Texnologiyalarning ilmiy nazariy asoslari

---

BOSHLANG‘ICH SINF O‘QUVCHILARINI O‘QITISHDA PEDAGOGIK
TEXNOLOGIYALARNING ILMIY NAZARIY ASOSLARI 
Abdusalomov Asliddin 
Ingliz tili II fakulteti talabasi. Samarqand davlat chet tillar instituti 
Rajabboyev Abdurahmat 
Samarqand davlat chet tillar instituti ingliz tili II fakulteti talabasi 
Annotatsiya: Mazkur maqolada boshlang`ich sinf o`quvchilarini o`qitishda 
pedagogik texnologiyalarining ilmiy-
nazariy asoslari haqida batafsil ma‘lumotlar 
bayon etilgan. 
Shuningdek, ta‘lim jarayonida pedagogik texnologiyalardan 
foydalanishning nazariy ahamiyati yoritib berilgan. 
Kalit so`zlar:
boshlang`ich ta‘lim, pedagogik texnologiya, metodika, ta‘lim 
tizimi, Pedagok 
Pedagogik texnologiyalar ta’lim jarayonining unumdorligini oshiradi, 
o’quvchilarni mustaqil fikrlash jarayonini shakllantiradi, o’quvchilarda bilimga 
ishtiyoq va qiziqishni oshiradi, bilimlarni mustahkam o’zlashtirish, ulardan 
amaliyotda erkin foydalanish ko’nikma va malakalarini shakllantiradi. 
Ta'lim samaradorligi, chunki ta'lim jarayoni o'ta murakkab jarayondir pedagog 
va talabaning faoliyatiga, ta’lim vositalarining mavjudligiga, ta’lim jarayonini tashkil 
etishga, ilmiy va uslubiy mukammallikka bog'liq. Bugungi kunda axborot 
kommunikatsiya tizimi jahon miqyosida yuqori darajada rivojlanib borayotganligi va 
boshqa sohalar qatorida ta’lim jarayoniga kirib borishi va uni amalga oshirishi 
yaxshi tashkil etishga ta'sir qilishini hammamiz bilamiz. Bunday inson faoliyatining 
nazariy va amaliy jihatlari doimiy ravishda yangilanadi tabiiydir. Pedagogik faoliyat 
ham alohida va murakkab ish turi sifatida chiqarib tashlanadi emas. Pedagoglar 
o'z faoliyatida kafolatlangan natijalarga erishishga harakat qilmoqda. 
XXI asr olimlarimiz tomonidan axborot texnologiyalari asri sifatida e’tirof 
etilishi pedagogik va 
axborot texnologiyalari barcha sohalarda, jumladan, ta’lim 
sohasida ham kundan-kunga rivojlanib borayotganini 
va an’anaviy o‘qitish usullaridan ko‘ra yangi axborot texnologiyalaridan keng 
foydalanish samarali va yuqori natijalarga olib keladi. Kadrlar tayyorlash milliy 
dasturiga kiritilgan pedagogik va axborot texnologiyalari, kompyuterlashtirish va 
kompyuterlar kabi 
tarmoqlar asosida ta’lim jarayonini yangi axborotlar bilan 
ta’minlash rivojlanmoqda. 
Binobarin, pedagogik texnologiyalarni ta’lim jarayoniga, ta’limga joriy etish 
Samaradorlikni doimiy izlash kun talabiga aylandi. Mukammal avlod tarbiyasi 
Respublika ta'lim to'g'risidagi qonun va Kadrlar tayyorlash milliy dasturi 
ta’lim 
xodimlari zimmasiga juda mas’uliyatli vazifalar yuklangan. Bu vazifani bajarish 
uchun 

---

Jarayon boshlang'ich sinf o'quvchilari, o'qituvchilari ta'limga yangicha 
yondashuv kasbga va talabalarga juda mas'uliyatli munosabatda bo'lishni talab 
qiladi. 
Ta'limning samaradorligi, chunki ta'lim jarayoni o'ta murakkab jarayondir 
pedagog va talabaning faoliyatiga, ta’lim vositalarining mavjudligiga, ta’lim 
jarayonini tashkil etishga, 
ilmiy va uslubiy mukammallikka bog'liq. U O‘zbekistonda 
bozor munosabatlariga asoslanadi 
Hozirgi vaqtda iqtisodiy tuzilmalar yaratilayotganda keng, chuqur bilim va 
amaliy bilim 
Undan foydalana oladigan odamlarga talab ortib bormoqda. Olim va 
tadbirkor, ijtimoiy faol 
inson jamiyat hayotida, mehnatda o‘z o‘rnini topadi. Bunday 
faoliyatning paydo bo'lishi 
bilimli va faol, milliy istiqlol g‘oyalariga sodiq shaxsni 
shakllantirish zarur, eng avvalo, har tomonlama rivojlangan dunyo yoshlari bilan. 
sohada raqobatbardosh, ma’naviy jihatdan yetuk yoshlarni tarbiyalash zarur. 
Intellektual va har bir yur
timiz pedagogi salohiyatli yoshlarni tarbiyalashda o‘z 
kasbiga ega 
mas'uliyat va bilim zarur bo'ladi. O‘zbekiston Respublikasining 
Birinchi Prezidenti I.A. 
Karimov o’zining “Yuksak ma’naviyat – yengilmas kuch” asarida o’qituvchi 
o’quvchilarga ta’lim berish kerak, deb yozgan edi har tomonlama taraqqiyotga 
ta’sirini yuqori baholar ekan, shunday dedi: “Hammamizga 
Inson qalbiga yo‘l ta’lim-tarbiyadan boshlanishi aniq. Xo'sh, bu qachon bu 
haqda gapiradigan bo'lsak, ajdodlarimiz, ota-onalarimiz qoldirgan bebaho merosni 
eslash bilan birga 
Bizga eng yaqin bo'lgan yana bir buyuk zot - o'qituvchilar va murabbiylarning 
olijanobligi 
Biz uning mehnatini hurmat qilamiz. Yurtimizda yangi avlod, yangicha 
fikrlovchilar yetishib chiqdi ta'limning mas'uliyatli vazifasini bajarishda, birinchi 
navbatda, bu qiyin kasb 
biz egalariga, ertaga o‘rnimizni egallaydigan yoshlarning 
ma’naviy olamiga suyanib, tayanamiz 
Shakllanishda ularning xizmatlari qanchalik beqiyos ekanini yaxshi tasavvur 
qilamiz. 
Pedagogik texnologiya mamlakatimizdag
i ta’lim jarayonining mavjud 
qonuniyatlariga 
rivojlanishining o‘ziga xos xususiyatlariga, tarixiy taraqqiyot 
tajribalariga asoslanadi. Pedagogik 
Texnikani yaratish millatchilik va insonparvarlik, insonparvarlik va 
demokratiya tamoyillariga asoslanadi bugungi fan va texnika tamoyillari, ijodkorligi 
va tashabbuslariga tayanadi taraqqiyot bilan inson faoliyati juda kengaydi va yangi 
texnologiyalar kirib kelmoqda. Sifat o'zgarishlar shuni ko'rsatadiki, hozirgi vaqtda 
ta'lim yangi usullarni talab qiladi jarayonning ajralmas qismiga aylanib borayotgan, 
unga o'ziga xos xususiyatlarni kiritadi 
Bundan tashqari, foydalanish mumkin bo'lgan yangi texnik, axborot, audio-
vizual vositalar mavjud zamonaviy pedagogik texnologiyalarni konkret haqiqatga 

---

aylantirdi. Pedagogik texnologiya mohiyatan, u boshqa texnologiyalar bilan teng, 
chunki ular boshqalar bilan bir qatorda o'z sohasi, usullari va vositalariga ega. 
Ammo pedagogic texnologiya inson ongi bilan bog'liq bilim sohasi sifatida 
murakkab va hamma uchun 
U tushunarsiz pedagogik jarayonni ifodalagani uchun unumli va 
informatsiondir texnologiyalardan farq qiladi. Uning o'ziga xos xususiyati - ta'lim 
komponentlari mujassamlangan. Pedagogik texnologiya boshqa sohalardagi 
texnologik jarayonlar bilan 
an’anaviy ta’lim jarayonini uzluksiz boyitib boradi va 
ta’sir qiladi, uning samaradorligini oshiradi ko'rsatishning yangi imkoniyatlarini 
egallaydi. Ta'lim jarayonida pedagogic texnologiyalardan foydalanish, birinchi 
navbatda, pedagogik munosabatlarni rivojlantirish va demokratlashtirishni talab 
qiladi, chunki har qanday ularni amalga oshirmasdan qo'llaniladi pedagogik 
texnologiya kutilgan samarani bermaydi. Pedagogik munosabatlarni rivojlantirish 
va 
Demokratlashtirishga 
asoslangan 
pedagogik 
texnologiya 
avtoritar 
texnologiyaga 
qarshi 
pedagogik 
jarayondagi 
hamkorlik, 
g'amxo'rlik, 
o'quvchilarning shaxsiyatini hurmat qilish 
insonning ta’lim-tarbiyasi, ijodkorligi va 
o‘zligini topinish orqali rivojlanishi uchun qulay ijtimoiy-psixologik muhit yaratadi. 
Bu jarayonda talabaning o‘zi pedagog bilan hamkorlikda ta’lim faoliyati va yagona 
ta’lim jarayonining predmeti hisoblanadi fan - ta'lim vazifalarini hal qiladi. 
Pedagogik texnologiyalar o`quv jarayoni, o`quvchilar unumdorligini oshiradi 
mustaqil fikrlash jarayonini, o‘quvchilarning bilimga bo‘lgan ishtiyoqini, qiziqishini 
shakllantiradi 
oshiradi, bilimlarni mustahkam o‘zlashtirish, amaliyotda erkin 
foydalanish malakadir va malakalarni shakllantiradi. An'anaviy o'qitish tizimini 
yozma va og'zaki deyish mumkin 
U so'z asosida ishlaganligi sababli informatsion o'qitish deb ta'riflanadi, 
chunki o'qituvchi faoliyati nafaqat o'quv jarayonining tashkilotchisi, balki nufuzli 
bilim manbai sifatida aylanayotganini ta'kidlab, baholanmoqda. 
Texnologiya - bu sub'ekt tomonidan kiritilgan ta'sir natijasida predmetdagi 
sifat 
o‘zgarishlarga olib keladigan jarayon tushuniladi. Texnologiya har doim 
zarurat va vositadir shartlardan, ob'ektga qaratilgan harakatlardan ma'lum bir 
ketma-ketlikda foydalanish amalga oshirish niyatida. Texnologiya zamonaviy ilmiy 
va amaliy tafakkurning mahsulidir xulosa qilish mumkin. U faoliyatni, uning 
samaradorligini tubdan yaxshilash, tezlik va texnik qurollanishni takomillashtirish 
bilan bog'liq amaliy tadqiqotlar yo'nalishini aks ettiradi qiladi 
Pedagogik texnologiya o`qituvchining o`quvchilarga o`qitish vositalaridan 
foydalanishidir muayyan sharoitlarda va bu faoliyat mahsuli sifatida ularga 
oldindan ta'sir ko'rsatish belgilangan shaxsiy fazilatlarni jadal shakllantirish 
jarayonidir. Pedagogik texnologiya - ta'lim jarayonning texnologiyasini to'liq 
belgilaydigan tizimli kategoriya. Pedagogik 
nashrlarda “ta’lim texnologiyasi” va 
“ta’lim texnologiyasi” tushunchalaridan ham foydalaniladi 

---

Pedagogik texnologiya inson ongi va tafakkuri bilan bog'liq bilimlar sohasi 
sifatida murakkab va 
U hammaga tushuntirib bo'lmaydigan pedagogik jarayonni ifodalaydi. Uning 
uning o'ziga xos jihati shundaki, u ta'lim muammosini ham qamrab oladi. Shunday 
qilib, texnologiyainsonning ko'p qirrali jihatlari bilan uning samaradorligi qanchalik 
to'liq namoyon bo'ladi sodir bo'layotgani, uning psixologik va kasbiy jihatlari, 
ularning kelajakdagi rivojlanishi (yoki pasayishi) qanday hisobga olinganligi 
haqidagi savollarning yechimiga bog'liq. Shu munosabat bilan insonning 
rivojlanish bosqichlarini loyihalash va diagnostika qilish kabi imkoniyatlarga 
texnologiya ham ega bo'ladi. Bu esa pedagogning texnologik jarayon bilan ishlash 
qobiliyatiga bog‘liq. 
Ta’lim tizimiga innovatsiyalarni olib kirish zamonaviy pedagogik 
texnologiyalardan samaralidir 
foydalanish bugungi ta’limning muhim vazifalaridan 
biridir. Haqiqatdan ham,zamonaviy pedagogik texnologiyalar o'quv jarayoni 
samaradorligini 
oshiradi; 
o`quvchilarning 
mustaqil 
fikrlash 
jarayonini, 
o`quvchilarning bilimga bo`lgan ishtiyoqini shakllantiradi va qiziqish, bilimlarni 
mustahkam o'zlashtirish, amaliyotda erkin foydalanishni oshiradi malaka va 
malakalarni shakllantiradi. 
Pedagogik texnologiya tabiatan sub'ektiv, ya'ni har bir 
Pedagog o'z qobiliyati va kasbiy mahoratidan kelib chiqqan holda ta'lim va 
tarbiya jarayoniga javobgardir ijodiy tashkil etilishi kerak. Tashkil etish uchun 
qanday shakllar, usullar va vositalardan foydalaniladi pedagogik texnologiyalardan 
qat'i nazar: 
- pedagogik faoliyat (o'quv jarayoni) samaradorligini oshirish; 
- o'qituvchi va talabalar o'rtasida o'zaro hamkorlikni yo'lga qo'yish; 
- o'quvchilarning ta'lim fanlari bo'yicha puxta bilim olishlari ta'minlash; 
- talabalarning mustaqil, erkin va ijodiy fikrlash qobiliyatlarini shakllantirish; 
- 
o‘quvchilarning o‘z salohiyatini ro‘yobga chiqarishi uchun zarur shart-
sharoitlarni yaratish; 
- 
pedagogik jarayonda demokratik va insonparvarlik g‘oyalarining ustuvorligi 
O'qituvchi faoliyatining mezonlari quyidagilarda aks ettirilgan: 
- maqsadning aniqligi va uning diagnostikasi; 
- o'rganilayotgan mavzuga oid nazariy va amaliy masalalar va uni yechish 
usuli tizimli tarzda taqdim etiladi; 
- mavzularning ketma-ketligi, mantiqiyligi, bosqichma-bosqich taqdim etilishi; 
- ta'lim jarayonining har bir bosqichida ishtirokchilarning o'zaro munosabatlari 
usullari ko'rsatilishi; 
- 
o‘qituvchining o‘qitishning eng samarali vositalaridan foydalanishi; 
Pedagogik texnologiya ta'lim jarayonlari, ta'lim usullari, vositalari, shakllari, 
o'qituvchi va talaba o'rtasidagi tizimli munosabatlar to'plamidir.texnologik 
yondashuvni va ta'lim maqsadlari va natijalarini aniqlashtirishni talab qiladi kafolat 
va xolis baholash kabi muhim xususiyatlarni aks ettiradi. Pedagogik texnologiya 

---

Millatchilik va umuminsoniylik, insonparvarlik va demokratiya tamoyillarini 
yaratish 
tamoyillarga, ijodkorlik va tashabbusga asoslangan. O‘zbek xalqining 
yosh avlodini hayotga tadbiq etish 
ko‘p asrlar davomida tayyorlanishda qo‘llanilgan 
usul va vositalar, voqealar shakllari, o‘ziga xos urf-odat va an’analar, ta’lim va 
hayotiy taj
riba haqidagi g‘oyalar mavjud. Bu meros o‘tmishda ko‘plab alloma va 
donishmandlarning yetishib chiqishiga asos bo‘lgan. Shu kunlarda bu merosdan 
ijodiy foydalanish katta ahamiyatga ega. 
ADABIYOTLAR: 
1. 
Sayidaxmedov N.S., Ochilov A., Yangi pedagogik texnologiya mohiyati 
va zamonaviy.loyiha.-RTM, 2000, 55-bet. 
2. 
Sayidaxmedov N.S. Yangi pedagogik texnologiyalar: Nazariy va 
amaliyot 
– Toshkent,"Moliya", 2003 yil 
3. 
Tolipov 
O‗, M. Usmanbayeva. Pedagogik texnologiya: nazariya va 
amaliyot. T. 2005-yil. 
4. 
Forobiy. "Ezgu odamlar shahri". - T.: Abdulla Qodiriy nomidagi xalq 
merosi.nashriyoti, 1993. bet. 182-184-185