Đ brahđm cəFƏrov

Albikasiya- 
(fransızcadanalbinizme-normalrənginolmaması) 
yarpaqlardavəyacavanağaclarınhüceyrələrindəxloro-
fillinolmamasıucbatındanbirdənvəyahissə-
hissəyaşılrənginitməsiiləxarakterizəolunur. 
Buxəstəliktorpaqdamənim-
sənilənformadadəmirinolmamasınəticəsindəəmələgəlir.
 
Xlorozvəmozaika 
–yarpaqlardaxlorofilinmiqdarınınazalması, 
xloroplastfəaliyyətininpozulmasınəticəsindəonunayrı-
ayrıhissələrininsaralmasıvəyaaçıqrəngliolmasıiləxarakterizəedilir. 
Qeydolunanxəstəliktiplərindənbaşqa, 
xüsusiləmeyvəbitkilərindərastgəlinəndəmgildədiqqəticəlbedir. 
Buxəstəlikörtülütoxumalarınyerli  (lokal)  yoluxmasıolub,  sirayətlənmişhissə-
lərinçatlayıbyarıqlarınəmələgəlməsiiləxa-rakterizəedilir. 
Xəs-
təliktiplərininmüxtəlifolmasınabaxmayaraq, 
onlarıtörədənmikroorqanizm-
lərinsayıçoxdeyildir:  göbələklər,  bakteriyalar,  viruslar,  fitoplaz-malar,  riketsilər, 
çiçəklialiparazitlər. 
Buxəstəliktörədiciləriniaşkaretməküçünfitopatologiyadaçoxlusaydadiaqnostikaüs
ullarımövcuddur: mikroskopik, bioloji, seroloji, indikatorvəs. 
 
1.6. BĐTKĐXƏSTƏLĐKLƏRĐNĐNTƏSNĐFATI 
 
Bütün  bitki  xəstəliklərini  qruplara  bölmək  qəbul  edilmişdir.  Xəstəliklərin 
ə
mələ gəlmə səbəblərini müəyyən etmək üçün onların təsnifatının böyük əhəmiy-
yəti  vardır.  Onların  diaqnostikasında  bu  əsaslı  rol  oynayır.  Mövcud  olan  təsni-
fatlar  bir  neçə  prinsiplərə  əsaslanır.  Ən  geniş  yayılmış  prinsip xəstəlikləri  əmələ 
gətirən səbəblərə arxalanır və iki qrupa bölünür: parazit və qeyri-parazit. 

40
 
 
Göbələklər,  bakteriyalar,  virusar,  viroidlər,  fitoplazmalar,  riketsilər,  ali  çi-
çəkli  parazitlər  və  başqaları  müxtəlif  xəstəlik  törədiciləri  olmaqla,  parazit  xəs-
təlikləri  törədirlər. Parazit xəstəliklərin ümumi əlaməti onların bir bitkidən digə-
rinə  keçməsi  xüsusiyyətidir.  Qeyri-parazit  xəstəliklər  bitki  üçün  əlverişsiz  becə-
rilmə şəraiti nəticəsində (torpaq, su, hava) əmələ gəlir. 
Lokallaşma  (yerləşmə)  dərəcəsindən  asılıl  olaraq,  bitki  xəstəliklərini  yerli 
(lokal) və ümumi (diffuz) olmaqla iki qrupa bölürlər. Yerli xəstəliklər bitkini tam 
yox,  onun  müəyyən  bir  orqanı,  ümumi  xəstəliklər  zamanı  isə  bütün  bitki  və  ya 
onun böyük bir hissəsi sirayətlənir. Adətən, qeyri-parazit xəstəlikləri də ümumiyə 
aid  edirlər.  Məsələn,  torpaq  quraqlığı  nəticəsində  becərilən  bütün  bitkilər  solu-
xurlar.  Parazit  xəstəliklər  onların  yayılma  xarakterindən  asılı  olaraq,  yerli  və 
ümumi ola bilər. 
Xəstəlikləri inkişaf müddətinin uzunluğuna görə kəskin və xroniki olmaqla 
fərqləndirirlər. Kəskin xəstəlik törədicilərinin inkişafı adətən bir vegetasiya döv-
ründə  başa  çatır.  Məsələn,  havanın  gündəlik  orta  temperaturu  20-22
0
C  olduqda 
üzümdə mildyu xəstəliyinin törədicisi inkişafını 3-4- günə başa çatdırır. 
Xroniki  xəstəliklər  çoxillik  bitkilərdə  inkişaf  edir.  Çəyirdəkli    meyvə  bit-
kilərində  sitosporoz  və  ya  infeksion  quruma  xəstəliyi  3-4  il  müddətində  inkişaf 
edib,  ağacların  məhv  olmasına  səbəb  olur.  Qeyri-parazit  xəstəliklər  də  xroniki 
formada  inkişaf  edə  bilir.  Məsələn,  torpaqda  mikroelementlər  çatışmadıqda 
üzümdə xloroz xəstəliyi xronikiformayakeçir. 
Bitkilərinmüəyyəninkişaffazasındayoluxmaxüsusiyyətlərindənasılıola-raq, 
xəstəliklərifərqləndirirlər: 
cücərtilərin 
(toxmacarlar, 
ş
itillər), 
tingliklərin, 
yaşlıbitkilərinxəstəlikləri. 
Yoluxmaorqanlarınagörəaşağıdakıkimitəsnifatmövcuddur: 
toxumalarınxəstəlikləri, 
meyvələrinxəstəlikləri, 
yumrularınxəstəlikləri, 
köklərinxəstəlikləri, yarpaqlarınxəstəlikləri, budaqlarınxəstəliklərivəs. 
Yuxarıdagöstəriləntəsnifatlarxəstəliklərinasanyollatəyinedilməsinədoğruyö
nəlmişdir. 
Sonməqsədxəstəliyintəyini 
– 
onunetiologiyasının, 
yənisə-
bəblərininmüəyyənedilməsidir.
 
 
 
 

41
 
 
F ə s i l   II 
 
Göbələklər – kənd təsərrüfatı bitkilərinin xəstəlik  
törədiciləridir 
 
2.1. FĐTOPATOGEN GÖBƏLƏKLƏRĐN BĐOLOGĐYASI 
 
Göbələklərayrıcabirqruphalındaolanorqanizmləriözündəbirləşdirir. 
Qidalanmatipinəvəbirsıradigərxüsusiyyətlərinəgörəonlarhəmbitkilərdən, 
həmdəheyvanlardanfərqlənir. 
Göbələklərheterotrofdur, 
xloroplastlardanməh-
rumdur, 
yalnızüzvibirləşmələrdəehtiyatşəklindəolanenerjidənistifadəedirlər. 
Buxüsusiyyətonlarıbitkilərdənfərqləndirir. 
Heyvanlardanfərqliolaraqgöbə-
ləklərəmicivəyaosmotrofdurlar: 
onlarətrafmühitdənaldığıqidamaddələrinisoraraqqidalanırlar. 
Qidalanmanınbuxüsusiyyətigöbələklərinmorfologiyavəfiziologi-
yasındaəhəmiyyətliizqoymuşdur. 
1.Əksəriyyətgöbələklərinvegetativbədənimitseldən- 
güclübudaqlananhiflərdənibarətdir. 
Beləquruluşgöbələyəimkanverirki, 
qidamaddələrinimaksi-mumformadasubstratdanmənimsəyəbilsin. 
Qidalan-
maüçüngöbələklərinəksə-
riyyətindəxüsusiqidalanmaorqanıyoxdurvəonlarqidamaddələrinibütünbədənsəthiil
əə
ldəedir. 
2.Osmotrofqidalanmaxüsusiyyətigöbələyibütünvegetativbədəniiləsub-
stratamaksimumyüklənməyitələbedir, 
buhaldaisəyayılmaçətinləşir, 
gö-
bələkyenisubstratlarıəhatəedəbilmir. 
Bunagörədəgöbələyinçoxalmasporlarıxü-
susimitselstrukturlarıvasitəsiləsubstratınüzərinəçıxarılır. 
Göbələklərüçünümumiyaşayışyeriolanmeyvəbədənləridaxildəformalaşır. 
3.Göbələklərinbədəniçoxböyükölçülərəçatabilmir, 
çünkiekzoosmo-
sunköməkliyiiləqidamaddələrininhüceyrələrəçatdırılmasıçətindir. 
Çoxgümanki, 
göstərilənsəbəbəgörəgöbələklərtəkamüldəaliquruluşqazanabilməmişlər. 
4.Göbələklərenerjialmaqüçünmürəkkəbüzvibirləşmələrdənistifadəedir-lər, 
bunundanəticəsindəböyükmolekulyarkütləhüceyrəörtüyüvasitəsiləsahi-
bintoxumasınadaxilolabilmir. Bunagörədəgöbələkləryüksəkmolekullupoli-merləri 
(polisaxaridlər, 
nukleinturşuları, 
zülallarvəbaşqaları) 
hüceyrəyədaxilolmaqabiliyyətliayrı-ayrımonomerlərəqədərparçalayırlar. 
Beləfermentlərihid-rolazavəyadepolimerazaadlandırırlar.  
5.Göbələkhüceyrələrindəyüksəkturqortəzyiqiəmələgəlməlidirki, 
suvəondahəllolanqidamaddələrisubstratdanmitseləkeçəbilsin.  Göbələklərtərəfin-

42
 
 
dənyaradılannəhəngtəzyiqəmisalolaraq, 
avtomobilyolla-
rınınasfaltörtüyünüdeşibçöləçıxanşampiniongöbələk-
lərinmeyvəbədənlərinigöstərməkolar. 
Biotasistemindəgöbələklərintutduğuyer, 
onlarınbaşqaorqanizmlərləəlaqələrihələki, 
tamaydınlaşdırılmamışdır. 
XVIIIəsrdəyaşayanfransızbotanikiP.Veyangöbələkləriəjdahanınixtirasıadlandırmı
ş
dır. 
Tədqiqatçınınfikrincəgöbələklərtəbiətinharmoniyasınıpozmaqvəsistematikləriümi
dsizləşdirməküçündür.  
Hazırda 
100000 
mindənçoxgöbələknövüməlumdur. 
M.V.Qorlenko, 
L.V.Qaribova  (1986)  vəbaşqalarınagörə,  onlarınsayıdahaçoxolub  250-300 
mintəşkiledir.  10  mindənçoxgöbələkbitkilərdə  parazit  xəstəliklərin  törədiciləri 
hesab  edilir.  E.Qoymana  (1954)  görə  Mərkəzi  Avropada  becərilən  kənd  təsər-
rüfatı bitkilərində törənən parazit xəstəliklərin 83%-i göbələklərin payına düşür. 
Göbələklərəyerkürəsinindeməkolarki, 
hərnöqtəsindərastgəlinir, 
haradaüzvimaddələrvarvəheterotrofqidalanmamümkündürsə 
– 
polyarrayonlardantropiklərə, 
yüksəkdağlardansəhralaraqədər, 
ə
nmüxtəlifşəkillisuhövzələrindəyayılmışlar. 
Buqruptəkamülprosesinəticə-
sindəmüxtəlifmühitşəraitinə, 
genişekolojiamplitudayamalikolmaqla, 
çoxsaylınövlərinəmələgəlməsinəşəraitya-ratmışlar. 
Ə
nənəviolaraqgöbələklərəaidedilmişorqanizmlərmüasirdövrdə 
3 
sər-
bəsttəkamülqanadınabölünmüşvəcanlıtəbiətin 
3 
aləmindəbirləşdirilmişdir: 
Protozoa, Chromista, Fungi (həqiqigöbələklər). 
Cədvəl2.1 
Göbələklərinvəgöbələyəbənzərorqanizmlərinəsas 
taksonomikiqrupları 
 
Aləm 
Fungi -
Həqiqigöbələklər 
Chromista 
Protozoa 
Ş
öbələr 
Chytridiomycota 
Oomycota 
Myxomycota 
Zygomycota 
Hyphochytridiomycota 
Plasmodiophormycota 
Basidiomycota 
Labyrinthulomycota 
Acrasiomycota 
Ascomycota 
 
Dictyosteliomycota 
Anamorfic fungi 
 
 
 
DördşöbədənibarətolanProtozoaaləminəmiksomisetlərdaxiledilmişdir. 
Qonur, 
qızılı, 
sarı-yaşılvədiatomluyosunlarvəbəziibtidailər, 
habeləgöbələyəbənzərorqanizmlərinüçşöbəsi Chromistaaləmindəbirləşdirilmişdir: 
Oomycota,  Hyphochytridiomycota,  Labyrinthulomycota
.  Fitopatoloji  baxımdan 

43
 
 
Oomycota, 
  şöbə-sinə  daxil  olan  və  kənd  təsərrüfatı  bitkilərində  peronosporoz 
xətəliyini yörədən növlər maraqlıdır. Həqiqi göbələklər aləmi isə özündə 5 şöbəni 
təcəssüm etdirir.  
2.2. GÖBƏLƏKLƏRĐNBĐOLOJĐXARAKTERĐZƏSĐ 
 
Mitsel  və  onun  şəkildəyişmələri.Göbələyinvegetativbədəninazikbudaq-
lanansaplarıvəyahifləriözündəcəmləşdirir.  Hiflərbirhüceyrəlivəçoxhüceyrəliolur. 
Çoxhüceyrəlihifləreninəarakəsməli, 
ibtidaigöbələklərdəisəvegetativmeyvəbədəniplazmodiadlanançılpaqsitoplazmatop
asındanibarətdir. 
Onlarınəksəriyyətindəmitselrəngsiz, 
bəzinövlərdərənglidəolabilir. Mitselinbuəlamə-tindəndiaqnostikadaistifadəedilir. 
Göbələklərtəkamülprosesindəvegetativbədəninformasınıdəyişməkxüsu-
siyyətiqazanmışlar. Buhiflərinsıxlaşmasıvəqovuşmasınəticəsindəbaşverir. 
Qaustoriya, 
anastomoza, 
rizomorf, 
xlamidospor, 
sklerosiyavəs. 
mitselinşəkildəyişmələriolabilirlər. 
Qaustoriya. 
Buyanbudaqlananhiflərdir, 
sahibbitkininhüceyrəsidaxilinəkeçir, 
xüsusiqidalanmaorqanıfunksiyasınıdaşıyır. 
Bitkilərdəunluşehxəstəlik-
lərinitörədəngöbələklərməhzqaustoriyalarvasitəsiləqidalanmanıhəyatakeçi-rir. 
Anastomozalar. 
Mitselinyanşişləridir, 
hifləribir-birinəbirləşdirənkörpü-
cükrolunuoynayır. 
Anastomozalarvasitəsiləgenetikbaxımdanmüxtəlifnüvə-
lərinbirhüceyrədəndigərinəkeçidiolabilər (heterokariozishadisəsi). 
Qayışlarvəyaşnurlar. 
Paralelolaraqözaralarındaqovuşanhiflər, 
qalın-
lığıbirneçəmillimetrdənbirneçəmikrometrəqədərtoxumaəmələgətirirlər. 
Qayışlarvəyaşnurlarbirsıraağvəevgöbələkləriüçünxarakterikdir. 
Rizomorflar. 
Güclü, 
budaqlanan, 
adətənsəthitündolanşnurlardır. 
Birsıragöbələklərdə, 
ocümlədənxoruzgöbələyindərizomorflarınqalınlığıbirneçəmillimetr, 
uzunluğubirneçəmetrəçatabilir. 
Xlamidosporlar.  Qalındivarlıhüceyrələrdir,  əlverişsizşəraitzamanımitse-
linparçalanmasınəticəsindəəmələgəlir. 
Xlamidosporlaruzunmüddəttorpaqdasaxlanmaxüsusiyyətinəmalikdir. 
Hemmlər. 
Ə
mələgəlməxüsusiyyətlərinəgörəxlamidosporlaraoxşayır, 
lakinböyüklüyüvəformasınınmüvəqqətixarakterinəgörəonlardanseçilənmit-
selhüceyrələridir. 
Oidilər. 
Mitselinşəkildəyişməsininxüsusiformasıdır, 
arakəsmələrinəmələgəlməsi, 
hiflərinyenidənşnurlaşmasınəticəsindənazikörtüyəmalikdairəvivəyauzunsovhücey
rələrformalaşır. 
Oidilərəsasənkisəligöbələklərdərastgəlinir. 

44
 
 
Uzunmüddətsaxlanmaxüsusiyyətinəmalikdeyil. 
Cücərənzamanyenimitseləbaşlanğıcverəbilir. 
Blastosporlar. 
Tumurcuqlananmitseldir. 
Đ
nkişafınmüəyyənmərhələsindəmitselinayrı-ayrıhüceyrələridairəviformaalır, 
onlarınsəthindəkiçikşişlərəmə-ləgəlir. 
Həminşişlərtədricənölçücəböyüyür, 
anahüceyrədənayrılırvəyenidəntumurcuqlanmağabaşlayır. 
Blastosporəmələgətirməxüsusiyyətibirsıraçılpaq-
kisəligöbələklərüçünxarakterikdir. 
Sklerosiyalar. 
Dairəvivəyauzunsovformalısıxkipləşmişmitseldir. 
Ə
lve-
rişsizşəraitdəgöbələyinsaxlanmasınaxidmətedir. 
 
Xaricdənsklerosiyalartünd-
rənglidir,  qaradır,  qalındivarlıhiflərdənibarətdir.  Sklerosiyanındaxilihissəsiağ, 
qidamaddələriiləzəngin, adinazikdivarlıhiflərdənibarətdir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

45
 
 
Şə
k. 2.1. Mitselvəonunşəkildəyişmələri: 
a –buğumsuzmitsel (ibtidai); b-buğumlumitsel 
(ali); c – spordanmitselininkişafı; ç – stolonvə 
rizoidlər; d – anastomozalar; e – rizomorflar;  
ə
 – sklerosiyalar; f – xlamidosporlar 

46
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şə
k. 2.2. Göbələkcinslərindəmüxtəlifformalıqaustoriyalar: 
a – erizife; b – albuqo; c – peronospora 
 
 
Sklerosialstromalarvəyamumyalar.Ətlitoxumahifləridir, 
səthindəvəyadaxilindəmeyvəbədəniilə 
sporundigərorqanlarıyerləşir. 
Mitselstromalarlokuloaskomisetlərüçünxarakterikdir. 
Göbələkhüceyrəsininquruluşuvəkimyəvitərkibi.Göbələkhüceyrəsimürək-
kəbquruluşluolubqalınörtüyəmalikdir. 
Hücey-
rəörtüyüyalnızmühafizərolunuoynayır, 
habeləgöbələyinqidalanmasında, 
ə
trafmühitləhüceyrəarasındaolanmaddələrmübadiləsindəiştirakedir. 
Kim-
yəvitərkibinəgörəgöbələkhü-ceyrəsiəsasənkarbohidratlardan, 
müxtəlifazotluvəpiymaddələrindənibarətdir. 

47
 
 
Göbələkhüceyrəsininsitoplazmasındamitoxondri, 
ribosom, 
nüvə, 
qlükogen, 
piytipliehtiyatqidamaddələrivəs. vardır. 
 
 
Vakuol  
Örtük 
Sitoplazma 
Nüvə 
Mitoxondri  
Ribosomlar 
Lizasom  
Holci aparatı 
Xloroplast  
Xromoplast  
Etdoplazmatik şəbəkə 
Plazmodesma  
Mikro borular 
Nişasta dənəsi 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Örtük 
 
 
Sitoplazma 
 
 
Nüvə 
 
 
 
Mitoxondri  
 
Ribosomlar 
 
Lizasom  
 
 
Holci aparatı 
 
 
Xloroplast  
 
 
Xromoplast  
 
 
Etdoplazmatik  
şə
bəkə 
 
Plazmodesma  
 
 
Mikro borular 
 
Nişasta dənəsi 
 
 
Vakuol 

48
 
 
 
Şə
k. 2.3. Göbələkhüceyrəsininquruluşu 
2.3. GÖBƏLƏKLƏRĐNQĐDALANMASI VƏ ÇOXALMASI 
 
Fitopatogengöbələklərparazitliyinəvəixtisaslaşmadərəcəsindənasılıola-raq, 
qidalanmaüçünməhvolmuşvəyacavanhüceyrələrinüzvimənşəliqidamaddələrindəni
stifadəedirlər. 
Hazırüzvimaddələrləqidalanmatərzinəmalikdigərheterotroflarkimibitkivəheyvan
mənşəliüzviqalıqlardandaistifadəedirlər. 
Orqanizmdəqidamaddələriosmostəzyiqivasitəsiləhüceyrəörtüyündəndaxilol
ur. 
Göbələyininkişafetdiyisubstratdanüzvimaddələrinsorulmasıprosesibaşverir. 
Osmostəzyiqivasitəsiləqidamaddələrinindaxilolmasıprinsipitələbedirki, 
onlaryalnızsuməhluluformasındaolsun. 
Mürəkkəbüzvibirləşmələrindahasadəsuluməhlulhalınakeçirilməsiişinigöbələklərin
fermentsistemiyerinəyetirir. 
Sonrabaşqafermentlərgöbələyinbədənininqu-
rulmasıüçünsadəsuluməhsullarıdahamürəkkəbüzvibirləşmələrəçevirərək, 
ə
ksprosesəbaşlayırlar. 
Göbələklərinfermentaparatımürəkkəbdir, 
bütünfermentlərikiqrupabölünürlər: 
ekzovəendofermentlər. 
Birinciqrup 
-
ekzofermentlərqidamaddələrinikənardan, 
xaricdənalıbsubstratınparçalanmaproseslərinəistiqamətləndirilir. 
Đ
kinciqrup 
– 
endofermentlərdaxilolanqidamaddələrindənyüksəkmolekullubirləşməsintezedirlər
. 
Fermentləriniştirakıiləhüceyrədəkimyəvireaksiyalarhəyatakeçirilir. 
Bununnəticəsindəgöbələklərəlazımolanenerjihasilolunur. 
Normalhəyatfəaliyyəti, 
böyüməvəçoxalmaüçüngöbələklərinçoxsaylıqidamaddələrinətələbatıvardır. 
Onlardankarbon, 
azot, 
kükürd, 
fosfor, 
kaliumvəmaqnezium, 
habeləmikroelementlər 
(dəmir, 
sink, 
mis, 
molibdenvəs.) 
birincidərəcəliəhəmiyyətkəsbedirlər.Bundanbaşqagöbələklərinvitaminlərəvəbaşqa
biolojifəalmaddələrədəehtiyacıvardır. 
Göbələklərmitselvəsporlarlaçoxalırlar. 
Vegetativvəreproduktivçoxal-
matiplərinifərqləndirirlər. Reproduktivçoxalmacinsivəqeyri-cinsiyollabaşverir. 
Birqrupgöbələklərdəvegetativçoxalmadagenişyayılmışdır. 
Vegetativçoxalmanınəsasındaorqanizminregenerasiyaqabiliyyətidurur. 
Buçoxalmadamitselkəsikləri,  hissəcikləri,  habeləmitselinşəkildəyişmələriolan  -
oidilər, 
blas-tosporlar, 
xlamidosporlar, 
hemmlərvəbaşqalarıiştirakedirlər. 
Vegetativçoxal-mahaqqındaəvvəlkibəhslərdəgenişməlumatverilmişdir. 
Qeyri-cinsiçoxalma. 
Reproduktivçoxalmatipindəqeyri-
cinsiçoxalmanınmühüməhəmiyyətivardır.Qeyri-
cinsiçoxalmabilavasitəmitselüzərində, 

49
 
 
onunxüsusibudaqlarındaəmələgələnsporlarınköməyiiləhəyatakeçirilir.  Beləspor-
laradivegetativhiflərdənquruluşunavəböyüməxarakterinəgörəfərqlənirlər. 
Sporlarınəmələgəlməsiprosesiçoxlumiqdardaplastikmaddələrinsərfiilənəti-cələnir. 
Bunagörədəqeyri-
cinsisporverməkifayətqədərehtiyatqidamaddələriolanyaxşıinkişafetmişmitseldəba
ş
verir.Qeyri-cinsiçoxalmanəticəsindəəmə-
ləgələnsporlarendogenvəekzogenmənşəliolabilirlər.Endogensporlarxüsusiyerlərdə 
– 
zoosporangilərdəvəsporangilərdəəmələgəlir. 
Zoosporangilərvəspo-
rangilərxüsusihiflərin-  sporangidaşıyanlarınqurtaracağındaəmələgəlirlər.  Spor-
larınendogeninkişafıyalnızibtidaigöbələklərdəməlumdur. 
Endogensporlarkonididaşıyanadlıorqanınüzərindəəmələgəlirvəbusporlarıkonidilər
adlan-dırırlar. 
Endogenmənşəlisporlarahabeləzoosporlaraiddirlər. 
Buibtidaigöbə-
ləklərüçünqeyri-cinsiçoxalmanınənsadəformasıdır. 
Onlarzoosporangilərdəəmələgəlir, 
zoospor-
larbirvəyaikiqamçılıçılpaqprotoplazmadanibarətdir. 
Onlarqamçılarınköməyiilədamcısudafəalhərəkətedirlər. 
Qeydedirəmki, 
zoosporlaryalnızsudahəyatilikqabiliyyətinisaxlayır. 
Plazmodioforamisetlər, 
xitridiomi-setlər, 
oomisetlərkimifitopatogengöbələklərdəvəgöbələyə-
bənzərorqanizmlər-dəzoosporəmələgəlməsifaktlarıməlumdur. 
Zoosporlarınvasitəsiləçoxalangöbələklərözinki-
ş
aflarınıtəminetməküçünyüksəkrütubətvədamcısutələbedirlər. 
Onagörədəkələmdəkila, 
kartofdasəpgilidəmgilvəfitoftoroz, 
üzümdəmildyu, 
günəbaxandayalançıunluşehvəbirsıradigərxəstəlikləryalnızyüksəkrütubətşəraitind
ə
intensivinkişafedirlər. 
Đ
btidaigöbələklərüçünqeyri-
cinsiçoxalmanınbaşqaformasısporangialsporvermədir. 
Sporangisporlarbərkörtüyəmalikdir. 
Sporangininörtüyününcırılmasınəticə-
sindəazadolansporlarhavacərəyanıvasitəsiləyayılabilir. 
Buqaydadaqeyri-
cinsiçoxalmayamisalolaraq, 
bəzəntoxumlarıcücərdənzamaninkişafedənbaşcıqlıkiflənməxəstəliyinintörədicisin
i  (Mucorcinsi)  göstərəbilərik.Đbtidaigöbələklərəxasolanendogensporlarınhəya-
tınınsuilədaiməlaqəliolmasıheçkimdəşübhədoğurmur. 
Quruhəyatakeçidtəkamülprosesindəzooporangininspo-
rangiyəgətiribçıxarmasınasəbəbolmuşdur. 
Quruhəyattər-
ziningöbələklərüçündahadatəkmilləşdirilməsiekzogensporəmələgətirmənin 
–
konididaşıyanlarkonidilərləbaşverməsinəgətiribçıxarmışdır.Konidininfor-
malaşmasıaşağıdakışəkildəbaşverir: 
Konididaşıyanınucuyüngülcəşişir, 
böyükolmayanbirşişəmələgəlirki, 
burayadaprotoplazmatökülür. 
Sonraeninəarakəsməəmələgəlir. 

50
 
 
Buarakəsməşişmişkonidiidaşıyanınucunuaşağıdayerləşənkonididaşıyandanayırır. 
Koniditədricənölçücəböyüyür, 
daxildənyeniqatlarınformalaşmasınəticəsindəonunörtüyüqalınlaşır. 
Arakəsməkonidinikonidaşıyandantamayıran 
zamankonidilərqopubtökülürlər. 
Birçoxhallardabirincikonidininqopubtökülməsindənsonraonunyerindəikinci, 
üçüncüvəs. 
konidilərformalaşırlar. 
Adətəneynivaxtdako-nididaşı-
yanınnəhayətindəbirneçəkonidiəmələgələrək, zəncir, başcıqvəs. əmələgətirir. 
Sporangialformayanisbətənkonidisporvermətipigö-
bələklərdədahaçoxyayılmışdır. 
Konidilərölçüsünə, 
rənginə, 
formasına, 
konidaşıyanabərkiməsiqay-dasınagörəbir-birlərindənfərqlənirlər. 
Onlarbirhüceyrəli, 
çoxhüceyrəli, 
ş
arşə-killi, 
sapşəkillivəbaşqaformalı, 
rəngsizvərəngliolabilirlər.  Konididaşıyanlarınbudaqlanmaxarakterivəforması  –
ə
nvacibdiaqnostikəlamətlərdəndir. 
Konididaşıyanlartək-təkvəyaqruphalındayerləşəbilirlər. 
Birçoxgöbələk-
lərdəkonidilərtək-təkəmələgəlir 
(Cercospora), 
digərlərindəzəncirşəklində 
(Oidium), üçüncülərdə – başcıqformasında (Aspergillus) vəs. 
Bitkininyoluxmuşorqanlarınındaxilindəyayılanbirçoxparazitgöbələk-
lərinkonidaşıyanlarısəthəağızcıqvəyaonlarıntəzyiqialtındaepidermisinpartla-
masısəbəbindənçıxırlar. 
Buzamankonidaşıyanlardaxüsusikonidialspor-
verməbaşverir: koremiya, loja, sporodoxivəpiknidlər. 
Koremiya- 
bubir-biriiləkipbirləşmişkonidaşıyanlaryığımıvəyadəstəsidir. 
Bunlarınqurtaracağındakonidilərəmələgəlir, 
koremiyalardatoplanmışkoni-
dilərsəpgili 
(dağınıq) 
vəyaselikliolabilir. 
Koremiyatipinatamamgöbə-
ləklərinHyphomycetalessırasıDematiaceaefəsiləsigöbələkləriüçünxarakterikdir. 
Loja. 
Göbələyinyastığaoxşar, 
kipləşmişvəyadahayumşaqmitselhiflə-
rininyığınıdır. 
Yoluxmuşsubstratınsəthinəvəyaonayüklənir, 
lakinyetişənza-
manxaricəçıxır. 
Konididaşıyanlarlojanınsəthindəbütün, 
tamqatlayerləşir. 
BeləformakonidimərhələsinatamamgöbələklərinMelanconialessırasıgöbələkləriüç
ünxarakterikdir.Melanconialessırasıgöbələkləribitkilərdəməlumantraknozxəstəlik
lərinintörədiciləridir. 
Buxəstəlikzamanıyoluxmatipikonidialsporver-
məninxarakteriiləmüəyyənedilir. 
Göbələyinmitselibitkininyoluxmuşorqanı-
nındaxilindəinkişafedir, 
epidermisaltındakonidaşıyanlarlakonidilərinyığınıəmələgəlir. 
Oinkişafetdikcəepidermisincırılmasıbaşverirvəbitkininsəthindədərinliklərvəyayar
alarəmələgəlir. 
Belədərinliklərinvəyayaralarıniçərisiko-nidikütləsiilədoludur. 
Beləyoluxmatipiantraknozvəyayaraadınıalmışdır.