Áyyemgi dáwirler

Astronomiya — aspan deneleri hám hádiyselerin uyreniwshi tábiy pán. Olardıń kelip shıǵıwı hám evolyutsiyasın túsindiriw ushın geografiya, fizika hám ximiyadan paydalanadı. Qızıqlı obiektler qatarına planetalar, aylar, juldızlar, rayonlıqlar, galaktikalar hám kometalar kiredi. Tiyisli hádiyselerge oǵada jańa juldız jarılıwları, gamma nurlarınıń jarılıwları, kvazarlar, blazarlar, pulsarlar hám kosmik mikroto'lqinli fon radiatsiyası kiredi. Ulıwma alǵanda, astronomiya Jer atmosferasınan sırtda payda bolǵan hámme zattı úyrenedi. Kosmologiya astronomiyanıń pútkil álemdi úyrenetuǵın bólimi bolıp tabıladı.


Astronomiya eń áyyemgi tábiy pánlerden biri bolıp tabıladı. Jazılǵan dáslepki tariyxdagi civilizatsiyalar tungi aspandı stilistik baqlawlar menen shuǵıllanǵan. Bularǵa bobilliklar, grekler, hindlar, Egipetlikler, Kitaylar, mayyalar hám Amerika kontinentiniń kóplegen áyyemgi jergilikli xalıqları kiredi. Ótken zamanda astronomiya astrometriya, samoviy navigatsiya, gúzetiw astronomiyası hám kalendarlardı jaratıw sıyaqlı hár qıylı pánlerdi óz ishine alǵan. Házirgi kúnde professional astronomiya kóbinese astrofizika menen birdey dep aytıladı.


Professional astronomiya gúzetiw hám teoriyalıq tarawlarǵa bólinedi. Gúzetiw astronomiyası astronomık obiektlerdi baqlawdan maǵlıwmatlardı alıwǵa qaratılǵan. Keyinirek bul maǵlıwmatlar fizikaning tiykarǵı principlerı járdeminde analiz etiledi. Teoriyalıq astronomiya astronomık ob'ektler hám hádiyselerdi súwretlew ushın kompyuter yamasa analitik modellerdi islep shıǵıwǵa jóneltirilgen. Bul eki tarawdıń bir-birin toldıradı. Teoriyalıq astronomiya baqlaw nátiyjelerin túsindiriwge ıntıladı hám baqlawlar teoriyalıq nátiyjelerdi tastıyıqlaw ushın isletiledi.


Áyyemgi dáwirler
Dáslepki tariyxıy dáwirlerde astronomiya tek kózge kórinetuǵın denelerdiń háreketlerin baqlaw hám boljawdan ibarat edi. Geypara orınlarda dáslepki mádeniyatlar astronomık maqsetlerge iye bolǵan úlken artefaktlarni jıynawǵan. Bul observatoriyalardan saltanatli paydalanıwdan tısqarı mawsimlerdi anıqlawda da paydalanıw múmkin, bul bolsa eginlerdi qashan egiw kerekligini biliw hám jıl uzınlıǵın túsiniwde zárúrli faktor esaplanadı.


Teleskop sıyaqlı ásbaplar oylap tabıw etiliwinen aldın, juldızlardı erte úyreniw jalańash kóz járdeminde ámelge asırılǵan. Civilizatsiyalar, atap aytqanda, Mesopotamiya, Gretsiya, Parsı, Indiya, Kitay, Egipet hám Oraylıq Amerikada rawajlanıp barar eken, astronomık observatoriyalar jıynalıp, álem tábiyaatı haqqındaǵı ideyalar rawajlana basladı. Dáslepki astronomiyanıń kópshiligi juldızlar hám planetalardıń jaylasıwın kartalawdan ibarat bolıp, bul pán házir astrometriya dep ataladı. Bul baqlawlar nátiyjesinde planetalardıń háreketi haqqındaǵı dáslepki qıyallar qáliplesti, Quyash, Ay hám Jerdiń dunyadaǵı tábiyaatı filosofiyalıq tárepten úyrenildi. Jer Quyash, Ay hám juldızlar átirapında aylanatuǵın álemdiń orayı ekenligine ıseniwgen. Bul álemdiń geosentrik modeli yamasa Ptolemey atı menen atalǵan Ptolemey sisteması retinde teńi