Ondokuzmayis üNøversøtesø sosyal b
Yüklə 5,81 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
ONDOKUZMAYIS ÜNøVERSøTESø SOSYAL BøLøMLER ENSTøTÜSÜ EöøTøM BøLøMLERø ANABøLøM DALI ENGELLø ÖöRENCøLERøN øHMAL ve øSTøSMAR DÜZEYLERø Hazırlayan Rumeysa HOùOöLU Danıúman Yrd. Doç. Dr. Yaúar BARUT Yüksek Lisans Tezi Samsun, 2009 ONDOKUZMAYIS ÜNøVERSøTESø SOSYAL BøLøMLER ENSTøTÜSÜ EöøTøM BøLøMLERø ANABøLøM DALI ENGELLø ÖöRENCøLERøN øHMAL ve øSTøSMAR DÜZEYLERø Hazırlayan Rumeysa HOùOöLU Danıúman Yrd. Doç. Dr. Yaúar BARUT Yüksek Lisans Tezi Samsun, 2009 KABUL VE ONAY Rumeysa HOùOöLU tarafından hazırlanan “Engelli Ö÷rencilerde øhmal ve østismar” baúlıklı bu çalıúma, …./…./2009 tarihinde yapılan savunma sınavı sonucunda baúarılı bulunarak jürimiz tarafından yüksek lisans tezi olarak kabul edilmiútir. Baúkan: Prof. Dr. Kurtman ERSANLI Üye : Yrd. Doç. Dr. Koray KARABEKøROöLU Üye : Yrd. Doç. Dr. Yaúar BARUT ( Danıúman ) Yukarıdaki imzaların adı geçen ö÷retim üyelerine ait oldu÷unu onaylarım. / / i BøLDøRøM Hazırladı÷ım tezin tamamen kendi çalıúmam oldu÷unu ve her alıntıya, kullandı÷ım baúka yazarlara ait her özgün fikre kaynak gösterdi÷imi bildiririm. __ /__ /__ Rumeysa HOùOöLU ii ÖNSÖZ Aile toplumun temel birimi ve önemli bir sosyal kurumudur. Yapılan bilimsel çalıúmalarla anne-babanın çocu÷un bütün geliúim alanları ve kiúili÷i üzerinde ne denli etkili oldu÷u ortaya konulmuútur. Ailenin çeúitli görevleri arasında çocu÷un bakımı ve sosyalleútirilmesi de yer almaktadır. Ebeveynler bu görevlerini yerine getirirken bazen çocuklarının biyolojik, psikolojik ve sosyal geliúmelerini engelleyen davranıú örneklerini gösterebilmektedirler. Anne-baba-çocuk etkileúiminin, antropolojik, sosyolojik ve psikolojik bakıú açısından detaylı bir úekilde incelenmesine karúın, aile içinde engelli çocu÷a gösterilen úiddet ve ihmal davranıúları, uzun yıllar dikkatlerden kaçmıútır. Bu nedenle, engelli çocukların istismarı ve ihmali konusu üzerinde dünyada ve Türkiye’de yapılan çalıúmaların yeni baúladı÷ı görülmektedir. Bu araútırmada engelli çocukların aile içinde istismar ve ihmale maruz kalıp kalmadıkları incelenmeye çalıúılmıútır. Çocuk istismarı ve ihmalinin çeúitli disiplinlerce ele alınması zorunlulu÷u göz önüne alındı÷ı zaman, bu çalıúmanın di÷er çalıúmalara katkıda bulunaca÷ı ümit edilmektedir. iii TEùEKKÜR Araútırmanın bütün aúamalarında bana yol gösteren, yardım ve desteklerini hiçbir zaman esirgemeyen, ö÷rencisi olmaktan ve birlikte çalıúmaktan onur duydu÷um çok de÷erli hocam Yrd. Doç. Dr. Yaúar BARUT’a, Beni her zaman destekleyen ve yüreklendiren, üniversite ö÷rencili÷imde ve çalıúma ortamımda benim için ayrı bir yeri olan çok kıymetli hocam Sayın Prof. Dr. Kurtman ERSANLI’ya, SPSS Paket Programına verileri girerken ve tezimin istatistiklerinde bana rehberlik eden çok de÷erli hocam Yrd. Doç. Dr. Melek KALKAN’a, Lisans ve yüksek lisans e÷itimim boyunca benden bilgi ve tecrübelerini hiçbir zaman mahrum etmeyen tüm hocalarıma, Araútırmanın uygulamasını yaptı÷ım özel e÷itim ve rehabilitasyon merkezlerinin müdür ve ö÷retmenlerine ve özellikle anketi cevaplandırırken engel tanımayan ö÷renci kardeúlerime, Bu çalıúmamda bana her türlü maddi ve manevi deste÷i veren, hayatımda geldi÷im ve gelece÷im her aúamayı onlara borçlu oldu÷um, çok sevdi÷im ve saygı duydu÷um anneme, babama, ablama ve kardeúlerime sonsuz teúekkürlerimi sunarım. Rumeysa HOùOöLU iv ÖZ Hazırlayan: HOùOöLU, Rumeysa Tezin Adı: Engelli Ö÷rencilerin øhmal ve østismar Düzeyleri [Extent of Abuse and Neglect Among Disabled Children] Türü: Yüksek Lisans Tezi Samsun – 2009 Bu araútırmada engelli ö÷rencilerin ihmal ve istismara maruz kalma düzeylerini incelemek amaçlanmıútır. Bu amaçla Samsun ve ùanlıurfa illerinde çeúitli özel e÷itim ve rehabilitasyon merkezlerinde ö÷renim gören 74 ortopedik engelli, 95 özel ö÷renme güçlü÷ü ve 105 duygusal davranıúsal ve sosyal uyum güçlü÷ü olmak üzere toplam 274 ö÷renciye, Oral ve Akdaú tarafından (2004) geliútirilen Çocuk østismarı Tarama Anketinin, 10-11 yaú grubu için oluúturulmuú, 39 soruluk formu uygulanmıútır. Yapılan araútırma ortopedik engelli ve özel ö÷renme güçlü÷ü çeken ö÷rencilerin, duygusal davranıúsal ve sosyal uyum güçlü÷üne sahip ö÷rencilerden ve küçük yaútaki engelli ö÷rencilerin, ön ergen ve ergenlik dönemindeki engelli ö÷rencilerden daha fazla ihmal ve istismara u÷radıklarını, örnekleme giren engelli ö÷rencilerin cinsiyetlerinin ise ihmal ve istismar için anlamlı bir fark oluúturmadı÷ını ortaya koymaktadır. Anahtar Sözcükler: Çocuk østismarı, Çocuk øhmali, Engelli, Özürlülük, Bedensel Engelli, Ö÷renme Güçlü÷ü, Duygusal Davranıúsal ve Sosyal Uyum Güçlü÷ü v ABSTRACT In this study, we aimed to identify the extent of abuse and neglect among disabled students. By this purpose, 274 students attending various special education and rehabilitation centre in Samsun and ùanlıurfa were enrolled in this study. 74 physically disabled, 95 mentally retarded and 105 behavioural/emotional disordered students were inquired with a Standard 39 question of Child Abuse and Neglect Questionnaire. The questionnaire was developed by Oral and Akdaú specifically for children ages 10-11. study findings indicate that students with physical disabilities and learning difficulties were more likely abused or neglected than students with emotional/behavioural and social disorders. Young students have reported much more abuse and neglect experiences than adolescents have. Influence of gender differences in sample group was not significant. Key Words: Child Abuse, Child Neglect, Handicapped, Disability, Physically Handicapped, Difficulty øn Learning, Emotional/Behavioural Disorder. vi ø ÇøNDEKøLER Sayfa ø Ç KAPAK……………………………………………………………………….. KABUL VE ONAY…………………………………………………………….... BøLDøRøM………………………………………………………………………..i ÖNSÖZ…………………………………………………………………………...ii TEùEKKÜR……………………………………………………………………..iii ÖZ………………………………………………………………………………...iv ABSTRACT………………………………………………………………………v ø ÇøNDEKøLER………………………………………………………………….vɿ TABLOLAR LøSTESø…………………………………………………………..x KISALTMALAR………………………………………………………………..xi BÖLÜM I. GøRøù………………………………………………………...……...1 I.1. Problem Cümlesi……………………………………………………...3 I.2. Alt Problemler……………………………………………………….. 3 I.3. Denenceler……………………………………………………………4 I.4. Tanımlar………………………………………………………………4 I.5. Sayıltılar………………………………………………………………5 I.6. Sınırlılıklar……………………………………………………………6 I.7. Araútırmanın Gere÷i ve Önemi…………………………………….....6 vii Sayfa BÖLÜM II. øLGøLø YAYIN VE ARAùTIRMALAR…………………………..8 II.1. ÇOCUK øSTøSMARI VE øHMALø.………………………………………8 II.1.1.Çocu÷un Tanımı..…………………………………………………..8 II.1.2.Tarih Boyunca Çocuk...…………………………………………….9 II.1.3.Günümüzde Çocu÷un Algılanıú Biçimi...…………………………11 II.1.4.Aile ve Çocuk..……………………………………………………13 II.1.5.østismar………………...…………………………………………..15 II.1.5.1.Fiziksel østismar……...………………………………….16 II.1.5.2.Duygusal østismar……...………………………………...24 II.1.5.3.Cinsel østismar……...……………………………………28 II.1.6.Tacize U÷rayan Çocukların Psikoloji ve Davranıúları...…………..32 II.1.7.østismar Olan Davranıúı Olmayan Davranıútan Ayırmak…...…….33 II.1.8.øhmal…………………………...………………………………….33 II.1.8.1.Fiziksel øhmal………..………………………………….35 II.1.8.2.Duygusal øhmal………...………………………………..36 II.1.8.3.Cinsel øhmal………...…………………………………...37 II.1.9.Engelli Bireylerin Antik Ça÷larda østismarı…...………………….37 II.1.10.Engelli Bireylerin Bugünkü Toplumlarda østismarı…..…………38 II.1.11.Aile ve ùiddet...…………………………………………………..40 II.1.12.østismara ve øhmale U÷rayan Çocuk Grupları...…………………42 II.1.13.Çocuk østismarı ve øhmalinin Nedenleri…………...…………….42 II.1.13.1.Ailede Ruhsal Rahatsızlık…...…………………………42 II.1.13.2.Ailedeki Çocuk Sayısının Fazla Olması………..……...43 II.1.13.3.Ailenin Sosyal Yalnızlı÷ı……...……………………….44 II.1.13.4.Anne-Babanın Alkol, Uyuúturucu, ølaç Ba÷ımlısı Olması…………………………………...44 II.1.13.5.Anne-Babaların Sorumluluk ve Adalet Duygularının Yeterince Geliúmemiú Olması…………………………..44 viii Sayfa II.1.13.6. Anne-Babanın Çocuk Geliúimine ve Yetiútirmeye øliúkin Bilgilerinin Yetersiz Olması…………………………….45 II.1.13.7. Anne-Babanın E÷itim Düzeyinin Düúük Olması…...….46 II.1.13.8. Anne-Babanın Evlilik øle ølgili Problemlerinin Olması…………………………………..46 II.1.13.9. Anne-Babanın Çocukken Örselenmiú Olması…..……..47 II.1.13.10. Anne-Babanın Yaúlarının Küçük Olması……...……...47 II.1.13.11. Çocu÷un Fiziksel veya Zihinsel Engelli Olması…...…48 II.1.13.12. Çocu÷un østenmedik Bir Zamanda Do÷ması veya Gayri Meúru Olması…………………………….48 II.1.13.13. Çocuk østismarı ve øhmaline Toplumsal Ekonomik Düzeyin Etkisi……………………………..49 II.1.13.14. Çocukların Do÷um Sırası…...………………………...50 II.1.13.15. Çocukların Yaúlarının Küçük Olması…...……………51 II.1.13.16. Çocuktan Gerçek Dıúı Beklentiler…..………………..51 II.1.14. Çocuk østismar ve øhmalinin Görülme Sıklı÷ı…...………………52 II.1.15. Çocuk østismarı ve øhmalinin Çocuk Üzerindeki Etkileri...……...53 II.1.16. Çocukluktaki østismara Ba÷lı Olarak Geliúen Ruhsal Bozukluklar……………………………………………….55 II.1.17. Çocuk østismarı ve øhmalinde Ö÷retmenin Rolü…...……………56 II.1.18. Çocuk østismarı ve øhmalini Açıklamaya Yönelik Kuramlar...….56 II.1.18.1. Psikiyatrik Model………...…………………………….56 II.1.18.2. Feminist Model………...………………………………57 II.1.18.3. Sosyal Etkileúimsel Model………...…………………...58 II.1.18.4. Sosyal Ö÷renme Modeli………...……………………...58 II.1.18.5. Ba÷lanma Modeli………...…………………………….60 II.1.18.6. Sosyobiyolojik Model………...………………………..60 II.1.18.7. Biyolojik Model………...……………………………...61 II.1.19. Dünyada Kullanılan Baúlıca Önleme Programları……...………..61 II.1.20. Türkiye’de Kullanılan Baúlıca Önleme Programları……..……...63 II.2.YURTDIùINDA YAPILAN ARAùTIRMALAR…………...…………….67 II.3.TÜRKøYE’DE YAPILAN ARAùTIRMALAR…………...………………71 ix Sayfa BÖLÜM III. YÖNTEM…...….………………………………………………...77 III.1.Evren ve Örneklem…..……………………………………………….....77 III.2.Veri Toplama Araçları……………….…………………………………78 III.2.1.Çocuk østismarı Tarama Anketi….………………………………..78 III.2.1.1.Çocuk østismarı Tarama Anketinin Güvenirlik ve Geçerli÷i…………………………………….....78 III.3.øúlem Yolu……….……………………………………………………..79 III.4.Verilerin Analizi…………………..……………………………………79 BÖLÜM IV. BULGULAR……………………………………………………..80 IV.1.Denence 1….…………………………………………………………..80 IV.2.Denence 2….…………………………………………………………..81 IV.3.Denence 3….…………………………………………………………..82 BÖLÜM V. TARTIùMA VE YORUM………………………………………84 BÖLÜM VI. SONUÇ VE ÖNERøLER………………………………………..86 KAYNAKÇA………………...………………………………………………….88 EK...…..….……………………………………………………...……...………..96 Çocuk østismarı Tarama Anketi..…………………………………………...96 ÖZGEÇMøù……………………………………………………..………….…103 x TABLOLAR L øSTESø Sayfa Tablo 1 Örnekleme Giren Ö÷rencilerin Genel Da÷ılımı………………………...77 Tablo 2 Engel Türlerine Göre øhmal ve østismara U÷rama Düzeylerine øliúkin Sayısal Bilgiler…………………………………………………..80 Tablo 3 Engel Türlerine Göre øhmal ve østismara U÷rama Düzeylerine øliúkin Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları………………………….81 Tablo 4. Engel Türlerine Göre øhmal ve østismara U÷rama Düzeylerine øliúkin LSD Testi Sonuçları…………………………………………….81 Tablo 5. Yaú Gruplarına Göre øhmal ve østismara U÷rama Düzeylerine øliúkin t-testi Sonuçları……………...………………………………….82 Tablo 6. Yaú Gruplarına Göre øhmal ve østismara U÷rama Düzeylerine øliúkin Tek Yönlü Varyans Analizi Sonuçları………………………….82 xi KISALTMALAR Ç øKORED Çocu÷u østismardan Koruma ve Rehabilitasyon Derne÷i UNICEF United Nation Children’s Fund (Birleúmiú Milletler Çocuklara Yardım Fonu) SPSS Statistical Package for Social Sciences (Sosyal Bilimler øçin østatistik Paketi) 1 BÖLÜM I GøRøù “Çocuk” kavramı tarihte toplumun yapılarına, kültürlerine, inançlarına, ekonomilerine göre de÷iúen bir kavramdır. Çocuk Hakları Sözleúmesi’ne göre ise “Ulusal yasalarca daha genç bir yaúta reúit sayılma hariç, 18 yaúın altındaki her insan çocuk sayılır” (Kurtay 2004: 1). Çocuk do÷du÷u andan itibaren büyüme süreci içinde ailesiyle, özellikle anne- babası ile kurdu÷u etkileúimden çıkardı÷ı sonuçları özümseyerek kiúili÷inin ve ruhsal yapısının temellerini oluúturmaktadır. Günümüzde, kendine güvenen, ba÷ımsız davranabilen, yaratıcı, atılgan, araútırıcı, uyumlu ve kaygı yaratıcı durumları denetleyebilen kiúilere ihtiyaç oldu÷u kabul edilen bir gerçektir. Bu bireylerin sorunsuz ve üretken olabilmelerinde ana-babalara ve e÷itimcilere büyük görevler düúmektedir. Toplumların gelece÷i olan çocuk ve gençlerin her yönden sa÷lıklı yetiútirilmeleri, kiúilik geliúimleri için de çok önemlidir (Yörüko÷lu 1992: 128). Çocuk ana babaya yalnızca bakım ve beslenme açısından de÷il aynı zamanda ilgi ve sevgi bakımından da muhtaçtır. Çocuk sevgi dolu ve huzurlu bir aile ortamında kurdu÷u temellerle davranıúlarını, sosyal iliúkilerini ve topluma uyumunu düzenler. Nesillerin iyi yetiúmesi, anne ve babaların tutumlarına ba÷lıdır ve onların eseridir. Bu nedenle anne babaların çocuklarına karúı gösterdikleri tutum ve davranıúlar, çocu÷un yetiúti÷i ortam, çevresindeki di÷er yetiúkinlerin davranıúları çocu÷un sa÷lıklı bir kiúilik geliútirmesi açısından önemlidir (Özdo÷an 1997: 119). Kiúili÷in oluúumunda anne-baba tutumlarının etkisi, özellikle çocu÷a uygulanan ödül ve cezanın çocu÷un davranıúlarını úekillendirdi÷i, gerek ö÷renme kuramcılarının gerekse kiúilik kuramcılarının üzerinde önemle durdukları bir görüú olup çocu÷un kiúili÷inde, ödülün olumlu, cezanın ise olumsuz etkileri oldu÷u ileri sürülmektedir. 2 Çocuklara uygulanan fiziksel ceza, çocukta aúa÷ılık duygusunun oluúmasına neden olabilirken çocu÷un benli÷ini, kiúili÷ini olumsuz yönde etkileyebilmekte ve çocu÷un toplum dıúına itilmesine, di÷er bireylerle iletiúim kuramamasına zemin hazırlayabilmektedir. Aynı zamanda ebeveynlerin stres ve sıkıntıları sonucunda çocu÷u cezalandırmak amacıyla fiziksel istismar úekillerinden olan ısırma, çimdikleme ya da herhangi bir úeyle vurma davranıúına yönelmesi de çocu÷un kendisini yetersiz hissetmesine, kiúili÷inin bozulmasına, kaygı düzeyinin yükselmesine neden olabilmektedir. Çocu÷un ihmal ve istismarı ise, çocu÷un duygusal yaúantısını ve kiúili÷ini direkt olarak etkileyebilmekte, çocu÷un ilerideki yaúantısında sa÷lıksız bir kiúilik geliútirmesine neden olabilmektedir (Yörüko÷lu 1992: 141). Bu çocukların benlik saygısı düúük olabilmekte ve pasif ve çekingen, kendisiyle fazla ilgili, kaygılarını yenmede baúarısız, kolayca bunalıma düúebilen uyumsuz kiúiler oldukları görülebilmektedir. Bütün bunlardan da anlaúılmaktadır ki; aile içi iliúkilerde doyum sa÷layabilen çocuk uyumlu kiúilik özelli÷i göstererek, iyi iliúkiler kurup sürdürebilmekte, grup çalıúmalarına katılabilmekte, baúkalarının haklarına saygı göstermeyi, sorumluluk almayı ö÷renebilmekte, kendine özgüveni artmakta ve özsaygısı yükselmekte dolayısıyla arkadaúlık iliúkilerinde, sosyal, akademik ve mesleki yeterli÷indeki baúarısı da artabilmektedir. Araútırmalar prematüre, güç do÷an, hasta ve engelli olan çocukların istismar edilme oranlarının daha yüksek oldu÷unu göstermektedir. Bu çocukların aúırı duyarlı olmaları ayrıca titiz bir bakım gerektirmeleri akranlarına göre daha zor çocuk olmalarına neden olur. Aynı zamanda, davranıúlarını annenin beklentilerine uygun bir úekilde kontrol edememeleri nedeniyle de bu çocuklar kolayca istismar edilirler. Çocukta bir zihinsel ya da kronik rahatsızlık varsa ya da do÷uútan gelen bir engeli bulunuyorsa anne-babanın çocu÷u kabul etmeleri de güçleúmektedir. Bu ise daha 3 sonra anne-babanın çocu÷u örselemesine neden olmaktadır. Bu nedenle yapılan çalıúmalarda en çok, bir engeli olan çocukların dövüldü÷ü sonucu elde edilmiútir (Karaman 1993: 32). Sonuç olarak engelli çocukların, aileleri tarafından gördükleri ihmal ve istismar konusuna bir kez daha dikkat çekilmek istenilmiútir. I.1.Problem Cümlesi Engelli çocukların aileleri, çocuklarını ihmal ve istismar etmekte midirler? I.2.Alt Problemler Bu araútırmada ele alınan problemin incelenebilmesi için aúa÷ıdaki sorulara cevap aranmıútır. Yüklə 5,81 Kb. Dostları ilə paylaş:
|