Mühazirə Kimyəvi kinetikanın mahiyyəti. Kimyəvi reaksiyanın sürəti və ona təsir edən amillər

---

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ 

SUMQAYIT DÖVLƏT UNİVERSİTETİNİN NƏZDİNDƏ 

SUMQAYIT DÖVLƏT TEXNİKİ KOLLECİ 

 

 

 

 

 

 

 

 

«Fiziki və kolloid kimya-2»  

 

fənnindən mühazirələr 

 

 

 

Orta ixtisas təhsili müəssisələrində 

fənnin tədrisi üçün nəzərdə tutulub 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Tərtib edən: Vəliyeva Könül Seyfəddin qızı 

 

 

 

 

 

 

 

SUMQAYIT-2020 

 

---

Mühazirə 1. 

Kimyəvi kinetikanın mahiyyəti. Kimyəvi reaksiyanın sürəti və ona təsir edən 

amillər 

 

Fiziki kimyanın kimyəvi reaksiyaların sürətini və reaksiya sürətinə 

müxtəlif amillərin təsirini öyrənən bölməsinə kimyəvi kinetika deyilir. 

 

Reaksiya sürəti reaksiyada iştirak edən maddələrin təbiəti, temperatur, 

təzyiq, qatılıq, katalizator və s.-dən asılıdır. Vahid zamanda vahid həcmdə 

reaksiyaya daxil olan maddə  mollarının sayına reaksiyanın sürəti deyilir: 

dt

dn

V

1







 

 



-reaksiya sürəti; 

 

V- həcm; 

n- mollar sayı; 

t- zaman. 

Əgər reaksiya qabının həcmi sabitdirsə. Onda  

dt

dC







 

olur. C- molyar qatılıqdır. Reaksiya sürətini başlanğıc maddələrin qatılıqları ilə 

ifadə etdikdə tənlikdə mənfi, məhsulların qatılığı ilə ifadə etdikdə müsbət işarəsi 

yazılır. 

4

4

3

3

2

2

1

1

A

A

A

A















 

reaksiyası üçün kütlələrin təsiri qanununa görə  

2

2

1

1

n

A

n

A

C

kC





                                 (1) 

olar.  

k- reaksiyanın sürət sabitidir adlanır və qatılıqdan başqa digər 

parametrlərdən də asılı olur. Tənlikdən görünür ki, 

1

2

1





A

A

C

C

 olduqda 

k





 

olur. Ona görədə kimyəvi raksiyalarn sürətlərini sürət sabitlərinin qiymətlərinə 

görə müqayisə edirlər. 

---

Yəni, reaksiyanın sürət sabiti reaksiyada iştirak edən maddələrin qatılıqları 

vahidə bərabər olduqda reaksiyanın sürətinə bərabərdir. Qeyd edək ki, sürət sabiti 

maddənin təbiətindən asılı olub, qatılıqdan asılı deyil. Ona görə də müxtəlif 

reaksiyaların sürətini k-nın qiymətinə görə müqayisə edirlər. 

Reaksiyanın tərtibi reaksiya sürətinin qatılıqdan asılılığına görə, yəni 

 

c

f





 asılılığına görə müəyyənləşir. Maddələrə görə və reaksiya tərtibi 

fərqləndirilir. Reaksiyanın tərtibi maddələrə görə tərtiblərin cəminə bərabərdir. 

Reaksiyanın maddəyə görə tərtibi 

 

c

f





 asılılığında maddənin qatılığının 

üstündəki kəmiyyətə deyilir. Məsələn (1) tənliyinə görə reaksiyanın A

1

 

maddəsinə görə tərtibi n

1

, A

2

 maddəsinə görə tərtibi n

2

-dir. Reaksiyanın tərtibi  

n= n

1

 + n

2 

Qeyd etmək lazımdır ki, əksər hallarda reaksiyanın tərtibi və 

molekulyarlığı bir-birindən fərqlənir. Tərtib və molekulyarlıq o hallarda eyni olur 

ki, reaksiya bir mərhələdə getsin. Yəni sadə reaksiya olsun. Reaksiya bir neçə 

mərhələdə getdikdə tərtib və molekulyarlıq fərqlənir. Məs.,  

H

2

+J

2

→2HJ 

reaksiyası 2 tərtiblidir. 

H

2

+Br

2

→2HBr

 

reaksiyası H

2

-ə görə 1 tərtibli, Br

2

-a görə kəsr tərtibli, HBr-a görə mənfi 

tərtiblidir. Bu reaksiya 5 mərhələdə gedir. Qeyd etmək lazımdır ki, reaksiya bir 

neçə mərhələdə baş verirsə, reaksiyanın sürəti ən yavaş mərhələnin sürəti ilə 

müəyyənləşir.