Pedagogika g'oyalari tarixi: Pedagogika g'oyalari, ta'limning o'zgaruvchan rivojlanishi tarixini ifodalovchi maqoladagi ilmiy asarlar va ilmiy tashkilotlar tarixi o'rganiladi

O`ZBEKISTON RESPUBLIKASI AXBOROT TEXNOLOGIYALARI VA KOMMUNIKATSIYALARINI RIVOJLANTIRISH VAZIRLIGI


MUHAMMAD AL-XORAZMIY NOMIDAGI
TOSHKENT AXBOROT TEXNOLOGIYALARI
UNIVERSITETI SAMARQAND FILIALI

"Kompyuter injiniring" fakulteti

“ Pedagogika va Psixologiya” fanidan

MUSTAQIL ISH -1
Mavzu: Pedagogik g‘oyalarning tarixi va mustaqillik davridagi yangliklar ta'lim nazariyasi

Bajardi:Zarpullayev U

Qabul qildi:Musinov S

SAMARQAND – 2023
Mavzu: Pedagogik g‘oyalarning tarixi va mustaqillik davridagi yangliklar ta'lim nazariyasi
Pedagogika G'oyalari Tarixi va Mustaqillik Davridagi Yangiliklar Ta'lim Nazariyasi
Pedagogika g'oyalari tarixi: Pedagogika g'oyalari, ta'limning o'zgaruvchan rivojlanishi tarixini ifodalovchi maqoladagi ilmiy asarlar va ilmiy tashkilotlar tarixi o'rganiladi. Bu qism mustaqillik oldida pedagogik muhitni shakllantirishning o'zgarishlarini ta'riflashni o'z ichiga oladi.
Tarixiy pedagogika metodikasi va pedagogika texnologiyalari: Tarixiy pedagogika metodikasi, o'zgarishsiz ta'limning amaliyotiga oid pedagogik usullar va texnologiyalar haqida ma'lumotlarni taqdim etadi. Bu yozuv o'qitish jarayonining rivojlanishi va tarixiy o'quv-uslubiy vositalarning o'zgarishi haqida ma'lumotlarni o'z ichiga oladi.
O'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi, o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi olish maqsadida har kim umumiy o'rta ta’lim asosida akademik litsey yoki kasb-hunar kollejida o'qishning yo'nalishini ixtiyoriy ravishda tanlash huquqiga ega. Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari egallangan kasb-hunar bo'yicha ishlash huquqini beradigan hamda bunday ish yoki ta’limni navbatdagi bosqichda davom ettirish uchun asos bo'ladigan o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi beradi. Akademik litsey o'quvchilarning intellektual qobiliyatlarini jadal o'stirishni, ulaming chuqur, tabaqalashtirilgan va kasb-hunarga yo'naltirilgan bilim olishlarini ta’minlaydigan uch yillik o'rta maxsus o'quv yurtidir. Akademik litseylarda o'quvchilar o'zlari tanlab olgan ta’lim yo'nalishi bo'yicha bilim saviyalarini oshirish hamda fanni chuqur o'rganishga qaratilgan maxsus imkoniyatga ega bo'ladilar. Bu ko'nikmalami, o‘qishni muayyan oliy ta’lim muassasalarida davom ettirish yoki mehnat faoliyatida ro‘yobga chiqarishlari mumkin. Kasb-hunar kolleji o‘quvchilarning kasb-hunarga moyilligi, mahorat va malakasini chuqur rivojlantirishni, tanlagan kasblar bo'yicha bir yoki bir necha ixtisos olishni ta’minlaydigan uch yillik o'rta maxsus kasbhunar o'quv yurtidir. Akademik litsey lar va kasb-hunar kollejlarida ta’lim olish o'quvchilarga o'z bilimlarini chuqurlashtirish va tanlagan ixtisosliklariga ega bo'lishni ta’minlaydi. Akademik litseylar va kasb-hunar kollejlari bitiruvchilariga davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi diplomlar beriladi. Bu diplomlar ta’limning keyigi bosqichlarida o'qishni davom ettirish yoki egallagan ixtisosligi bo'yicha mehnat faoliyati bilan shug'ullanish huquqini beradi. (O'zbekiston Respublikasi «Ta’lim to'g'risida»gi Qonunning 13-moddasi). Oliy ta’lim. Oliy ta’lim yuqori malakali mutaxassislar tayyorlashni ta’minlaydi. Oliy ma’lumotli mutaxassislar tayyorlash oliy o'quv yurtlarida (universitetlar, akademiyalar, institutlar va oliy maktabning boshqa ta’lim muassasalarida) o'rta maxsus, kasb-hunar ta’limi asosida amalga oshiriladi. Oliy ta’lim ikki bosqichga: davlat tomonidan tasdiqlangan namunadagi oliy ma’lumot to'g'risidagi hujjatlar bilan dalillanuvchi bakalavriat va magistraturaga ega. Bakalavriat oliy ta’lim yo'nalishlaridan biri bo'yicha puxta bilim beradigan, o'qish muddati kamida to'rt yil bo'lgan tayanch oliy ta’limdir. Magistratura aniq mutaxassislik bo'yicha bakalavriat negizida kamida ikki yil davom etadigan oliy ta’limdir. Fuqarolar ikkinchi va undan keyingi oliy ma’lumotni shartnoma asosida olishga haqlidirlar. (O'zbekiston Respublikasi «Ta’lim to'g'risida»gi Qonunning 14-moddasi). Oliy o‘quv yurtidan keyingi ta’lim. Oliy o'quv yurtidan keyingi ta’lim jamiyatning yuqori malakali ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlarga bo'lgan ehtiyojlarini ta’minlashga qaratilgandir. Oliy o'quv yurtidan keyingi ta’lim oliy o'quv yurtlari va ilmiy-tadqiqot muassasalarida (aspirantura, adyunktura, doktorantura, muslaqil tadqiqotchilik) olinishi mumkin. 42 Ilmiy va ilmiy-pedagogik kadrlami tayyorlash, ilmiy darajalar va unvonlar berish tartibi qonun hujjallarida belgilanadi. ( 0 ‘zbekiston Respublikasi «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonunning 15-moddasi). Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash kasb bilimlari va ko‘nikmalarini chuqurlashtirish hamda yangilashni ta’minlaydi. Kadrlar malakasini oshirish va ularni qayta tayyorlash tartibi 0 ‘zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi tomonidan belgilanadi. ( 0 ‘zbekiston Respublikasi «Ta’lim to‘g‘risida»gi Qonunning 16-moddasi). Maktabdan tashqari ta’lim. Bolalar va o‘smirlaming yakka tartibdagi ehtiyojlarini qondirish, ulaming bo‘sh vaqti va dam olishini tashkil etish uchun davlat organlari, jamoat birlashmalari, shuningdek boshqa yuridik va jismoniy shaxslar madaniy-estetik, ilmiy, texnikaviy. sport va boshqa yo‘nalishlarda maktabdan tashqari ta’lim muassasalarini tashkil etishlari mumkin. 0 ‘ZBEKIST0NDA XALQ TA’LIMI TASHKILOTLARINING TURLARI O'zbekiston Respublikasi «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonuni (1997-y., 29- avgust)ning «Ta’lim turlari» xususidagi 10-moddasida shunday deyiladi: «O'zbekiston Respublikasida ta’lim quyidagi turlarda amalga oshiriladi: - maktabgacha ta’lim; - umumiy o'rta ta’lim; - o 'r ta maxsus, kasb-hunar ta’limi; -o liy ta’lim; -o liy o'quv yurtlaridan keyingi ta’lim; - kadrlar malakasini oshirish va qayta tayyorlash; - maktabdan tashqari ta’ lim». Maktabgacha tarbiya. Xalq ta’limi tizimida birinchi bosqich - maktabgacha tarbiya. IJning asosiy vazifasi bolalami sog'lom va yetuk qilib tarbiyalash, ularni maktabga ham pedagogik, ham psixologik tayyorlashdan, ulaming shaxsiy qobiliyatlarini rivojlantirishdan iborat. Bu ta’lim 6-7 yoshgacha oilada, bolalar bog'chasida va mulk shaklidan qat’iy nazar boshqa ta’lim muassasalarida olib boriladi. 43 Boshlang'ich ta’lim (I—IV sinflar). Umummaktab ta’limida boshlang'ich maktabning ahamiyati muhimdir. Chunki boshlang'ich maktab umumiy o'rta ta’lim olish uchun zarur bo'lgan bilim, o'quv ko'nikmalari bilan qurollantiradi. Boshlang'ich maktablar alohida maktab turi sifatida, ayniqsa qishloq joylarida ko'p tarqalgan. Umumiy o‘rta ta’lim (V-IX sinflar). Umumiy o'rta ta’lim o'rta ma’lumot olishni ta’minlaydi, zamonaviy bilimlar beradi. Bolalaming fikrlash qobiliyatini o'stirib, olgan nazariy bilimlarini amalda qo'llashga o'rgatadi. Bu esa, o'z navbatida, kasb tanlashga yo'naltiradi, biror-bir kasbni egallash imkoniyatini beradi. Xalq xo'jaligining turli sohalarida mehnat qilayotgan va umumiy o'rta ma’lumotga ega bo'lmagan yigit va qizlar uchun kechki (navbatli) maktablar va kattalar uchun ta’lim markazlari tashkil etilgan. Kasb-hunar kollejlari ta’limi. O'zbekiston Respublikasida kasbhunar ta’limining asosiy maqsadi yoshlami mehnat va kasb-kor ko'nikmalariga o'rgatish, ishchi xodimlar tayyorlash, ulaming malakasini oshirish va qayta tayyorgarlikdan o'tkazishdir. Hunartexnika ta’limi, malakali ishchilar tayyorlash respublikaning kasb-hunar kollejlari ta’limi o'quv yurtlari, o'quv-ishlab chiqarish, o'quv-kurs korxonalari, markazlari va boshqa ishlab chiqarish bilan bog'liq bo'lgan o'quv muassasalarida amalga oshiriladi. O'zbekistonda xalq xo'jaligi uchun malakali mutaxassislar tayyorlab berishda hunar-texnika bilim yurtlari katta ahamiyatga ega. Respublikada bunday o'quv muassasalarining bir necha turlari mavjud. Oliy ta’lim. Xalq ta’limi tizimida muhim o'rin egallab, ijtimoiy va ilmiy taraqqiyotni belgilab beradi. Xalq xo'jaligi va madaniyatning turli sohalarini yetuk oliy ma’lumotli mutaxassislar bilan ta’minlaydi. Respublikada oliy ta’lim o'z ichiga universitetlami, pedagogika, qishloq xo'jaligi, tibbiyot, iqtisod, yuridik, politexnika va boshqa institutlami qamrab oladi. I Iniversitetlar yetakchi bilim yurtlaridan bo'lib, ular tabiiy-matematik va ijtimoiy sohalar uchun yetuk mutaxassis kadrlar tayyorlaydi. Respublikami/ning ko'pgina viloyatlaridagi pedagogika institutlarining universitetlarga nylantirilishi ham hukumatimizning yetuk o'qituvchi kadrlar tayyorlash borasidagi g'amxo'rligidan dalolatdir. 0 ‘quv yurtlaridan keyingi ta’lim. Institut, universitetlar uchun yuqori darajali ilmiy kadrlar tayyorlashni nazarda tutadi. Bu aspirantura, doktorantura orqali amalga oshiriladi. Aspiranturaga oliy ma’lumotli, ilmiy-tadqiqot ishlariga moyil shaxslar imtihon topshirib, tanlov asosida qabul qilinadi. 44 Dissertatsiya himoyasidan keyin bunday shaxslarga fan nomzodi ilmiy darajasi beriladi. 0 ‘z sohasida chuqur izlanishlar olib borgan, monografiyalar yozgan va doktorlik dissertatsiyasini himoya qilgan shaxslarga fan doktori ilmiy darajasi beriladi. Institut pedagogik faoliyati bilan shug‘ullangan va ilmiy tadqiqot olib borayotganlarga dotsent va professorlik unvoni beriladi. Maktabdan tashqari ta’lim-tarbiya. 0 ‘zbekiston Respublikasi «Ta’lim to‘g‘risida»gi qonunning 10-moddasiga asoslangan bolalar va o‘smirlaming ehtiyojlarini, xohish-istaklarini to‘laroq ro‘yobga chiqarish, ulaming bo‘sh vaqtlarini mazmunli tashkil etish maqsadida davlat muassasalari, turli mulk shakllariga ega bo‘lgan korxonalar, jamoat tashkilotlari ilmiy-badiiy, ilmiy-tabiiy, texnik, sport va boshqa yo‘nalishdagi maktabdan tashqari ta’lim muassasalarini tashkil etishlari mumkin. 0 ‘zbekistonda bunday maktabdan tashqari tarbiya muassasalari faoliyati davlat tomonidan qo‘llab-quvvatlanadi, xalq ta'limi bo'limlari tomonidan ular ishi nazorat qilinadi. Maktabdan tashqari muassasalaming asosiy vazifasi maktab bilan hamkorlikda maktab yoshidagi bolalaming bo‘sh vaqtini mazmunli tashkil etish, ularning mayl va xohishlariga qarab turli to'garak ishlariga jalb etishdan, qobiliyatini rivojlantirish va olgan nazariy bilimlarini amalda qo‘llashga o‘rgatishdan iborat. Maktabdan tashqari muassasalaming butun yil davomida har xil tadbirlar: predmetlar bo‘yicha olimpiadalar, spartakiadalar,o‘lkani o'rganish uchun yurishlar, arxeologik va etnografik sayohatlar uyushtirishi - bu yoshlaming o'z Vatani tarixini, madaniyatini chuqur o‘rganishiga ta’sir ctibgina qolmay, maktabda olgan bilimlarini chuqurlashtirishga, iqtidorli yoshlar bilan ishlashga imkon beradi. Hozir O'zbekiston hududida faoliyat ko'rsatib turgan maktabdan tashqari muassasalar quyidagilar: - o‘quvchilar saroylari va uylari; - yosh t exniklar stansiyalari; - yosh tabiatshunoslar stansiyasi; - yosh turistlar stansiyasi va bazalari. Bunday maktabdan tashqari ta’lim muassasalari respublikamizda olti yuzdan ortiqroq bo‘lib, ular tarkibiga 265 o'quvchilar saroylari va uylari, 133 yosh texniklar markazi va stansiyalari, 40 ta yosh sayohatchilar va o'lkashunoslar stansiyalari va boshqalar kiradi. Bu muassasalar tomonidan tashkil etilayotgan tadbirlarda har yili 5 ming nafardan ortiq bolalar ishtirok etadilar.
MAKTABGACHA TA’LIM Maktabgacha ta’lim bolaning sog'lom, har tomonlama kamol topib shak’lanishini ta’minlaydi, unda o'qishga intilish hissini uyg'otadi, uni muntazam ta’lim olishga tayyorlaydi. Maktabgacha ta’lim bola olti-yetti yosnga yetgunicha davlat va nodavlat maktabgacha tarbiya bolalar muassasalarida hamda oilalarda amalga oshiriladi. Maktabgacha ta’lim maqsadi va vazifalarini ro'yobga chiqarishda mahallalar, jamoat va xayriya tashkilotlari, xalqaro fondlar faol ishtirok etadi. Maktabgacha tarbiyani rivojlantirish uchun quyidagilami amalga oshirish lozim bo'ladi: - malakali tarbiyachi va pedagog kadrlami ustuvor ravishda tayyorlash; - maktabgacha ta’limning samarali psixologik-pedagogik uslublarini i/.lash va joriy etish; - bolalami oilada tarbiyalashni tashkiliy, psixologik, pedagogik va uslubiy jihatdan ta’minlash; - zamonaviy o'quv-uslubiy qo'llanmalar, texnik vositalar, o'yinchoqlar va o'yinlar yaratish hamda ularni ishlab chiqarish; - maktabgacha yoshdagi bolalami xalqning boy madaniy-tarixiy mcrosi va umumbashariy qadriyatlar asosida ma’naviy-axloqiy jihatdan Inrbiyalash uchun shart-sharoitlar yaratish;