Qrup №223. 18 Kurs iŞİ Fənn

AZƏRBAYCAN RESPUBLİKASI TƏHSİL NAZİRLİYİ
AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ


Fakültə: QNMF


İxtisas: Neft qaz qurğulari müuhəndisliyi
Qrup № 223.18
KURS İŞİ

Fənn: Neft – qaz hidrotexniki qurğularinda texnoloji proseslər
Mövzu: Lay enerjiləri və enerji mənbələri
Tələbə: Cavid Həziyev

Rəhbər: Həməşəyeva Mətanət

Kafedra müdiri :


BAKI-2021

AZƏRBAYCAN DÖVLƏT NEFT VƏ SƏNAYE UNİVERSİTETİ

Fakültə : QNMF

İxtisas : Neft qaz qurğuları mühəndisliyi

Tələbə : Cavid Həziyev Qrup № 223.18

“Neft – qaz hidrotexniki qurğularinda texnoloji proseslər” fənnindən

KURS İŞİNİN TAPŞIRIĞI.

1. 
   Kurs işinin mövzusu: Lay enerjiləri və enerji mənbələri
   

1. 
   Kurs layihəsinin yerinə yetirilmə planı: Subasqı rejimi, Elastik subasqı rejimi. Qazbasqı rejimi (qaz papağı rejimi).Neftdə həll olmuş qaz, qravitasiya rejimi. Qarışıq rejim,Nəticə; Ədəbiyyat.
   
2. 
   Qrafiki materialların sayı və məzmunu: 22 səhifə, 6 şəkil.
   
3. 
   Kurs layihəsinin hazırlanıb ilkin müdafiəyə təqdim edilmə vaxtı:___________
   
4. 
   Tapşırığın verilmə vaxtı:___________________________________________
   

Kafedra müdiri:

Kurs layihəsinin rəhbəri:

Komissiya sədri:dos.V.T.Mustafayev (___________)

Komissiya heyəti:

1.Dos.G.İ.İmanova (___________)

2.dos.G.Ə.Ələsgərov (___________)

3.dos.S.H.Abdurahimov (___________)

Tapşırığı icra etməyi qəbul etdim:____________________________________

(tələbənin imzası, tarix)

Xüsusi qeydlər: __________________________________________

Referat

Neft yataqlarında layların təbii rejimlərini geoloji amillər formalaşdırır. Bunlara aşağıdakılar daxildir: yatağın mənsub olduğu regionun subasqı sisteminin xüsusiyyəti və onun bu sistemdə yerləşməsi; yatağın geoloji-fiziki xarakteristikası - termobarik şəraiti, karbohidrogenlərin faza vəziyyəti, kollektor süxurların səciyyəsi və yatım şəraitləri və s.

Lay şəraitində neft və qazın istismar quyularına hərəkətini təmin edən təbii qüvvələr cəminə yataqların təbii rejimləri deyilir.

Neft yataqlarında nefti hərəkət etdirən əsas qüvvələrə aşağıdakılar daxildir: kənar suların basqısı, kənar suların təsiri nəticəsində süxurların və suyun elastiki genişlənməsi, qaz papağındakı qazın təzyiqi, neftdə həll olmuş qazın təzyiqi, neftin ağırlıq qüvvəsi və s.

Абстрактный

Геологические факторы определяют естественный режим нефтяных месторождений. К ним относятся: характер подводной системы в регионе, к которому принадлежит месторождение, и ее положение в этой системе; геолого-физические характеристики месторождения - термобарические условия, фазовое состояние углеводородов, характеристики пород-коллекторов и условия залежи и др.

Сумма естественных сил, которые позволяют нефти и газу поступать в добывающие скважины в пластовых условиях, называется естественным режимом месторождений.

Основные силы, движущие нефтью на нефтяных месторождениях, включают: давление внешней воды, упругое расширение горных пород и воды под действием внешней воды, давление газа в газовой шапке, давление растворенного газа в нефти, сила тяжести нефти и т. Д.

Abstract

Geological factors shape the natural regimes of oil fields. These include: the nature of the submarine system in the region to which the field belongs and its location in this system; geological and physical characteristics of the field - thermobaric conditions, phase state of hydrocarbons, characteristics of reservoir rocks and deposit conditions, etc.

The sum of the natural forces that allow oil and gas to flow into production wells under formation conditions is called the natural regime of the fields.

The main forces driving oil in oil fields include: pressure of external water, elastic expansion of rocks and water under the influence of external water, gas pressure in the gas cap, pressure of dissolved gas in oil, gravity of oil, etc.

MÜNDƏRİCAT

Giriş...........................................................................………....……….7

Fəsil 1

1.1 Subasqı rejimi, Elastik subasqı rejimi....................................9

1.2 Qazbasqı rejimi (qaz papağı rejimi)..........................................13

Fəsil 2

2.1 Neftdə həll olmuş qaz, qravitasiya rejimi..................................15

2.2 Qarışıq rejim..................................................................................18

Nəticə.......................................................................................................22

Ədəbiyyat .................................................................................................23

GİRİŞ.

Layın işlənilmə prosesində həm təbii, həm də süni amillərdən asılı olaraq müəyyən qüvvələrin təsiri baş verir. Təbii amillər lay quruluşunun geoloji xüsusiyyətləri, laydakı mayenin və qazın xassələri, təzyiq, temperatur və s. ilə əlaqədardır. Bunlara quyuların yerləşmə və istismara daxil olma ardıcıllığı, mayenin çıxarılma sürəti, laylara təsir edilmə və s. daxildir.

Neftli-qazlı horizontların işlənilməsinin layihəsi, təhlili və tənzim edilməsi layın rejimini, yəni yatağın istismarı prosesində lay enerjisinin təzahür formasını bildirmək çox əhəmiyyətlidir. Rejimlərin hazırda mövcud olan təsnifatı layda müəyyən növ enerjinin təzahürünə əsaslanır. Adətən, bir layın ayrı-ayrı hissəsində müxtəlif rejimlər olur. Rejimə belə ad vermək olar: işlənilmə prosesində lay enerjisinin üstünlük təşkil edən formasına lay rejimi deyilir.

Təsir edən qüvvələrin təbiətindən asılı olaraq aşağıdakı əsas rejimlər mövcuddur: subasqı rejimi, elastik subasqı rejimi, qaz basqı (qaz papağı) rejimi, neftdə həll olmuş qaz rejimi, qravitasiya rejimi.Qaz təzyiq rejimi qaz-neft layının neft hissəsinin rejimidir ki, bu rejimdə neft qaz qapağında olan qazın təzyiqinin təsiri altında laydan çıxarılır. Layın neft hissəsində lay təzyiqinin azalması nəticəsində qaz qapağı genişlənir və müvafiq olaraq QÖÇ-ün aşağıya doğru yerdəyişməsi baş verir. Qaz qapağının genişlənməsi prosesi neftdən ayrılan qazın yatağa daxil olması səbəbindən bir qədər aktivləşdirilə bilər: neft və qaz laylarında doyma təzyiqi çox vaxt işlənmənin başlanmasından qısa müddət sonra ilkin lay təzyiqinə yaxın olduğundan, lay təzyiqi qabarcıq nöqtəsinin təzyiqindən aşağı olur, nəticədə neftdən həll olunmuş neftin ayrılması başlayır.qaz; layın yüksək şaquli keçiriciliyində qaz qapağı qismən doldurur.

Su ilə idarə olunan rejimdə enerjinin əsas növü rezervuara daxil olan və lay həcmində çıxarılan neft və əlaqəli suyun miqdarını nisbətən tez tam şəkildə kompensasiya edən kənar (və ya dib) suyun təzyiqidir. Onun ehtiyatları atmosfer yağıntıları və yerüstü su obyektlərinin mənbələri hesabına daim yenilənir.

Yatağın istismarı zamanı neftin bütün kütləsi öz hüdudları daxilində hərəkət edir. OWC-nin yüksəlməsi səbəbindən anbarın həcmi tədricən azalır. Neft quyularının istismarı onların kənar suları layın ən yüksək yerlərində olanların dibinə çatdıqda dayanır və neft əvəzinə yalnız su hasil olunmağa başlayır. Bu rejimdə NQÇ yaxınlığında və ya onun daxilində qazılmış quyularda laydan səmt suyunun hasilatını azaltmaq üçün adətən neftlə doymuş layın aşağı hissəsi perforasiya edilmir.

Qaz təzyiq rejimi- bu, qaz qapağında olan qazın təzyiqinin təsiri altında neftin laydan çıxarıldığı qaz-neft layının neft hissəsinin rejimidir. Onun ölçüsü nə qədər böyükdürsə, içindəki təzyiq bir o qədər uzun olur. Qazla işləyən rejimdə işləyən yataqlarda qazın genişlənməsi ilə neftin yerdəyişməsi prosesi adətən qravitasiya effektləri ilə müşayiət olunur. Neftdən ayrılan qaz yuxarıya doğru miqrasiya edərək qaz qapağını doldurur və nefti anbarın aşağı hissəsinə itələyir. Qaz-neft təmasının səviyyəsi aşağı düşdükcə qazlı kontura daha yaxın olan neft quyularında qaz sıçrayışı baş verir və onların fəaliyyəti dayanır, çünki əks halda, qaz qapağının qaz genişlənməsinin enerji istehlakı irrasional olacaqdır. Vaxtından əvvəl qaz sıçrayışlarının qarşısını almaq üçün neftlə doymuş qalınlığın aşağı hissəsi perforasiya edilir, yəni. GOC-dan geri çəkilmək. Kollektorun işlənməsi zamanı onun neft hissəsinin həcmi GOC-un batması ilə əlaqədar olaraq azalır. Neftli sahənin ölçüsü sabit qalır.

Rejim saf formada marjinal sahə ilə hidrodinamik əlaqəsi olmayan və ya marjinal suların çox zəif aktivliyi olan yataqlarda fəaliyyət göstərə bilər. Su anbarının və sulu təbəqənin ayrılmasının səbəbləri anbarın periferik zonasında keçiriciliyin kəskin azalması, OWC yaxınlığında kipləşdirici qatın olması, anbarı məhdudlaşdıran tektonik qırılmaların olması və s. ola bilər.

1. 
   Lay təzyiqi. Layların açılması
   

Neft yataqlarının işlənməsi üçün böyük əhəmiyyət kəsb edən mühüm amillərdən biri lay təzyiqidir.Yerin təkində təzyiq süxurların və onu dolduran mayelərin təzyiqləri ilə şərtlənir.

1. 
   Subasqı rejimi, Elastik subasqı rejimi.
   

Subasqı rejimi. Bu rejimdə neftli layda hərəkət etdirici qüvvə əsasən ətraf, yaxud daban sularının yaratdığı təzyiqdən ibarətdir. İşlənilmənin ilk dövrlərində istismara daxil olan quyuların sayının tədricən artması nəticəsində neft hasilatının da artması baş verir. Hasilat lahiyə səviyyəsinə çatdıqdan sonra lay təzyiqi də ilk dövrlərdə sabitləşir. Lakin müəyyən müddətdən sonra ətraf suların hərəkəti nəticəsində layda sulaşma başlayır və neft hasilatı tədricən azalır. İşlənilmənin sonrakı dövrlərində də sulaşma prosesi fasiləsiz inkişaf edir, lay təzyiqinin düşgüsü isə kiçik miqyaslarda müşahidə olunur. İşlənilmə üçün ən əlverişli olan belə rejimli yatağa süni suvurma üsulu tətbiq edilmir. Subasqı rejimində yataqların neftvermə əmsalı 0,60–0,70 arasında dəyişir. Elastik subasqı rejimi. Belə rejimdə lay enerjisinin mənbəyini ətraf suların basqısı təşkil edir. Lakin, subasqı rejimindən fərqli olaraq burada süxur kollektorlarının və onların məsamələrində yerləşən mayenin elastik qüvvələri də enerji mənbəyinin formalaşmasında iştirak edir. Bu halda işlənilmə prosesində laydan götürülmüş maye həcmini ətraf sular tam kompensasiya etmir və lay təzyiqi tədricən aşağı düşür. Nəticədə, lay süxurlarının və suyun genişlənməsi baş verir, yaranmış enerji isə neftin quyu dibinə süzülməsinə müsbət təsir göstərir. Bu rejim işlənilmə üçün kifayət qədər əlverişli hesab olunur və layların neftverimini 0,50-0,60 səviyyəsinə çatdırılmasına imkan verir.

Layın rejiminin müəyyən edilməsi mürəkkəb məsələdir. Bunun üçün bütün geoloji-mədən məlumatları dəqiq təhlil edilməli, layın litoloji-fiziki xassələrini, lay təzyiqinin və debitinin dəyişməsi, konturların hərəkəti və quyuların sulaşma dinamikasını və s. öyrənmək lazımdır. Layın işlənilməsi rejimindən asılı olaraq neftvermə əmsalının müxtəlif qiymətləri olacaqdır. Buna görə də müəyyən növ rejimlərin başvermə səbəblərini bilmək geoloq üçün çox vacibdir. Bir çox yataqların öyrənilməsi nəticəsində müəyyən edilmişdir ki, layların rejimi qırışıqların tektonik xüsusiyyətlərindən, kollektorların geoloji-fiziki xassələrindən, habelə neftin, suyun, qazın fiziki-kimyəvi xassələrindən də asılıdır.

Tektonika, suyun hərəkət istiqamətinə və gücünə, beləliklə də, neft yatağının əmələ gəlməsinə xeyli təsir göstərir. Həmçinin layın rejimi litologiyadan da asılıdır. Hər şeydən əvvəl qeyd etmək lazımdır ki, Azərbaycanda yataqların heç biri konkret olaraq rejimlərlə sərbəst xarakterizə olunmurlar. Yataqların hidrodinamiki xassələri mürəkkəb halda özünü göstərir ki, bu da eyni bir layda müxtəlif rejimin birgə təsirinin nəticəsidir. Məsələn, tədqiqatçıların fikrincə, Suraxanı yatağında QÜQ və V horizont sərbəst subasqı rejimi ilə səciyyələnirlər.Lakin burada lay təzyiqi işlənilmə prosesində sabit qalmamış, neft-su kontaktının bərabər hərəkəti isə qeyd edilməmişdir. Bu hal neftdə həll olmuş qaz rejimli yataqlara da aiddir.

Subasqı rejimi- ən effektiv rejimlərdən biridir. Bu rejimdə nefti quyudibinə hərəkət etdirən əsas hərəkətetdirici qüvvə kontur və yaxud, daban sularının yaratdığı təsir qüvvəsidir. Yatağın işlənilməsi dövründə kontur sularının təsiri altında SNK layın tağhissəsinə doğru hərəkət edir ki, bu da yatağın həcmini kiçildir. İşlənilmə zamanı yataqdan çıxarılan neftin lay şəraitində əvəz edicisi kənar və ya kontur sular olur.

Subasqı rejimində adətən istismar praktiki olaraq yüksək və sabit quyudibi təzyiq ilə aparıldığından, neftin və qazın quyu dibinə sıxışdırılması prosesində neftin ağırlıq qüvvəsinin həcmi, süxurun elastik xassələri nəzərə alınmaya bilər. Su basqı rejimli yataqlarda ilk lay təzyiqinin sabit qalması qaz amilinin az və sabit olmasına səbəb olur (şəkil 1).

B
u rejim üçün aşağıdakılar səciyyəvidir:

- yataqdan çıxarılan ümumi mayenin həcmi ilə kontur və ya daban sulardan yatağa daxil olan suyun həcmi bərabərdir;

- lay təzyiqi dəyişmir, və ya çox cüzi dəyişir;

- SNK işlənilmə prosesində kəskin dəyişir;

- Son neftvermə əmsalı 0,6-0,70 arasında ola bilər;

- yatağın işlənilməsində V mərhələnin olması mümkündür.

Elastik və ya sərt subasqı rejimi. Lay kollektorlarının məsamələrində olan neft və süxurlar arasında elastik qüvvə ilə yanaşı kontur və ya daban sularının yaratdığı təzyiq qüvvəsinin nəticəsində neft quyu dibinə hərəkət edir.

B
u rejim üçün aşağıdakı əsas xüsusiyyətlər səciyyəvidir:

- yataqdan çıxarılan mayenin həcmi laya daxil olan suyun miqdarından çoxdur;

- lay təzyiqi işlənilmə prosesində azalır;

- izobar xəritəsinin qurulması lazımdır;

- SNK az dəyişir;

- son neftvermə əmsalı 0,5-0,55 olur.

- işlənilmə prosesində layda təzyiqi bərpa etmək üçün suvurma prosesinin istifadəsi məqsədəuyğundur.

Elastik subasqı rejimi ilə subasqı rejimi arasında fərq ondan ibarətdir ki, laydan ardıcıl olaraq maye və qaz hasil edildikcə, subasqı rejimində təzyiqin az dəyişməsi, elastik subasqı rejimində isə tədricən dəyişməsi ilə səciyyələnir.

2. 
   Qazbasqı rejimi (qaz papağı rejimi)
   

Qazbasqı rejimi strukturun tağ hissəsində toplanmış böyük təzyiqli qaz yığımlarının (qaz papağının) enerjisinin təzahürü nəticəsində əmələ gəlir. İşlənilmə prosesində genişlənən qazın yaratdığı təzyiq nefti quyu dibinə doğru sıxışdırır və nəticədə qaz-neft kontaktı strukturun aşağı hissələrinə tədricən hərəkət edir. Bu rejimdə qaz-neft kontaktı neftli hissəyə doğru durmadan hərəkət etdiyindən qaz amili artmağa başlayır və hətta quyularda təmiz qaz fontanı da baş verə bilir. Qazbasqı rejimi üçün süxurların yüksək məsaməliyi, layların böyük bucaq altında yatması və neftin özlülüyünün az olması daha əlverişli hal sayılır. Qazbasqı rejimində neftvermə əmsalı maksimum 0,40-0,50-ə çatdırıla bilər. Bu rejimdə nefti quyu dibinə hərəkət etdirən qüvvə qaz papağında olan qazın genişlənməsidir. İşlənilmə dövründə yataqdan neft hasil edildikcə neft-qaz kontaktının layın neftli hissəsinə tərəf tədricən hərəkət etməsi nəticəsində neftli hissənin sahəsi və lay təzyiqi getdikcə azalır. İşlənilmənin ilkin dövründə kontur suları (əgər mövcuddursa) fəal hərəkət etmir. Lakin qaz papağında təzyiq aşağı düşdükcə kontur sularının da hərəkəti baş verə bilər. Qaz papağında təzyiqin düşməsi nəticəsində aralıq suların hərəkəti də yaranır ki, bu da sulaşmanın artmasına səbəb olur. Qeyd etmək lazımdır ki, bu rejimdə qaz papağında olan qazı hasil etmək, quyuları yüksək qaz amili ilə istismar etmək məqsədəuyğun deyil. Rejimin xarakterik xüsusiyyətləri (şəkil 3):

- laydan çıxarılan neftin həcmi qaz papağında qazın genişləndiyi həcmi ilə tənzimlənir;

- lay təzyiqi kəskin aşağı düşür;

- izobar xəritəsinin qurulması lazımdır;

- SNK dəyişmir;

- qaz amili informativ göstəricidir;

-
son neftvermə əmsalı 0,40-0,45 olur.

3. 
   Neftdə həll olmuş qaz, qravitasiya rejimi.
   

B
u rejimdə layda neftin quyu dibinə hərəkəti ondan ayrılan qaz qabarcıqlarının genişlənməsi nəticəsində baş verir. Belə rejimlə xarakterizə olunan yataqlarda ətraf suların təsiri özünü göstərmir. Odur ki, işlənilmə proseslərində lay təzyiqləri kəskin azalır. İşlənilmənin ilk dövründə qaz hasilatı nisbətən az, sonradan isə kəskin artır. Son dövrlərdə belə yataqlar qazsızlaşır və lay neftlərinin özlülüyü artır. Təbiidir ki, bu cür mexanizm yataqların ehtiyatlarının müvəffəqiyyətlə realizəsini təmin edə bilməz. Bu rejimlə işləyən neft yataqlarının işlənilmə səmərəliliyini artırmaq üçün laya hasil edilmiş neftdən ayrılan qaz ya da hava vurulur; konturdaxili, yaxud konturyanı sulaşma üsulu tətbiq edilir. Yataqdan qaz tamamilə tükəndikdən sonra qravitasiya rejimi meydana çıxır. Bu tip yataqlarda son neftvermə əmsalının 0,30-0,35 səviyyəsi optimal hesab edilir.