Reja: Birikmalar va ularning turi

Mavzu:Ajralmaydigan va ajraladigan birikmalar va ularning turlari

Reja:
1. Birikmalar va ularning turi

2. Ajralmaydigan birikmalar va uning turlari
3. Shponkali birikma
4. Xulosa

Birikmalar ikkiga bo`linadi; ajralndigan va ajralmaydigan. Birikma tarkibidagi detallarni sindirmasdan. yormasdan, qayirmasdan ya`ni shikast yetkazmasdan bo`laklarga ajratilsa, ajraladigan birikma deyiladi. Birikmani tarkibidagi detallarni shikast yetkazmasdan bo`laklarga ajratish imkoni bo`lmasa, ajralmaydigan birikma deb ataladi. Ajraladigan birikma o`z navbatida ikkiga bo`linadi: qo`zg`almaydigan birikma va qo`zg`aladigan birikma. Qo`zg`almaydigan birikmaga barcha rezbali birikmalar (boltli, shpilkali, vintli, fitingli birikmalar) kiradi. Qo`zg`aladigan birikma esa shponkali, shlilsali va shtifti birikma turlariga bolinadi. Ajralmaydigan birikmaga payvand birikma, mix parchin birikma va kavsharlash. elimlash yordamida hosil qilingan birikmalar kiradi. Boltli birikma. Boltli birikmada birikuvchi detallar. Bolt, shayba, gayka zaruriyat bo`lganda shplintdan foydalaniladi.

4-rasm
Bolt va gaykalar bosh ko rinishda ularning uchta voklari ko`rinadigan qilib jovlashtiriladi bo`yicha bolt, vint, shpilkalar bo`y lama qirqimda kesilmagan holda tasvirlanadi. Gayka va shaybalar ham yig`ma chizmada kesilmagan holda tasvirlanadi. Bitta detaining barcha tasvirida qirqim shtrixovkasi qiyaligi bir tomonga bo`lishi kerak. Boltli birikmada mahkamlash detallari 5-rasmda kо`rsatilgandek shartli o`zaro bog`lanishda chiziladi. Bolt uzunligi uning oxirini gaykadan chiqib turgan qismi (K )ni hisobga olgan holda tanlanadi. Boltning uzunligini hisoblash formulas!: bu yerda m va n birikuvchi detallar qalinligi; H gaykaning balandligi, S shaybaning qaIin1igi, h isoblash natijasida kelib chiqqan son qiymati da keltirilgan jadval bilan solishtirilib, jadvaldan unga yaqini tanlab olinadi. Rezbaning uzunligi esa birikmani mustahkamlik shartidan kelib chiqib tanlanadi.

5-rasm
Birikuvchi detallar ancha qalin bo`lganda yoki bolt bilan biriktirish imkoniyati bo`lmagan hollarda shpilkali birikmadan foydalaniladi.

6-rasm
Shpilka yordamida detallarni biriktirish uchun detallardan biri(l) to`liq teshilmaydi ya`ni unga chuqurlikda teshik o`yiladi va unga metchik bilan rezba chiqarilgan bo`ladi. Unga shpilkaning o`tqazuvchi uchi burab qotiriladi. Ikkinchi birikuvchi detal (ll)ga Shpilkaning o`lchamlari orasidagi o`zammunosabat va shpilkali birikmaning tasviri, с da berilgan. Shpilkaning uzunligini hisoblash formulasi: l= m+SA+h+K, bu yerda m birikuvchi detal qalinligi H gaykaning balandligi, shaybaning qalinligi. Bunda ham hisoblash natijasida kelib chiqqan son qiymatda keltirilgan jadval bilan solishtirilib, jadvaldan unga yaqini tanlab olinadi. Vint yordamida detallarni biriktirish uchun detallardan biri (I) to`liq teshilmaydi va unga rez’ba chiqarilgan bo`ladi. Ikkinchi birikuvchi detai (2) ga: biriktiruvchi vint silindrik kallakli va yashirin kallakli hamda yarim yumaloq va yarim yashirin kallakli bo`lsa, kallakni o`matish uchun bo`yicha maxsus o`yiq va davomida diametri 1.1*d ga teng silindrik teshik: biriktiruvchi yarim yumaloq kallakli bo`lsa. diametri I. I a d ga teng kesik konus faskali teshik o`yilgan bo`ladi. Biriktiruvchi vint yashirin kallakli boigani uchun ikkinchi detalga kallak uchun o`yiq va davomida 1,1 *d ga teng diametrii silindrik teshik ochilgan. Vint birinchi detal teshigidan erkin kirib. ikkinchi detalga buraladi. Yashirin kallakli vintli birikmada vint kallagi detal sirtidan chiqib turmasligi kerak.

7-rasm
Vint kallagidagi otvyortka uchun o`yiq vintli birikmada ustdan ko`rinishida 45° burchak oslida qiya qilib chiziladi. Birikmada birinchi detal teshigi tubidan vintgacha olti rezba qadamiga teng oraliq qolislii va vintning rezbali qismi ikkinchi detalga uch rezba qadamiga o`tib turishi kerak. Fitingli birikma. Suv, gaz, havo va har xil suyuqliklami uzatadigan truboprovodlarga truba birikmalar qo`llaniladi. Truba birikmalar ajraladigan (masalan, rezbali. fitingli, flanesli) va ajralmaydigan (masalan. payvandlash yoki kavsliarlash yordamida biriktirish) bo`lishi mumkin. Truba birikmalar soddalaslitirmasdan tasvirlanadi. Fitingli birikma o`z navbatida quyidagi turlarga bo`linadi troynik yordamida biriktirish, bunda o`qlari bir to`g`ri chiziqda joylashgan ikkita truba va uchinchisini o`qi bularga perpendikular bo`lgan uchinchi truba biriktiriladi. Bunda uchinchi tmba ko`rsatilmagan); to`g`ri mufta va o`tish muftasi yordamida biriktirish, bunda o`qlari bir to`g`ri chiziqda joylashgan ikkita tmba biriktiriladi; ugolnik yordamida biriklirish, bunda o`qlari to`g`ri burchak ostida joylashgan trubalar biriktiriladi Qirqimda rezbali birikmalar tasvirlaganda teshikdagi rezbani faqat rezbali sterjeni bilan to`silmagan qismi ko`rsatiladi. Truba biriktiruvchi detaining rezbali qismini oxiriga 2-4 mm yetkazmay tasvirlanadi. Shuning uchun trubaning rezbali qismi biriktiruvchi detaldan chiqib turadi. Bundan tashqari birikadigan trubalarning biriga kontrgayka buralishi (o`rnatilishi)ni nazarda tutih. trubalarga rezba keragidan 4-6 mm ortiqcha chiqariladi.

8-rasm

9-rasm
Shponkali birikma. Shponka aylanma harakatni valdan shkivga, tishli g`ildirakka, maxovikka va shunga o`xshashlarga uzatish uchun foydalanishadi. Shponka o`zaro birikib turgan ikki detalning o`yiqlari (pazlari) ga o`rnatilib ularning bir-biriga nisbatan buralishiga yoki siljishiga to`sqinlik qiladi. Shponka o`zining tuzilishiga qarab ponasimon (kallaksiz, kallaklik). prizmatik va segmentsimon shponkalarga bo`linadi. Amaliyotda eng ko`p prizmatik va ponasimon shponka ishlatiladi. Prizmatik shponka bo`yicha; kallakli va kallaksiz ponasimon shponka; segmentsimon shponka bo`yicha tayyorianadi.


10-rasm

11-rasm
Prizmatik va segment shponkalar faqat aylanma kuchni uzatadi. Shuning uchun bularning ishchi sirtlari yon yoqlari hisoblanadi. Bularga oraliq qoldirish radial yo`nalish bo`yicha nazarda tutilgan. Ponasimon shponkalar aylanma kuchni va o`q bo`ylab kuchni uzatadi. Shuning uchun bunday shponkaning ishchi sirti yuqori va pastki yoqlari hisoblanadi. Birikmada oraliq yon yoqlari orasida nazarda tutilgan. P r i z m a t i k shponka va uning uchun val va vtulkaga o`yilgan o`yiqlarda qiyalik bo`lmaydi. Shponka val o`yig`iga qo`yiladi, vtulka esa valga kiyitiladi. Shponkaning yon yoqlarigakuch tushadi. Radius bo`ylab, shponka va vtulka o`yig`i orasi- da 0,2-0,3 mm oraliq bo`lishi kerak. Ponasimon shponkaning yuqori yoqiningqiyaligi 1:100 bo`ladi. Vtulka o`yig`ining yoqi ham xuddi shunday qiyalikda bo`ladi. Odatdagi va yo`naltiruvcbi prizmatik shponkalar bo`lib, ular bir-birlaridan farq qiladi. Odatdagi prizmatik shponka aylanma harakatni uzatishga mo`ljallangan. Yo`naltiruvchi prizmatik shponka esa detalni val o`qi bo`ylab yo`naltirish uchun xizmat qiladi. Pona shponka uchun valdagi o`yiq uzunligi shponka uzunligiga teng bo`ladi. Agar pona shponka valuing orialarigao`matiladigan bo`lsa. o`yiq ikki marta uzun qilinadi. Vtulkaga to`liq o`yiq ochilgan bo`ladi. Ajralmaydigan birikmalar parchinlash, payvandlash va presslash yo`li bilan hosil qilinadi. Bunday birikmalarning asosiy ikki turini bilan tanishamiz.
Mashinalarning asosini detallar va ularning birikmalari tashkil etadi. Birikmalar o’z navbatida ajralmas va ajraluvchan bo’ladi. Detallar o’zaro birikib uzellarni, uzellar esa mashinani tashkil etadilar.
Agarda detallarning o’zaro birikmasini qismlarga ajratish uchun ularni sindirish shart bo’lsa unda bunday birikmalarga ajralmas birikmalar deyiladi va aks xolda ajraluvchan birikma deyiladi.
Umuman mashinasozlikda qanday birikmadan foydalanish mashinaning ishlash sharoitidan kelib chiqadi. Mashinalarda detallarni texnik qarovda almashtirish ko’zda tutilgan bo’lsa, u xolda ajraluvchan birikmalardan foydalaniladi (masalan: podshipniklar, vtulkalar va x.k larning korpuslari).
Agarda mashinalarda detallarni almashtirish ko’zda tutilmasa ularni ajralmas birikmalar orqali biriktirish maqsadga muvofiqdir (masalan: mashinaning tanasi, samolyotning qanotlari va x.k lar).
Ajraladigan birikmalarning ajralmas birikmaga nisbatan afzalligi shundaki, ular vositasida mashinani zarur vaqtda bo’laklarga ajartib, zarur vaqtda yana qayta yig’ish mumkin.