““ 2015 yil «Himoyaga ruxsat beraman» Kafedra mudiri

Tabiiy resurslardan foydalanishning ustuvor yo`nalishlari. 
Tabiiy boyliklardan 
foydalanish ma`lum strategiya va taktikaga asoslanishi lozim, chunki ularni ba`zilari
tugallanadigan, (tiklanmaydigan) guruhlarga oid bo`lsa, qolganlari tugamaydigan va 
tiklash xususiyatiga ega. Ba`zan tugamaydigan resurslar juda kuchli darajada foydalanishi
tufayli ma`lum davrgacha sifatsiz holga kelishi mumkin. 
Mineral xam ashyolardan foydalanishda ma`lum ilmiy tamoyilga asoslanish o`ta
zarur. Bu borada majmualik tamoyili juda ham asqotadi. Tabiatda faqat bir elementdan 
tashkil topgan qazilma boylik kamdan-kam uchraydi, ko`p holatlarda 2-3 va undan ko`p,
ba`zan 15-20 xil foydali elementlardan tashkil topgan konlar uchraydi. Kondan 

---

---

56

foydalanishda aksariyat kerakli boylik ajratib olingan holda qolganlari (masalan, sochilma
elementlar) ag’darma sifatida terrikonlarda to`plana boradi. Bu jarayonda ularni sifati 
buziladi, isrof bo`ladi, atrof-muhitga zarar keltiradi. Ushbu noxush hodisani oldini olish va
ko`proq iqtisodiy samara olish maqsadida konlardan majmuali foydalanish, ya`ni barcha 
foydali elementlarni bir vaqtda ajratib olishni yo`lga qo`yish ayni muddaodir, bu hamma
jihatdan ham foydalidir, atrof-muhit zarar ko`rmaydi, ortiqcha terrikonlar vujudga 
kelmaydi, yaylovlar maydoni qisqarmaydi. Demak, mineral xom ashyolardan
foydalanishda majmualik tamoyili ustuvor bo`lgan holda unga hamma konlarda muntazam 
rioya qilinishi maqsadga muvofiq.
Sug’oriladigan erlar iqtisodiy jihatdan eng samarali ekanligi barchaga ayon. Biroq 
sug’orma erlardan olinadigan yalpi mahsulot miqdori va ularni tannarxi turli vohalarda
turlicha, boshqacha aytganda iqtisodiy Samara bir-biridan keskin farq qiladi. Bunday 
ahvolni tahlil qilish natijalariga ko`ra hamma gap erni meliorativ sharoit ekanligiga
taqaladi. Darvoqe, iqtisodiy Samara ustun bo`lgan vohalarda tuproq-meliorativ sharoit 
ekinlarni o`sishi uchun qulayligi bilan tavsiflanadi va aksincha. Meliorativ ahvol og’ir
bo`lgan viloyatlarda suvdan foydalanish ham izdan chiqqan, ya`ni gektar hisobiga sarf 
qilinadigan suv miqdori kattaligi bilan ajralib turadi. Er-suvdan omilkorlik bilan
foydalanish va iqtisodiy samaraga erishish uchun eng avvalo erlarni meliorativ holatini 
tubdan yaxshilash, suvdan rasamadagi yarasha foydalanish texnologiyasini joriy etish va
shundan so`ng agrotexnik va agromeliorativ tadbirlarni qo`llashga o`tish ma`qul. CHunki 
erlarni obdon sho`rsizlantirmaguncha ularga mineral o`g’it soli shva boshqa tadbirlar
samaradorligi mutlaqo sezilmaydi. 
Vohalarda erdan foydalanish eng avvalo tuproq-meliorativ ahvolni tubdan yaxshilash,
ekinlarni sug’orishni me`yoriy ko`rsatkichlar asosida amalga oshirish (sug’orish 
texnikasini yanada takomillashtirish) ustuvor yo`nalish bo`lishi lozim. Mazkur
yo`nalishdagi taraqqiyot bosqichma-bosqich amalga oshirilishi nazarda tutiladi, ishlarni 
meliorativ sharoiti og’ir bo`lgan Quyi Amudaryo, Quyi Zarafshon, Mirzacho`l, Qarshi
cho`lidan boshlanishi maqsadga muvofiq. 
Tabiatdan foydalanish jarayonida barcha resurslar bo`yicha ham eng ustuvor
yo`nalishlar aniqlanishi va xayotga tadbiq etilishi bozor iqtisodiyoti sharoitida muhim 

---

---

57

ahamiyat kasb etadi, chunki tabiatdan foydalanishda dunyo andozalariga asoslash yuqori
iqtisodiy samara beradi, tabiat potentsialidan to`liq va to`g’ri foydalanish imkoniga ega 
bo`linadi.