MühaziRƏ 1 Mövzu : Giriş. Süni soyuducuların termodinamiki əsasları

MÜHAZİRƏ 1

Mövzu : Giriş. Süni soyuducuların termodinamiki əsasları

Plan:

1. Giriş

2. Süni soyutma üsulları

3. Cismin hal parametrləri

4. Cismin faz dəyişiklikləri

5. Soyuducu agentlərin termodinamiki diaqramları

6. Əks dairəvi proses
Ədəbiyyatlar:
1. Q. B. M ə m m ə d o v. Soyuduculuq texnikası. - Bakı: Elm, 2007.-282s. (Dərslikdə səhifə 3-18);

2. К о ч е т к о в Н. Д. Холодильная техника. -М.: Ма­ши­но­строение, 1966, 408 с.

3. Б а б а к и н Б. С., В ы г о д и н В. А. Бытовые хо­ло­диль­ники и морозилники / 2-е изд., испр. и доп. -М.: Колос, 2000, 656 с.: ил. (Справочник).

4. Г а л ь п е р и н Д. М. Монтаж и эксплуатация холо­диль­ных установок в сельском хозяйстве. -М.: Колос, 1984, 301 с.
Giriş

Ərzaq məhsullarının uzun müddət saxlanması və müxtəlif növ ər­zaqların istehsalında soyutmadan istifadə olunur. Bir çox məh­sul­ların özünün keyfiyyət göstəricilərinin müddətli saxlanması adi soyuq şəraitdə mümkün olmur, çünki ayrı-ayrı məhsulların özlərinin sax­lanma temperaturları vardır. Həmin temperaturları isə adi şə­rait­də almaq mümkün olmur. Ona görə də belə temperaturlar so­yu­ducular vasitəsilə yerinə yetirilir.

İlk məişət soyuducusunun nümunəsi buzu hazırlamaq üçün (1 kq/saat) nə­­zərdə tutulan və1860-cı ildə fransız mühəndisi F. Karre tə­rə­fin­dən təklif olunan aparat hesab edilə bilər. 1862-ci il­də Ümumdünya London sərgisində F.Karre buz istehsalı üçün hə­min aparatın işinə analoji olan yüksək məhsuldarlıqlı maşın nü­mayiş etdirmişdir. Maşın maye ammonyak üçün daxilində çən qu­raşdırılmış kiçik soba şəklində idi. Ammonyak qızdırılma nə­ti­cə­sin­də buxarlanaraq boru ilə soyuducu çənə daxil olur. Bu­xar­la­na­raq soyutma nəticəsində çəni əhatə edən su donaraq buz əmələ gə­tirirdi.

Müasir məişət soyuducusu texnikasının yaranmasına ilk təkan verən 1874-cü ildə Münhenli alim K.Linde tərəfindən işlənmiş so­yu­du­cu maşın olmuşdur. Onun hazırladığı ilk soyuducu maşın metil efi­ri ilə işləmiş və Münhendə pivə zavodunda sınaqdan ke­çi­ril­miş­dir. Ammonyakla işləyən ikinci maşın isə 1874-cü ildə ha­zır­lan­mışdır.

İlk məişət tipli kompressorlu soyuducu 1910-cu ildə ABŞ-da ya­randı. Bir il keçəndən sonra ’’General Electrik’’ amerika fir­ma­sı ’’Odifren’’ adlı soyuducu maşınların istehsalına baş­la­dı. Fransız fizika müəllimi Marsel Odifren tərəfindən 1894-cü ildə yaradılan ’’Odifren’’ maşını ilk avtomatik soyuducu ma­şın oldu.

Kopeland tərəfindən layihələndirilən, kamerasında tempe­ra­tu­ru avtomatik nizamlanan ilk məişət soyuducusu ABŞ-da 1918-ci ildə hazırlanmışdı. Burada soyuducu agent kimi kükürd an­hid­ri­­dindən və ya ammonyakdan istifadə olunmuşdur. Kompressor elek­trik mühərrikindən qayış ötürməsi vasitəsilə hərəkətə gə­ti­ri­lir­di.

Avropada soyuducu istehsalının inkişafı ABŞ-a nisbətən zəif idi. Belə ki, 1936-cı ildə Almaniyada 40 min kompressorlu so­yu­du­cu istehsal olunduğu halda ABŞ-da bu rəqəm 2 mln. idi.

İlk yapon soyuducusu 1926-cı ildə, keçmiş SSRİ-də isə ilk ХТЗ-120 soyuducuları 1937-ci ildə Xarkov traktor zavodunda (ХТЗ) hazırlanmışdır.

Hal – hazırda buraxılan soyu­du­cuların 90 %-i kompressorlu tiplidir. Absorbsiyalı soyu­ducular qənaətcil olmadığından onların istehsalı azalmışdır.

Termoelektriki soyuducular da geniş yayılmışdır, çünki kom­pres­sorlu soyuducularla müqayisədə onların enerji sərfi dörd dəfə çox­dur. Onlar yalnız kiçik avtomobil soyuducularında (həcmi 10…20 dm³) istifadə olunur (burada alçaqgərginlikli sabit cə­rə­yan­dan istifadə edilir).

Əhalinin tələbatına uyğun soyuducuların inkişaf ten­densiyası onların faydalı həcminin artmasıdır. Əgər 1968 –ci ildə satılan soyuducuların yalnız 6,3 %-nin həcmi 200 dm³ idi­sə, 1988 –ci ildə bu rəqəm 68 % -ə kimi artmışdır.

Məişət soyuducularının istehsalının digər tendensiyası – don­du­rulmuş məhsulların saxlanma bölməsinin həcminin artması və ora­da temperaturun -10…-12C-dən -18…-24C kimi azal­ma­sı­dır.

Son zamanlar zavodlar iki kameralı soyuducular istehsal edir­lər ki, burada aşağı temperatur bölməsi kamera şəklində hazır­la­nır və ayrıca qapı ilə örtülür. Əgər adi modellərdə aşağı tem­pe­ra­tur­lu bölmənin (dondurucunun) həcmi ümumi həcmin 12…15 %-ni təşkil edirsə, iki kameralılarda bu 30…40 % təşkil edir. Üç ka­me­ralı soyuducuların istehsalı da artmışdır. Bu soyuducular yük­sək temperaturlu (10…23C), aşağı temperaturlu (-6…-24C) və uni­versal (+10…-12C) bölmələrdən ibarətdir.

Hazırda istehsal olunan soyuducular komfort elementləri ilə təc­hiz edilmişdir: şəffaf rəflər, kameraların bölmələrinin şəffaf qa­pıları, pis iylərin qarşısını almaq üçün dezodorantlar, kom­pü­ter­lə idarəetmə və s.