«tanlov fan» (basketbol ) fanidan ma`ruzalar matni

---

 

 

 O`zbekiston Respublikasi Xalq ta`limi vazirligi 

 

Navoiy davlat pedagogika instituti 

 

 

« TANLOV FAN »  (basketbol ) FANIDAN 

MA`RUZALAR MATNI. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

NAVOIY- 2010 YIL.  

 

 

 

 

 

---

 

 

 

 

Tuzuvchi: 

 

 

 

o`qituvchi Cho’liyev A.Q.  

 

    Taqrizchi:   

 

 

      A.Q. Nurullayev  

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Kafedraning 29-avgust  1-sonli   yig`ilishida  muhokama qilinib, o`quv jarayonida 

foydalanish uchun tavsiya etilgan. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

---

Mavzu: Basketbolning rivojlanish tarixi. 

 

REJA: 

 

1.  Basketbolning paydo bo’lishi va rivojlanishi. 

2.  O’zbekistonda basketbolning rivojlanishi. 

3.  Xulosa va takliflar. 

 

Tayanch iboralari: 

 

Basketbol  o’yinining  kashf  etilishi,  AQSH,  Fransiya,  Nermaniya,  Angliya,  Gretsiya, 

savat  to’pi,    o’yinchilar  soni,  qoidalar,  jihozlar,  maydonlar,  gimnastika,  bol,basket,  Yevropa 

olimpiada federatsiyasi jamg’arma, vaqt. 

 

1.  Basketbolning paydo bo’lishi va rivojlanishi. 

 

Basketbol  1891 yilda AQShning  Masashusti shtatidagi Springfild  kollejining jismoniy 

tarbiya o’qituvchisi Djeymis Neysmit tomonidan kashf etilgan. Bu  o’yinning yaratishda Neymit 

uzoq  vaqtlardan beri  keng tarqalgan to’p bilan o’tkazilgan oddiy o’yinlar xarakatidagi tarixiy  

ma’lumotlardan foydalangan deb taxmin qilish mumkin. 

Kollejda  o’tkazilgan  gimnastika  darslarini  jonlantirish  haqida    topshiriq  olgan  Djeymis 

Neysmit    yopiq  xonalar  uchun  yangi  o’yin  o’ylab  chiqdi.  U    balkon  pajlarida  shaftoli  

solinadigan  ikkita  savatni  osib    qo’ydi.  O’yinda  qatnashuvchilar    o’z    raqiblarining  savatlarga  

futbol  to’pini    tushurishlari  lozim  edi.  O’yinda  erkaklar  bilan  ayollar  birgalikda    qatnashadilar 

Neysmit taklif etgan o’yin birinchi kundanoq  talabalar orasida katta qiziqish uyg’otdi. 

Gimnastika  gruppasida  18  kishi    bo’lgani  uchun,  ular  ikki  komandaga  bo’linib  o’ynay 

boshladilar. Keyinchalik  xar  bir komandalagi o’yinchilar soni 7 ta va 5 tagacha kamaytirildi. 

To’p savatga  tashlanganligi uchun bu o’yin “basketbol”  (“basket”g’ savat, “bol”-to’p) 

deb atala boshlandi. 

1892  yil  Neymist    o’yini  qoidalarining      13  moddasini  tuzib  chiqdi,  shundan    so’ng  

maxsus    musoboqalar    o’tkazish  boshlandi  va  bu  qoidalar  yildan  yilga    mukammallashdi. 

Masalan,  1893  yilda  1  marta  temir  doiralari  tur  savatlar  paydo  bo’ldi.  YAna  bir    yildan  so’ng  

to’pning aylana uzunligi 30-32  duyum (76,2 g’81.3 sm) gacha ko’paytirildi. 1895 yilda 15 fut (5 

m 25 sm) masofadan bajariladigan jarima to’plar kiritiladi. 

Birinchi  rasmiy  musobaqa    qoidalari  1894  yilda  AQSHda  e’lon  qilingan  e’lon  qilingan 

edi.  O’yin  yildan  yilga  rivojlanib,  o’yin  texnikasi  va  taktikasi  vujudga  keldi.    1896  yildan 

boshlab to’pni boshlab yerga urib o’ynashga  ruxsat berildi. 

Basketbol  avvalgi  Amerikadan    Sharq    mamlakatlariga-  YAponiya,  Xitoy,  Flippin,  

shundan  so’ng  esa, yevropa mamlakatlariga CHexoslovakiya, Liva, Estoniya, Latviya, Italiya, 

Fransiyaga va nihoyat, Janubiy Amerikaning ba’zi bir mamlakatlariga tarqaldi. 

1921-31  yillarda    milliy  basketbol  federatsiyalari  tashkil  qilina  boshladi.  Dunyodagi 

ko’pgina    mamlakatlarda    basketbolning    keng  tarqalishi    natijasida  1932  yilning  18  iyunida 

Xalqaro  basketbol    federatsiyasi  (FIBA)ning    tashkil  qilinishi  bu  yilning  rivojlanishida  katta  

ahamiyatga ega bo’ldi. Argentina, Gretsiya, Italiya, Latviya, Portugaliya,  Reminiya, SHvesariya 

va  CHexoslovakiya  mamlakatlari  xalqaro  basketbol  federatsiyasiga  birinchilar  qatoriga  a’zo 

bo’lib  kirdilar.  O’yin  butun    dunyoga  keng  tarqala  boshladi.  1935  yilda  Jenevada    erkaklar  

komandalari  o’rtasida  birinchi    yevropa  chempionati  bo’lib  o’tdi.    Bunda      Boltiq    bo’yi 

mamlakatlarning komandalari ustun keldilar Latviya  terma  komandasi birinchi bo’lib yevropa  

chempioni  unvoniga sazovor bo’ldi.  

Olimpiada  o’yinlari  dasturiga  basketbol  birinchi  marta  1936  yil  kiritildi.  11  olimpiada  

o’yinlarning basketbol turniriga  12 mamlakatning  erkaklar komanlalari qatnashdilar. 

Ayollar o’rtasida birinchi  yevropa chempionati 1938  yil  Rimda  bo’ldi. Bunda   Italiya 

milliy komandasi g’alaba qozondi. 

---

1948-1956    yillar  xalqaro    basketbol  federatsiyasining  boshqa  xalqaro  sport 

birlashmalarini  ichida  yuqori  o’yinlardan  birinchi  egallash    bilan    xarakterlanadi.  Dunyo  va 

yevropa chempionatlari  kabi katta musobaqalar FIBA  rahbarligi ostida o’tdi. Hamma  xalqaro  

musobaqalarda      dunyoning  hamma  nufuzli  mamlakat  jamoalari    qatnashib  keldilar,    bundan 

tashqari o’sha zamonlarda 1948 yilda  50 mamlakat halqaro basketbol feyeratsiyasiga a’zo edi.  

Basketbol texnikasi va taktikasi rivojlanib bordi. To’pni uzatib uni yerga  urib yurish va 

chalg’atishlarining  yangi  usullari  vujudga  keldi.  Masalan,    to’pni  savatga  bir  qo’llab  otish, 

so’ngra  esa,  sakraganda  bir  qo’llab    otish  usullarining  paydo  bo’lishi,  basketbol  texnikasi  va 

taktikasi juda ta’sir ko’rsatadi. Ilgari musobaqa  hisobi  20-30 ochkodan oshmasdan  boshladi. 

Taktikada  markaziy  o’yinchi  orqali  hujum  uyushtirish  sestemasi  orqali  o’zining  shiddatli 

yakunini topmoqda. 

1950 yilda Argentinada  erkaklar jamoalari  o’rtasida birinchi jahon  chempionati bo’lib 

o’tdi.  Bunda  mezbonlar  birinchi  o’rinni  egalladilar.  Ayollar  jamoalari    uchun  birinchi  jahon  

chempionati 1953 yilda  o’tkazildi. Jahon chempionati unvoniga AQSH  ayollar terma jamoasi 

sazovor bo’ldi. 

Jahon chempionati ayollar va erkaklar jamoasini  uchun har 4 yilda 1 marotaba o’tkazilib 

kelinmoqda. 

1950 yilning boshida  basketbol o’yinning musobaqa qoidalariga  qo’yidagi o’zgarishlar 

kiritildi:. 

-  30  sek  foydasi  (bunga    asosan  to’pni  egallab  turgan  jamoa    30  sek  vaqt  ichida  raqib 

savatiga otish lozim); 

-  3  sek    qoidasi    va  jarima  maydonchasining    kengaytirilishi  (bunga  asosaan,hujumchi 

raqibning jarima maydonchasi ichida 3 sek dan ortiq turish taqiqlanadi); 

-  to’pni  yerga  urib  yurishni  boshladi,  ko’p    basketbolchining  qo’lidan  chiqqandan    so’ng 

tayanch oyoqni yerdan uzishga  ruxsat beriladi va hakozo. 

Bu yillarda basketbol o’yinning texnikasi takomillashdi. Bir klub to’p uzatish, faqat panja 

harakati  bilan  to’p  uzatish  chalg’itib  uzatish  hamda  to’pga    qaramasdan  uni  yerga  urib  yurish, 

sakraganda bir va ikki qo’llab to’pni  savatga  to’p otish usullari keng tarqaldi. 

1957  yildan  sshng  basketbol  juda  katta  rivojlanish  davrini  boshidan  kechirdi,  o’sha  

davrda  dunyoda  hamdo’stlik  davlatlar  vakillari  FIBA  o’tkazayotgan    konegress  va 

konferensiyalarda borib,  o’yin jarayoniga ta’sir  ko’rsatadigan hamma masalalarni xal qilishda  

faol qatnashar edilar. 

FIBA    rahbarligi  ostida  har  yili  muntazam  qtkazilgan  yevropa    chempionlari  kubogi  va 

kubok egalari  musobaqalarida juda ko’plab yevropa  mamlakatlari qatnashib kelmoqdalar. 

Hozirgi  kunda  basketbol bilan boshqa sport turlariga nisbatan  eng ko’p (100 milliondan 

ortiq)    kishi  shug’ullanib  kelmoqda.  Xalqaro  basketbol  federatsiyasiga  160  dan  ortiq 

mamlakatlarning milliy federatsiyalar a’zodir. 

Basketbol  Afrika    qit’asining  uzoq    xududlariga  va  qitalardan  minglab  km  uzoqda  

joylashgan okeani orollariga ham yetib bormoqda. 

Hozir    basketbol  Afrikaning  34  dan  ortiq  mamlakat  aholisining    sevimli  o’yiniga 

aylangan.  21  olimpiada  o’yinlari  dasturida  (1976,  monerial)  basketbol  bo’yicha  ayollar 

bellashuvini  kiritilishi o’yinning  bundan keyingi rivojanishiga katta ta’sir ko’rsatadi.