Maktabgacha yoshdagi bolalarni to`G`ri talaffuzga o`rgatish

---

MAKTABGACHA YOSHDAGI BOLALARNI TO`G`RI TALAFFUZGA 
O`RGATISH 
https://doi.org10.5281/10.5281/zenodo.6464473
 
Safarova Nargiza Rahimova
 
Jizzax viloyati, Mirzacho
ʻ
l tumani 14-DMTT metadisti (Jizzax davlat pedagogika 
instituti sirtqi bo
ʻ
lim BT va STI yo
ʻ
nalishi 3-kurs talabasi ) 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada maktabgacha yoshdagi bolalarni to`g`ri talaffuzga 
o`rgatishning mazmuni va mohiyati, to`g`ri talaffuzga o`rgatishning asosiy bosqichlari, 
bolalar nutqini rivojlantirish mashg`ulotlarida to`g`ri talaffuzga o`rgatish yo`llari haqida 
yozilgan.
Kalit so’zlar:
maktabgacha yosh davri, to`g`ri talaffuz, talaffuz, mazmun, mohiyat, 
usul, taraqqiyot.
TEACHING PRESCHOOLERS THE CORRECT PRONUNCIATION
Adasheva Matluba 
Usmonova Adiba 
NamSU 
 
Abstract:
this article describes the content and importance of teaching preschool 
children to pronounce correctly, the main stages of teaching correct pronounciation, ways 
to teach correct pronounciation in 
children’s speech development classes.
 
Keywords:
preschool age, pronunciation, correct pronunciation, content, essence, 
method, development.

Har bir mamlakatning taraqqiyoti, istiqboli, farovonligi, ma`naviy yuksalishi, 
jahonning eng rivojlangan davlatlar qatoridan o`rin olishi-bilimli, yuqori 
intellektual salohiyatli, qalbiga va ongiga ezgu fazilatlarni mujassamlashtirgan 
yoshlarga bog`liq hisoblanib, har jihatdan yetuk va barkamol, Vatan taqdiri uchun 
sidqi dildan xizmat qiladigan, fidoyi, iymonli avlodni voyaga yetkazish, o`qitishni 
mazmunli va sifat jihatdan yuqori pog`onalarga olib chiqish avvalo tarbiyachi va 
o`qituvchi-murabbiylar zimmasiga sharafli va ayni paytda mas`uliyatli vazifani 
yuklaydi. Barkamol shaxs tarbiyasini tashkil etish barcha davrlarda ham ijtimoiy 
jamiyatning muhim talabi va asosiy maqsadi bo`lib kelgan. Buning isboti sifatida 
Birinchi Prezidentimiz Islom Karimovning quyidagi fikrlarini keltirish 
mumkin:”Vatanimizning kelajagi, xalqimizning ertangi kuni, mamlakat
imizning 

---

jahon hamjamiyatidagi obro`-e`tibori avvalambor, farzandlarimizning unib, o`sib, 
ulg`ayib, qanday inson bo`lib hayotga kirib borishga bog`liqdir.”
1997- yil 29- 
avgustda qabul qilingan “Kadrlar tayyorlash Milliy dasturi” 
hamda “Ta`lim to`g`risida” gi Qonuni fikrimizning yorqin dalilidir. Bunga ko`ra 
yoshlarni o`z fikrini mustaqil bayon qilishga o`rgatish, o`zgalar fikrini to`g`ri 
anglash, fikr ifodalash imkoniyatlariga e`tibor berish, chet tilini o`rganish va 
o`rgatish masalasiga alohida urg`u berilgan.
O`zbekiston Respublikasi Prezidentining 2020-yil 24-yanvardagi Oliy 
Majlisga Murojaatnomasida ham maktabgacha ta`lim sohasiga ham lohida e`tibor 
berildi. Unga ko`ra, 6 yoshli bolalarning maktabga tayyorlash tizimini joriy qilish 
hamda maktabgacha ta`limga bolalarning qamrovini 60%ga oshirish kerakligini 
aytib o`tildi.
Bir yarim yoshdan uch yoshgacha bo`lgan bolalarda nutqni tushunish tez 
rivojlanadi, lug`at boyligi keskin ortadi va so`z tarkibi takomillashadi. Ular avval 
tovush birikmalarini, so`ngra esa oddiy iboralar, kichik she`rlarni oson takrorlay 
oladilar. Ushbu davrda nutq nafaqat kattalar bilan, balki tengdoshlar bilan ham 
muloqot vositasi sifatida shakllanadi. Aynan shu davrda bolada tovush talaffuzi 
va tinglash qobiliyati jadal rivojlanadi.
Ushbu davrdagi asosiy vazifa tinglash qobiliyatini doimiy rivojlantirish, nutq 
apparati a`zolarini mustahkamlash va rivojlantirishdan iborat.
Ushbu maqsadlarga erishish uchun muayyan tovushlar guruh tanlab olinadi 
va bolalar tovushga taqlid qilish asosida ularni mashq qildiradilar. Asosa bu eng 
oddiy tovushlar guruhlaridir:
-
unlilar-a, i, o.
-
lab-lab undoshlari-b, m, p.
-
til orqa undoshlari-k, g, x.
-
lab-tish undoshlari-v, f.
-
til oldi undoshlari-t, d, n.
Ikki yildan keyin asta-sekin artikulyatsiya jihatdan nisbatan murakkab 
bo`lgan til oldi undoshlar ham beriladi-xushtaksimonlar-s,z; shuvillovchilar-sh, j, 
ch; sonorlilar-l, r. Ammo bu degani 3 yoshdan boshlab bolalarning to`g`ri 
talaffuziga erishish zarur, degani emas. Bolalar ushbu tovushlarni muntazam 
mashq qilish natijasida asta-sekin, 5-6 yoshlarga kelib to`g`ri talaffuz qila 
boshlaydilar.
Tovushga taqlid qilishni bolaning turli faoliyatlariga qo`shish bolalarning 
nafaqat turli ko`rinishdagi tovushlarni to`g`ri talaffuz qilishlarini aniqlash va 
mustahkamlashga yordam beradi, balki tovushlar hamda so`zlarni aniq va 
tushunarli qilib talaffuz etishlariga erishishda ham ko`maklashadi. Aynan bir xil 

---

tovush taqlidlarini bir necha marta qo`shib talaffuz qilish nutqiy nafasning 
rivojlanishiga yordam beradi.
To`g`ri talaffuzga o`rgatishning asosiy bosqichlari. 
To`g`ri talaffuzga erishish yo`li 3 bosqichni o`z ichiga oladi:
1-bosqich: Ayrim tovushlar talaffuzini rivojlantirish. 
2-bosqich: Ayrim so`zlar talaffuzini shakllantirish. 
3-bosqich: Namunaviy gaplar talaffuzini shakllantirish. 
1-bosqich-ayrim tovushlar talaffuzini shakllantirish- bu qattiq va yumshoq, 
jarangli va jarangsiz undoshlar talaffuzi ustida ishlashni ko`zda tutadi.
B-lab undoshi, portlovchi, jarangli undoshdir. So`zning oxirida, boshida va 
o`rtasida kelishi mumkin. boshida kelsa-
B…, oxirida kelsa
-
…B, o`rtasida kelsa 
…b…, b
-v kabi aytiladi. Masalan, aroba-arava, kabob-kavob.
P 
–lab undoshi, portlovchi jarangsiz undosh tovush. P…, …p…,…p, b va f 
undosh tovushlari o`rnida talaffuz qilinadi, fabrika-pabrika, kelib-kelip.
D-
til oldi, portlovchi, jarangli undosh tovushdir. D…, …d…, …d, t undosh 
tovushi qilib talaffuz qilish mumkin. Masalan, o`tdi-o`tti, ketdi-ketti shaklida.
S 
–
til oldi, sirg`aluvchi, jarangsiz undosh tovush. So`zning boshida, oxirida, 
o`rtasida kelishi mumkin. U o`zining jarangli jufti 
–
z tarzida talaffuz qilinish 
hollari kuzatiladi.Masalan, soatsoz.
2-bosqich-ayrim so`zlar talaffuzini shakllantirish-bu leksikani to`g`ri talaffuz 
qilish, urg`u berish, so`zda urg`u bo`g`inini ajratishdan iboratdir.
Leksik jihatdan: “Ko`klam keldi” biri faslning nomini, 2
-si harakatni 
anglatadi.
“Kul” so`zining biri
-harakatni anglatsa, ikkinchisi esa narsa ma`nosini 
anglatadi.
“O`t ” so`zining ham bir ma`nosi
-harakat ma`nosida, ikkinchi ma`nosi esa 
o`tmaysa ma`nosini anglatadi.
Urg`u so`zning oxirgi bo`g`iniga tushib, so`zdagi bo`g`inning boshqalariga 
nisbatan kuchliroq talaffuz qilishni bildiradi: tikuvchi, ti-kuv-chi. Sandiq, san-diq 
shu boshqalar.
3-bosqich- namunaviy gaplar talaffuzini shakllantirish- bu o`zgacha gap 
ohanglari ustida maxsus ishlashni ko`zda tutadi. Masalan, chumchuq-kichkina 
qushcha. Bizning bog`chamiz-sevimli makon. Onajonim-mehribonim.
Agarda 3 yoshli bolalar-s, z, sh, ch, r, l kabi tovushlarni yetarli darajada yaxshi 
talaffuz qila olmasa, darhol ularni mashq qilishga kirishish kerak emas, chunki bu 
bolalarning ularni noto`g`ri talaffuz qilishga odatlanib qolishlariga olib kelishi 
mumkin.
5 yoshdan 7 yoshgacha bo`lgan davrda tovushlarni to`g`ri talaffuz qilishni 
shakllantirish bolalar tomonidan ko`pincha aralashtirib talaffuz qilinadigan 

---

tovushlarni tabaqalashtirish ishlari bilan bog`liq holda amalga oshirish mumkin. 
bunda asosan jarangli va jarangsiz tovushlarni, v-f, z-s, j-sh, b-p, d-t, g-k, 
shuningdek, l va r tovushlarining talaffuziga e`tibor berish darkor.
FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR : 
1.
Sodiqova Sh. “Maktabgacha pedagogika”. T.:”Fan va texnologiya”. 
2012.
2.
Babayeva D.R. “Nutq o`stirish nazariyasi va metodikasi”
-
T.,”Barkamol 
fayz 
media”
-2018.
3.
Qodirova F.R. “Maktabgacha pedagogika” T.,”Tafakkur nashriyoti” 
2019.
4.
“Ilk qadam” davlat o`quv dasturi. T.: 2018