Ozbekiston respublikasi oliy va orta mahsus talim vazirligi termiz davlat universiteti

OZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA ORTA MAHSUS TALIM VAZIRLIGI

TERMIZ DAVLAT UNIVERSITETI

“IJTIMOIY FANLAR” FAKLUTETI

“UMUMIY PISIXALOGIYA” FANIDAN
KURS ISHI

MAVZU: TAFAKKURNING RIVOJLANISH BOSQICHLARI.

Bajardi: 2-kurs 421-guruh
Talabasi: Eshmurodov Samandar
ilmiy raxbar: Xaydarova Sarvinoz

TERMIZ – 2023

MUNDARIJA

KIRISH………………………………………………………………………………3

1-BOB. 1 BOB TAFAKKURNING RIVOJLANISH BOSQICHLARINING VUJIDGA KELISHI…………………………………………..…………….…….7

1. Tafakkurning yosh davirlari bosqichida rivojlanish…………………..……7

2. Tafakkur jarayoning rivojlanish bosqichlariga ta’sir qiluvchi omillar.......14

2-BOB. TAFAKKUR JARAYONINING RIVOJLANISHIGA OID ILMIY TATQIQOT ISHLARI.…………………………………………..………….……..19

1. Tafakkurning paydo bo’lishi va uning inson hayotida tutgan o’rni………..19

2. 2.2. Tafakkur rivojlaninshining hozirgi kundagi ilmiy ma’lumotlari…………………………………………………………………35

XULOSALAR……………………………………………………………………..41
Foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati ………………………………………………44
KIRISH


Mavzuning dolzarbligi. Ta’lim jarayonidagi asosiy qiyinchiliklar o‘quv faoliyatining shakllanmaganligi bo‘lib, u yashirin psixologik qiyinchiliklarga tegishlidir. O‘quvchi bu holatni sezadi, lekin u nima uchun shunday bo‘layotganligini tushunmaydi va ifodalab bera olmaydi, shu sababli kattalarga yordam so‘rab murojaat qila olmaydi. Bunday qiyinchiliklar mavhum bo‘lib, ularning tabiati tushunarsiz dir.
Bunday holatlarda ota-onalar va o‘qituvchilar o‘quvchiga yordam ko‘rsatmasliklari achinarli holatdir, chunki ularning o‘zlari ham o‘quv faoliyati va uning tarkibiy tuzilmasining psixologik aspektlari bilan tanish emaslar. Bu nuqsonlarning yorqin belgilari – dangasalikda, qobiliyatning yo‘qligida va boshqalarda nomoyon bo‘ladi.
O‘quv faoliyatining shakllanmaganligi ayniqsa to‘rtinchi-beshinchi sinflarda, ya’ni ta’lim murakkabroq darajaga ko‘tarila boshlaganda va o‘zlashtiriladigan materialning o‘sishi bilan ko‘zga tashlana boshlaydi. O‘quvchi, bu holatda qandaydir noma’lum to‘siqqa duch kelganday bo‘ladi.
Shu sababli boshlang‘ich ta’limda o‘quvchi yangi bilimlarni o‘zlashtirishga ko‘mak beruvchi o‘ziga xos o‘quv usullariga erishishi uchun, eng zarur shart-sharoitni yaratish, ya’ni o‘quvchiga o‘qishni o‘rgatish lozim.
Bu vaqtga kelib, darsliklarda o‘quvchidan zarur umumlashtirishlarni amalga oshirishi, ya’ni ma’nosiga ko‘ra guruhlarga ajrata olish shakllangan bo‘lishi kerak. To‘rtinchi sinfga kelib, ulardan erkin foydalana bilishi lozim.
Barcha yangi-yangi talablar, yangi qoidalar, predmetlar harakatlarining yangi normalari obektlarning shu paytgacha noma’lum bo‘lgan qonuniyatlarini ochib beradi. Dunyo o‘quvchi o‘zlashtirishi kerak bo‘lgan ilmiy bilimlar va tushunchalar tizimi bilan tartiblashtirilgan. O‘quvchining tafakkuri ana shu yuqorida qayd etilganlarga hamda insonlar va buyumlar bilan o‘zaro harakat tajribasiga yo‘naltiriladi.
Masalan, oy osmonda bola harakat qilgani uchun harakatlanadi degan mulohoza bolaning hayotiy tajribasi asosida, tafakkurning vositasi sifatida so‘zlardagi ifodasidir. Predmetlardagi o‘xshashliklar va farqlar so‘zlarda, nutqda aks etadi. Uni bola bevosita kuzatish orqali aniqlaydi.
O‘quvchi ilmiy tafakkurlashni umumiy o‘rta ta’lim maktabida egallaydi, ilmiy tafakkur qilish bolani umummadaniy namunalarga, normalarga, etalonlarga, atrofdagi olam bilan bo‘ladigan munosobatlar qonuniyatlariga yo‘naltiradi. Son tushunchasi, so‘z, badiiy obraz va boshqalar, ilmiy tafakkur asosini tashkil etuvchi obyektiv dunyo xususiyatlari bilan yangi harakatlar, munosobatlar bolaning shaxsiy tajribasi jarayonida ilgari egallanmaganlarini egallashga imkon beradi.
Mavzuning dolzarbligi qator faktorlar natijasida kelib chiqqan. Birinchidan, o‘quv jarayonining intensifikatsiyasi o‘quvchilarda tafakkur faoliyatining turli tomonlarini rivojlantirish uchun vositalarni izlash vazifasini qo‘yadi. Bu vazifani yechishning samarali vositasi – o‘quv o‘yinlari hisoblanadi.
Ikkinchidan, umumiy o‘rta ta’lim maktabi tajribasini kuzatishlar, ko‘pchilik o‘qituvchilar o‘yinlar metodini o‘zlashtirgan emaslar, ular boshqa o‘qituvchilarda o‘zining ijobiy tomoni bilan nomoyon bo‘lgan o‘yinlar amaliyotidan foydalanmaydilar.
O‘yinlar metodi maktab yoshigacha bo‘lgan bolalarni ular uchun odat tusiga kirgan o‘yin faoliyatidan o‘quv faoliyatiga asta-sekinlik bilan o‘tishni amalga oshiradi, bu o‘tish jarayonini u unchalik sezilarlisiz va hech qanday qiyinchiliksiz o‘tishiga yordam beradi. Boshqa muhim jihatlar bilan birgalikda didaktik o‘yinlarni o‘tkazish metodikasini mukammallashtirishga va ta’lim jarayonida turli ko‘rinishdagi qiziqarli o‘yinli mashqlardan foydalanishga ham alohida e’tibor qaratish zarur bo‘ladi. Har bir o‘qituvchi har bir o‘yinning nima uchun mo‘ljallanganligini, uning mazmunini yaxshi tushunishi, o‘yinni har bir dars uchun mavzuni o‘zlashtirishdagi aniq vazifalarini hisobga olgan holda tashkil qilishni, metodikasini o‘ylab chiqishi zarurdir.
O‘yin faoliyatining ahamiyati haqida [12, B. 96] alohida e’tibor qaratishgan “Shuni anglash juda muhimki, mazkur o‘yin qanday didaktik masalani yechishga ko‘maklashadi, qanday ruhiy holatlarni, jarayonlarni rivojlantirishga mo‘ljallangan”. O‘yin – bu faqatgina sirt, shakldir, uning mazmuni o‘qish, nutq faoliyati ko‘rinishlarini egallash bo‘lishi lozim [9, B. 83]
O‘yinlar faoliyati [13, B.38] da bola uchun juda muhim bo‘lgan to‘rtta muhim jihatlari, funksiyalari ajratib ko‘rsatilgan: motivatsion talab doirasida rivojlantirish vositasi; bilish vositasi; aqliy harakatlarni rivojlantirish vositasi; o‘zini ixtiyoriy tutishning rivojlantirish vositasi.