Maye hissəciklərinin trayektoriyasını və hərəkət sürətini zamandan asılı olaraq müəyyən edə bilsək, maye axınını tam öyrənə bilərik. Maye axınını biz başqa üsulla da öyrənə bilərik

Maye hissəciklərinin trayektoriyasını və hərəkət sürətini zamandan asılı olaraq müəyyən edə bilsək, maye axınını tam öyrənə bilərik. Maye axınını biz başqa üsulla da öyrənə bilərik. Bunun üçün heç də ayrı-ayrı maye hissəciklərinin sürətlərinin zamandan asılılığına baxmaq lazım deyildir. Maye axını, onun əhatə etdiyi fəza hissəsinin ayrı-ayrı nöqtələrində sürətin zamandan asılılığını bilməklə də xarakterizə edilə bilər. Biz maye axınını axırıncı üsul ilə öyrənəcəyik. Bunun üçün hər hansı maye axınını nəzərdən keçirək və axını öyrənmək üçün fəzanın hər bir nöqtəsində sürət vektorunun zamandan asılılığı ilə kifayətlənək. Bu baxımdan maye axını, sürət vektorları çoxluğu-sürət vektoru sahəsi ilə xarakterizə olunar. Sürət vektoru sahəsini isə axın (cərəyan) xətləri vasitəsi ilə təsvir etmək olar.
Cərəyan xətləri dedikdə, axan maye daxilində götürülmüş elə xətlər nəzərdə tutulur ki, onların hər bir nöqtəsinə çəkilmiş toxunan həmin nöqtədə maye hissəciyinin sürəti istiqamətində yönəlsin (Şəkil 30.1).
Sürətin qiymətini şərti olaraq cərəyan xətlərinin sıxlığı ilə müəyyən etmək olar. Belə ki, sürət böyük olan yerdə cərəyan xətləri sıx, kiçik olan yerdə isə seyrək olacaqdır. Deməli, bu qayda ilə çəkilmiş cərəyan xətləri sürəti həm qiymət və həm də istiqamətcə xarakterizə edir. Mayenin cərəyan xətləri ilə əhatə olunmuş hissəsi cərəyan (axın) borusu adlanır. Sadəlikdən ötəri biz cərəyan borusunda mayenin stasionar axınını, yəni cərəyan borusunun verilmiş ixtiyari nöqtəsindən ixtiyari anda keçən bütün maye hissəciklərinin eyni bir sürətə malik olmasını fərz edək. Yuxarıda cərəyan borusuna verilən tərifdən aydın olur ki, stasionar axın zamanı maye hissəcikləri nə cərəyan borusunun daxilindən xaricə və nə də xaricdən cərəyan borusunun daxilinə keçə bilməz. Bu o deməkdir ki, cərəyan borusunun divarları cərəyan xətlərinin həndəsi yeridir və hər bir xəttin verilmiş nöqtəsinə yalnız bir toxunan çəkmək mümkündür. Fərz etsək ki, maye hissəciyi axın zamanı cərəyan borusunun xaricinə çıxır, onda cərəyan borusu üzərində götürülmüş hər hansı M nöqtəsinə sürətin υr və υ′ r qiymətləri uyğun gələrdi (şəkil 30.1). Stasionar axının şərtinə görə hər bir nöqtəyə zamandan asılı olmayaraq sürətin yalnız bir qiyməti uyğun gəlməlidir. Deməli, stasionar axın halında cərəyan borusunun divarlarından maye hissəcikləri heç bir istiqamətə keçə bilməz (Şəkil 30.2).
Real mayenin hərəkəti zamanı hissəciklərin qarşılıqlı təsiri nəticəsində daxili sürtünmə qüvvəsi meydana çıxır. Ümumiyyətlə, bu qüvvə özlülük adlanan kəmiyyətlə xarakterizə olunur

Nəzərə almaq lazımdır ki, real mayelərin hərəkətlərinin öyrənilməsində özlülüyün nəzərə alınması məsələni xeyli çətinləşdirir. Bu baxımdan məsələnin sadəliyi xatirinə hissəciklər arasında meydana çıxan daxili sürtünmə qüvvəsini nəzərə almamaq olar. Bu növ maye, yəni özlülüyü olmayan və mütləq sıxılmayan maye ideal maye adlanır. İdeal maye qanunlarını müəyyən edib, müəyyən üsullarla özlülüyü nəzərə alsaq, onda real mayelərin hərəkət qanunlarını, təxmini də olsa müəyyənləşdirə bilərik. Biz sonrakı mülahizələrdə sadəcə olaraq «ideal sıxılmayan maye» əvəzinə, «maye» sözü işlədəcəyik. Hər hansı cərəyan borusundan axan mayeni nəzərdən keçirək və qəbul edək ki, verilmiş S en kəsiyindən ∆t müddətində axan mayenin həcmi.
V=S∆t
Deməli, oturacağı S , hündürlüyü isə V∆t olan silindr daxilindəki maye ∆t zamanda S en kəsiyindən keçir. Əgər (30.1) ifadəsində (şəkil 30.2) –dən istifadə etsək, onda S₁ və S₂ en kəsiklərindən ∆t müddətində keçən maye həcmləri üçün alarıq:

Cərəyan borusunda axının arası kəsilmədən davam etməsi üçün cərəyan borusunun ixtiyari iki en kəsiyi üçün V₁= V₂ və yaxud

şərti ödənilməlidir. (30.3) ifadəsi axının kəsilməzlik qanununu riyazi ifadə edir. Qanundan göründüyü kimi, cərəyan borusunun en kəsiyi sahəsinin həmin en kəsiyə uyğun sürətə hasili verilmiş cərəyan borusu üçün sabit kəmiyyətdir. Buradan məlum olur ki, cərəyan borusunda en kəsik böyük olan yerdə axının sürəti kiçik, en kəsik kiçik olan yerdə isə sürət böyük olur.