Mundarija kirish I bob. Muammoning o`rganishning ilmiy-nazariy asoslari

MUNDARIJA
Kirish.......................................................................................................................2
I Bob. Muammoning o`rganishning ilmiy-nazariy asoslari...............................7
1.1. Psixoterapiya va psixokorreksiya haqida tushuncha........................................7
1.2. Alaliyali bolalarning ruhiy rivojlanishining o`ziga xos xususiyatlari..............14
II Bob. Alalik bolalar bilan olib boriladigan psixoterapiya usullari yo`nalishlari ...........................................................................................................18
2.1. Nutq nuqsoni bo`lgan bolalar bilan olib boriladigan psixoterapiya va psixokorreksiya turlari.............................................................................................18
2.2. Alaliyani bartaraf etishda psixokorreksion ishlar mazmuni.............................29
Xulosa.....................................................................................................................32
Foydalaniladigan adabiyotlar ro`yxati................................................................34

KIRISH
O‘zbekiston Respublikasining mustaqilligi ravnaq topib, barcha sohalarda yuksak ishlar amalga oshirilib kelinayotgan shu kunlarda maorif sohasida ham ta’limni isloh qilish borasida samarali natijalarga erishilmoqda.
O‘zbekiston Respublikasining “Ta’lim to‘g‘risida”gi Qonuni va “Kadrlar tayyorlash” milliy dasturi talablari asosida yoshlarni komil inson, barkamol shaxs qilib tayyorlash, uzluksiz ta’lim tizimining hamma bosqichlarida yuksak ma’naviyatli shaxsni shakllantirish pedagogik muammo sifatida o‘rganilmoqda.
Uzluksiz ta’lim tizimini mazmunan modernizatsiyalash va ta’lim-tarbiya samaradorligi yangi sifat darajasiga ko‘tarish masalasida maktabgacha ta’lim to‘g‘risida gap ketar ekan, avvalam bor, uning huquqiy – me’yoriy ba’zasini ta’minlovchi rasmiy hujjatlarga murojaat qilish lozim.
O‘zbekiston Respublikasi prezidenti Sh.M.Mirziyoev tomonidan 2017-2021 yillarda O‘zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo‘nalishi bo‘yicha Harakatlar strategiyasi ishlab chiqildi. Strategiyaning to‘rtinchi yo‘nalishida ijtimiy sohani rivojlantirishga yo‘naltirilgan tizimni takomillashtirish, ijtimoiy infratuzilmalarni rivojlantirish hamda modernizatsiya qilish bo‘yicha maqsadli dasturlarni amalga oshirish, ta’lim, madaniyat, ilm-fan, adabiyot, san’at va sport sohalarini takomillashtirish va aynan aholining muhtoj qatlamlariga ko‘rsatiladigan ijtimoiy yordam sifatini oshirish, maktabgacha ta’lim muassasalarining qulayligini ta’minlash, umumiy o‘rta ta’lim, o‘rta maxsus va oliy ta’lim sifatini yaxshilash hamda ularni rivojlantirish chora-tadbirlarini amalga oshirish vazifalari belgilandi. Prezidentimiz Sh.M.Mirziyoev ta’lim sohasidagi islohatlar masalasi xususida to‘xtalib, bu borada “Biz ta’lim va tarbiya tizimining barcha bo‘g‘inlari faoliyatini bugungi zamon talablari asosida takomillashtirishni o‘zimizning birinchi darajali vazifamiz deb bilamiz”, deb ta’kidlaydi.
Har bir oqil insonning va jamiyatimizning muqaddas vazifasi, aytish mumkinki, hayotimizning ma’nosi qobil farazndlar o‘stirish, ularni ham jismoniy, ham ma’naviy jihatdan mukammal qilib tarbiyalash, kamolini ko‘rish, ota-onasiga, Vataniga sadoqatli kishilar etib voyaga yetkazishdan iboratdir.
Maktab, maktabgacha tarbiya muassasalarida ta’lim – tarbiya oluvchi har bir bolani zamon talabi asosida har tomonlama shakllangan shaxs bo‘lib jamiyat iщlarida faol qatnashishiga, nutqning to‘g‘ri rivojlanishi juda katta ahamiyatga ega. Chunki, nutq bu kishilararo aloqa quroli, imlliy boylik hamda tarbiya, maorif va ijodiyot uchun qudratli vositadir. Shu bois har bir insonning nutqni puxta egallashga, o‘z fikrini to‘liq ifoda etishga o‘rgatish lozim.
Xotira o'tmish tajribasini barcha xilma-xilligi bilan aqliy aks ettirish shakllaridan biridir. Bu ta'lim va tarbiyaning asosi, bilim, shaxsiy tajriba va ko'nikmalarni o'zlashtirish. Xotira insonning o‘tmishi, buguni va kelajagini bog‘lab, uning psixikasining birligini ta’minlab, unga individuallik baxsh etadi. Xotira faoliyatning barcha turlari va darajalariga kiradi, chunki aktyorlik faoliyatida inson o'z va tarixiy tajribasiga tayanadi. Idrok, tasavvur va tafakkurni tevarak-atrofdagi voqelikni idrok etishga qaratilgan yagona tizimga birlashtirgan kognitiv jarayonlar tizimida xotira alohida o'rin tutadi. [1, p. 23].
O'yin ilmiy tadqiqot ob'ekti bo'lishidan ancha oldin u bolalarni tarbiyalash va tarbiyalashning muhim vositasi sifatida keng qo'llanilgan.
Turli xil ta'lim tizimlarida o'yin alohida o'rin tutadi. Va bu o'yin bolaning tabiatiga juda mos kelishi bilan belgilanadi. Bola tug'ilgandan etuklikka qadar o'yinga katta e'tibor beradi.
O'yinda idrok, fikrlash, xotira, nutq shakllanadi - bu asosiy aqliy jarayonlar, ular etarli darajada rivojlanmasdan, bolaning intellektini rivojlantirish haqida gapirish mumkin emas. Didaktik o'yinlar yordamida har bir bola uchun zarur bo'lgan intellektual qobiliyatlar rivojlantiriladi, ularning rivojlanish darajasi, albatta, maktabdagi ta'lim jarayoniga ta'sir qiladi va shaxsning keyingi rivojlanishi uchun katta ahamiyatga ega. [2, b. 160]
Maktabgacha yoshdagi bolalarning xotirasini rivojlantirishda didaktik o'yinlar katta ahamiyatga ega. Bolaning xotirasi kuchli faoliyatda shakllanadi va birinchi navbatda, ushbu yosh bosqichida uning qiziqishlari, voqelikka munosabati, atrofdagi odamlar bilan munosabatlarining o'ziga xos xususiyatlarini belgilaydi. Maktabgacha yoshda bunday faoliyat o'yin hisoblanadi. O'yin bolaning xotirasini rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi.
So‘nggi yillarda didaktik o‘yinlar nazariyasi va amaliyoti masalalari ko‘plab tadqiqotchilar tomonidan ishlab chiqildi: A.P.Usova, E.I.Radina, F.N.Blekher, B.I.Xachapuridze, Z.M.Bogoslavskaya, E.F.Ivanitskaya, A.I.Sorokina, E.I.Udaltsova, A.K.Avanesova, V.N.Avanesova, LA Venger. Barcha tadqiqotlarda o'rganish va o'yin o'rtasidagi bog'liqlik tasdiqlangan, o'yin jarayonining tuzilishi, didaktik o'yinlarni boshqarishning asosiy shakllari va usullari aniqlangan. [18, 38-bet]
Inson xotirasi qonuniyatlarini o'rganish psixologiya fanining markaziy, eng muhim bo'limlaridan biridir. Xotira aqliy kognitiv jarayonlar orasida alohida o'rin tutadi. Ko'pgina tadqiqotchilar xotirani aqliy jarayonlarning uzluksizligini ta'minlaydigan va barcha bilish jarayonlarini yagona bir butunga birlashtiradigan "orqali" jarayon deb ta'riflaydilar. Xotiraning inson hayotidagi ahamiyati juda katta: usiz hech qanday faoliyatni amalga oshirib bo'lmaydi. ULAR. Sechenov ta'kidlaganidek, xotirasiz bizning his-tuyg'ularimiz va idroklarimiz izsiz yo'qolib, paydo bo'lishi bilan odamni yangi tug'ilgan chaqaloq holatida abadiy qoldiradi. "Xotirasiz", deb yozgan S.L. Rubinshteyn - biz hozirgi mavjudotlar edik. Bizning o'tmishimiz kelajak uchun o'lik bo'lar edi. Hozirgi zamon davom etar ekan, o'tmishda to'xtovsiz yo'q bo'lib ketardi” [56, 448-bet].
Bolalarda xotiraning yuqori shakllarini birinchi tizimli o'rganishning xizmati taniqli rus psixologi L.S. Vygotskiy, 1920-yillarning oxirida. birinchisi xotiraning yuqori shakllarini rivojlantirish masalasini o'rganishga kirishdi va o'z shogirdlari bilan birgalikda xotiraning yuqori shakllari aqliy faoliyatning murakkab shakli, ijtimoiy kelib chiqishi, eng ko'p rivojlanishining asosiy bosqichlarini kuzatib borishini ko'rsatdi. Fikrlash jarayonlari bilan bog'liq bo'lgan murakkab vositali xotira mahalliy tadqiqotchilar tomonidan sezilarli darajada to'ldirildi, ular beixtiyor (beixtiyor) xotiraning qonuniyatlariga e'tibor qaratdilar va esda saqlash jarayonida yuzaga keladigan yodlangan materialni tashkil qilish shakllarini batafsil tavsifladilar. ongli, mazmunli yod olish. Bu A.A. Smirnov va P.I. Zinchenkoning tadqiqotlarida insonning mazmunli faoliyati sifatida xotiraning yangi va muhim qonuniyatlarini kashf etgan xotiraning topshirilgan vazifaga bog‘liqligini o‘rnatdi va murakkab materialni xotiraning asosiy usullarini belgilab berdi. [21, 173-bet]
"Maktabgacha yoshdagi bolaning kognitiv sohasini rivojlantirishdagi eng muhim xususiyat", deb yozgan L.S. Vygotskiy, - bolaning rivojlanishi jarayonida bola funktsiyalarining mutlaqo yangi tizimi shakllanadi, bu birinchi navbatda xotiraning ong markaziga aylanishi bilan tavsiflanadi. Maktabgacha yoshdagi xotira asosiy rol o'ynaydi. [41, 239-bet].
Maktabgacha yoshdagi xotira asosiy rol o'ynaydi va bolaning xotirasi kuchli faoliyatda shakllanadi va birinchi navbatda ushbu yosh bosqichida uning qiziqishlari, voqelikka munosabati va atrofidagi odamlar bilan munosabatlarning o'ziga xos xususiyatlarini belgilaydi. . Maktabgacha yoshda bunday faoliyat o'yin hisoblanadi. O'yin bolaning xotirasini rivojlantirish uchun qulay shart-sharoitlarni yaratadi. Bu biz o'rganayotgan mavzuning dolzarbligini anglatadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalarning fikrlash va xotirasini rivojlantirish imkoniyatlaridan foydalanib, bolalarni maktab ta'limi oldiga qo'yadigan muammolarni hal qilishga muvaffaqiyatli tayyorlash mumkin.