Muzeum literatury kontra amerykański sen

Michał Centkowski 

Muzeum literatury kontra amerykański sen 

Na długo przed premierą mówiło się, że wrocławski spektakl stanie się 

wydarzeniem – oto po raz pierwszy w historii, publiczność zobaczy na scenie w całości 

[…] trzy części Dziadów. Michał Zadara podkreślał szczególną pozycję 

mickiewiczowskiego dramatu, stanowiącego fundament  polskiej  kultury.  Fundament,  

który  należy  traktować  poważnie, a więc wystawiać w całości i bez skrótów. Wskazywał 

także potrzebę współczesnych realizacji polskiej klasyki. I faktycznie udało mu się 

stworzyć spektakl monumentalny, nowoczesny i efektowny, a jednocześnie najzupełniej 

wierny literackiej partyturze. […] 

A jednak, mimo całej tej formalnej wirtuozerii oraz ogromu pracy twórców trudno 

pozbyć się wrażenia, że czegoś wrocławskim Dziadom zabrakło. […] Blisko 

pięciogodzinny spektakl obejmujący I, II i IV część dramatu oraz wiersz Upiór rzuca 

wyzwanie, przede wszystkim, percepcyjnym zdolnościom widza. Dlatego zapewne 

towarzyszy nam po wyjściu  z teatru to dziwne uczucie, jak po wizycie w muzeum. Co 

prawda nowoczesnym, interaktywnym i efektownym, acz ostatecznie służącym jedynie 

eksponowaniu  przytłaczającej ilości artefaktów dawno minionej przeszłości. 

Radosław Rychcik [w Teatrze Nowym w Poznaniu] z kolei, nie tylko przepuścił 

fundament rodzimej mitologii przez zainfekowaną popkulturowymi kliszami 

ponowoczesną świadomość, lecz także zestawił romantyczne dzieje z burzliwą historią 

Ameryki. […] Scenę zaludniają bohaterowie zbiorowej wyobraźni. Ewą/Dziewczyną jest u 

Rychcika Marylin Monroe (wspaniała Gabriela Frycz), Guślarzem barokowy i sarkastyczny 

Joker (znakomity Tomasz Nosiński) […], a Józio i Rózia to hipnotycznie wpatrzone w 

ekran teleodbiornika bliźniaczki z Lśnienia

3 

Kubricka. Swoje Dziady reżyser zadedykował 

ikonom walki o prawa czarnych. […] 

Rychcik podjął tym samym dość ryzykowną grę. […] Pokusa uwspółcześnienia, 

bądź uniwersalizacji dramatu przez sięgnięcie do rezerwuaru masowych wyobrażeń zawsze 

niesie  z sobą ryzyko spłycenia, banalizacji, zwłaszcza, gdy proste skojarzenia służą 

głównie parodii, tudzież powierzchownemu efekciarstwu maskującemu intelektualną 

bezsilność w zderzeniu   z niełatwą literaturą. 

Tymczasem za sprawą wszystkich tych bezczelnych pomysłów, odległych asocjacji, 

pozornie ryzykownych odwołań powstał spektakl znakomity, zachwycający, wybitny – 

jeden z najważniejszych w ostatnich latach w polskim teatrze. Tym spektaklem Rychcik 

ostatecznie uwolniwszy tekst Mickiewicza z więzów narodowej martyrologii, na powrót 

uczynił go częścią, wspólnej ludziom każdego miejsca i czasu opowieści o pragnieniu 

wolności, niezgodzie na zło oraz sprzeciwie wobec wszelkiego ucisku, stanowiącej 

fundament kulturowego dziedzictwa Zachodu. 

Zestawiając losy bohaterów dramatu z historią emancypacji czarnoskórych 

Amerykanów Rychcik odnajduje w Dziadach, tę samą rewolucyjną moc, która fascynowała 

Dejmka

4

. Nie przypadkiem w drugiej części spektaklu umieszcza reżyser wspaniały 

manifest wyrosłego z niezgody na zło prometejskiego humanizmu – Wielką Improwizację, 

w genialnej interpretacji Gustawa Holoubka, którego głos dobiega z pogrążonej w 

ciemności sceny.  […].

 

Zaś Gustaw/Konrad (świetny Mariusz Zaniewski) przemawia do nas ze sceny nie mniej 

poruszającymi słowami Martina Luthera Kinga o wspaniałym śnie o równości

5

. 

Wiele jest w tym spektaklu scen olśniewających. […] Przejmujący, pełen goryczy 

jest czarny blues, w którego rytm nadzy i wynędzniali filomaci, wespół z afrykańskimi 

niewolnikami, śpiewają o Zemście z Bogiem lub mimo Boga przy brzęku łańcuchów i 

kajdan. […] Tekst Mickiewicza pozostaje bez wątpienia, czego dowodzi spektakl 

Rychcika, najwspanialszym w całej polskiej literaturze, hymnem na cześć wolności. 

Zadanie 1. 

Uzasadnij, że tekst Michała Centkowskiego jest recenzją. Podaj dwie cechy gatunkowe 

tej formy wypowiedzi i zilustruj je przykładami z tekstu. 

 

Cechy gatunkowe recenzji 

Przykłady z tekstu (cytat lub omówienie) 

 

 

 

 

 

 

Zadanie 2. 

Rozstrzygnij w odniesieniu do całego tekstu Michała Centkowskiego, które ze zdań jest 

prawdziwe, a które fałszywe. Zaznacz P (prawda) lub F (fałsz). 

 

Zdanie 

Prawda/Fałsz 

1. 

Omówione  spektakle  Dziadów  Adama  Mickiewicza  są 

inscenizacjami nowoczesnymi. 

P 

F 

2. 

Według  recenzenta  reżyserowany  przez  Michała  Zadarę 

spektakl Dziadów Adama Mickiewicza jest nieudany. 

P 

F 

3. 

Wymowa  spektaklu  Rychcika  jest  sprzeczna  z    przesłaniem 

Dziadów Adama Mickiewicza. 

P 

F 

 

 

Zadanie 3. 

Objaśnij w kontekście recenzji przenośnie użyte w jej tytule. 

 

Muzeum literatury – ………………………………………………………………….. 

Amerykański sen – ……………………………………………………………………. 

 

 

 

 

Zadanie 4. 

a)  Oceń, które ze zdań pochodzących z tekstu zawiera informacje, a które jest 

opinią. Zaznacz I (informacja) lub O (opinia). 

 

Zdanie 

I / O 

1. 

Michał Zadara wskazywał na potrzebę współczesnych realizacji polskiej 

klasyki. 

I 

O 

2. 

Rychcik podjął dość ryzykowną grę. 

I 

O 

 

b)  Przekształć zdanie zawierające informację tak, by zawierało opinię. 

 

Zadanie 5. 

Wykorzystując znajomość III części Dziadów Adama Mickiewicza, odpowiedz na 

pytania. 

 

a)  Komu Adam Mickiewicz zadedykował III część Dziadów? 

b)  Na czym polega prometejski humanizm w dramacie Adama Mickiewicza? 

c)  Co jest źródłem tragizmu bohaterów wypowiadających słowa zemsta, zemsta, 

zemsta na wroga / Z Bogiem i choćby mimo Boga? 

 

Zadanie 6. 

W jaki sposób reżyser Radosław Rychcik osiągnął uniwersalizację wymowy dramatu 

Adama Mickiewicza? 

 

Zadanie 7. 

Na czym polegała „rewolucyjna moc” Dziadów Adama Mickiewicza w powojennej 

Polsce? 

 

Zadanie 8. 

Zapisz w stopniu najwyższym przymiotniki użyte w zdaniu Powstał w Teatrze 

Nowym    w Poznaniu spektakl znakomity, zachwycający, wybitny. 

 

Zadanie 9. 

Dobierz do podanych znaczeń odpowiednie rzeczowniki z 4. lub 5. akapitu. 

 

Znaczenie wyrazu 

Wyraz 

1. 

pozbawienie czegoś oryginalności, szablonowość 

 

2. 

chęć przypodobania się publiczności za wszelką cenę 

 

3. 

automatyczne skojarzenie myślowe 

 

 

 

Zadanie 10. 

Zbuduj wypowiedzenie zawierające właściwe przyporządkowanie funkcji wskazanego 

fragmentu tekstu oraz poprawnego uzasadnienia wyboru. 

 

W ostatnim akapicie wypowiedź podporządkowana jest funkcji 

A. poetyckiej, 

ponieważ 

nadawca 

tekstu 

1. wyraża swoje emocje. 

B. impresywnej, 

2. wywiera nacisk na odbiorcę. 

C. ekspresywnej, 

3. pisze o emocjach odbiorców tekstu. 

 

4. koncentruje się na przenośnym znaczeniu wypowiedzi.