M Ü hazi r ə 3 nyutonun səLƏFLƏRI

1 

 

M Ü H A Z I R Ə    3 

 

NYUTONUN SƏLƏFLƏRI 

 

         

Qaliley. Bruno Kopernik təliminə  fəlsəfi nöqteyi-nəzərdən yanaşmış, Kepler 

Kopernik sisteminin doğruluğunu astronomiya sahəsində edilən son nəticələrə görə sübut 

etmiş, Qaliley isə Kopernik sisteminin varlığını fiziki cəhətcə əsaslandırmışdır. Qalileyin 

mübarizəsi Aristotel fizikasının yerini tutan yeni fizikanın yaranması ilə eyni vaxta 

düşmüşdür. 

          

Yoxsullaşmış zadəgan ailəsində dünyaya göz açan (15 fevral 1564 Piza – 8 yanvar 

1642 Florensiya yaxınlığında Arçetri) italyan fiziki, mexaniki, astronom və filosofu olan 

Qalileo Qaliley Kopernik ideyalarının davamçısı, öz nəticələrini mülahizə və təcrübələrlə 

əsaslandıran alim olmuşdur. Onun atası dövrünün məşhur müsiqiçisi olmuş  və  oğlunun 

alim kimi formalaşmasında böyük rol oynamışdır. Onun əsas tədqiqatları cisimlərin ağırlıq 

mərkəzi, cismin sərbəst düşməsi, mail müstəvidə cismin hərəkəti, materialların 

möhkəmliyi,  ətalət qüvvəsi, cisimlərin nisbi hərəkəti kimi sahələrə aiddir. Hərəkətin 

nisbilik ideyasını ilk dəfə Qaliley irəli sürmüşdür. O, hidrostatik tərəzinin layihəsini 

vermiş, 1609-cu ildə üçqat, daha sonra isə otuz iki qat böyüdən teleskop yaratmış və onu, 

elmin nailiyyəti üçün istifadə edən ilk alim olmuşdur.  

      

Uzun sürən tədqiqatlar nəticəsində Qaliley Yupiterin dörd peykini, Ay səthindəki 

dağları, Günəşin fırlanmasını  və ondakı  ləkələri kəşf etmişdir. O, Qalaktikanın külli 

miqdarda ulduzlardan ibarət olduğunu söyləmiş, və bununla da, Aristotelin «ideal 

qübbəsini» alt-üst etmişdir. Qaliley «Ulduzlara dair xəbərlər»  əsərinə  və teleskopun 

ixtirasına görə 1611-ci ildə Roma Elmlər Akademiyasına üzv seçilmişdi. 

Qalileyin fizikada əsas və ən böyük nailiyyəti kimi nisbilik prinsipi ön plana çəkilir. 

Lakin onun elmi fizikanın yaranmasında, fiziki metodologiyanın inkişafındakı rolu da 

danılmazdır. Məhz Qaliley fizikanın inkişafında ekspetimenti və riyaziyyatı ön plana 

çəkərək, bütün hipotezloərin isbat edilmə ideyasını irıli sürmüşdür.  

      

1637-ci ildə Qaliley kor olur. 1638-ci ildə Hollandiyada onun «Elmin iki yeni 

sahəsinə aid söhbətlər və riyazi isbatlar…» kitabı çap olunur. Heliosentrik sistemin qalib 

gəlməsində Qalileyin elmi yaradıcılığının böyük rolu olmuşdur. Qaliley mexanikanın 

rüşeymini - əsasını qoymuş,  əsas kinematik anlayışların – sürət və  təcilin dəqiq tərifini 

vermiş, ətalət və hərəkətlərin toplanması qanunlarını kəşf edərək, onu praktik məsələlərə 

tətbiq etmişdir.  

       Bekon və Dekart.  XVІІ  əsrin  əvvəllərində fizikanın sürətli inkişafı üçün artıq 

zəmin yaradılmışdır. Bir çox mütəfəkkir insanlar başa düşürdülər ki, universitetlərdə 

öyrədilən fizika elmi kəşfləri lazımınca izah etmək iqtidarında deyildir. O dövrdə 

İngiltərənin dövlət xadimi və filosofu olan Frensis Bekon (1561 – 1626) praktika ilə 

nəzəriyyənin uzlaşmadığını, elmin yalnız təcrübə  və praktika üzərində inkişaf edə 

biləcəyini söyləmişdir. 

       Bekon  öz  dövrünün  alimlərini iki sinfə ayırmışdı: empiriklərə  və doqmatiklərə. 

Onun fikrincə,  empiriklər, qarışqalar kimi bütün mümkün faktları öz yuvalarına daşıyan 

alimlərdir. Doqmatiklər isə, hörümçəklər kimi yalnız özlərindən «parça toxuyurlar». 

Bekon ideyalarının məğzini təcrübə  təşkil etdiyi üçün o, elmdə qarışqa kimi işləməyi – 

2 

 

ətrafda olan faktları yığmağı və onların rasional həllini tapmağı üstün tuturdu. Bekon çox 

gözəl başa düşürdü ki, elmin inkişafı üçün o,  ya dövlət, ya da ki, hər hansı bir şəxs 

tərəfindən maliyyələşdirilməli və mütləq müəyyən bir formada elmi müəssisələr 

yaradılmalıdır. Özünün sona çatmamış fantastik «Yeni Atlantida» əsərində Bekon, belə 

müəssisəni «Solomon evi» adlandırmış  və onun rasional qurulmuşunun cəmiyyətdəki 

rolunu göstərmişdir. 

 Doğrudan da, elmin inkişafı elmi müəssisələrin və akademiyaların yaranmasına 

təkan verdi. İlk belə akademiya 1657-ci ildə Florensiyada Qalileyin tələbələri və ardıcılları 

tərəfindən yaradıldı. Florensiya akademikləri (onlar cəmi 10 nəfərdən ibarət idilər) 

birlikdə  təcrübələr qoyar və alınan nəticələri birlikdə  təhlil edərdilər.  Əldə  etdikləri 

nailiyyətləri 1667-ci ildə akademiyanın çapdan çıxmış elmi külliyyatında ətraflı şərh edən 

akademiklər, elm xadimləri arasındakı qarşılıqlı əlaqənin vacibliyini aydın dərk edirdilər. 

Elə  həmin il akademiyanı öz himayəsinə götürən Leopold Mediçi, papa və onun 

tərəfdarlarının təkidi ilə akademiyanı bağlamaq məcburiyyətində qalır. Bununla da, 

Qaliley irsini yandıran və akademiyanı bağlayan kilsə italiya elminə böyük zərbə vurmuş 

oldu. 

          Florensiya akademiyası təsis olunmamışdan çox-çox əvvəl, 1645-ci ildən başlayaraq 

Londonda təbiət elmlərini sevən insanlar qruplar - dərnəklər şəklində yığışır və bir-biri ilə 

elmi diskussiya edirdilər. Sonralar bu dərnəklər birləşərək böyük elmi müəssisənin - kral 

tərəfindən  1660-cı ilin 28 noyabr tarixində status almış London Kral Cəmiyyətinin 

yaranmasına gətirib çıxartdı. «Sözdə heç nə» devizi  altında öz fəaliyyətinə başlayan bu 

cəmiyyət, «təcrübi fəlsəfənin inkişafı üçün» yaradılmış  və indi də  İngiltərənin ali elmi 

müəssisəsi olaraq İngiltərə Elmlər Akademiyası adı ilə öz fəaliyyətini davam etdirir. 

          Analoji  dərnəklər həmin dövrün 40-cı illərində Parisdə  də  fəaliyyət göstərirdi. 

Londonda olduğu kimi, Parisdə də bu dərnəklər, kral XІV Lüdviqin  naziri olan Kolberin 

irəli sürdüyü təklif nəticəsində 1666-cı ildə  təsis edilmiş Paris Elmlər Akademiyası adı 

altında birləşdilər. 

           Bundan  sonra  digər ölkələrdə  də akademiyalar yaranmağa başlandı. Avropaya 

səyahəti nəticəsində o dövrdə London Kral Cəmiyyətinin prezidenti işləmiş Nyutonla və 

həmin cəmiyyətin işi ilə yaxından tanış olan І Pyotr imperator keçdikdən sonra Paris 

səyahətində Paris Elmlər Akademiyasının fəaliyyəti ilə də tanış olur və Rusiyada belə bir 

elmi müəssisənin yaranmasının vacibliyini başa düşür. Avropa alimləri ilə uzun 

danışıqlardan sonra 1724-cü il yanvar ayının 28-də verdiyi əmrə əsasən Peterburq Elmlər 

Akademiyası  təsis edilir. Lakin akademiya öz fəaliyyətinə yalnız  І Pyotrun ölümündən 

sonra - 1725-ci ildə başlayır. 

          Elmin  inkişafı elmi informasiyanın inkişafına da təkan vermiş olur. Qaliley 

dövründa yaşayıb-yaratmış, akustika sahəsində elmi kəşflər etmiş rahib Mersen (1588 – 

1648), mövcud olan bütün elmi müəssisələrlə yazışmalar nəticəsində alimlər arasında 

qarşılıqlı elmi informasiyanı təşkil edənlərdən biri olmuş və bu fəaliyyətinə görə «jurnal - 

adam» adlandırılmışdır. Onun ölümündən sonra bu fəaliyyət pozulmuş və alimlər arasında 

mövcud olan qarşılıqlı elmi informasiya mübadiləsi qırılmışdır. 1665-ci ildə London Kral 

Cəmiyyətinin (Philosophical Trans-actions), onun arıdnca Paris Elmlər Akademiyasının 

elmi  əsərlər toplusu, daha sonra isə, 1682-ci ildə Leypsiqdə «Acta Eruditorum» elmi 

3 

 

jurnalı çapdan çıxdıqdan sonra alimlər arasında elmi mübadilə yeni bir formada inkişaf 

etməyə başlamışdır.  

         Bildiyimiz kimi, alimlər arasında elmi dövri nəşrlər vasitəsilə mövcud olan mübadilə 

forması öz aktuallığını indi də qoruyub saxlayır və fikrimizcə bu üsul heç bir zaman öz 

aktuallığını itirməyəcək.  

        Bu deyilənlərdən aydın olur ki, Bekonun ideyaları get-gedə reallaşmağa başlamış və 

onun irəli sürdüyü elmi təşkilatlar artıq reallaşmışdır. Ona görə XVІІ  əsrdən başlayaraq 

elmdə baş verən dəyişiklikləri böyük inqilabi çevrlişlər dövrü də adlandırmaq olar.  

         Elmdə metodların inkişafına nəzər salsaq görərük ki, Bekon tərəfindən elmə 

gətirilmiş induktiv

1

 metodlarla yanaşı, müasir elmdə deduktiv

2

 metodlar da üstünlük təşkil 

edir. Deduktiv metodların elmə  gətirilməsində fransız filosofu Rene Dekartın (1596 – 

1650) böyük rolu olmuşdur. Onun 1637-ci ildə çapdan çıxmış «Metodlar haqqında 

fikirlər» əsəri buna əyani sübutdur.  

       Bekonu  induktiv  metodların, Dekartı isə deduktiv metodların banisi adlandırmaq 

kobud bir səhvə yol vermək kimi qiymətləndirilə bilər. Deduktivliyi inkar etməyən Bekon, 

elmin inkişafında aparıcı rol kimi təcrübəni və induksiyanı xüsusi qiymətləndirirdi. 

İnduktivliyi inkar etməyən Dekart isə, məntiqi analizə və düzgün nəticəyə daha çox önəm 

verirdi.   

          Dekart metodunda riyaziyyat əsas rol oynamaqla yanaşı ön plana çəkilirdi. Onun 

fikrincə riyaziyyatdan istifadə etməklə  təbiətin öyrənilməsində böyük nailiyyətlər  əldə 

etmək olar. Dekart, öz elmi nailiyyətlərində riyaziyyata üstünlük verən Qalileyi çox 

yüksək qiymətləndirirdi.  

Nyutonun sələflərindən biri də Xristian Hüygens olmuşdu. O, 14 aprel 1629-cu ildə 

hollandiyada zadəgan ailəsində dünyaya gəlmişdir.  İlk riyazi və mexaniki biliklərini öz 

dövrünün savadlı şəxslərindən biri olan atasından almışdır. Leyden universitetində hüquq 

elmini öyrənən Hüygens riyaziyyatla, astronomiya ilə  və praktik optika ilə  məşğul 

olmuşdu. O, optik şüşələri və baxış borularının obyektivlərini təkmilləşdirmiş, bu borular 

vasitəsilə Saturnun Titan peykini kəşf etmiş, onun fırlanma periodunu tapmışdır. Bundan 

başqa, Hüygens Orion bürcündəki dumanlığın təsvirini, Mars və Yupiterin səthlərindəki 

zolaqlar haqqında məlumat vermişdir.  

       Hüygensin ən böyük kəşfi kəfkirli – rəqqaslı saatı ixtira etməsi ilə bağlıdır. Bununla 

o, fiziki rəqqasın rəqs mərkəzinin tapılması haqqında məsələnin həllini vermişdir. 

       1663-cü  ildə Hüygens London Kral cəmiyyətinə, 1666-cı ildə Paris EA-na üzv 

seçilir. 1681-ci ilə kimi Parisdə yaşayan Hüygens Römeri yaxşı tanımaqla yanaşı, ona işıq 

sürətinin hesablanmasında və digər müşahidələrində fəal kömək etmişdi. Məhz buna görə 

də Römerin aldığı nəticələri ilk söyləyən də Hüygens olmuşdur. 

       Vətəninə qayıdan Hüygens 1695-ci il iyun ayının 8-də vəfat edir. 

 

NYUTON ƏSRİ VƏ MEXANİKA  

 

       Nyuton.  Təbiətşünaslıqdakı  təcrübələrin nəticələri böyük ingilis alimi İsaak 

Nyutonun işlərində tamamlanmışdır. Tarixə ingilis fiziki, riyaziyyatçısı, mexanika və 

                                                 

1

 

İnduktiv, xüsusi mülahizələrdən ümumi nəticə çıxarmaq mənasını verir. 

2

 Deduktiv, düşünmə prosesində ümumidən xüsusiyə doğru getmə deməkdir. 

4 

 

astronomiyanın nəzəri əsaslarının yaradıcısı kimi daxil olan İsaak Nyuton 4 yanvar 1643-

cü ildə Linkoln qraflığının Vulstorp kəndində anadan olmuş, ilk təhsilini Qrantemdə almış, 

sonra Kembric universitetini qurtarmış, 1664-cü ildə bakalavr, 1665-ci ildə isə magistr 

dərəcəsi almışdır. 1669-cu ildə Barrounun dəvəti ilə Nyuton Kembric universitetinin 

professoru olur. Nyutonun ilk işləri optikaya aid olmuşdur. O, işığın dispersiyasını, 

difraksiyasını  və interferensiyasını  kəşf etmiş, linzanı  ağ  işıqla işıqlandırdıqda 

interferensiya halqalarını (indi ona Nyuton halqaları deyirlər) müşahidə etmiş, işıq 

dalğasının uzunluğunu hesablamış, işığın korpuskulyar nəzəriyyəsini vermiş, və bununla 

da, elmi spektroskopiyanın əsasını qoymuşdur. 

     

Hələ 1665-ci ildə prizma rənglərini tədqiq edən Nyuton, linzalarda xromatik 

aberrasiyanın qarşısı alınmaz bir hadisə olduğunu söyləmişdir. O, 1668-ci ildə teleskopda 

linzaları sferik güzgülərlə  əvəz edərək reflektorun – güzgülü teleskopun ilk miniatür 

modelini, 1671-ci ildə isə bu modeli təkmilləşdirərək ikinci reflektoru düzəltmişdi. Nyuton 

bu işlərinə görə 1672-ci ildə London Kral Cəmiyyətinə üzv seçilmişdi. 

       Həmin dövrdə London Kral Cəmiyyətinin rəsmi eksperti olan Robert Huk (1635 – 

1703) ilə Nyuton arasında polemika yaranır. 1672-ci ildə Huk tərəfindən Cəmiyyətə 

təqdim olunan məruzədə  və «Mikroqrafiya» kitabında o, Nyutonun fikirləri ilə 

razılaşmayaraq işığın dalğa təbiətli və işıq dalğalarının köndələn olduğunu söyləyir. Huk 

ilə onun arasında gedən mübahisədən cana dolmuş Nyuton, optikaya aid öz nəticələrini 

yalnız Hukun ölümündən sonra, 1704-cü ildə «Optika» kitabında vermişdir. 

       Ümumiyyətlə, Nyutonun bütün kəşfləri müasirləri arasında mübahisəyə  səbəb 

olduğu üçün o, öz nəticələrini həmişə çox həvəssiz çap edirdi. 

       1687-ci  ildə  işıq üzü görən  «Natural fəlsəfənin riyazi əsasları»  əsərində Nyuton 

Qalileyin, Keplerin, Dekartın aldığı nəticələri ümumiləşdirmiş, Yer və göy mexanikasının 

vahid sistemini yaratmış, və bununla da, klassik fizikanın  əsasını qoymuşdur. Nyuton  

mexanikanın 3 qanununu vermiş, mərkəzi qüvvələrin təsiri ilə cisimlərin hərəkətini 

tədqiq etmişdir. O, təbiətin riyazi cəhətdən tədqiqi üçün prinsipcə yeni üsul yaratmış, fiziki 

axtarışlarda riyaziyyat onun əsas vasitəsi olmuşdur.  

 Nyutonun 

digər nailiyyətləri ondan ibarət idi ki, o Günəş sistemi planetlərinin və 

yerdəki cisimlərin hərəkətinin səbəbini göstərməklə yanaşı, elmə kütlə, sıxlıq, hərəkət 

miqdarı, ekvivalent, impuls və qüvvə kimi anlayışları daxil etmişdir. 

 

Gəlin Nyutonun mexanikaya aid fundamental qanunlarını yadımıza salaq: 

1.

 

İstənilən cisim, ona xarici qüvvə  təsir etməzsə, öz sükunət, və ya 

bərabərsürətli düzxətli hərəkət halını sqaxlayır. 

2.

 

Cismin təcili qüvvə ilə düz, kütlə ilə  tərs mütənasib olub, qüvvənin təsir 

istiqamətində yönəlir. 

3.

 

Təsir əks təsirə bərabər olub, onun əksinə yönəlir, yəni iki cismin qarşılıqlı 

təsiri bərabər olub, əks tərəfə yönəlir.  

Nyutonun 1-ci qanunundan aşağıdakılar alınır: 

a)

 

Sükunət və bərabərsürətli düzxətli hərəkət eyni mexaniki haldır; 

b)

 

Sükunət və bərabərsürətli düzxətli hərəkət hallarını yalnız qüvvə dəyişə bilər; 

5 

 

c)

 

Qüvvə heç də Aristotelin fikirləşdiyi kimi, cismə sürət verən amil deyil. O 

cismin sürətini dəyişən, yəni ona təcil verən səbəbdir

3

  

Nyutonun 2-ci qanunundan ……… 

Nyutonun 3-cü qanunundan alınır ki, təbiətdə real qüvvələr tək deyil, cüt meydana 

gəlir. Bu o deməkdir ki, hər hansı bir cismə müəyyən qüvvə ilə təsir etdikdə ikinci cisim 

də, öz növbəsində, həmin cismə qiymətcə  bərabər, lakim istiqamətcə  əks qüvvə ilə  təsir 

edəcək. 

       Nyutonun  elmi  nailiyyətləri ömrünün sonunda dəyərincə qiymətləndirilmişdir. O, 

1699-cu ildə Paris EA-na üzv seçilmiş, 1703-cü ildən 1727-ci ilə kimi London Kral 

Cəmiyyətinin prezidenti olmuşdur. A.Eynşteyn də Nyitonun nailiyyətlərini yüksək 

qiymətləndirərək demişdi:”Beləliklə, Nyuton təbiət qanunlarının təməlini elə qoyur ki, bu 

təməl bütün hadisələri başa düşməyə imkan verir”. 

 

Nyuton metodologiyası. Dünyanın Nyuton sistemi. Fəza və zaman. 

 

Nyuton metodologiyası “Fizikada düzgün nəticə  çıxarmaq qaydaları” məqaləsində 

öz əksini tapıb: 

Qayda 1: “Təbiətdən, hər hansı bir faktı izah etməyə qadir olan səbəbdən, daha 

artığını tələb etmək olmaz”. 

Qayda 2: “Ona görə də təbiət hadisəsini ona uyğun şəkildə vermək lazımdır”. 

Qayda 3: “Cisimlərin o xassələri ki, nə azaldıla, nə də artırıla bilər və onlar tədqiqat 

aparılacağı mümkün olan hər bir cisimdə özünü biruzə verirsə, bu xassələri bütün 

cisimlərə şamil etmək olar”. 

  

Qayda 4: “Təcrübi fizikada baş verən hadisələrdən ümumi induksiya vasitəsilə 

alınan nəticələr, ziddiyyətli olsa belə, ya düzgün nəticə kimi, ya da bu nəticəni 

doğruldacaq hadisəni alana kimi müəyyən yaxınlaşma ilə qəbul edilməlidir. 

 Qravitasiya 

nəzəriyyəsi, bildiyimiz kimi, ümumdünya cazibə qanununu kəşf edən 

Nyuton tərəfindən yaradılmışdır. Məhz bu kəşfdən sonar kainatın bir tam kimi quruluş 

probleminin elmi cəhətcə  həlli mümkün olmuşdur; bütün dünyaya, bütün kainata 

ümumdünya cazibə qanununa tabe olan bir fiziki obyekt kimi, fəzada paylanmış böyük 

kütləli maddə kimi baxmaq mümkün olmuşdur. 

 Kainat 

haqqında  əsrlər boyu əksər alimlərin cavablandırmağa cəhd göstərdikləri 

sualları 2 bloka ayırmaq olar: 

1.

 

Zamandan asılı olaraq kainatda təkamül necə baş vermiş  və necə  dəyişmişdir? 

Dünya gələcəkdə də mövcud olacaqmı? Bəs qədimdə o, mövcud idimi? 

2.

 

Fəzada kainat necə yaranmışdır? Onun sərhəddi və mərkəzi varmı? 

Gördüyümüz kimi, 1-ci blok suallar zamanla, 2-ci blok suallar isə  fəza ilə bağlıdır. 

Qravitasiya nəzəriyyəsi bu sualları konkretləşdirdi: 

-

 

Tərkib hissələri bir-biri ilə qravitasiya vasitəsilə qarşılıqlı  təsirdə olan kainatda nə 

baş verir? 

-

 

Qravitasiya nəzəriyyəsi ilə kainatın fəza quruluşu haqqında nəticə  çıxarmaq 

mümkündürmü? 

                                                 

3

 

Mütəfəkkir alim olan Aristotel deyirdi:”Hərəkət edən cisim yalnız onu itələyən qüvvənin təsiri 

kəsildikdən sonra dayanır”. 

6 

 

Bu suallara cavab verən Nyuton tarixə “dünyanın Nyuton sistemi” kimi düşmüş öz elmi 

sistemini yaratmışdı. Bu sistem 2 əsr – 2 yüzillik boyu alimləri özünə cəlb etmiş və bir çox 

insanların formalaşmasında böyük rol oynamışdır. Bəs dünyanın Nyuton sisteminin əsas 

cəhətləri nədir? 

1.

 

Dünyanın Nyuton sisteminin məğzi ondan ibarətdir ki, burada təbiət qanunlarına 

görə qurulan və inkişaf edən materiya tam kimi qəbul olunur. 

2.

 

Dünyanın Nyuton sistemində dünyanın fiziki xəritəsi mütləqlik kateqoriyaları 

(mütləq fəza və mütləq zaman) ilə çəkilmişdir. 

Nyutona görə “mütləq fəza nə zamandan, nə  də onun yarandığı materiyadan asılı 

olmadan mövcuddur. Fəzanı onda səssiz baş verən səhnə kimi qəbul etmək olar. Zaman bu 

halda heç nədən asılı olmadan, müəyyən ritmlə keçir”.  

XX  əsrdə Nyutonun bu baxışları tamamilə alt-üst olundu. Bildiyimiz kimi, müasir 

fiziki nəzəriyyəyə görə fəza, zaman və materiya arasında çox möhkəm bağlılıq vardır. 

3.

 

Kainatın sonlu və sonsuz olması haqqında suallara Nyuton özünün 1692-ci ildə 

yazdığı  məktubunda belə cavab verir: “Əgər materiya sonsuz fəzada bərabər 

paylanıbsa, onda o, bir tam kimi heç vaxt birləşə bilməzdi, lakin onun ayrı-ayrı 

hissələri öz aralarında birləşərək müxtəlif ölçü və formalı və bir-birindən müəyyən 

məsafədə yerləşən hissələr əmələ gətirə bilərlər”.  

Başqa sözlə desək, yalnız sonsuz kainatda çoxlu sayda müxtəlif qravitasiya mərkəzləri 

(ulduzlar) yaşaya bilər ( və ya yaşayır). Ancaq bu halda paylanmış materiya “sonsuz 

sayda böyük kütlələr” – ulduzlar əmələ gətirə bilər ( və ya gətirmişdir). 

4.

 

Nyuton kainatı əbədi və dəyişməz (elmi dildə desək – stasionar) qəbul edirdi. 

 

 

Mühazirə 3-ə aid imtahan sualları 

1.

 

Nyutonun sələfləri 

2.

 

Qalileo Qalileyin elmi fəaliyyəti və fizika elminə tövhəsi 

3.

 

Elmdə yeni yanaşma prinsipləri. Bekon və Dekart 

4.

 

16-cı və 17-ci əsrlərdə ilk elmi müəssisələrin və akademiyaların yaranması 

5.

 

Elmin inkişafında qarşılıqlı yazışmaların, elmi dövri nəşrlərin və «jurnal - adam» 

adlandırılan Mersenin rolu 

6.

 

Deduktiv metodların elmə gətirilməsində Rene Dekartın nailiyyətləri 

7.

 

Bekon induktiv metodların banisi kimi 

8.

 

Xristian Hüygensin kəşfləri 

9.

 

Nyuton və mexanika qanunları 

10.

 

Nyuton metodologiyası 

11.

 

Dünyanın Nyuton sistemi 

12.

 

Nyuton mexanikasında fəza və zaman anlayışları