Raşitizm, gelişmekte olan kemik dokusundaki mineralizasyon bozukluğu ile karakterize bir hastalıktır.
En sık nedeni D vitamini yetersizliğidir. D vitamini yetersizliğine bağlı olan türüne “nutrisyonel raşitizm” denmektedir.
Ender olarak kalsiyum eksikliğine bağlı raşitizm de görülebilir.
D VİTAMİNİ YETERSİZLİĞİ
Raşitizm D vitamini yetersizliğinin büyüyen kemik dokusunda oluşturduğu klinik tablodur.
D vitamini yetersizliği raşitizmden ibaret değildir.
Son yıllarda D vitaminin kemik ve kas dokusu dışında prostat, meme, immün sistem ve sinir sistemi gibi değişik dokularda da fonksiyonu olduğu anlaşılmıştır.
D vitamini yetersizliği, Serum 25 Hidroksi Vitamin D düzeyinin 25 ng/ml’den daha düşük olması olarak tanımlanmaktadır.
D VİTAMİNİ EKSİKLİĞİ
Serum 25 Hidroksi vitamin D düzeyinin 10 ng/ml’nin altında olması D vitamini eksikliği olarak kabul edilmektedir.
Bu durum herkese göre değişen bir süre sonunda kesin olarak çocuklarda raşitizme veya erişkinlerde osteomalaziye neden olmaktadır.
Osteomalazi, D vitamini eksikliğinden kaynaklanan, kemiklerde kalsiyum ve fosfor azlığı sonucu oluşan yumuşamadır.
D VİTAMİNİ PROFİLAKSİSİ
Profilaksi Dozu; Almanya, İngiltere, Hollanda, Finlandiya ve İsviçre gibi bazı ülkelerde 400 ünite/gün, ABD’de ise 200 ünite/gündür. Ülkemizde maternal D vitamini yetersizliği önemli bir problemdir. Bu nedenle önerilen profilaksi dozu 400 ünite/gündür.
Başlama Zamanı ve Süresi; Hayatın ilk haftasından itibaren beslenme tarzı ne olursa olsun (formüla veya anne sütü) tüm bebeklere en az bir yaşına kadar 400ünite/gün (günde 3 damla D vit) uygulanmalıdır.
İzlem Sıklığı ve Süresi; D vitamini profilaksisi uygulanan bebeklerin her izlemde (özellikle aşıya gelen bebeklerde) önerilen dozda D vitamini kullanıp kullanmadığının kontrol edilmesi yeterlidir.
Yan etkiler; D vitamini damlasını önerilen dozlarda kullanımının hiç bir yan etkisi yoktur. Ancak D vitamini ampullerinin yanlışlıkla damla yerine kullanımı intoksikasyona yol açabilir.
RAŞİTİZM TANISI
Sağlık Ocağına başvuran bebeklerde daha önceden D vit alıp almadığı, havale geçirip geçirmediği, diş çıkarmada gecikme, terleme, iştahsızlık, huzursuzluk, kilo alamama, solunum sistemi yakınmaları sorgulanmalıdır.
Fizik Muayene;
Kraniotabes: Kafa kemiklerinin yumuşak olması (3 aylıktan küçük bebeklerde görülmesi normaldir.)
Raşitik Rozari: Sternumun her iki tarafında, kostaları ön uçlarında düğme gibi kabarıkların olmasıdır.
Harrison Oluğu: Alt-ön kostaların sağlı sollu içeriye çökmesi sonucu her iki meme altında birer oluğun bulunmasıdır.
Diğer bir bulguda fontanelin normalden geniş olmasıdır. Doğumda yaklaşık 1-4 cm, ortalama 3 cm olan ön fontanel 14-18 aylık ken kapanır (kemikleşir). Raşitik çocuklarda bu süre uzayabilir.
Raşitik çocuklarda ağırlık çeken kemikler eğrilir. Genu Varum ( 0 bacak) 3-4 yaşındaki çocuklarda görülür. Buna karşılık Genu Valgum ( X bacak) okul çocukluğu yaşlarında görülmektedir.
Ayrıca pectus excavatum (kunduracı göğsü) ve pectus caranatum (kuş göğsü) görülebilir.
El bileklerinde genişleme görülebilir.
Büyüme ve diş gelişmesi yavaşlamıştır.
3 ay – 1 yaş arasındaki çocuklarda kraniotabes, el bilek genişliği ve raşitik rozari den iki tanesinin aynı çocukta saptanması tanı açısından yardımcı olur.
Laboratuvar ve Radyoloji Bulguları;
Şüphede kalındığı durumlarda serum Ca, P ve Alkalen Fosfataz düzeylerine bakılabilir. Ca genellikle normal veya düşüktür. P böbrek hastalıkları dışında genellikle düşük olarak görülür. Alkalen Fosfataz değerleri normal veya yüksek olarak bulunur.
El bilek grafisinde metafizlerde fırçalaşma-kadehleşme ve düzensizliğin görülmesi tanıyı doğrular.
RAŞİTİZM TEDAVİSİ
D vitamini eksikliğine bağlı raşitizm tanısı konan vakalara bir kez ağız yoluyla 150-300.000 ünite D vitamini ikiye bölünerek verilmesi yeterlidir. Başlangıçta bu tedaviye bir hafta süreyle Ca desteği sağlanmalıdır.
Hangi yaş grubunda olursa olsun raşitizm tanısı doğrulanan vakalarda tek doz 300.000 ünite D vitamini uygulanması durumunda intoksikasyon gelişmesi beklenmez.
SEVK KRİTERLERİ
Altı aydan küçük bebekler, özellikle yeni doğan dönemindeki raşitizm tanısı konan bebekler, havale ile başvuran veya solunum sistemi bulguları olan çocukların raşitizm tanısı kesin olsa bile 2. Basamak Sağlık Kurumlarına sevki gereklidir.
Ailesinde raşitizm olduğu bilinen ve D vitamini yetersizliği dışında bir nedene bağlı olma ihtimali olan raşitizm vakaları sevk edilmelidir.
Ayrıca önerilen dozlarda D vitamini verilmesine rağmen raşitizmi düzelmeyen vakalarda sevk edilmelidir.
İNTOKSİKASYONUN ÖNLENMESİ
İntoksikasyon durumu genellikle yanlış olarak raşitizm tanısı konulan vakalarda tedavi maksadıyla gereksiz olarak bir defada 100.000 ünitenin üzerinde D vitamini uygulaması yapılan vakalarda ortaya çıkmaktadır.
Profilaksi amacı ile uzun süreli olarak günde 400 üniteden fazla D vitamini verilmesinden kaçınılmalıdır.
Her ay tek doz 150.000 ünite D vit verilmesi şeklinde profilaksi kesin olarak yapılmamalıdır.
Eczacılar profilaksi veya tedavi amacı ile hiç bir hastaya reçetesiz D vit ampulü vermemelidir.
TEMEL MESAJLAR
Bütün hamile kadınların ve bebeklerin günde en az 20 dakika süre ile öğle saatleri dışında güneşe çıkarılması teşvik edilmelidir.
Çocuklar güneşlendirilirken doğrudan güneş ışınlarına temas etmesi gerekmektedir. Camdan geçerek gelen ışığın D vit sentezi bakımından bir yararı yoktur. Güneşlendirme sırasında çocuğun başında şapka olması ve kol- bacakların çıplak olması gereklidir.
Bütün hamilelerin gebelik boyunca süt ve süt ürünleri ile birlikte multivitamin preperatı alması sağlanmalıdır.
Adolesan dönemi için günde 3 bardak süt içmeleri önerilmelidir.
Tüm bebekler anne sütü alsalar dahi doğumdan sonraki ilk haftadan itibaren günde 400 ünite ( günde bir kez 3 damla )D vitamini verilmelidir.
Ülkemizde Raşitizm
Ülkemizde Raşitizm
En sık 3 ay - 2 yaş arasında görülmektedir.
Hastalığın sıklığı ortalama %6 civarında olup, bölgesel araştırmalara göre % 2-19 arasında değişmektedir.
Bazı bölgelerde Raşitizme bağlı akciğer sorunları bebek ölümlerini arttıran ÖNEMLİ bir sorun olarak karşımıza çıkmaktadır.
PROJE; SAĞLIK BAKANLIĞI D VİTAMİNİ YETERSİZLİĞİNİ ÖNLEME veKEMİK SAĞLIĞINI KORUMA BİLİM KURULUNUN İŞBİRLİĞİNDE ANA ÇOCUK SAĞLIĞI VE AİLE PLANLAMASI GENEL MÜDÜRLÜĞÜ TARAFINDAN YÜRÜTÜLECEKTİR.
Medya işbirliğinin (anne sütü, ek besinler, D vitamini desteği vb),
Sivil toplum örgütlerinin desteğinin,
Yürütülen programlara entegrasyonun,
D vitamini verilen bebeklerin vitamin başlandıktan sonra takip edilmesinin
sağlanmasıdır.
0-12 aylık tüm bebeklere tespit edildikleri günden, yeni doğanlara ise ilk haftadan itibaren 400 IU/gün (3 damla/gün)dozunda en az 12 ay süresince D vitamini desteği sağlanacaktır.
Diğer risk grupları (Adolesanlar, hamile ve emziren kadınlar öncelikli olmak üzere)yeterli D vitamini almaları konusunda bilgilendirilecektir.
Bu Projenin Uygulanması Sırasında Karşılaşılabilecek Sorunlar
Literatur bilgilerine göre önerilen 400IU/gün dozun kullanılmasını takiben herhangi bir yan etki rapor edilmemiştir.
Topluma farklı kanallardan, aynı mesajların verilerek programın etkili olmasına gayret gösterilecektir. Bu nedenle illerde ve sağlık kuruluşlarında yapılacak tüm aktivitelerde aynı mesajlara yer verilmesine özen gösterilecektir.
Topluma farklı kanallardan, aynı mesajların verilerek programın etkili olmasına gayret gösterilecektir. Bu nedenle illerde ve sağlık kuruluşlarında yapılacak tüm aktivitelerde aynı mesajlara yer verilmesine özen gösterilecektir.
Aktiviteler ile ilgili mesajlar bir taraftan kitle iletişim araçları ile diğer taraftan da afiş, broşür gibi dokümanlarla desteklenecektir.
İllerde yapılacak bilimsel aktivitelerde de aynı mesajlara yer verilecektir.
Bazı hedef gruplara verilecek mesajlar ayrıca afiş haline getirilerek mesajların pekiştirilmesi sağlanacaktır.
Projede kullanılacak Mesajlar Bilim Kurulunun görüşü alındıktan sonra illere ayrıca bildirilecektir .
Proje il bazında Sağlık Müdürlükleri tarafından her kademede izlenecektir. Sonuçlar aylık formlar halinde Genel Müdürlüğe bildirilecektir.
Proje il bazında Sağlık Müdürlükleri tarafından her kademede izlenecektir. Sonuçlar aylık formlar halinde Genel Müdürlüğe bildirilecektir.
Ülke genelinde Sağlık Bakanlığı Bilim Kurulu tarafından üçer aylık periyotlarla değerlendirme yapılacaktır.
Rutin izlemlerin dışında Genel Müdürlük ve Bilim kurulu tarafından her kademede izleme ve değerlendirilmede bulunulacaktır. Ayrıca 1. yılın sonunda projenin ara değerlendirmesi yapılacaktır. Ara değerlendirme için gerektiğinde bilimsel araştırmalar da yapılacaktır.
EĞİTİM
Projenin yürütülmesi ile ,ilgili olarak il bazındaki tüm yöneticilerin eğitimleri merkez ekip tarafından sağlanacaktır.
Uygulayıcılar il eğitim ekipleri tarafından mahallinde eğitilecektir.
SAĞLIK BAKANLIĞI D VİTAMİNİ YETERSİZLİĞİNİN ÖNLENMESİ VE KEMİK SAĞLIĞININ KORUNMASI PROJESİ BİLİM KURULU
Prof.Dr.Turgay ÇOŞKUN
Hacettepe Üniversitesi Tıp.Fak. Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Bşk.
Prof Dr.Şükrü HATUN
Kocaeli Üniversitesi Tıp.Fak. Pediatrik Endokrinoloji Bilim Dalı Bşk.
Prof. Dr. Abdullah BEREKET
Marmara Üniversitesi Tıp.Fak. Pediatrik Endokrinoloji Bilim Dalı Bşk.
Doç.Dr.Yaşar CESUR
Van 100. Yıl Üniversitesi Tıp.Fak. Pediatrik Endokrinoloji Bilim Dalı Bşk.
Doç.Dr.Behsat ÖZKAN
Atatürk Üniversitesi Tıp.Fak. Pediatrik Endokrinoloji Bilim Dalı Bşk.
Doç.Dr.Ferit SARAÇOĞLU
Ankara Numune Eğt. ve Araş. Has.Kadın Hast. ve Doğum Klinik Şefliği
