Sicak mevsimde artabiLİR,Dİkkatli olunuz : botulismus (Lİmberneck)

SICAK MEVSİMDE ARTABİLİR,DİKKATLİ OLUNUZ :

BOTULİSMUS

(LİMBERNECK)
Sıcak kanlı hayvanların hastalığı olarak gözlenen Botulismus,kanatlılarda (Piliç,Hindi,Sülün) ender bulgulanmasına karşın yetiştiricilikteki kayıpları ve insan sağlığı için olan riski nedeniyle çok önem kazanır.Erken gözlenip,önlemler alınması stresi önleyecektir.
ETKEN
Anaerob bir bakteri olan Clostridium botilinum’dur.Etkimesi,salgıladığı nörotoksinin hasarları ile oluşur.

Bu toksin kimyasallar arasında en zehir etkili olanıdır,sadece radyoaktif materyaller daha etkilidirler. Bakteri 7 tip toksin üretebilirken kanatlılar için önemli olanları C,D, ve E,insanlar içinse A,E ve B’dir.

Evcil kanatlılarda sık bulgulanan nörotksin C ve D iken ,yabani kuşların bulunduğu yörelerde E ile birlikte

saptanırlar.Toksinotiplendirme hastalığın yönetiminde yardımcıdır.

Bakteri çürümüş organik maddelerde , gaitada ,bu türlü içeriği olan topraklarda ve durgun sularda bulunur. Çoğalmaları ise;genelde kadavralarda ve bozuk et,balık,sebze konserveleri gibi ortamlarda olur.Kanatlıların sindirim sisteminde az sayıda obligat parazit olarak bulunabilir fakat öldüklerinde aktif hale geçerler.Spor formu nedeniyle çok dayanıklıdır ve böylece uygun olmayan ısı,kuruluk ve oksijen gibi ortamlarda kalıcılık sağlar.
İNSANLARDAKİ ETKİNLİĞİ
İnsanlarda çok uzun süre, “Botus” (Sosis) ismiyle,bir toksi-enfeksiyon olarak tanınmıştır.”Sosis” denme nedeni,daha sıklıkla,evlerde üretilen sosislerin tüketimi sonrasında hastalığın ortaya çıktığının gözlenmesindendir..

Gerçekte,uygun tuzlama yapılamamış saklama ürünlerinin,uygun konserve edilmemiş et ve sebze ürünlerinin

bakteri veya sporları ,daha önce oluşmuş toksinleri yada her ikisi birlikte olduğu kontaminasyoları devamında tüketimleri sonu ortaya çıkacaktır.

İnsanlarda seyri ciddidir.Yayılabilen felçler ötesinde ishal,kusma ,ölümcül kalp-solunum durması sonucuna kadar ilerleyebilir.

İnsanların,tavuk ürünleri tüketimi ile bulaşımları çok küçük olasılıktır.
KANATLILARDAKİ HASTALIĞI
Çok önemlidir.İlerleyebilen felçlerle ciddi ölümler oluşabilir.Yayılımını engellemek üzere tedbirleri çok hızlı almalıdır.Üstelik,parti sonunda,yeterli önlemler alınmazsa da, tekrarladığı gözlenebilir.

Şimdiye dek,tavuk,hindi,sülün ve deve kuşları gibi evcil,22 kuş ailesi içerisinde 117 türdeki yabani kanatlılarda gözlemlenmiştir.

İnsanlar dışındaki memelilerden etkilenenler;sığır,domuz,köpek,at,mink ve bir kısım hayvanat bahçesi hayvanlarıdır.

Bulaşma ocağı,esas olarak,kümesteki kadavralardır.1 g çürümüş karkasta,bir fareyi 2000 kez öldürebilecek dozda etken bulunabilir.Kadavraların uzunluğunca,üzerinde oldukları altlıklarda bulaştırmada rol oynarlar. Kadavralar gereği gibi uzaklaştırılmaz ve üzeri örtülmeye yada süpürülerek götürülmeye çalışılırsa problemin devamına neden olunacaktır.Yüzlek gömülmüş kadavraların bulunduğu topraklarda yaşayan kanatlılarda risk altındadır.

Problemler;ölü-çürümüş hayvanları barındıran su kanallarında yada yoğun bitkisel çürümelerin oluşturduğu anaerobik ortamlı göletlerde yaşayan ördekler ve tüm yabani kuşlarda gözlenir.Bu nedenle,batı Amerika sığ göletlerinde yaşayan ördeklerde sıkça rastlanan bu hastalığa”Batı ördek hastalığı “denmiştir.

Kadavra yiyen böcekler (Alphitobius diaperinus) yoğun olarak toksin taşıyıcılarıdır ve kümeste bunları yiyen kanatlılarda botülism’in nedenidirler.Üstelik,böceklerin yeni nesil larvaları da ,toksin taşıyacaklarından,defalarca yiyen civcivlerde hastalık atakları (13 kez tekrarı rapor edilmiştir) oluşturacaklardır.Lucilia sineği larvalarının da yoğun olarak tip-C toksini içerdikleri saptanmıştır.

Gramında 100-12500 Cl.botulinum ihtiva eden kümes altlıkları kontaminasyon nedeni kabul edilebilirler.

Gıdalarındaki et-kemik unu ve küspelerin bakteri sporlarını barındırması durumunda da hastalığın oluşumu önem kazanır.

YAZ MEVSİMİNDE YAGINLIK
Aslında, seyrekte olsa, tüm mevsimlerde ortaya çıkabilir.Çokça,ilkbahardan başlayarak yazın sıcak ayları boyunca rastlanmaktadır.Sıcak ve nemli hava şartlarında,latent durumdaki sporların jerminasyonuyla aktif yapı kazanması sonu yabani kanatlılar arasında yayılması bilinen seyirdir.

Susuzluk dönemlerinde kontamine kuyu sularının kullanım zorunluluğu,yabani su kuşları yerleşim bölgelerine yakınlık,kümes içerisinde olası su kaçaklarındaki bakteri üremesi sonu olaylar bildirilmiştir.

Kümeste,hamam böceklerinin görülmesi bir problemin yaklaştığı işareti olabilir.Yakın cıvardaki,kadavralarda oluşan sinek ve larvalar,kontamine altlıklar,toz toprak girişide tehlikeler yaratacaktır.Özellikle yazın,kümes ve civarındaki ölülerin (Her türlü) hızlıca kaldırılması ve yokedilmesi çok önemlidir.
TEHLİKE UYARILARI
İlk işaret,kanat yada bacaklardaki hafif paralizdir.Devamındaki tipik felçler (Sallanan kanatlar,altlığın üzerine uzatılan kafa,solunum güçlüğü,gözlerin kapanması) uyarıları alındığında geç kalınılmamalıdır.Hastalar yürüyemezler,kanatlarını çırparak hareket etmeye çalışırlar.Kümes bazında, ani ölümler,ishal artışı bulgulanacaktır. Hindilerde erken fark etmek çoğu kez mümkün olmaz.İleri devrelerde,kafa ve gözlerini döndürerek konvülsiyonlar gösterebilirler.

Broilerlerde,2 haftalık erken yaşlarda bile görülebilmektedir.Tedbirler oluşturuluncaya dek ölümler devam edecektir,% 40’lara ulaşabilen mortalite bildirilmiştir.

Otopsilerde tipik bulgular yoktur.

Baştaki semptomlar,sıcak çarpması ile hemen tümüyle aynıdır,Kolera ve zehirlenmelerinden de ayırtmalıdır.

Özellikle su kuşlarındaki zehirlenme semptomları çok benzerdir.
HASTALIĞIN SAPTANMASI DURUMUNDA
* Kümeste,Botilismustan ölmüş hayvanlar günde en az 5 kez taranarak (eldivenlerle) toplanmalı ve bekletilmeden imha edilmelidir. * Unutmamalıdır;hayvanlar temiz bir barınağa taşınırsa semptomlar aniden kaybolacaktır.Bunun için;bir kümesin tamamını kapsıyorsa kümes izole edilmelidir.Kümes içerisindeki bir bölümde yoğunlaşıyorsa,

o kısmı sınırlamaya çalışmak,yararlı bir tedbir olacaktır.

* Sinirsel semptomlar gösteren hayvanların iyileşmesi beklenmemeli,imha edilerek uzaklaştırılmalıdır.

* Kontamine kümes ve temiz kümes bakıcıları ayrılmalıdır.

* Altlığa uygun bir dezenfektan pulverize edilebilir.

* Altlığa,en az 10 cm kalınlığında yeni bir tabaka ilave edilmelidir.

* Problemin odağı belirlendiğinde(Cıvardaki bulaştırma ocağı,sinek,böcek ..)mücadeleye yön verilmelidir.

* Tedavi amacıyla Amoxicillin uygulaması yapılabilir ama tek başına yeterli olmayacaktır.

* Hastalık süreci boyunca düşük enerjili besleme zayiatı azaltabilir.Aksine,diyete demir ilavesi ise toksinin

etkinliğini arttırdığı saptanmıştır.

Her şeye karşın mortalite yükselebilir ve yetiştiriciler için stres yaratan bir problem olarak seyredebilir.Toksin tipinin C veya D olması durumunda,15 gün içerisinde,yeni bir klınik semptom göstermeden ölümler duracaktır. İnsanların tüketimindeki risklerin takibi içinse;bir laboratuvarda toksin tipinin belirlenmesi ve semptomlar tamamen kaybolmadan sürünün kesime alınmaması gerekir.
KÜMESİN BOŞALMASINDAN SONRA
Etken kapsayan kümes altlıklarının özenle imhası gerekecektir.Altlıklar mümkün olduğunca az tozutarak toplanmalı,çevreyi kirletmeyecek yolla ,özellikle kanatlı botulizmine hassas olan sığır barınakları cıvarından uzak yolla uzaklaştırılmalı ve yakılarak yada dikkatlice fermantasyona terk edilerek imha edilmelidir.

Taşıyan traktör yada römorkların temizlik ve dezenfeksiyonuna özen gösterilmelidir.

Kümes altı titizlikle temizlenmeli,çukur ve delikler kapatılmalı ve kireçle doldurulmalıdır.Daha iyisi,taban sönmemiş kireç tabakası ile örtülüp ıslatarak yanmasını sağlamaktır. İçerdeki sporları tamamen yok etmek çok güçtür,ama uygun dezenfektanlar (Kalsiyum hipoklorat,İodofor, Formalin) ile mevcut sporların azaltılmasına çalışılabilinir.Duvarlar kireçle badana edilmelidir.

Binanın içi titizliğinde,depo bölümleri ve dış çevresininde temizlenip dezenfekte edilmesi gereklidir.

Uzm.Vet Hekim Güney GÖKÇELİK
Uzm.Vet.Hekim Güney GÖKÇELİK