Texnologiya darslarida axborot texnologiyalaridan foydalanish reja

---

ERGASHEVA CHAROS 
 
 
 
TEXNOLOGIYA DARSLARIDA AXBOROT TEXNOLOGIYALARIDAN 
FOYDALANISH 
REJA: 
1.Axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarining ta’lim jarayoniga joriy 
etilishidan asosiy maqsad — aynan zamonaviy axborot muhiti uchun xarakterli 
bo‘lgan o‘quv faoliyatlarining yangi turlarini paydo bo‘lishidir. 
2.Ular o‘quvchilarga axborot manbalaridan foydalanish imkonini beradi, 
mustaqil ishlar samaradorligini oshiradi 
3.Mazkur dastur orqali turli mavzu va fanlar bo‘yicha taqdimotlar yaratishda 
fotosuratlar, rasmlar, animatsiya 
4.Asosiysi: test topshiriqlarini bajarishda o‘quvchining ko‘zi, miyasi va qo‘llari 
ishtirok etadi, o‘yin elementlari 
 
 

---

KIRISH 
Маmlakatimizda ta’lim tizimida maktab fanlarini o‘qitishda AKT’dan samarali 
foydalanish dolzarb masaladir. Aynan axborot texnologiyalari ta’limning universal 
vositasi hisoblanib, nafaqat o‘quvchilarda bilim, ko‘nikma va malakalarni 
shakllantirish imkonini beradi, balki shaxsiy xususiyatlarini rivojlantirish, bilishga 
qiziqishlarini qondiradi. Pedagogik va psixologik tadqiqotlarda shu narsa 
ta’kidlanmoqdaki, AKT o‘quvchilarning nazariy, ijodiy va refleksiv tafakkuri 
rivojlanishiga katta ta’sir etadi. O‘quvchining xotirasida u yoki bu hodisa, 
jarayonning obrazli ifodalanishi o‘quv materialini boyitib, uning ilmiy jihatdan 
o‘zlashtirilishiga yordam beradi.Axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining ta’lim 
jarayoniga joriy etilishidan asosiy maqsad — aynan zamonaviy axborot muhiti uchun 
xarakterli bo‘lgan o‘quv faoliyatlarining yangi turlarini paydo bo‘lishidir. Ma’lumki, 
boshlang‘ich ta’lim — ta’lim tizimining poydevori hisoblanib, o‘quvchilarni o‘qitish 
sifati unga bog‘liq bo‘ladi va bu boshlang‘ich maktab o‘qituvchisi zimmasiga katta 
mas’uliyat yuklaydi. Uzoq vaqt davomida ta’lim tizimida boshlang‘ich maktab 
«ko‘nikmalar maktabi» bo‘lib keldi, ya’ni o‘quvchi keyingi ta’lim olish uchun 
o‘qish, yozish, hisoblash kabi asosiy ko‘nikmalarni o‘zlashtirishi kerak bo‘lgan 
ta’lim bosqichi sifatida qaralgan. Bugungi kunda boshlang‘ich maktab boshqacha 
tasavvur etiladi. Bugungi kunda u ta’lim tizimida bolaning birinchi tajribasi — ta’lim 
olish kuchlarini sinash joyi bo‘lib qolishi kerak. Ushbu bosqichda faollikni, 
mustaqillikni rivojlantirish, idrok etish faolligini saqlab qolish va bola ta’lim 
dunyosiga shaxdam kirib borishi uchun sharoitlar yaratish, uning salomatligini va 
emotsional xususiyatlarini mustahkamlash muhim. Bugungi kunda o‘quvchilarning 
aynan mana shu sifatlari ta’lim jarayoniga AKT’ni joriy etish bilan 
rivojlanayotganligining guvohi bo‘lmoqdamiz.O‘z faoliyatimizda ta’lim jarayoniga 
axborot texnologiyalarini joriy etib, ulardan foydalanib va o‘quv jarayonida AKT’dan 
foydalanish bo‘yicha ma’lum tajribalarni to‘plab bormoqdamiz. Ахborot 
texnologiyalaridan foydalanish bo‘yicha tajribam an’anaviy dars doirasida AKT’ni 
didaktik jihatdan to‘g‘ri qo‘llanilgan hollarda o‘quv jarayonini individuallashtirish va 
differensatsiyalash uchun cheklanmagan imkoniyatlar paydo bo‘lishini ko‘rsatdi. 
Ular o‘quvchilarga axborot manbalaridan foydalanish imkonini beradi, mustaqil 

---

ishlar samaradorligini oshiradi, ijodkorlik, malaka va ko‘nikmalarni egallash va 
mustahkamlash uchun umuman yangi imkoniyatlar beradi, ta’limning yangi shakllari 
va metodlarini amalga oshirishga imkon beradi.Har bir o‘quvchida shaxsiy o‘quv 
yo‘nalishini rivojlantirishni ta’minlaydi. O‘quv jarayonida uni muvaffaqiyatli bilim 
olish uchun zarur bo‘lgan asosiy jarayonlar sifatida fikrlashni, tasavvurni 
rivojlantirishga yo‘naltirilgan katta o‘zgarishlar sodir bo‘ladi; o‘quvchilarning idrok 
etish faoliyatlarini samarali tashkil qilish ta’minlanadi. АKT’dan foydalanilganda 
ta’limda shaxsga-yo‘naltirilgan yondashuvni amalga oshirish oson bo‘lib qoldi, butun 
o‘quv jarayonini samarali tashkil qilish imkoniyati paydo bo‘ldi. Dars jarayonida 
tayyor multimediali mahsulotlari va kompyuter ta’limi dasturlaridan, o‘quv va 
sinfdan tashqari ishlarda Internet tarmog‘i vositalaridan foydalanib, multimediali 
ta’lim dasturlari va taqdimotlar, loyihalar yaratildi. Axborot texnologiyalarini barcha 
o‘quv fanlarda qo‘llash mumkin. Darslarda o‘quv va o‘yin dasturlaridan foydalanish 
katta samara beradi. Ona tili va Rus tili darslarida savodxonlikni oshirish bo‘yicha 
mashqlar yordam beradi, bunda bolalar kompyuterlarda turli xildagi amaliy 
topshiriqlarni bajaradilar. Boshlang‘ich sinflar o‘quvchilari uchun turli didaktik 
materiallar to‘plamidan foydalanib, ko‘rgazmali-mashq, nazorat-mashqlari va test 
sinovlari modullari kiritilgan aralash kompyuter dasturlarini tayyorlash mumkin. 
Unga fanga oid qoidalarni joriy o‘rganish va umumlashtirilgan takrorlash uchun 
uchta variantlarda berilgan grammatika-orfografik mavzular bo‘yicha boy va turli-
tuman materiallardan foydalanish yaxshi samara beradi.1-sinfda o‘qish darsida 
elektron o‘quv qo‘llanmalari tayyorlab, foydalanish mumkin. Unda so‘zni tovushli-
harfli tahlil qilish, so‘zning bo‘g‘inlari tuzilishi, ba’zi orfogrammalar o‘rganilishi 
turli qiziqarli ko‘rgazmali va ovozli material berish mumkin. Yorqin rasmlar, 
g‘aroyib, qiziqarli topshiriqlar kichik yoshdagi o‘quvchilarda ona tiliga qiziqishni 
oshirishga yordam beradi, o‘yin shaklida o‘quv materiali bilan tanishish imkonini 
beradi, o‘zini nazorat qilish va o‘quv refleksiyasi uchun keng imkoniyatlar taqdim 
etadi. Ushbu qo‘llanma bo‘yicha ta’lim jarayonini differensiatsiyalashga turli 
darajadagi murakkablikdagi topshiriqlarni tanlab olish yordamida erishiladi. 
Savodxonlikka o‘qitish bo‘yicha tematik rejalashtirishni ishlab chiqishda 
rejalashtirishga tegishli elektron mavzular va bo‘limlarni kiritish mumkin. Dars 
rejasini ishlab chiqishda frontal, individual va guruhli ishlash uchun kompyuterni 

---

qo‘llash maqsadga muvofiq bo‘lgan dars bosqichlarini ishlab chiqish lozim. 
Matematika darslarida «O‘yinli masalalar» dasturlarini tayyorlab, foydalanish 
mumkin. Boshlang‘ich sinfda o‘rganiladigan ko‘plab mavzular bo‘yicha turli 
materiallar berilgan. Turli murakkablik darajasidagi turli xildagi topshiriqlar har bir 
o‘quvchining idrok etish va ijodiy qobiliyatlarini rivojlantirishga yordam 
beradi.Masalalarni yechishda kompyuterli animatsion slaydlardan foydalanish 
darsning qiziqarliligini oshiradi. Ularning ustunlik tomonlari istagan paytda 
masalaning boshiga qaytish mumkin, uning alohida qismlarida to‘xtalish, o‘quvchilar 
bilan suhbatlashish, ularning fikrlarini tinglash mumkinligidan iborat. Boshlang‘ich 
sinflarda harakatlanishga animatsiyali masalalar bilan slayd-filmlarni qo‘llash 
mumkin. Shunday slaydlarni yaratish uchun Internetdan olingan animatsion 
kartinkalardan foydalanish mumkin. Barcha o‘quv fanlarida test topshiriqlaridan 
foydalanish zarur. Testlardan dastlab faqat bosma ko‘rinishidagisidan foydalangan 
bo‘lsak, hozirda ularni kompyuterda terib, har bir o‘quvchi bilan shug‘ullanish 
mumkin. AKT’dan foydalanish yillari davomida 1-sinfdan 3-sinfgacha matematika, 
badiiy o‘qish, ona tili, deyarli barcha mavzulari va boshqa o‘quv fanlari bo‘yicha 
qator turli testlarni tayyorlash mumkin. Endi darslarda faqat bosma shakldagi emas, 
balki kompyuterli testlardan foydalanish zarur. Ular bajarib bo‘lishi bilan darhol 
bahosini olishga imkon beradi, bahoni kompyuterning o‘zi taqdim etadi, u yoki bu 
mavzu bo‘yicha kamchiliklarini aniqlashlariga imkon beradi.«Tabiatshunoslik» fani 
bo‘yicha barcha mavzulari bo‘yicha kompyuter testlarini ishlab chiqish mumkin. 
Masalan: «O‘lkamiz suv havzalari», «Ona zamin», «O‘rmon va dalalar — tabiat 
boyligi», «Qishloq xo‘jaligi sohalari», «Bizning o‘lka», «Yer osti boyliklari», 
«O‘lkamiz hududiy tuzilishi», «O‘lka chorvachiligi va o‘simliklari» va boshqalar. 
Ona tili bo‘yicha o‘rganiladigan so‘z leksik mazmunini talqin qilishda va birliklarni 
turlarga ajratishda o‘quvchilarda qiyinchiliklar tug‘diradi. Bular: antonimlar, 
sinonimlar, omonimlar. Testlar orqali o‘quvchilarning leksik imkoniyatlari 
rivojlanadi, so‘zning to‘g‘ri va ko‘chma ma’nosini topishga, sinonimlarni to‘g‘ri 
tanlashga, sinonimlar, antonimlar va omonimlarni farq qilishga o‘rgatadi. Antonimlar 
bilan ishlashga bag‘ishlangan «Teskari o‘yin» testidan foydalanish o‘quvchilarga 
darsni tushuntirishga samarali ta’sir etadi. Asosiysi: test topshiriqlarini bajarishda 
o‘quvchining ko‘zi, miyasi va qo‘llari ishtirok etadi, o‘yin elementlari esa ularda 

---

bajarayotgan ishlariga qiziqishni rivojlantirishga va demak, ta’lim jarayoni jadalligi 
kerakli darajasini ta’minlashda muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. Testlardan tashqari 
krossvordlar, sxemalar, jadvallardan foydalaniladi, o‘quvchilar dars materiallarni 
mustaqil o‘rganishda bevosita kompyuterda ishlaydilar.Barcha o‘quv fanlarida 
qo‘shimcha va rivojlantirish materiallari sifatida ko‘plab videofilm hamda 
fotolavhalar bilan o‘lkashunoslik materialidan foydalanish mumkin. Microsoft Power 
Point dasturlari yordamida yaratilgan taqdimotlar ta’lim jarayonida AKT’dan 
foydalanish juda samarali shakli hisoblanadi. Taqdimotda asosiysi — axborotliligi, 
ko‘rgazmaliligi, qiziquvchanligi hisoblanadi. Mazkur dastur orqali turli mavzu va 
fanlar bo‘yicha taqdimotlar yaratishda fotosuratlar, rasmlar, animatsiya, qo‘shimcha 
axborotlardan foydalanish mumkin.Maktabda mavjud bo‘lgan Internet tarmog‘i 
ishimizda katta yordam ko‘rsatadi. Internet — bu global axborot tizimi ekanligi 
barchaga ma’lum. U elektron pochta, izlash tizimlarini o‘z ichiga oladi va turli 
axborot resurslaridan foydalanish imkonini beradi. Undan kerakli axborotlarni topish, 
qayta ishlab chiqish va ularni ko‘paytirib, barcha kompyuterlarga o‘rnatib bolalarga 
mustaqil juftlikda, guruhda, individual ishlashni taklif etish mumkin. O‘quvchilarga 
turli xildagi topshiriqlarni taklif etish: tadqiqot o‘tkazish, asosiysini tanlash, taqdimot 
tayyorlash, jadvalni to‘ldirish imkoni paydo bo‘ladi. Axborot olishning boshqa bir 
usuli — dars davomida bevosita Internetdan axborot olish hisoblanadi. Internetdan 
avvaldan kerakli materialni topish, darsda esa uni o‘quvchilarga ko‘rsatish mumkin. 
Ishni 
o‘rganilgan 
material 
bo‘yicha 
dialog 
ko‘rinishida 
olib 
borish 
mumkin.Boshlang‘ich sinf o‘quvchilari Internetdanmustaqilfoydalanishni, kerakli 
axborotni tanlashni, uni saqlab qolish va taqdimotlar tuzish yoki turli xildagi 
loyihalarni ishlab chiqish va bajarishda keyingi ishlarida foydalanishni biladilar. 2-
sinfdanoq o‘quvchilar faqat daftarda emas, balki bevosita kompyuterda ham 
topshiriq-larni bajara oladilar. O‘quvchilar kompyuter bilan ishlash birinchi 
ko‘nikmalarni oladilar, o‘zlarining nazariy bilimlarini doimiy chuqurlashtirib va 
amaliy ko‘nikmalarini takomillashtirib boradilar. Boshlang‘ich sinflarda fikrlash 
operatsion uslubini shakllantirishda informatika kursining roli juda muhim. 
Informatikaning ushbu roli harakatlari tuzilishini rejalashtirish, axborot izlash, 
muloqotni rejalashtirish, axborot modellarini qurish, faoliyatni vositalashtirish kabi 
dastlabki ko‘nikma va malakalar to‘plami ko‘rinishida qaraladi. Kompyuterni 

---

o‘qishda yordamchisi, ijodkorlik, o‘zini ifoda etish va rivojlantirish vositasi sifatida 
tushunish katta ahamiyatga ega. Katta sinflar o‘quvchilarida fikrlash uslubi 
shakllanib bo‘ladi, yangi shakllarini ular qiyinchilik bilan qabul qiladilar. Ushbu kurs 
o‘quvchini SHK’da axborot bilan amaliy ishlashga o‘rgatishi kerak. Boshlang‘ich 
maktabda kompyuterni o‘zlashtirib o‘quvchilar undan o‘z faoliyatlari vositasi sifatida 
boshqa sinflarda ham foydalanishlari mumkin, kompyuterni qo‘llash bilan olib 
boriladigan darslar ularda qiyinchilik tug‘dirmaydi.Katta sinflarda informatika 
darslarida albatta kompyuterdan foydalanish ushbu dasturni amalga oshirish zarur 
sharti hisoblanadi. Kompyuterdan odatda yangi materialni muhokama qilishda 
elektron doska sifatida foydalanaman. Bundan tashqari, o‘quv o‘yinlarini tashkil 
qilish hamda individual ta’lim va kompyuterli praktikumni tashkil qilishda 
foydalaniladi. Ta’lim natijasida o‘quvchilar o‘quv va oddiy amaliy masalalarni 
yechish uchun kompyuterdan foydalanish: fayllar bilan oddiy operatsiyalarni amalga 
oshirish (yaratish, saqlab qolish, izlash, dasturni ishga tushirish); dasturlarda amaliy 
topshiriqlarni va ijodiy ishlarni bajarishni biladilar: Word Pad, Microsoft Power 
Point, Microsoft Excel, Microsoft Word; keng foydalaniladigan dasturlarni ishga 
tushirish: kompyuter ekranida matnli va grafik redaktor, trenajerlar, testlar; matnlar 
va tasvirlar (axborot), obyektlar bilan ishlash; izlash, oddiy o‘zgartirishlarni, saqlash, 
foydalanish va axborot hamda ma’lumotlarni uzatishni amalga oshiradilar, mundarija, 
yo‘l ko‘rsatuvchi, kataloglar, spravochniklar, internetdan foydalanib, kompyuter 
yordamida kichik loyihalar va taqdimotlar yaratadilar. Shunday qilib, ushbu kursni 
boshlang‘ich 
maktabda 
o‘rganish 
o‘quv 
jarayonini 
modernizatsiyalash, 
samaradorligini oshirish bilan birga, har bir o‘quvchining individual qobiliyatlarini 
hisobga olib, uni tabaqalashtirishga imkon beradi. Taklif etilayotgan kurs 
o‘qituvchiga ta’limni erkin boshqarish va o‘quv axborotlarini taqdim etish turli 
usullarini qo‘llash imkonini beradi.Kursda loyiha-tadqiqotchilik faoliyatiga alohida 
o‘rin ajratilgan. O‘quvchilarning loyihachilik faoliyatlari mustaqil tadqiqotchilik 
malakalarini, ijodiy qobiliyatlarini va mantiqiy fikrlashlarini rivojlantirishga yordam 
beradi; o‘quv jarayonida olgan bilimlarini birlashtiradi va o‘quvchilarni aniq hayotiy 
muhim masalalarni hal qilishda ishtirok ettiradi, ta’lim sifatini oshirish, o‘qituvchilar 
va o‘quvchilar munosabati uslublarini demokratlashtirishga yordam beradi. Axborot-
kommunikatsiya texnologiyalari o‘quvchilarni qiziqarli olamga olib kirishda 

---

o‘qituvchining imkoniyatlarini kengaytiradi, bunda o‘quvchilar axborotlarni mustaqil 
ravishda izlab topadilar, oladilar, tahlil qiladilar va boshqalarga yetkazadilar. Bolani 
axborot bilan ishlashga, o‘qishga o‘rgatish — zamonaviy boshlang‘ich sinflarning 
muhim vazifasi hisoblanadi. Boshlang‘ich sinflar ta’lim jarayonida AKTdan 
foydalanish faqat asosiy yo‘nalishlari shakllanadi. O‘quvchilarning sinfdan tashqari 
ishlarini tashkil etishda AKT’dan keng foydalanish birinchi navbatda, bu turli 
hisobotlarni tayyorlash, sinfdan tashqari tadbirlarni o‘tkazish va shu kabilardan iborat 
bo‘ladi.
Kishilik jamiyati paydo bo‘lgandan beri inson axborot olish, tarqatish va 
undan foydalanishga ehtiyoj sezib keladi. Albatta, qadimda bu jarayon juda sodda 
ko‘rinishga ega edi. Dunyo taraqqiy etgan sari u murakkablashib, axborotning 
jamiyatdagi o‘rni yanada oshdi. Hatto, davrimiz ham “Axborot asri” – deb nom 
olgani bejiz emas. Yangi avlod uchun 25 yil avvalgi hayotda shaxsiy kompyuterlar 
bo’lmaganligini tasavvur qilish mushkul…Endilikda axborot texnologiyalari nafaqat 
mustaqil fan sifatida shakllanib ulgurdi, balki iqtisodning eng jadal suratlar bilan 
rivojlanayotgan sohasiga aylandi va millionlab odamlarning hayot tarzini belgilab 
berdi. Ishlab chiqarish va boshqa sohalardagi jarayonlarni kompyuter yordamida 
boshqarish axborot-kommunikasiya texnologiyalarini o’rganishga bo’lgan ehtiyojni 
kun sayin oshirib bormoqda. Bugungi kunda respublikamizning umumta’lim 
maktablari minglab kompyuter sinflari bilan ta’minlangan. Bu kompyuterlarning 
barchasini yagona kompyuter tarmog’iga ulab, ta’limning yaxlit texnik tizimini 
tashkil etish rejalashtirilgan . Prezidentimiz I.A.Karimovning 2005 yil 28 sentabrdagi 
“O’zbekiston Respublikasining jamoat ta’lim axborot tarmog’ini tashkil etish 
to’g’risida”gi qaroriga muvofiq “Ziyonet” axborot tarmog’i tashkil etildi va 
mamlakatimizning eng chekka hududidagi maktablarida ham ishlash imkoniyatlari 
yaratildi. Tarmoqning asosiy vazifasi: yoshlar uchun milliy axborot resurslarini 
shakllantirish va rivojlantirish, yoshlarning ma’naviy va aqliy jihatdan kamol 
toptirishiga ko’maklashadigan axborotdan keng ko’lamda foydalanishlarini 
ta’minlash, sog’lom turmush tarzini targ’ib etish va jismoniy tarbiya, sport turlarini 
ommalshtirish, o’quvchilar va yoshlar uchun masofadan turib ta’lim olish usullarini 
va boshqa axborot kommunikasiya xizmatlarini ta’lim tizimiga joriy etishda 
ko’maklashishdan iboratdir. Kompyuter savodxonligi bo’yicha orttirilgan bilim va 
ko’nikmalar o’qituvchilarning pedagogic mahoratini yuksaltirib, ularning amalda 

---

qo’llanishi darslarga o’zgacha joziba bag’ishlaydi, o’quvchilarning fanga bo’lgan 
qiziqishi, izlanishi yanada o’rtadi.
Jarayon deganda oldinga qo‘yilgan maqsadga 
erishishga yo‘naltirilgan harakatlarning muayyan yig‘indisi, jamlanmasi tushuniladi. 
Axborot texnologiyalarning maqsadi inson tahlil qilishi uchun axborotni ishlab 
chiqarish va uning asosida biror bir hatti-harakatni bajarish bo‘yicha qaror qabul 
qilishdan iboratdir.Axborot texnologiyalarini tatbiq etish iqtisodiyot, fan, ta’lim va 
boshqarishning barcha sohalarida davom etmoqda. Axborot texnologiyalarining fan 
va ta’lim sohasidagi asoslari bo‘lgan ko‘plab zamonaviy texnika vositalari: 
kodoskop, audio va video magnitofonlar, televizor, kompyuter, skaner, mikrofon, 
kolonka, videoko‘z, videoproyektor va nusxa olish apparatlaridan dars berish 
jarayonida maksimal foydalanish ta’lim samaradorligini oshirishga keng imkoniyatlar 
yaratadi. Axborot texnologiyasi – bu ob’yekt, jarayon yoki hodisalar holati haqidagi 
ma’lumotlarni bir ko‘rinishdan ikkinchi, sifat jihatdan mutloq yangi ko‘rinishga 
keltiruvchi ma’lumotlarni to‘plash, qayta ishlash o‘zatishning vosita va usullari 
majmuasidan foydalanish jarayonidir.Hayotiy tajriba shuni ko‘rsatadiki, bu 
usullardan foydalanish natijalari turlicha bo‘ladi va natijalarga qarab qaysi usuldan 
foydalanishni o‘zingiz belgilab olasiz.
Ta’lim jarayonida multimedia vositalari 
yordamida darslarning samaradorligini oshirish mumkin. Hozirda amaliyot shuni 
ko‘rsatmoqdaki, multimedia vositalari yordamida tinglovchilarni o‘qitish ikki 
barobar samarali bo‘lmoqda. Ma’lumki, eshitgan materialning to‘rtdan bir qismi 
xotirada qoladigan bo‘lsa, tinglovchilarga berilayotgan materiallarni video orqali 
amalga oshirsak, axborotni xotirada saqlanib qolishi va tasavvur qilish imkoniyati 35 -
70 foizgacha oshadi. Shuningdek, mazkur o‘quv dasturlar audio, video va grafika 
ko‘rinishida mujassamlashtirilgan holatda tinglovchilarga berilsa, materiallarni 
xotirada saqlab qolish 70-95 foizga oshishi kuzatilmoqda.Ta’lim sohasida multimedia 
vositalari yordamida tinglovchilarga bilim berish afzalliklari :Ta’lim jarayonida 
berilayotgan materiallarni chuqurroq va mukammalroq o‘zlashtirish imkoniyatining 
mavjudligi.Ta’lim olishning yangi sohalari bilan yaqindan aloqa qilish ishtiyoqini 
yanada oshishi.Dars jarayonida bilim olish vaqtining qisqarishi natijasida vaqtni 
tejash imkoniyatiga erishilishi.Olingan bilimlar kishi xotirasida uzoq muddat saqlab 
qolinishi va uni amaliyotda qo‘llash mumkinligiDarhaqiqat, bugun O‘zbekiston 
qo‘lga kiritayotgan salmoqli yutuqlar, barcha sohalarda olib borilayotgan izchil 

---

islohotlarning yuksak natijalari va samaralari jahon hamjamiyatini hayrat va havasga 
solmoqda. Mamlakatimiz taraqqiyotidagi bu tarixiy evrilishlarning boisi esa, albatta, 
erkin va ozod, tinch-osoyishta hayotimizning mevasidir. Tarixiy xotira ham, shu 
ma'noda, mustaqilligimizni mustahkamlash, xalqimizning farovon kelajagini 
ta'minlash, boy milliy merosimiz va qadriyatlarimiz, urf-odat, an'analarimizni 
e'zozlash, yurtimizni taraqqiy etgan ilg‘or mamlakatlar qatoriga olib chiqish uchun 
fuqarolarimizda daxldorlik tuyg‘usini shakllantirishga xizmat qiladi. Kelajagi buyuk 
va ertangi kuni porloq yurtga, millatga har tomonlama sog‘lom, ma'nan yetuk yoshlar 
zarur. Shu bois, bugungi kunda yosh avlod tarbiyasiga bo‘lgan e'tibor bizda davlat 
siyosati darajasiga ko‘tarilgan. Prezidentimizning: "Bugun yoshlarimiz hal qiluvchi 
kuch bo‘lib hayotga kiryapti. Men bu yoshlarga o‘zimga ishongandek ishonaman", 
degan so‘zlari zamirida ham ana shu haqiqat mujassam.
Mamlakatimizda amalga 
oshirilayotgan ta’lim sohasidagi islohotlar yangi ta’lim standartlarini ishlab chiqish, 
yangi o‘quv fanlarini, yangi darsliklar va o‘quv qo‘llanmalarini kiritish bilan bir 
qatorda, o‘qitish mеtodikasini o‘zgartirish ehtiyojini ham yuzaga kеltirdi. Jamiyatni 
axborotlashtirish va «Kadrlar tayyorlash milliy dasturi» vazifalarini amalga oshirish 
sharoitlarida o‘qitish jarayonlarini — pеdagogik va axborot tеxnologiyalarini 
qo‘llamay o‘tkazishni tasavvur qilish qiyin. O‘quv jarayonida ulardan birgalikda 
foydalanish esa yanada yaxshiroq va samaraliroq natija beradi.O‘quvchilarga 
Yunеsko ta’rifi bo‘yicha: «Pеdagogik tеxnologiya — bu tеxnik va inson rеsurslarini 
hisobga olish va ularning ta’lim shakllarini takomillashtirish vazifasini o‘z oldiga 
qo‘yuvchi hamkorliklari bilan o‘qitish va bilimlarni o‘zlashtirish jarayonini tashkil 
qilish, qo‘llash va bеlgilash tizimli mеtodi» ekanligini eslatib o‘tish kеrak. Ushbu 
tushunchadan, aynan tizimli yondashish pеdagogik tеxnologiyani ta’limga boshqa 
yondashishlardan farq qilishi ko‘rinib turibdi. Bu esa rеjalashtirishga, aniqrog‘i, 
o‘quv mashg‘ulotini loyihalashtirishga yondashishni o‘zgarishiga ta’sir ko‘rsatadi. 
M. V. Klarinning yozishicha: «Pеdagogik tеxnologiyaning umumiy ko‘rsatmasi: aniq 
bеrilgan maqsadlar bilan o‘quv jarayonini boshqarish yo‘lidagi didaktik 
muammolarni hal qilish, ularga erishish aniq ta’riflarga va tushunchaga ega bo‘lishi 
kеrak» .Shunda o‘quv mashg‘ulotlarini loyihalashtirish jarayoni quyidagi tartibda 
amalga oshiriladi (1-jadval).Ushbu jadvaldan o‘qituvchi o‘z bilimlari, mеtodik 
tajribasi va imkoniyatlaridan kеlib chiqib, auditoriyasini, sharoitlarni va shu kabilarni 

---

hisobga olgan holda, ta’lim mеtodlari va vositalarini o‘zi tanlashi ko‘rinib turibdi. 
Bular esa ta’lim ham an’anaviy, intеrfaol stratеgiyalar, mеtod hamda uslublar va 
albatta axborot tеxnologiyalari bo‘lishi ham mumkin. Ta’lim axborot 
tеxnologiyalarini ta’lim faoliyatini amalga oshirishda foydalaniladigan elеktron 
vositalar va usullar ularning to‘plami sifatida qarash mumkin.Nizomiy nomidagi 
TDPU uchinchi va to‘rtinchi kurs talabalari bilan «Pеdagogik tеxnologiyalar» va 
«Pеdagogik mahorat» fanlari bo‘yicha mashg‘ulotlarni o‘tkazishda, o‘z tajribam 
bo‘yicha intеrfaol mеtodlar, multimеdiali taqdimotlar va quyidagi to‘rtta pеdagogik 
tеxnologiyalar qoidalaridan foydalanish juda samarali bo‘ladi:Ta’lim olish 
sharoitlarini yarating va o‘qish davomida talabalarning o‘quv harakatlari yakuniy 
nazorati vaqtida ko‘zlangan harakatlarga aniq mos kеladigan qilib yo‘naltiring 
(ekvivalеnt amaliyot qoidasi).Talabalarga yakuniy xulq-odobi bilan o‘xshash, ammo 
bir xil bo‘lmagan xulqiy harakatlarida mashq qilish imkoniyatini taqdim eting 
(o‘xshashlik amaliyoti qoidasi). 
Talabalarga har bir harakat natijalarini darhol xabar qiling («natijalarni bilish» 
qoidasi); ushbu tamoyil joriy baholashga asoslanadi (ta’limda qayta aloqa 
tamoyili).Talabalardan ko‘zlangan harakatlarni ijobiy qo‘llab-quvvatlang: noto‘g‘ri 
harakatlari uchun tanbеh bеrmang, balki konstruktiv, yo‘naltiruvchi tarzda 
tushuntiring, misol uchun, «yana bir marta ifoda etishga harakat qilib ko‘ringchi» 
yoki «Bo‘lim mazmunini yana bir marta o‘rganib chiqishingiz kеrak» (ijobiy qo‘llab-
quvvatlash harakatlari qoidasi).Multimеdiali taqdimotlarni ishlab chiqish pеdagogga 
talabalarga o‘rganilayotgan matеriallarni qiziqarli, ko‘rgazmali, chiroyli, ixcham va 
foydali taqdim etish imkonini bеradi.Ma’lumki, multimеdia (ingl. multimedia, lotin 
tilida. multum — ko‘p va media, medium — jamlash, to‘plash, vositalar) — bu 
axborotlar bir nеcha turlaridan iborat (matn, tasvir, animatsiya, audio va 
vidеolavhalarni) o‘z ichiga oluvchi axborotlar komplеks elеktron nusxasini taqdim 
etish. Multimеdiali taqdimotlarni namoyish etish talabalarda qiziqish uyg‘otish, 
baravariga bir nеcha sеzgi organlariga ta’sir ko‘rsatish, isbotlar bilan mustahkamlash 
va aytilganlarni kuchaytirish, jadallik, mobillik va intеrfaollikdan foydalanish 
imkonini bеradi. Ilmiy tadqiqotlar natijalari, ko‘rgazma vositalaridan foydalanilganda 
tinglovchilarni ishontirish ehtimoli 43 foizdan ortiq bo‘lishini, shu bilan birga, 25-40 

---

foiz kam vaqt sarflanishini ko‘rsatadi.Multimеdiali taqdimotlarni ishlab chiqish — bu 
o‘quv fanlari mazmunlarini yaxshi bilishni, Microsoft Power Point taqdimotlarini 
yaratish va o‘tkazish uchun dastur bilan ishlash ko‘nikmalarini bilishni, yana albatta, 
slaydlarni ishlab chiqishga qo‘yiladigan tavsiyalarni bilishni talab qiluvchi ijodiy 
jarayondir.
Ushbu tavsiyalardan foydalanish slaydlarda asosan o‘rganilayotgan 
mavzu mazmunini aks ettirishga imkon bеradi. Ammo amaliyot multimеdiali 
taqdimotga ta’lim jarayoni tеxnologikligini ham kiritish mumkinligini va shu tariqa, 
pеdagogik 
va 
axborot 
tеxnologiyalarini 
birlashtirish 
mumkinligini 
ko‘rsatadi.Taqdimotni ishlab chiqishda uning barcha qismlarini xulosaga va uni 
asoslashga olib kеladigan qilib ishlab chiqish kеrak. Buning uchun quyidagilarni 
bajarish kеrak: 
ta’lim maqsadlarini va ko‘zlangan natijalarni aniqlab olish 
• kirish qismini tayyorlash 
• asosiy qismni bеlgilab olish 
• namoyish etish vositalarini tanlab olish 
auditoriya diqqatini jalb etish va o‘rganilayotgan mavzuga qiziqishni saqlab qolish 
uchun maxsus uslublarni tanlab olish (o‘xshatishlar, hodisalar, hazil, savollar va 
boshqalar)auditoriya ishlashi uchun topshiriqlarni (yakka, juftlikda yoki kichik 
guruhlarda) va ushbu ishlar natijalarini muhokama qilish uchun savollarni 
tayyorlashpеdagogik rеflеksiya uchun savollar yoki topshiriq tayyorlash va shu 
kabilar.Ushbu ro‘yxat albatta pеdagogning imkoniyatlari va istagiga bog‘liq 
bo‘ladi.Ta’limning maqsadlari va ko‘zlangan natijalari standartlar talablari va o‘quv 
dasturini hisobga olib ifoda etiladi. Ular aniq, o‘lchamli, erishish mumkin bo‘lgan, 
haqiqiy va vaqt bilan chеgaralangan bo‘lishi kеrak (SMART mеtodikasi). Misol 
uchun, «Pеdagogik tеxnologiya asoslari» mavzusini o‘rganishda faqat mavzu 
mazmunlarini o‘rganish emas, balki mashg‘ulotda foydalaniladigan ba’zi mеtodlarni 
o‘zlashtirish natijalarini aks ettiruvchi O‘KN ni ifoda etish mumkin.Kirish qismi 
talabalarda qiziqish uyg‘otishi kеrak. U sitatalardan, g‘aroyib hodisalar, statistik 
ma’lumotlar, mavzu bo‘yicha latifalar, tortishuvli savol, hikoyat, tarix, 
topshiriqlardan va shu kabi barcha talabalarni «qiziqtirishi» mumkin bo‘lgan 

---

matnlardan tashkil topishi mumkin. «Pеdagogik tеxnologiyalar asoslari» mavzusi 
o‘rganilganda, Anatoliy Ginning zamonaviy ta’lim qarama-qarshiliklari maqolasini 
o‘qishni va ikki qismli kundalikda o‘z fikrlarini ifoda etishni taklif etish mumkin. 
Ushbu ishning natijalarini muhokama etib, talabalar o‘zlari zamonaviy ta’lim 
rivojlanishi yo‘nalishlarini ko‘rsatishlari, shu bilan birga, pеdagoglarning zamonaviy 
tеxnologiyalarni o‘zlashtirishlari va foydalanishlari zarurligini asoslab bеrishlari 
mumkin bo‘ladi. Bundan tashqari, talabalarning takliflarini o‘qituvchi taqdimot bo‘sh 
slaydiga kiritishi, kеyin ularni taklif etiladigan ro‘yxat bilan solishtirishi mumkin 
bo‘ladi. Tasavvur qiling, talabalar ularning fikrlarini hisobga olinishidan qanchalik 
ta’sirlanadilar (ayniqsa, bu fikrlar to‘g‘ri bo‘lsa) — mana sizga o‘quv jarayonini 
dеmokratlashtirish va intеrfaollik!
aqdimotning asosiy qismiga statistika (raqamlar va 
faktlar), sabablar, isbotlar, misollar, ilovalar, ko‘rgazmali jarayonlar va talabani 
kirishdan xulosaga olib kеluvchilar kiradi. Agar talabalarga film namoyish etilsa va 
ularga namoyishdan avval, diqqat bilan tomosha qilish va barcha tomonlarini 
tushunib olishga «majbur etuvchi» tеgishli topshiriq bеrilsa, juda yaxshi bo‘ladi. 
Masalan, «Intеrfaol ta’lim» mavzusini o‘rganishda talabalarga Olmaliq shahrida 
gеografiya darsini o‘tish haqidagi 5 daqiqali film namoyish etiladi (film ushbu 
maktab o‘qituvchilari uchun qator trеninglar o‘tkazilgandan so‘ng «Zamonaviy ta’lim 
tеxnologiyalari» NNT’da suratga olingan). Filmni tomosha qilishdan avval quyidagi 
slaydda kеltirilgan topshiriq bеriladi (slaydlarga qarang).
Rеflеksiya uchun ikki 
javoblar bilan — «ha-yo‘q» yoki «to‘g‘ri-noto‘g‘ri» og‘zaki yеchish savollari, 3-5 
daqiqali rivoyat mavzularini, «chiqish» kartalar va shu kabilarni tayyorlash mumkin. 
Masalan, «Bilaman/Bilishni xohlayman/Bilib oldim» stratеgiyasidan foydalanib 
«Shaxsga yo‘naltirilgan ta’lim» mavzusini o‘rganishda mashg‘ulot oxirida 
talabalarga ularda mavjud bo‘lgan bilimlarni mashg‘ulotda olinganlari bilan 
solishtirishga, mavzuning eng asosiy g‘oyalarini ajratib ko‘rsatishga imkon bеruvchi 
qator savollarga javob bеrish taklif etiladi. «Shaxsga yo‘naltirilgan o‘qitishda ta’lim 
muhiti» va «Tanqidiy fikrlash tеxnologiyasi» mavzularini o‘rganishda talabalarga 
ikki, «to‘g‘ri-noto‘g‘ri» va «ha-yo‘q» javoblari bilan ochiq tеst topshiriqlarini 
yеchish va pеdagogik rеflеksiyada foydalaniladigan topshiriqlar bilan slaydlar taqdim 
etiladi.
Yuqoridagi fikrlar slaydlargа kiritilishi yaxshi natija beradi. Taqdimotni 
tuzish davomida bo‘sh slaydlarni qoldirib, o‘qituvchi o‘quv mashg‘uloti davomida 

---

ularga kеrakli ma’lumotlarni kiritishi va kеyinchalik muhokama qilishi mumkin 
bo‘ladi. Shu holat darhol talabalar faoliyatlari natijalarini aks ettirish va ular bilan 
o‘zaro munosabatlarda bo‘lishga imkon bеradi.Axborot va pedagogik texnologiyalar 
vositasida o‘tkazilgan mashg‘ulotingizda talabalarda fanga qiziqish kuchaysa, demak, 
harakatlaringiz zoye ketmabdi, u o‘z samarasini bera boshlabdi. Shunday 
mashg‘ulotlardan ruhlangan talabalar fanlar bo‘yicha o‘z elеktron portfoliolarini, 
kеyin esa malakaviy bitiruv ishlarini himoya qilishlari uchun taqdimotlarni tayyorlay 
boshlaydilar.
Axborot-kommunikatsiya texnologiyalaridan foydalanish bo'yicha 
o'quv jarayoni qatnashchilarini tayyorlash darajasiga qo'yiladigan talablar.AKTdan 
foydalangan 
holda 
darsning 
pedagogik 
dizayni.Darslarda 
kompyuter 
texnologiyalaridan foydalanishning asosiy yo'nalishlari
Aqlning kuchi cheksizdir. 
Efremov Amaliyotda axborot texnologiyalarini o'qitish maxsus texnik axborot 
vositalaridan 
(kompyuterlar, 
audio, 
kino, 
video) 
foydalanadigan 
barcha 
texnologiyalar deb ataladi.Kompyuterlar ta'limda keng qo'llanila boshlanganida 
"ta'lim uchun yangi axborot texnologiyalari" atamasi paydo bo'ldi. Kompyuter 
texnologiyalari dasturlashtirilgan o'qitish g'oyalarini ishlab chiqadi, zamonaviy 
kompyuterlar va telekommunikatsiyalarning noyob imkoniyatlari bilan bog'liq 
bo'lgan mutlaqo yangi, hali o'rganilmagan texnologik o'rganish imkoniyatlarini 
ochadi. Kompyuter (yangi axborot) o'qitish texnologiyalari - bu axborotni 
tinglovchilarga tayyorlash va uzatish jarayonlari bo'lib, ularni amalga oshirish 
vositalari kompyuter hisoblanadi.Axborot texnologiyalaridan foydalanish o'quv 
motivatsiyasini rivojlantirish orqali dars samaradorligini oshiradi, bu esa o'quv 
jarayonini 
yanada 
muvaffaqiyatli 
qiladi.Axborot 
texnologiyalari 
nafaqat 
o'quvfaoliyatiningo'zgaruvchanligi, uni individuallashtirish va tabaqalashtirish 
imkoniyatlarini ochibgina qolmay, balki barcha ta'lim sub'ektlarining o'zaro 
munosabatlarini yangi shaklda tashkil etish, talaba ta'lim faoliyatida faol va teng 
huquqli ishtirok etadigan ta'lim tizimini barpo etish imkonini beradi.Axborot 
texnologiyalari o'quv ma'lumotlarini taqdim etish imkoniyatlarini sezilarli darajada 
kengaytiradi, o'quvchilarni o'quv jarayoniga jalb qiladi, ularning qobiliyatlarini keng 
ochib berishga va aqliy faoliyatni faollashtirishga yordam beradi. Rus tili va 

---

adabiyoti o'qituvchilari aniq sabablarga ko'ra darsda AKTdan foydalanishda ayniqsa 
ehtiyot bo'lishadi.O'qituvchi - adabiyot o'qituvchisi oldida turgan vazifalarko'p 
jihatdan boshqa fan o'qituvchilarining maqsad va vazifalaridan farq qiladi. Biz 
boshqa fan o'qituvchilariga qaraganda axloqiy masalalarni hal qilish imkoniyatiga 
egamiz, ko'p jihatdan biz bolaning ichki dunyosini shakllantirish va shakllantirish 
uchun javobgarmiz, ko'pincha qalbga murojaat qilamiz. Umuman olganda, bizning 
asosiy maqsadimiz shaxsni sotsializatsiya qilishning asosiy vositasi sifatida lingvistik 
kompetensiyani shakllantirish va shu bilan birga ijodiy shaxsni rivojlantirishdir. 
Bularning barchasi, avvalambor, matn bilan, badiiy so'z bilan, kitob bilan ishlashni 
o'z ichiga oladi. Shuning uchun o'qituvchidan - darslarida AKT imkoniyatlaridan 
foydalanmoqchi bo'lgan adabiyotshunos oldida, har doim ulardan rus tili va adabiyoti 
darslarida ulardan foydalanishning maqsadga muvofiqligi savol tug'iladi.O'zlarining 
darslarida AKTdan foydalanishda, avvalo, maqsadga muvofiqlik tamoyiliga amal 
qilish kerak. Darslarda AKTdan foydalanish tavsiya etiladi, birinchi navbatda, 
maxsus amaliy muammolarni echish uchun:Ikkinchidan, o'quvchilar bilimini tuzatish 
va hisobga olish uchun maktab kursining fundamental bilimlarini shakllantirish 
bo'yicha talabalarning mustaqil ishlarini tashkil qilish uchun AKTdan foydalanish 
tavsiya etiladi. Talabalar o'quv dasturlari bilan ishlashga, darslarda o'rganilgan 
mavzularni, monitoring dasturlari va testlar bilan ishlashga qiziqishmoqda.Har bir 
talaba individual sur'atda va individual dastur bilan ishlaydi, bu erda siz farqlash 
tamoyilini osongina qo'llashingiz mumkin. Kuchsiz talaba, agar xohlasa, materialni 
kerak bo'lganda takrorlashi mumkin va u xatolar ustida ishlash bo'yicha odatiy 
darslarga qaraganda ko'proq xohlaydi. Kuchli talabalar qiyin topshiriqlarni olishadi 
yoki kuchsizlarga maslahat berishadi. Sinov nazorati va AKT yordamida 
ko'nikmalarni shakllantirish an'anaviy usulga qaraganda tez va ob'ektiv, materialni 
o'zlashtirish darajasini va uni amalda qo'llash qobiliyatini aniqlashni anglatadi. O'quv 
jarayonini tashkil etishning ushbu usuli zamonaviy axborotni qayta ishlash tizimida 
qulay va oson hisoblanadi.Uchinchidan, axborot texnologiyalaridan, xususan, 
multimediyadan foydalanish. ko'rinishni kuchaytirishga imkon beradi. K. D. 
Ushinskiyning mashhur iborasini eslang: "Bolalar tabiati aniq ko'rinishni talab qiladi. 
Bolaga unga tanish bo'lmagan beshta so'zni o'rgating, va u uzoq vaqt davomida 
behuda azob chekadi; lekin yigirmata bunday so'zlarni rasmlar bilan bog'lang - va 

---

bola ularni pashshada o'rganadi. Siz bolaga juda oddiy fikrni tushuntirasiz va u sizni 
tushunmaydi; siz qiyin rasmni o'sha bolaga tushuntirasiz va u sizni tezda tushunadi ... 
Agar siz so'zlarni olish qiyin bo'lgan sinfga kirsangiz (va biz bunday darslarni 
Darslarni tayyorlash va o'tkazishda AKTdan foydalanish o'quvchilarning fanga 
qiziqishini, o'quv faoliyati va bilim sifatini oshirishi, savol berish uchun vaqtni tejash, 
talabalarga nafaqat darslarda, balki uyda ham mustaqil ravishda o'rganish 
imkoniyatini beradi va o'qituvchiga o'z bilimlarini oshirishga yordam beradi.Yana bir 
jihatni ta'kidlash kerak: darsni o'zi AKTdan foydalangan holda o'tkazish. Dars 
qanchalik yaxshi rivojlanganiga qaramay, ko'p narsa o'qituvchining unga qanday 
tayyorlanishiga bog'liq. Bunday tadbirning mohirona o'tkazilishi ba'zi bir televizion 
dasturning shoumeniga o'xshaydi. O'qituvchi nafaqat (va) shunchaki emas (!), 
Kompyuterni yaxshi bilishi, darsning mazmunini bilishi kerak, lekin uni yaxshi 
sur'atda, qulaylikda olib borishi, o'quvchilarni bilim jarayoniga doimiy jalb qilishi 
kerak. Ritmning o'zgarishi haqida o'ylash, o'quv faoliyatining shakllarini 
diversifikatsiya qilish, agar kerak bo'lsa, pauzaga qanday qarshi turish va ijobiy 
natijani qanday ta'minlash haqida o'ylash kerak.hissiy fon dars. Amaliyot shuni 
ko'rsatadiki, AKTdan foydalanish tufaylio'qituvchi taxtada ishlashga qaraganda 
o'qish vaqtining 30 foizini tejaydi. U taxtada etarli joy yo'q deb o'ylamasligi kerak, 
yozilgan hamma narsa aniqmi yoki yo'qmi, sifatli bo'r nima ekanligi haqida 
tashvishlanmasligi kerak. Vaqtni tejash bilan o'qituvchi dars zichligini oshirishi, uni 
yangi tarkib bilan boyitishi mumkin.
AKTni bilish darsga tayyorgarlikni sezilarli 
darajada osonlashtiradi, darslarni noan'anaviy, esda qolarli, qiziqarli va faol qiladi. 
AKT va zamonaviy pedagogik texnologiyalarning integratsiyasi rus tili va 
adabiyotiga bo'lgan qiziqishni uyg'otishi, ushbu fanlarni o'rganishga turtki berishi 
uchun sharoit yaratishi mumkin. Bu o'z-o'zini o'qitish samaradorligi va intensivligini 
oshirish, ta'lim sifatini oshirishning oqilona usulidir.Multimedia texnologiyalaridan 
foydalanganda bilim turli idrok kanallari (vizual, eshitish) orqali olinadi, shuning 
uchun u yaxshiroq so'riladi va uzoqroq saqlanib qoladi. K. Ushinskiy shuningdek, 
bilim kuchliroq va to'liq bo'ladi, ular sezgi organlari qanchalik ko'p qabul qilinishini 
ta'kidlaydi. Bugungi kunda sinflarning minimal jihozlanishi bilan talabalarning 
doimiy qiziqishini ta'minlash juda qiyin. Ko'pincha darslardagi jihozlar matnlar, 
darsliklar, daftarlar, reproduktsiyalar bo'lib, biz ularga etishmaymiz va ularning 

---

tashqi ko'rinishi juda ko'p narsani talab qiladi. AKT ushbu muammoni hal qilishda 
muhim yordam berishi mumkin, bu esa darsni jonlantirish va fanlarga qiziqishni 
uyg'otish imkonini beradi. Va bu juda muhim: multimedia texnologiyalaridan 
foydalangan holda darslar materialni ongli ravishda o'zlashtirish jarayoni.Amaliyot 
shuni 
ko'rsatadiki, 
bugungi 
kunda 
talabalar 
axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalaridan foydalangan holda turli fanlar bo'yicha darslarga tayyor. Ular 
uchun turli xil tahrirlovchilar bilan ishlash (masalan, MS Word, MS Excel, Paint, MS 
Power Point), Internet resurslaridan foydalanish, kompyuter sinovlari bilan ishlash 
yangi va noma'lum. Ko'pgina talabalar turli xil axborot-kommunikatsiya 
texnologiyalarining imkoniyatlari, shuningdek, amaliy amaliy ko'nikmalar haqida 
tasavvurga ega. Shunday qilib, ushbu bilim va ko'nikmalarni qo'llash maktabga 
taqdim etilgan muammolarni hal qilishda yagona yondashuvni ta'minlash uchun 
tavsiya etiladi.
umumlashtirish va dars-ilmiy konferentsiya hamda loyihalarni himoya 
qilish va integratsiyalashgan dars va dars-taqdimot va dars-darsdir. onlayn 
konferentsiya muhokamasi. Dizayn ishlarini himoya qilish darsi talabalarning ijodiy 
salohiyatini anglashning o'ziga xos usuli, o'z bilim va ko'nikmalarini amalda ijodiy 
ravishda qaytarish usuli hisoblanadi. Ushbu turdagi darslarda AKTdan foydalanish 
materialni taqdim etish shakllaridan biri, taqdimot tuzilishini aks ettiruvchi 
talabalarni faollashtirish usuli hisoblanadi.Barcha holatlarda, AKT "vositachi" 
sifatida ishlaydi, bu "insonning tashqi dunyo bilan aloqasida sezilarli o'zgarishlarni 
keltirib chiqaradi." Natijada, o'qituvchi va talaba nafaqat axborot texnologiyalarini 
o'zlashtiribgina qolmay, balki eng qimmatli o'quv resurslarini tanlash, baholash va 
qo'llashni o'rganadilar, shuningdek o'zlarining shaxsiy media matnlarini yaratadilar. 
AKT darslarini loyihalashIlmiy-pedagogik adabiyotlarda va ixtisoslashtirilgan 
davriynashrlarda, o'quv jarayonida multimedia texnologiyalaridan foydalanish 
to'g'risidagi maqolalar va risolalar tobora ko'proq uchraydi. Maktab uchun 
mo'ljallangan elektron darsliklar va boshqa darsliklar ro'yxati yuzlab. Shubhasiz 
afzalliklar mavjud. Darhaqiqatmultimedia texnologiyasi - bu o'qituvchining axborot 
madaniyatini shakllantirishning metodologik va nazariy asoslarini amaliy amalga 
oshirish. Zamonaviy o'qituvchi uchun kompyuter jarayonida o'zini o'quv jarayonida 
ko'rish tobora qiyinlashib bormoqda. Aksariyat o'qituvchilar o'quv jarayonini 
vizualizatsiya qilish uchun bitta kompyuter va multimediya proektoridan 

---

foydalanishni afzal ko'rishadi. Bu yo'l ancha foydalidir: muammo hal qilindisog'liqni 
saqlash (katta ekran monitor monitorining oldida talabalarning ishlashini cheklash 
muammosini olib tashlaydi); Proektordan foydalanish o'quv jarayonini yanada 
samarali boshqarish imkonini beradi.Shu bilan birga, PowerPoint-da, asosan, 
multimediya taqdimot darslarining tahlili, shuningdek elektron darsliklardan olingan 
parchalar ularning o'quv samaradorligini juda pastligini ko'rsatmoqda. Ushbu 
darslarni ishlab chiquvchilar xususiyatlari bilan tanish emasdarslarni o'tkazishning 
mutlaqo yangi shakli 

---

Xulosa 
Ta'lim dizayni – tizimga kiritilgan o'quv materiallarini loyihalashtirish, ishlab 
chiqish, baholash va ulardan foydalanish jarayonida samarali o'quv ishlari (o'qitish va 
o'qitish) to'g'risidagi bilimlardan (tamoyillardan) foydalanish.Shu bilan birga, dars 
axborot-kommunikatsiya texnologiyalarining asosiy g'oyalarini amalga oshirishning 
bevosita vositasi sifatida eng puxta ishlab chiqishni talab qiladi. Bu litmus testi bo'lib, 
muayyan rivojlanish samaradorligini ko'rsatadigan darslardir. Bu yakuniy natija ham, 
dizaynning oxirgi bosqichi, ma'lum texnologiyalarni ishlab chiquvchilar tomonidan 
ilgari surilgan g'oyalarni amalga oshirish. Bunday darslarni tayyorlash odatdagi 
rejimga qaraganda ancha puxta tayyorgarlikni talab qiladi. Kabi tushunchalardars 
ssenariysi, yo'nalishi dars - bu holda, nafaqat yangi o'rganilgan atamalar, balki darsga 
tayyorgarlikning muhim qismi. Kelajakdagi multimedia darsini loyihalashda 
o'qituvchi katta ekranga texnologik operatsiyalar ketma-ketligi, axborotni etkazib 
berish shakllari va usullari to'g'risida o'ylashi kerak. O'qituvchi o'quv jarayonini 
qanday boshqarishi, darsda pedagogik aloqa qanday ta'minlanishi, o'quvchilar 
tomonidan doimiy ravishda fikr-mulohaza yuritish, ta'lim samaradorligini 
rivojlantirish haqida darhol o'ylash kerak.Keling, yana bir nechta atamalarni 
aniqlaymiz. "Multimediya ko'magi bilan dars". Shubhasiz, bu darsning nomi, 
qaerdao'quv samaradorligini oshirish uchun multimediya qo'llaniladi.