Qlobal İstiləşmə-Yer Kürəsi və Dünya okeanının atmosferinin orta illik dərəcəsinin tədricən yüksəlməsi prosesidir.
Sənaye inqilabı dövründən bu tərəfə Yer kürəsinin temperaturu 0,7 dərəcə C artmışdır və istiləşmənin böyük hissəsi son 50 ildə insan fəaliyyəti (antropogen amillər) ilə bağlıdır.
Sənaye inqilabı dövründən bu tərəfə Yer kürəsinin temperaturu 0,7 dərəcə C artmışdır və istiləşmənin böyük hissəsi son 50 ildə insan fəaliyyəti (antropogen amillər) ilə bağlıdır.
Klimatik modellerden alınan qiymətlərə görə 21 əsrdə Yer kürəsinin orta temperaturu 1,1 dərəcə C-dən 6,4 dərəcəyə gədər arta bilər.
1992-ci ildə BMT-nin Rio-de-Jeneyro şəhərində (Braziliya) “Ətraf mühit və inkişaf” mövzusunda keçirilən konfransda iqlimin dəyişməsi haqqında konvensiya qəbul edildi. 1997-ci ilin dekabr ayında isə Kiotada (Yaponiya) yuxarıda qeyd olunan konfransın tərəflərinin iştirakı ilə protokol təşkil olundu. Bu protokol Kioto Protokolu adlanır. Burada 159ölkədən 2 min nümayədə iştirak edirdi. Kiota Protokoluna görə, atmosfere atılan parnik qazlarının miqdarı 5,2% azaldılmalıdır. Bütün xoşagəlməz proqnozlara baxmayaraq, dünya ictimaiyyəti atmosferin çirklənməsinin və parnik effektinin pik nöqtəyə çatmasının qarşısını almaq üçün müəyyən tədbirlər görməlidir: 1. Sənaye müəssisələrində təmizləyici qurğuların qoyulması ilə atmosferə tullanan parnik qazlarının miqdarının azalması; 2. Qeyri-ənənəvi enerji mənbələrindən istifadə edilməsi. Bura külək, günəş enerjisi, AES-lar və s. daxildir; 3. Meşələrin qırılmasının qarşısının alınması və yeni meşə sahələrinin salınması; 4. Zibillərin çeşidlənərək xüsusi zavodlarda utilizə edilməsi və bu yolla atmosferə tullanan zəhərli qazların miqdarının minimuma endirilməsi; 5. İri şəhərlərdən atmosfer çirklənməsinin qarşısını almaq məqsədilə tıxacların sayını azaltmaq üçün müəyyən tədbirlərin görülməsi.
1992-ci ildə BMT-nin Rio-de-Jeneyro şəhərində (Braziliya) “Ətraf mühit və inkişaf” mövzusunda keçirilən konfransda iqlimin dəyişməsi haqqında konvensiya qəbul edildi. 1997-ci ilin dekabr ayında isə Kiotada (Yaponiya) yuxarıda qeyd olunan konfransın tərəflərinin iştirakı ilə protokol təşkil olundu. Bu protokol Kioto Protokolu adlanır. Burada 159 ölkədən 2 min nümayədə iştirak edirdi. Kiota Protokoluna görə, atmosfere atılan parnik qazlarının miqdarı 5,2% azaldılmalıdır. Bütün xoşagəlməz proqnozlara baxmayaraq, dünya ictimaiyyəti atmosferin çirklənməsinin və parnik effektinin pik nöqtəyə çatmasının qarşısını almaq üçün müəyyən tədbirlər görməlidir: 1. Sənaye müəssisələrində təmizləyici qurğuların qoyulması ilə atmosferə tullanan parnik qazlarının miqdarının azalması; 2. Qeyri-ənənəvi enerji mənbələrindən istifadə edilməsi. Bura külək, günəş enerjisi, AES-lar və s. daxildir; 3. Meşələrin qırılmasının qarşısının alınması və yeni meşə sahələrinin salınması; 4. Zibillərin çeşidlənərək xüsusi zavodlarda utilizə edilməsi və bu yolla atmosferə tullanan zəhərli qazların miqdarının minimuma endirilməsi; 5. İri şəhərlərdən atmosfer çirklənməsinin qarşısını almaq məqsədilə tıxacların sayını azaltmaq üçün müəyyən tədbirlərin görülməsi.
Dünyanın istiliyi nizamlı olaraq artır. Qlobal istiliyi ortalama səthi bu anda 15 dərəcədədir. Geoloji və digər elmi dəlillər sübut edirlər ki, keçmişdə səth istiliyinin ən yüksək dərəcəsi 27 dərəcə , ən aşağı isə 7 dərəcə olduğunu göstərir.
Dünyanın istiliyi nizamlı olaraq artır. Qlobal istiliyi ortalama səthi bu anda 15 dərəcədədir. Geoloji və digər elmi dəlillər sübut edirlər ki, keçmişdə səth istiliyinin ən yüksək dərəcəsi 27 dərəcə , ən aşağı isə 7 dərəcə olduğunu göstərir.
İstixana təsiri, atmosferdə ibarət olan, yaranan bir təbəqənin yaratdığı təsirdir. Bu təbəqə Günəşdən gələn şüaların dünyadan əks olunduqdan sonra təkrar atmosferin xaricinə çıxmasına maneə törədir. İstixana təsiri olmasaydı dünya son dərəcə soyuq bir planet halına gəlirdi. İstixana təsirini artıraraq dünyanın normaldan çox istiləşməsinə səbəb olan qazlardan bəziləri karbon 4 oksid, əmtəən və azotoksitdir. Bu qazlar müasir sənayedə və əkinçilikdə istifadə edilir, qalıq yanacaqların yanmasıyla ortaya çıxır. Atmosferin konsentrasiyası hər keçən gün artır. Məsələn atmosferdəki karbon 4 oksid konstanstrasyonu 1800-cü illərdən bəri 30% daha yüksək bir səviyyədə artdı.
İstixana təsiri, atmosferdə ibarət olan, yaranan bir təbəqənin yaratdığı təsirdir. Bu təbəqə Günəşdən gələn şüaların dünyadan əks olunduqdan sonra təkrar atmosferin xaricinə çıxmasına maneə törədir. İstixana təsiri olmasaydı dünya son dərəcə soyuq bir planet halına gəlirdi. İstixana təsirini artıraraq dünyanın normaldan çox istiləşməsinə səbəb olan qazlardan bəziləri karbon 4 oksid, əmtəən və azotoksitdir. Bu qazlar müasir sənayedə və əkinçilikdə istifadə edilir, qalıq yanacaqların yanmasıyla ortaya çıxır. Atmosferin konsentrasiyası hər keçən gün artır. Məsələn atmosferdəki karbon 4 oksid konstanstrasyonu 1800-cü illərdən bəri 30% daha yüksək bir səviyyədə artdı.
İstilik qeydləri 19-çu əsr sonlarında tutulmağa başlandı. Qlobal istiləşmə ortalama olaraq 20-ci əsrdə təxminən 0,6 dərəcə artdı. İstiliyin artmasıyla, buzlaqların əriməsi səbəbiylə dəniz səviyyələri də 10-20 santinmetr arasında yüksəldi. Arktiq dəniz buzları, son bir neçə 10 ilin yaz və payız dövründə təxminən 100/40-a çatan nisbətdə incəldi. Buna qarşılıq Antarktikanın bəzi hissələri daha da soyudu. Səth istiliyi və troposferdəki istilik arasında bəzi ziddiyyətlər gözə dəyir.
İstilik qeydləri 19-çu əsr sonlarında tutulmağa başlandı. Qlobal istiləşmə ortalama olaraq 20-ci əsrdə təxminən 0,6 dərəcə artdı. İstiliyin artmasıyla, buzlaqların əriməsi səbəbiylə dəniz səviyyələri də 10-20 santinmetr arasında yüksəldi. Arktiq dəniz buzları, son bir neçə 10 ilin yaz və payız dövründə təxminən 100/40-a çatan nisbətdə incəldi. Buna qarşılıq Antarktikanın bəzi hissələri daha da soyudu. Səth istiliyi və troposferdəki istilik arasında bəzi ziddiyyətlər gözə dəyir.
İstixana təsiri yaradan qazların təsirinin qarşısı alınmazsa, 2100-cü ilə qədər ortalama qlobal istilik 1,4-5,8 dərəcə artacaq. Mədəniyyətin ortaya çıxışından bəri qlobal istilik ortalama yalnız 1 dərəcə artdı. İstixana təsiri yaradan qazların qarşısı dərhal alınmazsa belə, alimlər təsirin uzun bir müddət daha davam edəcəyini söyləyir. Çünki böyük buz və su parçalarını da ehtiva edən iqlim sisteminin normala dönməsi yüzlərlə il ala bilər. Bəzi alimlər, Qrelandiya buzlaqlarında yaşanan ərimənin dərhal tədbiri alınsa belə geri dönülməz olduğunu düşünürlər. Yüzlərlə il davam edəcək bu əməliyyat, dəniz səviyyələrində yeddi metrlik bir yüksəlməyə səbəb ola bilər.
İstixana təsiri yaradan qazların təsirinin qarşısı alınmazsa, 2100-cü ilə qədər ortalama qlobal istilik 1,4-5,8 dərəcə artacaq. Mədəniyyətin ortaya çıxışından bəri qlobal istilik ortalama yalnız 1 dərəcə artdı. İstixana təsiri yaradan qazların qarşısı dərhal alınmazsa belə, alimlər təsirin uzun bir müddət daha davam edəcəyini söyləyir. Çünki böyük buz və su parçalarını da ehtiva edən iqlim sisteminin normala dönməsi yüzlərlə il ala bilər. Bəzi alimlər, Qrelandiya buzlaqlarında yaşanan ərimənin dərhal tədbiri alınsa belə geri dönülməz olduğunu düşünürlər. Yüzlərlə il davam edəcək bu əməliyyat, dəniz səviyyələrində yeddi metrlik bir yüksəlməyə səbəb ola bilər.
Qlobal mənada daha çox sərt hava hadisələri ortaya çıxacaq. Sahil bölgələrdə yağmur miqdarı artarkən, iç bölgələrdə isti havanın təsiriylə quraqlıq baş verəcək. Artan fırtınalar və dəniz səviyyələri səbəbiylə daha çox sel meydana gələcək. Bununla birlikdə, hava istilikləri bölgələrə görə çox böyük fərqliliklər göstərəcək. Və bu vəziyyətin nəticələri təxmin edilməyəcək qədər güclüdür.
Qlobal mənada daha çox sərt hava hadisələri ortaya çıxacaq. Sahil bölgələrdə yağmur miqdarı artarkən, iç bölgələrdə isti havanın təsiriylə quraqlıq baş verəcək. Artan fırtınalar və dəniz səviyyələri səbəbiylə daha çox sel meydana gələcək. Bununla birlikdə, hava istilikləri bölgələrə görə çox böyük fərqliliklər göstərəcək. Və bu vəziyyətin nəticələri təxmin edilməyəcək qədər güclüdür.
Şirin su qaynaqlarının azalması, qida istehsalı şərtlərindəki ümumi dəyişikliklər və sellər, fırtınlar, isti dalğaları və quraqlıq səbəbiylə ölümlərdə yaşanacaq artım kimi potensial təhlükələr gündəmə gələcək. Bu vəziyyət ən çox, sürətli iqlim dəyişməsinə qarşı hazırlıq edə bilməyən yoxsul ölkələrə təsir edəcək. Həyat sahələrinin sürətli dəyişməsinə ayaq dura bilməyən bir çox bitki və heyvan növünün nəsili yox olacaq. Dünya Sağlamlıq Təşkilatının məlumatlarına görə, qızdırma və qeyri-kafi bəslənmə kimi səbəblərdən milyonlarla adam ölümlə üz-üzə gələcək.
Şirin su qaynaqlarının azalması, qida istehsalı şərtlərindəki ümumi dəyişikliklər və sellər, fırtınlar, isti dalğaları və quraqlıq səbəbiylə ölümlərdə yaşanacaq artım kimi potensial təhlükələr gündəmə gələcək. Bu vəziyyət ən çox, sürətli iqlim dəyişməsinə qarşı hazırlıq edə bilməyən yoxsul ölkələrə təsir edəcək. Həyat sahələrinin sürətli dəyişməsinə ayaq dura bilməyən bir çox bitki və heyvan növünün nəsili yox olacaq. Dünya Sağlamlıq Təşkilatının məlumatlarına görə, qızdırma və qeyri-kafi bəslənmə kimi səbəblərdən milyonlarla adam ölümlə üz-üzə gələcək.
İstiləşməyə insan təsirinin nə qədər olduğunu və istiləşmənin zəncirləmə təsirlərinin nələr ola biləcəyini bilmirik. Qlobal istiləşmə, sabit buzlaqların əriməsi ilə istixana təsiri yaradan əmtəən qazının yüksək miqdarda artması kimi, gələcəkdə istiləşməni tətikləyəcək dəyişikliklərə yol aça bilər. Daha isti şərtlər səbəbiylə böyümə sürətləri artan bitkilər, böyüdükcə atmosferdən daha çox karbon 4 oksid çəkməsi kimi istiləşməni yüngülləşdirici təsirlər edə bilər. Ancaq elm adamları, kompleks tarazlığını, müsbət və mənfi təsirlərə necə bir reaksiya verə biləcəyinə əmin deyil.
İstiləşməyə insan təsirinin nə qədər olduğunu və istiləşmənin zəncirləmə təsirlərinin nələr ola biləcəyini bilmirik. Qlobal istiləşmə, sabit buzlaqların əriməsi ilə istixana təsiri yaradan əmtəən qazının yüksək miqdarda artması kimi, gələcəkdə istiləşməni tətikləyəcək dəyişikliklərə yol aça bilər. Daha isti şərtlər səbəbiylə böyümə sürətləri artan bitkilər, böyüdükcə atmosferdən daha çox karbon 4 oksid çəkməsi kimi istiləşməni yüngülləşdirici təsirlər edə bilər. Ancaq elm adamları, kompleks tarazlığını, müsbət və mənfi təsirlərə necə bir reaksiya verə biləcəyinə əmin deyil.
Qlobal istiləşməyə şübhəylə yanaşanlar belə dünyanın gedərək istiləndiyini inkar etmir. Şübhələrinin dayağını, qlobal istiləşmə təsirinin insan fəaliyyətləri səbəbiylə ortaya çıxmış olmasına bağlayırlar. Bəziləri hal-hazıda şahid olduğumuz dəyişikliklərin fövqəladə olmadığını söyləyir. Buna ən böyük dayaqları isə insan var olmadan əvvəl qlobal iqlim şərtlərində yaşanmış olan dəyişiklikləri nəzərdə tuturlar. Bəzi şübhəçi alimlər, istiləşməni bir müddətdir günəşdə olan yüksək fəaliyyətlərə bağlayır. Bununla birlikdə, iqlimin təbii dəyişmələrinin ən yuxarısında belə bir şeylər olduğu və bunda da insanın günahlarındandır.
Qlobal istiləşməyə şübhəylə yanaşanlar belə dünyanın gedərək istiləndiyini inkar etmir. Şübhələrinin dayağını, qlobal istiləşmə təsirinin insan fəaliyyətləri səbəbiylə ortaya çıxmış olmasına bağlayırlar. Bəziləri hal-hazıda şahid olduğumuz dəyişikliklərin fövqəladə olmadığını söyləyir. Buna ən böyük dayaqları isə insan var olmadan əvvəl qlobal iqlim şərtlərində yaşanmış olan dəyişiklikləri nəzərdə tuturlar. Bəzi şübhəçi alimlər, istiləşməni bir müddətdir günəşdə olan yüksək fəaliyyətlərə bağlayır. Bununla birlikdə, iqlimin təbii dəyişmələrinin ən yuxarısında belə bir şeylər olduğu və bunda da insanın günahlarındandır.
