüllə zənginin gecəyarısını bildirən on iki zərbəsini saydım, sonra xoruzlar banladı, 

sonra səhər açıldı və doxsan bir yaşımda sağ-salamat olmağımın şərəfinə fişənglər göyə yüksəldi. 

   Rosa Kabarkasa ilk olaraq dedim: «Sənə dükan və bağı ilə bir yerdə ev alaram». O cavab verdi: «Gəl 

iki qoca saziş bağlayaq: ikimizdən kim çox yaşasa, hər şeyimiz ona qalsın, notariusda da imzalayaq». 

«Yox, mən öləndə hər şey ona çatmalıdır». «Nə fərqi var, – Rosa Kabarkas dedi, – mən qızın qayğısına 

qalaram, sonra səninkini də, özümünkünü də ona verərəm, bu dünyada mənim başqa heç kimim 

yoxdur. Hələlik isə gəl sənin otağına sərinkeş qoyaq, yaxşı bir otaq düzəldək, kitabların, musiqin də 

olsun». 

   – Deyirsən, o razılaşar? 

   – Ay tənha qoca, əlbəttə,  sən yaşlaşmısan,  ancaq axmaq ki deyilsən, – Rosa Kabarkas uğundu. – Bu 

yazıq qız səndən ötrü dəli-divanədir. 

   Mən göz qamaşdıran, fərəh oyadan küçəyə çıxdım və yüz yaşımın üfüqündə ilk dəfə özümü tanıdım. 

Xoşbəxt səhərin dumduru işığı sakit və sahmanlı  evimə dolurdu. Damiana mətbəxdə bərkdən 

oxuyurdu, heç vaxt olmadığı qədər gümrah və sağlam görünən pişik quyruğunu topuğuma sürtüb, 

mənimlə yazı masamın yanına gəldi. Masanı səliqəyə salanda – saralmış kağızlar, mürəkkəbqabı, qaz 

lələyindən qələm – günəş parkdakı badam ağaclarının arasından içəri düşdü və quraqlığa görə bir həftə 

gecikmiş poçt daşıyan çay gəmisi uğultu ilə liman kanalına girdi. Axır ki, əsl həyat gəlib yetişdi, mən 

xilas oldum. Və yüz il yaşayandan sonra günlərin birində, yalnız böyük məhəbbətdən bəxtiyarlıq içində 

can verərək öləcəyəm.