~ 121 ~ 8-mavzu: korrupsiyaga qarshi kurash – fuqarolik jamiyatini rivojlantirishning ustuvor sharti

---

~ 121 ~ 

 

8-MAVZU: KORRUPSIYAGA QARShI KURASh – FUQAROLIK 

JAMIYATINI RIVOJLANTIRIShNING USTUVOR ShARTI 

Reja: 

1. Korrupsiya va unga qarshi kurash tushunchasi.  

2. Korrupsiyaga qarshi kurash borasida xalqaro huquqiy hujjatlar.  

3. Korrupsiyaga qarshi kurashda milliy qonunchilikning takomillashib borishi 

3. Korrupsiya fuqarolik jamiyati rivojlanishiga zid bo’lgan salbiy voqeiylik.  

4. Korrupsiya qarshi kurashda fuqorolar hamda fuqorolik jamiyati institutlarning 

faolligini oshirish mexanizmlari. 

 

Tayanch tushunchalar: korrupsiya, fuqaro, jamiyat, davlat. 

 

Korrupsiya  ––  bu  jamiyatni  turli  yo’llar  bilan  iskanjaga  oladigan  dahshatli 

illatdir.Mazkur  illat  demokratiya  va  huquq  ustuvorligi  asoslariga  putur  etkazadi, 

inson huquqlari buzilishiga  olib  keladi,  bozorlar  faoliyatiga  to’sqinlik qiladi,  hayot 

sifatini  yomonlashtiradi  va  odamlar  xavfsizligiga  tahdid  soladigan  uyushgan 

jinoyatchilik, terrorizm va  boshqa  hodisalar ildiz  otib,  gullashi  uchun sharoit  yaratib 

beradi.  Ta‘kidlab  o’tish o’rinliki, ushbu  zararli  hodisa  katta  va  kichik,  badavlat  va 

kambag’al  bo’lishidan  qat‘iy  nazar,  barcha  mamlakatlarda  uchraydi.  Ushbu  zararli 

illatni bartaraf etish bo’yicha jahon  hamjamiyati  tomonidan  bir  qator  samarali  ishlar 

amalga  oshirilayotgan  bo’lsada,  hanuzgacha  u  bartaraf  etilmayapti.  Biz  quyida 

korrupsiyaning  tarixiy  ildizlariga  va  unga  qarshi  kurashish  xususida  fikr 

yuritmoqchimiz. 

Korrupsiya    (lot.    Corrumpere    —    buzmoq)    termini    odatda    mansabdor  

shaxslar  tomonidan    unga    berilgan    mansab    vakolatlari    va    huquqlardan  

o’zlarining   shaxsiy manfaatlarini   ko’zlab  qonunchilik   va   ahloq   qoidalariga   zid  

ravishda    foydalanishini  anglatadi.  Ko’p  hollarda  bu  atama  siyosiy  elitadagi 

byurokratik  apparatga  qarata  ishlatiladi.  Korrupsiya    ko’plab  davlatlarning  jinoyat  

va    ma‘muriy  qonunchiligi  bilan  huquqqa  qarshi  harakat  sifatida  ta‘qib  qilinadi. 

---

~ 122 ~ 

Makroiqtisodiy  va  siyosiy-iqtisodiy  tadqiqotlar,  korrupsiya  —  davlatlarning 

iqtisodiy  o’sishi va  rivojlanishiga  ulkan  to’siq  ekanligini    ko’rsatdi.  YUrtboshimiz  

I.   A.   Karimov   o’zining  ―O’zbekiston    XXI   asr bo’sag’asida  xavfsizlikka  tahdid, 

barqarorlik 

shartlari 

va 

taraqqiyot 

kafolatlari‖    asarida  korrupsiyaning 

O’zbekistonning  o’z  taraqqiyoti  yo’lida  rivojlanishiga  ulkan  to’siq  bo’lishi 

mumkinligini  bayon  qilgan  edi.  Korrupsiyaning  tarixiy  o’zaklari  juda  juda 

qadimga    borib    taqalib,    bu    hol    qabilada    ma‘lum    mavqega    ega    bo’lish  uchun  

qabila sardorlariga sovg’alar  berish odatidan kelib chiqqan deb taxmin qilinadi. O’sha 

davrlarda  bu  normal  holat  sifatida  qabul  qilingan.  Biroq  davlat  apparatining 

murakkablashuvi  va  markaziylashuvi  korrupsiyaning  davlat  rivojlanishiga  katta 

to’siq  ekanligini  ko’rsatdi.  Korrupsiyaga  qarshi  kurashgan  birinchi  davlat  sifatida 

qadimgi  Shumer  davlati  tan olinadi. Qadimgi  davlatlarni ayniqsa  huquqni  muhofaza 

qiluvchi  organlarning  poraxo’rligi  qattiq  tashvishga  solganligi  bizgacha  saqlanib 

qolgan  manbalardan  ma‘lum.  Chunki  bu  holat  davlatning  obro’siga  juda  qattiq 

putur  etkazardi.  Dunyoning  etakchi  dinlarida  ham  birinchi  navbatda  huquqni 

muhofaza  qiluvchi  organlarning  poraxo’rligi  qattiq  qoralanadi.  Jumaladan,  Injilda 

―Sovg’alarni  qabul  qilma,  chunki  sovg’a  ko’rni ko’radigan   qiladi    va    haqiqatni   

o’zgartiradi‖   deyilgan   bo’lsa,   Qu‘roni   Karimda 

―Boshqalarning  mulkini  nohaq  yo’l  bilan  olmangiz  va  boshqalarga  tegishli 

bo’lgan  narsalarni  olish  uchun  o’z  mulkingizdan  hokimlaringizga  pora  qilib 

uzatmangizlar‖ deyilgan. 

XVIII  asrning  ikkinchi  yarmiga  kelib  jamiyat  davlat  boshqaruv  apparatining 

ish sifatiga toboro ko’proq  ta‘sir ko’rsata  boshladi. Bu o’sha davrda qabul qilingan bir 

qator  qonun    hujjatlarida    o’z    aksini    topgan.    Jumladan,    1787    yilda    qabul  

qilingan    AQShKonstitutsiyasida  pora  olish  AQSh  Birinchi  Prezidentini 

impechmentga  tortish  mumkin  bo’lgan  ikki  jinoyatning  biri  sifatida  ko’rsatib 

o’tilgan.  Siyosiy  partiyalarning  vujudga  kelishi  va  ularning  mamlakat  hayotidagi 

o’rnining  oshib  borishi  XIX-XX  asrlarda  rivojlangan  davlatlarda  korrupsiyaning 

dunyoning  boshqa  mamlakatlariga  nisbatan  ancha  kamayishiga  olib  keldi.  Ushbu 

illatni  tadqiq  qilgan  bir  qator  yirik  mutaxassislar  quyidagi  faktorlarni  korrupsiyani 

---