Đ brahđm cəFƏrov

 
 
 
 
 
 
 
 

76
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şə
k. 2.11. Meyvəbədənlərinintipləri: 
a – kleystotesi; b – peritesi; c -apotesi; ç – psevdotesi 
 
Loculoascomycetes sinfi (syn. Dothydeomycetes) 
Lokuloaskomisetlərsinfinəmənsubolangöbələklərdəasklarhəqiqimeyvəbədə
nindəyox, 
xüsusiqovuqlardaəmələgəlir, 
askostromavəyapsevdosetiadlanır. 
Sinfinasklarıkifayətqədərqalınikiqatlıörtüyəmalikdir.  Askosporlarfəalazadolunur. 
Bəzinövlərbitkiqalıqlarında,  substratlarda  –  oduncaqlarda,  məhvolmuşbudaqlar-
dasaprotrof, 
birçoxnövləriisəbitkilərdəparazithəyattərzikeçirirlər.Psevdotesininquruluşu, 
qovuqlarınsayı, 
yerləşməsindənasılıolaraq, 
sinfinfitopatogennümayəndələrinimüxtəlifsıralaradaxiledirlər: 
Myriangiales, 
Dothideales, Pleosparales, Hysteriales. 
Basidiomycota şöbəsi 
Bazidiomikotaşöbəsininnümayəndələrialigöbələklərəaiddir. 
Ş
öbə 
30 
minəyaxıngöbələyibirləşdirir. 
Hüceyrədivarıxitinvəqlyükandan, 
bəzilərindəmannanadanibarətdir. 
Ş
öbəningöbələklərininmitseliarakəsməli, 
çoxhüceyrəlidir. 
Buşöbəyədaxilolangöbələklərinxarakterikxüsu-
siyyəticinsiprosesnəti-cəsindəbazidivəbazidisporlarəmələgətirməkdir. 
Bazidisporlarekzogensporlarolub, bazidiadlananxüsusimitselşişlərindəformalaşır. 
Bazidiomisetlərdəcinsiorqanlarəmələgəlmir. 
Cinsiprosesikihaploidmitselhüceyrəsininqovuşmasıiləhəyatakeçirilir. 
Đ
kihüceyrəninqovuşmasızamanıikiqatnüvəlihüceyrə 
– 
dikarionəmələgəlir. 
Beləhüceyrədikarionmitselininkişafınabaşlanğıcverir.  Dikarionmitselsubstratda  – 
torpaq,  oduncaq,  bit-kiningövdəvəyarpaqlarındayayılır.  Ondanisəmeyvəbədəni, 
sklerosiya, hif, rizomorflarformalaşırlar. 

77
 
 
Birçoxbazidialgöbələklərdə, 
məsələn, 
qovgöbələklə-
rindədikarionmitselçoxillikdir. 
Bazidiçoxillikmitselinhiflərininucundaikinüvəlihüceyrədənfor-malaşır. 
Bazididəkarioqamiyabaşverirvədiploidnüvəəmələgəlir. 
Re-
duksionbölünmədənsonrahaploidnüvəformalaşırvəyenicəəmələgələnbazidisporlar
akeçir.  Bazididə  2-4  bazidisporinkişafedir.  Bazidisporlarhaploidmitseləcücərir, 
hüceyrələrcüt-cütqovuşur. Bununnəticəsindəyenidəndikarionmitseləmələgəlir. 
Beləliklə,  bazidiomisetlərininkişaftsiklindədikariotikfazaüstünlüktəşkiledir; 
diploidfazayalnızbazidimərhələsindəmüşahidəolunur; 
haploidfaza-ba-
zidisporvəondanböyüyənilkinmitselmərhələsi, 
sonradikarionfaza 
– 
ikincidikariotikmitsellənövbələşir. 
Bazidilərinquruluştipindənasılılolaraq,  bazidiomycotaşöbəsi  3  sinifəbö-
lünür: Basidiomycetes, Urediniomycetes, Ustilaginomycetes.Fitopatologiyaüçün 2 
sinif – UredinomisetlərvəUstilaginomisetlərəhəmiyyətlidir. 
Basidiomycetes sinfi 
Bazidiomisetlərsinifiikiyarımsinfəbölünür: 
1.Homobazidiomisetləryarımsinifi-Homobasidiomycetidae-  özündəbölün-
məyənbirhüceyrəlisancaqvarivəyasilindrikbazidi –holobazidiləribirləşdirir; 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sinif 
 
Ustilaginomycetes 
 
Sıra 
Auriculariales 
 
Sıra 
Tremellales 
Sıra 
Aphyllophorales 
 
Aləm 
MYCOTA (FUNGI) 
Ş
öbə  
BASĐDĐOMYCOTA  
Sinif 
 
Basidiomycetes 
 
Sinif 
 
Urediniomycetes 
 
Sıra 
Exobasidiales 
 
Sıra 
Septobasidiales 
Ə
həmiyyətlici
nslər: 
 
Exobasidium 
Arcticomyces 
 
Ə
həmiyyətlici
nslər: 
 
Septobasidium 
Uredinella 
 

78
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şə
k. 2.12. Bazidili göbələklərintəsnifatı 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Sıra 
Acaricales 
 
Sıra 
Ustilaginales 
Sıra 
Uredinales 
Ə
həmiyyətlici
nslər: 
 
Ustilago 
Urocystis 
Entyloma 
 
Ə
həmiyyətlicinslər
: 
 
Uromyces 
Puccinia 
Phragmidium 
Gymnosporangium 
Melampsora 
Cronartium 
Transchelia 
 
Bu sıraların 
ə
həmiyyətlicinsl
ə
ri: 
 
Heliobasidium 
Thelephora 
Stereum 
Armillariella 
Fomes 
Paxilus 
Boletus 
 

79
 
 
 
 
 
 
Şə
k. 2.13. Bazidiomisetlərdəbazidilərintipləri 
 
 
2.Heterobazidiomisetləryarımsinifi-Heterobasidiomycetidae-özündəmü-
rəkkəbbazidiepivəhipobazidilərdənibarətheterobazidiləribirləşdirir.  
Homobazidiomisetləryarımsinifi- 
Homobasidiomycetidae.Bazidilərinyer-
ləşməsixarakterinəgörəyarımsinifdəhimenomisetlərvəhasteromisetləradlıikiqrupuf
ə
rqləndirirlər. 
Himenomisetlərdəbazidimeyvəbədənlərininsəthində, 
has-
teromisetlərdəmeyvəbədəninindaxilindəonlarıntamyetişməsinəqədərforma-
laşırlar. 
Ustilaginomycetes sinfi 
Businfinnümayəndələrininbazidilərixarakterikqalındivarlı,sporlarıusta-
sporlardanəmələgəlirki,  oradadakarioqamiyabaşverir.  Sinfə  2-7  sıradaxildir. 
OnlarıniçərisindəUstilaginales- 
sürməgöbələklərifitopatolojibaxımdanəhə-
miyyətlidir.  «Dictionary  of  the  fungi»  (2001)  məlumatlarınaəsasənsıra  14  fəsilə-
dənibarətdir.  Eləhəminmənbəyəgörəsürməgöbələkləri  50  cinsəaidolantəx-minən 
1200-əqədərnövübirləşdirir. 
Exobasidiales sırası 
Ekzobazidialsıradabazidilərbirbaşamitselüzərindəformalaşır. 
Onlarınmeyvəbədənləriyoxdur. 
Ə
vvəllərbugöbələklərihimenomisetlərəaidedirdilər. 
Onlarınmüasirtəsnifatdayeritədqiqatlarınnəticələriilətəsdiqlənir. 
Bütünekzobazidialgöbələklərçiçəklibitkilərinparazitləridir. 
Bugöbələklərinmitselisahibbitkininvegetativhissələrindəinkişafedirvətoxumaların
hipertrofiyasınasəbəbolur. 
EkzobazidialsırayadaxilolancinslərhamısıExo-
basidiaceaefəsilə-sindəcəmləşirlər. 
Ə
sascinsolanExobasidium 
1876-
cıildəilkdəfərusmikoloquM.S.Voronintərəfindəntəsviredilmişdir. 
Ə
ngenişyayılmışnövE.vaccinii 
Wo-ron.əsasetibariləmərsin, 
cırmərsin, 
giləmeyvəlibitkilərdəparazitlikedir. 
Ustilaginales sırası (Sürməgöbələkləri) 
Sürməgöbələkləriəsaskəndtəsərrüfatıbitkilərindənolandənli 
– 
taxıllarda 
«sürmə»  xəstəliklərinitörədirlər.  Göbələklərçiçək,  yumurtalıq,  yarpaqvəgöv-
dənisirayətlənir. 
Onlarınfəaliyyətinəticəsindəsahibbitkininorqanlarıdağılır. 
Sirayətlənmişreproduktivorqanlarküllimiqdardaistirahətsporlarınaçevrilir. 
Busporlarıteliosporlardaadlandırırlar. 
Teliosporlarsəthistrukturunagörəmüxtəlifşəkillidir. 
Onlarmüxtəlifölçülütikanvəziyillərləəhatəolunmuşlar. 

80
 
 
Teliosporcücərənzamanpromitsel 
– 
qısamitselborusuəmələgəlir, 
promitselüzərindəkiçikrəngsizsporlar, 
sporidiləryerləşir. 
Sporidilərcinsiprosesdəmühümroloynayırlar.  Ayrı-ayrıqruplarınspo-ridiləriforma, 
ölçü,  habeləbirteliospordakısaylarınagörəfərqlənirlər.  Sürməgöbələklərininmitseli 
-  dikariotikdir,  hüceyrəarasıyayılır,  qaustoriyalarınköməyiiləhüceyrəyədaxilolur. 
Sürməgöbələyinininkişaftsiklimüxtəliffazalarınnöv-bələşməsiiləmüşayiətolunur. 
Bufazalarardıcılolaraqmitsel, 
teliospor, 
sonrabazidilərləinkişafedir. 
Bazidilərbazidiosporlarındaşıyıcılarıdır. 
Sürməgöbələkləri 
– 
heterotallikdir: 
inkişaftsiklinibaşaçatdırmaqüçünəkstiplicütləşməyəmalikikimitselhüceyrəsivəyas
poridininqovuşmasıtələbolu-nur. 
Plaz-
moqamiyavəyamüxtəlifcinslihüceyrələrinprotoplazmalarınınqovuş-ması, 
adətənteliosporcücərməsindənsonrabaşlayır. 
Plazmoqamiyadikariotikfazayabaşlanğıcverir. 
Dikariotikfazanınmüddətimüxtəlifnövlərüçünvariasiyaedir. 
Onunəmələgəlməsigöbələyinsahibbitkinintoxu-
malarındaparazitlikxüsusiyyətiniaşkaredir. 
Praktikiolaraqhüceyrədaxilimitseltamamilədikariotikdir. 
Dikariofazakarioqamiyailəbaşaçatır. 
Adətənbuprosescavan, 
yetiş-
məmişteliosporlardasporəmələgəlməninbaşlanğıcındahəyatakeçir. 
Beləliklə, 
formalaşandiploidteliosporziqotadırvəbununladatörədicinininkişaftsiklibaşaçatır. 
Bazidilərinquruluşundanvəbazidisporlarınondayerləşməsixüsusiyyətin-
dənasılıolaraq, sürməgöbələklərsırası (Ustilaginales) ikifəsiləyəbölünür:Usti- 
laginaceaevəTilletiaceae. 
Ustilaginaceaefəsiləsinədaxilolangöbələklərdörd-
hüceyrəlibazidilərəmalikdir. 
Bazidininhərbirhüceyrə-
sindəbirbazidisporəmələgəlir. 
Fəsiləyə 
20-
yəqədərcinsdaxildir.ƏngenişyayılmışUstilagocinsininteliosporlarıkiçik, 
tündrəngli, hamarvəyatikanlıörtüyəmalikdir. 
Ustilago 
tritici 
– 
buğdadatozsürməxəstəliyinintörədicisidir. 
U.avenaevəU.laevisyulafdatozvəörtülüsürmə,  U.hordei,  U.nudaarpadadaşvətoz, 
U.zeae – qarğıdalıdaqovuqlusürməxəstəliklərinintörədiciləridir. 
Tilletiaceaefəsiləsinədaxilolangöbələklərüçünbirhüceyrəlibazidixa-
rakterikdir. Bazidisporlartopahalındaonuntəpəhissəsindəyerləşir. 
Tilletiacaries-  buğdadabərksürməxəstəliyinintörədicisidir.  T.controver-sa  – 
buğdadacırtdansürmə, 
T.secalis 
– 
çovdardabərksürmə, 
T.indica–buğda-
dahindsürməsixəstəliklərinintörədiciləridir. 
Urocystiscinsidəfitopatolojibaxımdanəhəmiyyətlidir. 
Cinsinteliosporlarısahibbitkininyerüstüvegetativorqanlarında, 
nadirhallardaisəköklərdəvəha-maşçiçəklərdəformalaşırlar. 

81
 
 
Bitkininyoluxmuşorqanlarıəyilir, 
onlarüzərindəqaraxətlərvəşişlərəmələgəlir. 
Simptomlarəvvəlcəepidermisinaltında, 
sonraonunpartlamasınəticəsindəsəthəçıxır.U.occulta  –  çovdardagövdəsürməsi, 
U.cepulae – soğandasürməxəstəliklərinintörədicisidir. 
Entylomacinsinə 
100-əyaxınnövdaxildir. 
Bitkininyarpaq, 
gövdə, 
çiçəkayaqcıqları, 
bəzənköklərindələkəvəyaşişlərəmələgətirir. 
Belələkəvəşişlərustosporlarlatamdoluolur. 
E.camussianumvar. 
pratensenövüpişikquyruğubit-kisiniyoluxur.  Göbələyinustosporlarıhavacərəyanı, 
külək, 
yağışdamcılarıvəaxarsularvasitəsiləətrafmühitəyayılırvətəkraryoluxmalarasəbəbol
ur. 
Urediniomycetes sinfi 
Businfingöbələklərininarakəsməlibazidilərivardır, 
onlarqalındivarlıistirahəthüceyrələri- 
teliosporlardançıxırlar. 
Onlarınmeyvəbədəniyoxdur. 
Ure-diniomisetlərhəşəratvəbitkilərinparazitləridir. 
OnlarıSeptobasidialesvəUredi-nales 
sıralarınabölürlər. 
Septobasidiales 
sırasınınnövləriyastıcalardaparazitlikedirlər. 
Uredinalessırasınamənsubolangöbələklərisəalibitkilərinobliqatpa-razitləridir. 
Uredinales sırası (Pasgöbələkləri) 
Pasgöbələklərimədənivəbirçoxyabanıbitkilərinxəstəliktörədiciləridir. 
Onlardarixtisaslaşmışparazitlərdir. 
Sporlarıntərkibindəolanpiqmentkimyəviquruluşunagörəkarotinəyaxındır. 
Bupiqmentsporlaravəmitseləcəhrayı 
– 
pasvarirəngverir. 
Sirayətlənmişbitkilərmüxtəlifhaşiyəlicəhrayivəyaqırmızı-
qonurrəngliyastıcıqlarlaörtülüolur. 
Bunagörədəsırayadaxilolangöbələklərintörətdiklərixəstəliklərpasadlanır. 
Pasgöbələklərinininkişaftsiklimürəkkəbdir. 
Onlarüçünbir-
biriniəvəzedənmərhələvəsportiplərixarakterikdir. 
Buprosesistirahətsporlarıadlanantelioyastıcıqlarınəmələgəlməsiiləbaşaçatır. 
Biolojixüsusiyyətlərinəgörəonlarsürməteliosporlarınaoxşardır. 
Pasgöbələklərininen-
dogenmənşəlimitselisahibbitkininhüceyrələriarasındayayılır.Onlarındahabirxüsusi
yyəti 
– 
müxtəlifsahibliolmalarıdır, 
yənibirmərhələmədənibitkidə, 
digərmərhələaralıqsahibbitkisindəgedir.Lakineynisahiblipasgöbələkləridəmöv-
cuddurki, 
bütüninkişafmərhələləribirbitkidəkeçir.Əgərgöbələyininkişaftsiklinəbütünsportipl
ə
ridaxildirsə, 
onutam, 
yoxəgərsportiplərindənbiribaşqabitkidəkeçirsə, 
onunatamaminkişaftsikliadlandırırlar.Pasgöbələyinintaminkişaftsikliüçmərhələ, 
beşsportipindənibarətdir. 
Birincimərhələ 
– 
yazvəyaetsi. 
Bumərhələdəgöbələkikisportipiəmələgətirir: 
spermaqoniyalardasperma-siyalar, 

82
 
 
etsilərdəetsisporlar. 
Đ
kincimərhələyayvəyauredinomərhələadlanır, 
buradauredinalardauredinosporlarinkişafedir. 
Üçüncümərhələqışvəyatelio-
mərhələ, 
telioyastıcıqlardateliosporlar, 
teliosporcücərənzamanisəbazidibazi-
disporlarlainkişafedir.Beləliklə,  göbələyintaminkişaftsikliüçmərhələdənibarətdir. 
Pasgöbələyibeştipsporverir: 
spermasiyalar, 
etsisporlar, 
uredinospor-lar, 
teliosporlar, bazidisporlar. 
Taminkişaftsikliüzrəgöbələyininkişafıaşağıdakıkimihəyatakeçirilir. 
Etsimərhələsiyazdavəyayayınəvvəlindəbazidisporlarlabitkilərinilkinsirayət-
lənməsindənsonrabaşlayır.  Bazididəmüxtəlifcinsiişarələrəmalikikicüt  (cəmidörd) 
bazidisporlarəmələgəlir. 
Bazidisporlardanhərbiriözcinsiişarəsinəuyğunhaploidmitseləcücərir. 
Haploidmitseldənmüəyyəncinsiişarəlispermasiyalardaspermaqonilərinkişafedirlər
.Yoluxmuşyarpağınüsttərəfindəəvvəlcəkiçikkü-pəoxşaryerdə 
– 
spermaqoniəmələgəlir. 
Spermaqonilərdəçoxkiçikspermasiya-larformalaşır. 
Spermasiyabitkiniyoluxmur, 
lakincinsiprosesdəəhəmiyyətliroloynayır. 
Ə
kscinsiişarəlihaploidspermasiyalarmayalanır, 
dikarionmitseləbaş-lanğıcverir. 
Dikariotikmitseldəetsietsisporlarlaformalaşır. 
Etsiqədəhvarifor-malıolub, 
içərisikifayətqədərqızılırənglietsisporlarladoludur. 
Müxtəlifsahibligöbələklərdəetsisporlarınköməyiiləəsassahibdənyazdövrüinfeksiy
anınyayıl-masıüçünkeçidhəyatakeçirilir. 
Etsisporlarlabitkilərinyoluxmasındansonragöbələyinuredinomərhələsibaşlay
ırvəilkyastıcıqlarəmələgəlir. 
Uredinomərhələvəyayaymərhələsiyaysporları 
– 
uredinosporəmələgəlməsiiləxarakterizəolunur. 
Uredinosporlarepi-
dermisaltındaformalaşır. 
Onlarıntəzyiqialtındaepidermisdağılır, 
uredinayo-
luxmuşbitkininsəthinəçıxır, 
uredinosporlarisəhavayoluiləyayılır, 
yenibitki-
ləriyoluxur. 
Vegetasiyamüddətiərzindəbirneçəuredinospornəsliəmələgəlir. 
Onlarxəstəliyinkütləviyayılmasınasəbəbolur. 
Bitkininvegetasiyadövrününsonundadikariotikmitselüzərindəolanure-
dinalardateliosporlarformalaşmağabaşlayır. 
Teliosporlaradətənbir, 
ikivəçox-
hüceyrəliolur. 
Onlartündrəngli, 
sıxörtükləörtülənayaqcıqüzərindəoturanspor-
lardır.  Teliosporunbiolojimahiyyəti-  göbələyinqışdövrüsaxlanmasınıtəminet-mək, 
bazidisporlarisəilkinsirayətlənmənitörədirlər. 

83
 
 
 
 
Şə
k. 2.14. Pasgöbələklərininteliosporları: 
a – uromises (Uromyces); b – puksiniya (Puccinia); 
c – fraqmidium (Phragmidium); ç –tranşeliya(Transchelia); 
d – kronartium (Cronartium); e – melampsora (Melampsora) 
 
 
Pasgöbələklərininsportipləriniaşağıdakışəkildəişarəetməkqəbuledil-mişdir: 
o 
–spermaqonispermasiyalarla, 
bitkilərdəsirayətlənmətörətmir, 
lakincinsiprosesdəiştirakedirlər; 
I- 
etsietsisporlarla; 
II- 
uredinosportipi 
(birneçənəsil); III – teliosportipi; IV – bazidibazidisporlarla. 
Đ
nkişaftsiklimüddətindəgöbələyinnüvəfazalarınınnövbələşməsihəyatakeçiril
ir:  haploid,  dikariotikvədiploid.  Haploidfazabazidivəbazidisporlardanbaşlayır. 
Bitkilərinbazidisporlarlayoluxmasınəticəsindəhaploidmitselinkişafedirvəhaploids
portipi  –  spermasiyaəmələgəlir.  Dikariotikmitseldədikariotiketsisporlarqoyulur. 
Etsisporlarlabitkilərinyoluxmasızamanıbirneçənəsilure-
dinospordanibarəturedinosportipiəmələgəlir. 
Sonrateliosporlarinkişafedir. 
Teliosporlardakarioqamiyabaşverir, 
diploidnüvəəmələgəlir, 
onlardanisəba-
zidiinkişafedənzamanreduksionbölünməbaşverirvəmüxtəlifcinsiişarəlihaploidbazi
disporlarınformalaşmasıgedir. 
Beləliklə, 
göbələyinənuzundavamedənfazasıdikariotikdir: 
onaetsi, 

84
 
 
uredinovəteliomərhələlərdaxildir. 
Diploidfa-zaçoxqısadır, 
teliospor-
dakarioqamiyazamanıbaşlayırvəbazidinininkişafıiləqurtarır. 
Haploidfazabazidivəbazidisporlarınformalaşmasıiləbaşlayırvəsper-
masiyadaspermaqonilərinəmələgəlməsiiləbaşaçatır. 
Dikariotikfazaikihap-
loidspermasiyalarınqovuşmasıiləbaşlayır. 
Pasgöbələklərisırasına 
(Uredinales)müxtəlifmüəlliflərəgörəondördəqə-
dərfəsilədaxildir. 
LakinonlariçərisindəənəhəmiyyətliləriPuccinaceaevəMe-
lampsoraceaefəsilələridir.  
Puccinaceaefəsiləsigöbələklərinintelioyastıcıqlarıepidermisaltınaqoyu-lur. 
Teliosporunformalaşmasındanasılıolaraq, 
epidermispartlayırvəonlaryo-
luxduğuorqanlarınsəthinəçıxır. 
Fəsilənintərkibinətəkvəmüxtəlifsahiblitamvənatamaminkişaftsiklinəmalikolannöv
lərdaxildir. 
Uromycescinsinəmənsubnövlərinteliosporlarıbirhüceyrəlidir. 
Bucinsingöbələkləriəsasənuredinovəteliomərhələlərdəpaxlalılarvətərəçiçəklilərfəs
iləsibitkilərindəparazitlikedirlər. 
Uromyces 
pisi- 
noxuddapasxəstəliyinintörədicisidir, 
patogentaminkişaftsikil-lidir; 
uredinovəteliospormərhələlərinoxudda,etsisporlarsüdləyənbitkisinövlə-
rindəinkişafedir. 
Puccinia 
- 
cinsigöbələkləriüçünikihüceyrəliteliosporlarxarakterikdir. 
Bucinsfəsilədəənçoxsaylıdır. 
P.graminis 
–
dənlibitkilərdəzolaqlıvəyagövdəpasıxəstəliyinintörədicisidir; 
aralıqsahib 
– 
zirincbitkisi. 
P.dispersa- 
çovdardaqonuryarpaqpasxəstəliyinintörədicisidir; 
aralıqsahib 
–tərəçiçəklilərfəsiləsibitkiləri. 
Phragmidium 
cinsinin 
(Phragmidiaceaefəsiləsi) 
teliosporlarıçoxhüceyrəlidir. 
Cinsinnövlərininəksəriyyətitəksahibli, 
taminkişaftsikllidir, 
qızılgülkimilərinparazitləridir.    Đkinövpraktikəhəmiyyətkəsbedir:  P.rubi-idaei  –
moruqda, 
P.dis-ciflorumisəitburnuvəqızılgüldəpasxəstəliyinintörədicisidir. 
Gymnosporan-
giumcinsininnövləriüçünseliklimaddəiləbirləşənteliosportopasıəmələgəl-
məsixarakterikdir.  Teliosporlarikihüceyrəli,  uzunayaqcıqlıdır.  Bucinsingöbə-
ləkləriüçündahabirxarakterikxüsusiyyətnatamaminkişaftsiklidir. 
Buradauredinosporlarinkişaftsiklindəiştiraketmirlər. Đnkişaftsiklinindahabirözünə-
məxsusluğuondadırki, 
teliosporlaryazda, 
etsimərhələsiyaydainkişafedir, 
yənigimnosporangiumcinsinədaxilolangöbələklərdəetsimər-
hələsidigərlərindənfərqliolaraqinkişaftsiklinibaşaçatdırır. 
Gymnosporangium 
tremelloides–almadapasxəstəliyinintörədicisidir;  teliomərhələadiardıcbitkisində, 
etsimərhələal-madakeçir, prosesdəuredinomərhələiştiraketmir. 
TranscheliacinsiməşhurrusmikoloquV.A.Tranşelinşərəfinə 
belə 
adlan-
dırılmışdır. 
Bucinsinnövlərimüxtəlifsahibliparazitlərdir. 
Onlarınteliosporlarıikihüceyrəli, 
qonurrənglidirlər. 
T.pruni-

85
 
 
spinosaenövüfitopatologiyaüçünpraktikmaraqkəsbedirvəgavalıdapasxəstəliyinint
örədicisidir. 
Onunbirhü-ceyrəlietsisporlarıgavalı,bəzənisəərik, 
ş
aftalı, 
badamyarpaqlarınadüşərəkya-yınsonundaoradauredi-
nosporlardanibarətqonurvəyatündqonuryastıcıqlarəmələgətirir. 
Melampsoraceaefəsiləsinədaxilolangöbələklərinteliosporlarıbirhücey-rəli-
dir.  CinsləriçərisindəMelampsora  diqqəticəlbedir.  M.lini  –  kətandapasxəs-
təliyinitörədir.  Göbələktəksahibliolmaqla,  taminkişaftsiklikeçir.  M.pinitorgua  – 
ağaccinslərindəpasxəstəliyinintörədicisidir. 
Taminkişaftsiklinəmalikol-
maqlamüxtəlifsahiblidir. 
Etsimərhələsişambitkisindəcavanzoğlarınəyilmə-
sinəsəbəbolur. Uredinovəteliomərhələlərqovaqvəağcaqovaqyarpaqlarındakeçir. 
Cronartiumcinsigöbələklərində 
(Cronartiaceaefəsiləsi) 
teliosporlarzəncirformasındatoplanmış, 
adətənyoluxduğuorqanınsəthindəyerləşirlər. 
Bucinsingöbə-
ləkləritəhlükəlivəgenişyayılmışxəstəlikləritörədirlər. 
Beləki, 
C.ribicolanövüqarağatdadirəkvaripasxəstəliyinintörədicisidir. 
Göbələktaminkişaftsikli, 
müxtəlifsahiblidir. 
Uredinovəteliomərhələlərqarağatyarpaqlarıüzərində,etsiisə 
küknarınbəzinövlərindəbaşverir. 
Göbələkmitselformasındayoluxmuşbu-
daqlarüzərindəqışlayır. 
Yazdaküknardapatogeninetsimərhələsiinkişafedir. 
Etsisporlarqarağatıyoluxur, 
qarağatdabirneçəgenerasiyauredi-
nosporinkişafedirvəsonrateliospormərhələsiformalaşır. 
Anamorphic fungi şöbəsi 
Buşöbəyədaxilolangöbəbələklərçoxhüceyrəlimitseləmalikdir, 
mitselarakəsməli, 
budaqlanandır. 
Anamorfgöbələklərinxarakterikxüsusiyyətiyalnızqeyri-cinsiyoliləçoxalmasıdır, 
onlardacinsiinkişafmərhələsiyoxdur. 
Buşöbə-
yədaxilolannövlərinaskvəbazidiəmələgətirməxüsusiyyətitamamiləitmişdir. 
Ə
dəbiyyatməlumatlarındagöstərilirki, 
ş
öbənin 
birçoxnövləriaskomiset-
lərininkişaftsiklinəçoxalmanınkonidimərhələsikimiyox, 
mayalanmafunksi-
yalarınıyerinəyetirənspermasiyalardaspermaqonikimidaxilolur. 
Məsələn, 
as-
komisetRhytisma  acerinumgöbələyininspermaqonimərhələsinatamam  Me-lasmia 
acerina-dır. 
Phyllosticta- 
cinsinədaxilolanbirçoxnövlərhaqqındadabeləfikiryürütməkolar. 
Beləki, 
Phyl.brassicae 
piknidlərispermaqonikimi, 
pik-
nosporlarisəaskomisetMycosphaerella 
brassicicolagöbələyininspermasiyalarıkimibaxılır. 
Cinsiprosesinolmamasıüzündənnatamamgöbələk-
lərindəyişkənliyiəsasetibarıiləheterokariozisvəpara-
seksualproseslərinnəticəsindəhəyatakeçirilir. 

86
 
 
Anamorfgöbələklərinmitseliçoxzamanheterokariotikdir, 
beləki, 
genetikimüxtəlifnövlərəmalikdir. 
Beləmitselmüxtəlifyollarlaformalaşabilir, 
onlarara-sındaəngenişyayılanıaşağıdakılardır: 
genetikmüxtəlifnüvəlimitselinarasındaanastomozlarınəmələgəlməsivəmitselinayrı
-ayrınüvələrindəmutasiya. 
Hete-rokariozisadətənpa-
raseksualprosesləmüşayiətolunur. 
Anamorfgöbələklərdəisəbuəsasdəyişkənlikmexanizmidir. 
Anamorflartəbiətdəgenişyayılmışdır, 
insanınpraktikifəaliyyətindəböyükəhəmiyyətkəsbedirlər. 
Onlarsapro-
trofkimibitkiqalıqlarında, 
torpaqdayaşayır, 
mədənibitkilərdəparazitlikedirlər. 
Torpaqsaprotroflarıoradaüzvimaddələrinparçalanmasıproseslərindəyaxındaniştira
kedir. 
Ş
öbəninbəzinümayəndələrifi-topatogenmikroorqa-
nizmlərinantoqonistləridir. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Şə
k. 2.15. Anamorf göbələklərin təsnifatı 
 
Anamorfgöbələklərinbitkilərdətörətdikləriəsasxəstəliktipləriaşağıda-
kılardır: 
-kök, kökmeyvə, yumru, meyvəvətərəvəzlərinçürüməsi; 
-bitkininyerüstüorqanlarındamüxtəlifləkəliklər; 
-soluxma; 
-yaravəyaantraknozlar.