Đ brahđm cəFƏrov

Sporodixi. 
Buyastıqcığatoplanmışkonididaşıyanlarlakonidilərdir. 
BucürsporvermətipiadətənnatamamgöbələklərinHyphomycetalessırasıgöbələk-
lərindəmüşahidəolunur. 

51
 
 
Piknid.Butip, 
adətəntündörtüklükonidilərüçünşarşəkillivəyaarmu-
daoxşarbirqabdır. 
Yuxarıdadeşikliağızcığıolanmitselhörüklərindənibarətdir. 
Piknidinboşluğunundaxilindəsıxqıvrılmışqısakonidaşıyanlaryerləşir. 
Beləkonidaşıyanlarpiknidindaxilindəkonidilər, 
bəzənisəpiknosporlaradlananqeyri-cinsiçoxalmaorqanlarıverirlər. 
Konidilərvəyapiknosporlarpiknidinboşluğun-
dayığılırvəsonraoradanağızcıqvasitəsiləbütövseliklikütləformasındaçıxır-lar. 
Beləkütləhavadadamcıvəyaqıvrılmışsaplarşəklindədonur. 
Bəzinövlər-
dəpiknidlərsubstratınsəthində, 
çoxzamanisəsubstratatamyüklənmişvəziy-
yətdəolur.Piknidintündrəngliörtüyüonuadigözləgörməyəbeləimkanverir, 
bunagörədəyoluxmuştoxumanınüzərindəpiknidingörünməyiiləbirsıraxəs-
təlikləritanımaqmümkündür. 
PiknidtiplisporverməSphaeropsidalessırasıgö-
bələklərininəsasdiaqnostikəlamətidir. 
Piknidlərbitkiqalıqlarındasaxlanaraq, 
konidilərivəyapiknosporlarıətrafmühitşəraitininəlverişsizamillərindənqoru-yur, 
eynizamandagöbələklərinbirçoxupiknidformasındasaxlanmanı, 
qışla-
manıtəminedir. 
Birçoxfitopatogengöbələklərinvegetasiyamüddətindəbirneçəqeyri-
cinsisporvermətipligenerasiyaverməsimüşahidəolunur. 
Busporlartəbiiinokulyu-
munkütləviyayılmasınıtəminedir, 
muvafiqolaraqbitkiləritəkraryoluxdururlar. 
Beləliklə, 
qeyri-
cinsiçoxalmanəticəsindəəmələgələnsporlarəsasetibariiləpatogeninmiqdarınınçoxal
masınasəbəbolur. 
Yalnıznadirhallardaqeyri-
cinsiçoxalmanəticəsindəformalaşansporlarətrafmühitinəlverişsizşəraitindətörədi-
cininsaxlanmasınıtəminedir. 
Göbələklərincinsiçoxalması. 
Göbələklərincinsiço-
xalmasıəhəmiyyətlibirprosesolub, 
çoxşaxəlidir. 
Cinsiproseszamanıbir-
birinisürətləəvəzedən 3 əsasfazanıfərqləndirirlər: 
-plazmoqamiya – atavəanahüceyrələrinqovuşması; 
-karioqamiya- nüvələrinqovuşması; 
-nüvəninreduksionböyüməsi. 
Göbələklərincinsiorqanlarınıqametangiya, 
cinsihücey-
rələriniisəqametalaradlandırırlar.Onlardacinsiproseserkəkvədişicinsi 
(yunancagametes–  erkək,  gamete  -dişi)  qametlərinqovuşmasıvənəticədəziqotanın 
(yunancazygote- 
cütşəklindəbirləşmə) 
ə
mələgəlməsiiləyekunlaşır. 
Ziqotaəmələgələnzamanhap-loidqametlərinnüvəsiqovuşur, 
xromosomsayıartır, 
yənidiploidfazabaşverir. 
Gələcəkdədiploidnüvəninreduksionbölünməsindənhaploidvəziyyətqeydə 
alınır.Müasirdövrdəgöbələklərüçünaşağıdakıcinsiprosestipləriməlumdur:planoqa
miya, ooqamiya, ziqoqamiya, qametangioqamiya, somatoqamiya. 

52
 
 
Planoqamiyaxitridiomisetlərüçünxarakterikdir. 
Bucinsiprosesinmahiy-
yətihərəkətlimüxtəlifcinsliqametlərinqovuşmasıiləizaholunur.  
Ooqamiyaadlıcinsiprosesoomisetlərüçünxarakte-
rikdirvəanteridiiləooqonininqovuşmasıilənəticələnir. 
Anteridi 
(yunanca-
çiçəklənən)  kiçikuzan-mışhüceyrə,  ooqoni  (yunancaoon-  yumurta+  gonos- 
anadanolma) 
nisbətənirişarşəkillidişihüceyrədir. 
Ooqomiyazamanıcinsiorqanlardaqamçılaryoxdur. 
Ooqonidəbir(Plasmopara) 
vəyabirneçəyumurtahüceyrə 
 
(Saprolegnia) 
olabilir. 
Bucinsiprosesnəticəsindəçoxqatlıörtüyüolanistirahətsporu 
-oosporəmələgəlir. 
Đ
stirahətdövründənsonraoosporbirbaşarüşeymzoosporangiyə 
(Albugo) 
vəyasonundaqısahiflirüşeymzoosporangiyə 
(Plasmopara) 
vəyabirbaşamitselə 
(Peronospora) 
cücərir. 
Rüşeymzoosporangidə 
«+» 
və 
«-» 
işarəlizoosprorlarformalaşır. 
Ziqoqamiyatiplicinsiprosesziqomisetlərəxasdır. 
Bucinsiproseszamanıikiçoxnüvəlimüxtəlifcinslimitselineynihüceyrələricütləşir. 
Đ
kiqametangibir-birinəqarşıgələrəkböyüyür, 
toxunmazamanıonlarınhərbiribirçoxnüvəlihü-ceyrəayırır. 
Bununnəticəsindəonlarınörtüyühəllolur, 
içərisindəkimayeqovu-şur, 
nüvəisəçoxsaylıdikarionlarəmələgətirir.  
Yenihüceyrəninətrafındaçoxqatlıörtükformalaşır. 
Ziqosporlarcücərməz-
dənəvvəlnüvələriqovuşur. 
Diploidolur, 
sonrareduksionvəbirneçəsadəbölün-
məgedir,nəticədərüşeymlisporangiəmələgəlir. 
Sporangi 
«+» 
və«-» 
işarəlisporangisporlaramalikdir. 
Askomisetlərvəbazidiomisetlərkimialigöbələklərdəhüceyrəmayalanma-
dansonraistirahətsporuvəziyyətinəkeçmir, 
inkişafdavamedir, 
dikariotikvəyadiploidmitselinkişafedir. 
Nəticədəbumitselinüzərindəaskomisetlərüçünaskosporlarlaasklar 
(kisələr), 
bazidiomisetlərüçünbazidisporlarlabazidilərforma-laşır. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

53
 
 
 
 
 
 
 Şək. 2.4.  Xitridiomisetlərdəcinsiproses:  
                1-izoqamlıplanoqamiya; 2-heteroqamlı 
planoqamiya; 3-ooqamlıplanoqamiya 
 
 
Qametangioqamiya  (yunanca-gametes-erkək+  angelon-  damar+  gamos-  ev-
lilik) 
ə
sasənkisəligöbələklərüçün 
(Ascomycota) 
xarakterikdir. 
Buproseszamanıdişicinsihüceyrə  (arxikarp)  erkəkhüceyrə  (anteridi)  iləmayalanır. 
Arxikarpas-koqonvətrixoqinlərdənibarətdir. 
Trixoqinvasitəsilədaxilimöhtəviyyataskoqo-natökülür.  Oradaprotoplazmaqovuşur 
(plazmaqamiya), 
nüvəisəcüt-cütyerləşir. 
Plazmaqamiyadanson-
raaskoqondanaskoqonhiflərçıxırvəhərbirindəikinüvəolmaqlahüceyrələrəayrılır. 
Hərbirhüceyrədəəvvəlcənüvəninsadəbölünməsigedir, 
sonraonlarqovuşur, 
diploidnüvəəmələgətirir.  
Diploidnüvədəreduksionvəikisadəbölünməmüşahidəolunur. 
Qarmaqşəkillişişintəpəhissəsindənsək-kizədədkisəsporlarıolankisələrformalaşır. 
Meyvəkisəligöbələklərdəkleysto-tesi, 
peritesivəapotesikimimeyvəbədən-
ləriformalaşır. Askomisetlərin yuxarıda 
göstərilənmeyvəbədənləriformavəquruluşunagörəmüxtəlifşəkillidirlər.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

54
 
 
 
 
 
 
 
 
Şə
k. 2.5. Oomisetlərdəcinsiproses (ooqamiya):  
1-Pythiumdebaryanumgöbələyindəooqoni (a) iləanteridinin (b) 
mayalanması; 2- Albugocandidagöbələyininsporangidaşıyanları 
sporangilərlə (a) epidermis (b) altında; 3- sahibbitkinintoxuma- 
                   larındaooqoni (a), anteridi (b) vəoosporlar (c); 4- sahibbitkinin 
hüceyrələrindəqaustoriyalar 
 
Somatoqamiya  (yunancasoma,  somatos-  bədən+  gamos  -evlilik)  bazidiomi-
setlər 
(Basidiomycota) 
üçünxarakterikdir, 
vegetativmitselinikihüceyrəsininmövtəviyyatınınqovuşmasıiləxarakterizəedilir. 
Buprosesinsonməhsulu  4  bazidisporuolanbazididir.  Bazidisporlarayaqcıqlarda 
(steriqmalarda) 
otururvəhaploiddirlər, 
bunagörədəonlarıncücürməsindənsonraformalaşanmitseldəuzunmüddətlideyil. 
Haploidhiflərinarasındaolananastomozlarınköməyiilədikariotikmitseləmələgəlir, 
ondanisəsancaqşəkillibazidisporlarlabazidifor-malaşır. 
Həminhücyerənintəpəsindəşişli 
4 
çıxıntıəmələgəlir, 
nüvəorakeçirvəbirnüvəlibazidisporlarəmələgətirir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 

55
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şə
k. 2.6. Cinsiçoxalmasporları: 
a – sistalar; b – oosporlar; c – ziqosporlar;  
ç- kisəkisəsporlarla; d –bazidibazidisporlarla 
 
 
Ə
dəbiyyatməlumatlarındagöstərilirki, 
bazidialgöbələklərininkişaftsiklin-
dədikariotikvədiploidvəziyyətüstünlüktəşkiledir. 
Haploiddəndikariotikvəziyyətəkeçidbirmitselindaxilindəbaşverəbilir. 
Buhalfitopatologiyadaho-motallizm  (yunancahomos-  eyni+  tallus-  bədən) 
adlanır.Morfolojieyni,lakin, 
cinsinöqteyinəzərdənmüxtəlifmitselhüceyrələrininnüvələrininbirləşməsihete-
rotallizm (yunancahetero- müxtəlif+ tallus -bədən) adlanır. 
Anamorfgöbələklərdəcinsiprosesheterokariozvəpara-
seksualprosesləəvəzolunur. 
Heterokariozmüxtəlifnüvəlilikdir. 
Yənimitselhüceyrələrindəbirneçəgenetikeyniolmayannüvəanastomozunköməyiilə
hüceyrəyədüşür, lakinondacütləşmirlər.  
Paraseksualproses 
– 
nüvələrinbirhüceyrədəndigərinəkeçidindənsonraqo-
vuşmasıdır. Buzamanəmələgələndiploidnüvəçoxalabilir. 
Yuxarıdagöstərilənqeyri-cinsivəcinsiçoxalmanınizahatıonugöstərirki, 
göbələklərinəksəriyyətiinkişaftsiklindəbinneçəgenerasiyaverir. 
Lakin, 
qeyri-
cinsiçoxalmazamanıgenerasiyalarınsayıçox 
(məsələn, 
unluşehxəstəliklərinitörədəngöbələklərəlverişlimühitdə 10-12 generasiyaverirlər), 
cinsiçoxalmaza-manıvegetasiyamüddətindəbirgenerasiyaverir. 
Göbələklərdəcinsiçoxalmayakeçidçoxzamanonlarüçünqidamad-
dələrininçatışmazlığı, 
qışahazırlıqərəfə-sindəbaşverir. 
Cinsiyollaəmələgələnsporlarqışlayırvəerkənyazdavəyaya-
yınəvvəlindəilkinsirayətlənmənitörədirlər. 
2.4. GÖBƏLƏKLƏRĐN ĐNKĐŞAFTSĐKLĐ VƏ ONLARIN 
      ĐNKĐŞAFINDAXARĐCĐ MÜHĐTAMĐLLƏRĐNĐNROLU 
Göbələklərininkişaftsiklimüxtəlifmərhələvəsportiplərininqanunauyğunardıc
ıllığıvəilkinmərhələninəmələgəlməsiiləbaşaçatır. 
Məsələn, 
bitkilərinəksəriyyətindəpasxəstəlik-
lərinitörədəngöbələklərinkişaftsikillərinibaşaçatdırmaqüçünüçmərhələ, 

56
 
 
beşsportipiəmələgətirirlər. 
Qışlamışteliosporlarcücərərək, 
bazidivəbazidisporlarverirlər. 
Bazi-
disporlarlailkinyoluxmanəticəsindəyazvəyaetsimərhələsiinkişafedir. 
Yazvəyaetsimərhələsispermaqoni,  spermasiyalarla,  etsivəetsisporlardanibarətdir. 
Etsispor-laruçuşaraq, 
adətənaralıqsahibbitkisiniyoluxur, 
yayvəyauredinomərhələyəbaşlanğıcverir. 
Uredinosporlarvege-
tasiyadövrütəkrarənəmələgələrək, 
sahibbitkiniyoluxur, 
xəstəliyinyayılmasınıtəminedirlər. 
Nəhayət, 
göbələküçünəl-
verişsizhavaşəraitindəteliospormərhələsiinkişafedirvətelioyastıcıqlarbitkiqalıqları
ndaqışlayır. 
Teliomər-
hələninəmələgəlməsiiləpasgöbələkləriinkişaftsikillərinibaşaçatdırırlar. 
Unluşehxəstəliklərinitörədəngöbələklərininkişafındabir-
biriniəvəzedənikimərhələformalaşır. 
Göbələkadətənkisəmərhələ-sindəqışlayır, 
konidimərhə-
ləsiisəvegetasiyadövrüxəstəliyinyayılmasınıtəminedir.Göbələklərininkişaftsiklind
ə
müxtəlifsportipləriəmələgətirməsipleo-morfizmadlanır. 
Bundanbaşqagö-
bələklərdəpolimorfizmhalıdamövcuddur. 
Polimorfizm- 
ə
trafmühitamillərinintəsirialtındagöbələyinmorfolojiəlamətləri-
nindəyişməsixüsusiyyətidir. 
Xaricimühitamilləriiçərisindətemperaturvərütubətgöbələklərininkişa-
fındaönəmliyertutur. 
Göbələklərgeniştemperaturhəddi 
(2+40
0
C) 
daxilindəinkişafetsələrdə, 
onlarınnormalböyüməvəinkişafıüçün 
18-
25
0
Ctemperaturoptimalhesabedilir.Optimaltemperaturşəraitindəpatolojiprosesgüc
lənir, inku-basiyamüddətiqısalır, infeksiyaehtiyatıçoxalır. 
Birçoxgöbələklərininkişafındarütubətamilihəlledicidir. 
Oomisetlərvəxitridiomisetlərsinfindənolannümayəndələryalnızdamcısu, 
yüksəkrütubət, 
ş
ehşəraitindəcücərir, 
bitkilərisirayətləndirir. 
Lakinbubütüngöbələklərüçünməq-bulhesabolunmur. 
Beləki, 
unluşehxəstəliklərinitörədəngöbələklərüçündamcısuşəraitiəhəmiyyətlideyildir. 
Torpaqdayaşayangöbələklərüçüntorpağınturşuluğumühüməhəmiyyətkəsbed
ir. 
Kələmdəkilaxəstəliyiəsasənturştorpaqlardainkişafedir. 
Torpaqtur-
ş
uluğununzəifolması  (PH  4,0-6,0)  torpaqsaprotroflarınınəksəriyyətiüçünəhə-
miyyətlidir. 
Fitopatogengöbələklərinişığamünasibətieynideyildir. 
Đş
ıqəksərgöbə-
ləklərəsportiplərininformalaşmasıüçünzəruridir, 
mitselininkişafıüçünisəişıqikincidərəcəlidir. 
Yalnızunluşehxəstəliklərinitörədəngöbələklərbirbaşagünəşişığındadahayaxşıinkiş
afedirlər. 
2.5. GÖBƏLƏKLƏRĐN TƏSNĐFATI 

57
 
 
Təsnifatorqanizmlərindəqiq, 
yaxşıfərqlənənmüxtəlifqruplara- 
taksonlaraayrılmasıdır. 
Göbələklərintəsnifatındaşöbə, 
sinif, 
sıra, 
fəsilə, 
cinsvənövlərəbö-lünməorqanizmlərinmorfoloji,  bioloji,  fizioloji,  biokimyəvi,  ge-
netiki, 
sitolojivədigərxüsusiyyətlərinəəsaslanır. 
MüasirdövrdətəsnifatdaDNTstrukturlarınınxüsusiyyətlərinəciddifikirverilir, 
buisəgöbələklərinvəgöbələyəbənzərorqanizm-
lərinsistemindəəsaslıdəyişikliklərəgətiribçıxarmışdır. 
Göbələklərhaqqın-
dayeniməlumatlartoplandıqcamütəmadiolaraqonlarıntəsnifatprinsiplərinəbaxılırvə
buişgələcəkdədədavametdiriləcəkdir. 
Ə
vvəlgöbələkləridə 
bitki 
he-
sabetdikləriüçüninditəsnifatdabitkilərdərastgəlinəntaksonlarlaqarşılaşırıq: 
aləm – regnum; 
ş
öbə- divisio; 
sinif – classis; 
sıra – ordo; 
fəsilə – familia; 
cins – genus; 
növ – species. 
Müasirsistematikaayrı-ayrıgöbələkqruplarıarasındaolantəkamüləlaqə-
lərinəəsaslanır. 
Ə
sasdaisənövdurur. 
Növüxarakterizəetməküçünkompleksmorfoloji, 
fiziolojivədigərəlamətlərgötürülür, 
ilknövbədəqidalandığısubstratagörəixtisaslaşmasınəzərəalınır. 
Çünkibuheterotrofqidalananorqanizmlərüçünəsaskeyfiyyətdir. 
MüasirtəsnifatagörəhəqiqigöbələklərFungivəyaMycotaaləminəaidedilirvə  4 
ş
öbəyəbölünür:  Xitridiomikota-  Chytridiomycota,    Ziqomikota  –Zygo-mycota, 
Askomikota-  Ascomycota,  Bazidiomikota-  Basidiomycota.  Buraeynizaman-
daanamorfgöbələkləriaidedirlər,  onlarıncinsimərhələsiteleomorfa-  namə-lumdur. 
Bugöbələklərbütünhəyattsiklinianamorfadlananqeyri-cinsimərhələ-dəkeçirlər. 
Ə
vvəllərbunlarınatamamgöbələklərvəyaDeyteromisetlər- 
Deu-
teromycetesadlandırırdılar.  
Xromista-  Chromistaaləminəaşağıdakışöbələrdaxildir:  Oomikota–Oomy-
cota, Hifoxitridiomikota -Hyphochytridiomycota, Labirintulomikota- Labyrinthu-
lomycota. 
Miksomikota-  Myxomycota,  Plazmodioforomikota-  Plasmodiophoromy-
cota, 
Akraziomikota- 
AcrasiomycotavəDiktiosteriliomikota- 
DictyosteliomycotaşöbələriibtidailərProtozoa 
– 
Protozoaaləminədaxildirlər. 
Ş
öbələriinkişaftsiklindəhərəkətliqamçılarınolmasıvəyaolmaması, 
vegetativbədənintipi, 
hüceyrədivarınıntərkibi, 
qidamaddələrininehtiyatı, 
metabolizm, 
hüceyrəninultrastrukturu, 

58
 
 
mitozuntipivəbaşqaəlamətlərinəgörəfərqləndirirlər. 
Eynizamandaşöbə-
lərəsasənonlarınçoxalmaxüsusiyyətləriniəksetdirənsiniflərəbölünürlər.  
K.Linneyindövründəngöbələknövləriüçünbinarnomenklaturamüəyyənedilm
işdir. 
Məsələn, 
qabaqfəsiləsibitkilərindəantraknozxəstəliyinitörədəngö-
bələkColletotrichumlagenarium(Pass.) 
Ell. 
et 
Halst.adlanır. 
Đ
lkdəfənövünelmitəsviriniverənmüəllifvəyamüəlliflərsistemdəgöbələyinadındanso
nrayerləşdirilir. 
Beləki, 
növünadındansonra 
(Pass.) 
sözüodeməkdirki, 
ilkdəfəPasserini  (Passerini)  onutəsviretmiş,  lakinsəhvolaraqonuFusariumlagena-
riumadlandırmışdır. 
SonralarEllisvəHalstenqeydetmişlərki, 
göbələkhəqiqə-
tənColletotrichumcinsinəaiddirvəpatogeninhəqiqitaksonomikadınıColle-
totrichumlagenarium(Pass.) Ell. et Halst. kimi müəyyən etmişlər.  
Latındilindəgöbələklərinadlandırılmasıqaydasıbotanikanomenklatura-
sınınbeynəlxalqkodeksinəuyğundurvəhərnövünbütündünyadaeynicüradlandırılma
sınıtəminedir.  Taksonlarınadlandırılmasınınşəkilçiləriaşağıdakıkimidir:  aləm  –
Mycota;  şöbə-Ascomycota;  sinif-Ascomycetes;  yarımsinif-  Euas-comycetidae; 
sıra-Erysiphales;fəsilə-Erysiphaceae; cins- Podosphaera; növ- P.leucotricha. 
 
Ə
SASTAKSONOMĐKQRUPLARINSƏCĐYYƏSĐ 
 
2.6. ĐBTĐDAĐLƏRALƏMĐ – PROTOZOA 
 
Protozoa  aləminə  daxil  olan  növlər  aşağıdakı  şöbələrdə  birləşdirilir:Myxo-
mycota, 
Plasmodiophoromycota, 
Acrasiomycota, 
Dictyosteliomycota. 
Fitopatolojibaxımdan bizi Plasmodiophoromycotaşöbəsinə daxil  olan bəzi növlər 
maraqlan- 
dırır. Həmin növlər Plasmodiophoromycetes sinfinəmənsubdurlar. 
Bumiksomisetlərinvegetativfazasıayrı-ayrıhüceyrələrlə 
(miksameblərlə) 
təmsilolunurlarvəüzvimaddələrləzənginolansubstratda  (peyində)  yaşayır,  bak-
teriyalarlaqidalanır  (zoosporqidalanmatipi),  hüceyrəninbölünməsiiləço-xalırlar. 
Özünəməxsushəyattərzivəlaboratoriyaşəraitindəasanlıqlabecəril-
məsionlarınbiolojiinkişaflarınınöyrənilməsiniasanlaşdırır. 
Plasmodiophoromycetes sinfi (parazit miksomisetlər)  
Bu  sinfə  ali  bitkilərin  hüceyrələri  daxilində  parazitlik  edən  obliqat  növlər 
aiddirlər.  Sinifin  fitopatogen  göbələkləri  tərəfindən  törədilən  xəstəliklər 
zamanışişlər, fırlarəmələgəlir. Plazmodidəninkişafedənsporlarsahibbitkininhücey-
rələridaxilindəinkişafedirlər. Ənçoxikinövüzərərlidir: Plasmodiophora bras-sicae 
–  kələmvədigərxaççiçəklitərəvəzbitkilərindəkilavəSpongospora  sub-terranea  –
kartofdasəpgilidəmgilxəstəliklərinintörədiciləri. 

59
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şə
k. 2.7. Kilaxəstəliyinintörədicisi Plasmodiophora brassicae 
göbələyininkələminyoluxmuşkökhüceyrələrində  
plazmodi (a) və istirahət sporları (b):  
1- sağlamhüceyrələr, 2- yoluxmuşhüceyrələr 
 
KələmdəkilavəonuntörədicisiPlasmodiophora 
brassicaedünyanınmüx-
təlifölkələrindəəngenişyayılmışxəstəliklərdənbiridir. 
XəstəlikləBrassicaceaefəsiləsinədaxilolandigərbitkilərdəyoluxurlar. 
KələminbuxəstəliyiniilkdəfərusalimiM.S.Voronin 
1871-ciildəöyrən-
mişvətəsviretmişdir. 
Obliqatparazitolanbupatogenəsasənturştorpaqlardadahaintensivinkişafedir. 
KartofdasəpgilidəmgilxəstəliyinintörədicisiSpongospora 
subterranea-
nınçoxnüvəliplazmodisikartofyumrularınınörtücühüceyrələrindəlokallaşır, 
oradakip, 
bir-birinəsıxılmışgöbələkhüceyrələriəmələgətirir. 
Göbələyintorpa-
ğ
atökülənsporlarıbirneçəilmüddətindəhəyatilikqabiliyyətinisaxlayırlar. 
Xəstəliktörədiciyətorflutorpaqlardadahaçoxrastgəlinir. Hüceyrədaxili 
parazitdir.  Xəstəlikləbitkininyumru,  kök,  stolonlarıvəgövdənintorpaqaltıhissə-
siyoluxur. 
Patogenbitkiorqanlarınınyeraltıhüceyrələrinədaxilolur, 

60
 
 
tədricənplazmodiyəçevrilir 
vəoradabirhüceyrəlisporlarformalaşır. 
Beləyumrularsəp-giliyaralarlaəhatəolunurlar. 
 
2.7. XROMĐSTAALƏMĐ – CHROMISTA 
 
Xromistaaləminəqonur, 
qızılı, 
sarı-
yaşılyosunlarlayanaşımüasirtəsnifatamüvafiqolaraqgöbələyəbənzərorqanizmlərvə
yapsevdogöbələklərhesabedilənüçşöbəningöbələkləridədaxiledilmişdir. 
Buşöbələrədaxilolannövlər, 
ocümlədən 
«göbələklər» 
xlorofiliitmişorqanizmlərəaidolmaqlaMüxtəlifqam-çılılar 
– 
Heterocontayarımaləminəaiddirlər. 
Bualəminnümayəndələrinininkişaftsiklindəhərəkətlimərhələikiheteromorf 
(quruluşunagörəfərqlənir) 
qamçınınolmasıiləsəciyyələnir. 
Yalnızhifoxitridi- 
oomikota 
–Hyphochytridiomycotabirlələkvariqamçınınolmasıiləfərqlənir. 
Müxtəlifşöbələrintallomurizomitsel 
(Hyphochytridiomycota), 
buğum-
lanmayanmitsel 
(Oomikota- 
Oomycota) 
və 
(La-birintulomikota- 
Labyrinthulomycota) 
torluplazmodidir. 
Hüceyrədivarınıntərki-
binəsellülozavəqlükan-  Hyphochytridiomycota,  sellülozavəxitin  –  Labyrinthu-
lomycotadaxildir. 
Oomycotaşöbəsindəhüceyrədivarındasellülozayoxdur. 
Ehtiyatmaddəpolisaxaridmikolaminarindir. 
Bualəminnümayəndələrihüceyrəultrastrukturu-nunxüsusiyyətləri, 
lizinsintezinintipi, 
nüvəfazalarınındəyişməsivəbaşqaəla-
mətlərləxarakterizəolunurlar.  
Hyphochytridiomycotaşöbəsininnümayəndələrisumühitindəyaşayırlar. 
Onlarəsasənyaşılvəqonuryosunlarınhüceyrədaxiliparazitləridir. 
Bəzilərisugöbələklərindəvəonurğasızheyvanlardadaparazitlikedirlər. 
Ş
öbəninçoxazbirhissənümayəndələrirütubətlitorpaqda, 
sudabitkiqalıqlarındasaprotrofhəyattərzikeçirirlər. 
Labyrinthulomycotaşöbəsininnümayəndələriisəsubitkilərindərastgəli- 
nənsaprotrofvəparazitlərdir. Onlarınqamçılarıheteromorfvəheterokonddurlar. 
Xromista  aləminə  daxil  olan  şöbələr  içərisində  Oomycotafitopatoloji  ba-
xımdan  böyük  maraq  kəsb  edir.  Şöbənin  Oomycetessinfinəmənsub  növlərin  ək-
səriyyəti kənd təsərrüfatı bitkilərində yalançı unlu şeh və ya peronosporoz xəstə-
liklərinin törədiciləridir.  
Oomycota şöbəsi 
Hərəkətlimərhələsi 
(zoosporlar) 
- 
heteromorfvəhetero-
kontolmaqlaikiqamçılıdırlar. 
Buşöbəningöbələklərininhüceyrədivarındaəsasənpolisaxaridkompleksi  (qlyükan- 

61
 
 
sellüloza) 
üstünlüktəşkiledir. 
Lakin, 
Leptomytalessırasıgöbələklərindəmüəyyənmiqdarxitindəvardır. 
Ehtiyatmaddə- 
sudahəllolanqlyükanmikolaminarindir. 
Deməkolarki, 
bütünnövlərdəvegetativbədənyaxşıinkişafetmişbuğumlanmayanmikrovəmakromit
seldir. Vegetativmərhələdip-loiddir.  
Cinsiprosesooqamiyadır. 
Buradaooqonivəanteridiiştirakedirlər. 
Ooqo-
nidəçoxluvəyabiryumurtahüceyrəsi, 
anteridiçoxnüvəlidir. 
Qeyri-cinsiçoxal-
maikiqamçılızoosporlarla, müəyyənqisimnövlərdəisəkonidilərləhəyatake-çirilir.  
Oomycetes sinfi  
Oomisetlər  sinifi  göbələklərinin  vegetativ  bədəni  yaxşı  inkişaf  etmiş  ara-
kəsməsiz mitselə malikdir. Hüceyrə örtüyündə sellüloza və qlyükan vardır, xitin 
yoxdur. Cinsi proses ooqamiya tipi üzrə gedir- morfoloji cəhətdən müxtəlif cinsli 
hüceyrələr  (ooqoni  və  anteridi)  qovuşurlar.  Cinsi  proses  nəticəsində  oosporlar 
ə
mələ gəlirlər ki, onlar da qış dövrü göbələyin saxlanmasını təmin edirlər.  
Qeyri-cinsiçoxalmazoosporlarvəkonidilərvasitəsiləhəyatakeçirilir: 
zoosporangikoniditipiüzrəcücərirvəmitselhifiverir.  
Oomisetlərsinfindəyeddisıranıfərqləndirirlər. 
Bölünməninəsasındamit-
selinquruluşu, zoosporangivəoosporlarınxüsusiyyətlərinəzərəalınmışdır. Bitkixəs-
təliklərinintörədiciləriikisırailətəqdimolunurlar: 
Peronosporales 
vəSapro-
legniales. 
Saprolegnialessırası 
SıranınSaprolegniaceaefəsiləsimövcuddur. 
Fəsiləninnümayəndələrisap-
rofitkimisuda,  rütubətlitorpaqda,  nadirhallardabitkivəheyvanlarınparazitləri  kimi 
rast gəlinir. Onlarda mitsel arakəsməsiz olub, zəif budaqlanandır, qısa ri-zoidləri 
ilə substrata möhkəmlənir. Mitsel hiflərinin uclarında zoosporangi for-malaşır. 
Cinsiyyət  orqanları  –  ooqoni  və  anteridi  hiflərin  yan  budaqlarında  əmələ 
gəlir. 
Aphanomyces 
cochlioides 
–fakultətiv 
parazitdir, 
torpaqdayaşayır, 
ə
sasənşəkərçuğundurununzəifləmişcücərtiləriniyoluxur. 
Soyuqhava, 
ağırtərkiblitorpaqlarxəstəliyinyayılmasınastimuləedicitəsirgöstərir.