ÛÛÛ Cild Í ß Ñ È Ì È À Ä Û Í À Ä È Ë × È Ë È Ê È Í Ñ Ò È Ò Ó Ò Ó ÀÇßÐÁÀÉÚÀÍ Ä È Ë È Í È Í È Ç À Ù Ë Û

ÃßËÏËÈÊ

èñ. 1. Ãÿëï øåéèí ùàëû; ñàõòàëûã.

Ïóëóí ãÿëïëèéè.

2. Ñàõòà ùàë, ñàõòà ùÿðÿêÿò; ñÿìèìèééÿò-

ñèçëèê, ðèéàêàðëûã, éàðàìàçëûã.

3. Úàíûíû èøÿ âåðìÿìÿ; úàíûéàíìàçëûã.

ÃßËÑßÌß

èñ.  [ÿð.]  çîîë. Ñó ùåéâàíëà-

ðûíäà (áàëûãëàðäà, õÿð÷ÿíýëÿðäÿ, ìîëéóñê-

ëàðäà âÿ ñ.) õàðèúè òÿíÿôôöñ öçâö. Áàëûãëàð

ãÿëñÿìÿëÿðè èëÿ òÿíÿôôöñ åäèðëÿð.

ÃßËÑßÌßËÈ

ñèô. çîîë. Ãÿëñÿìÿñè îëàí,

ãÿëñÿìÿëÿðè èëÿ òÿíÿôôöñ åäÿí. Ãÿëñÿìÿëè

ùåéâàíëàð.

110

ÃßËÈÇËßÍÌß

ÃßËÑßÌßËÈ

ÃßËÒÀÍ

[ÿð.] ßñèë ìÿíàñû “áóëàíìûø”,

“áóëàøûã” îëóá, àäÿòÿí, ãàíûíà ãÿëòàí îë-

ìàã (åòìÿê) éàõóä àë ãàíà ãÿëòàí åòìÿê

øÿêëèíäÿ èøëÿíèð – ãàíûíà áîéàíìàã (áîéà-

ìàã). [Ñÿôÿð áÿé Ðàìàçàíà, ßùìÿäÿ:]

ßýÿð áèðèíèç éàõûí ýÿëñÿíèç, àë ãàíà ãÿëòàí

åäÿúÿéÿì. Á.Òàëûáëû.

ÃßËÉÀÍ

èñ.  Òÿíáÿêè ÷ÿêìÿéÿ ìÿõñóñ

úèùàç.  Ãÿëéàí ÷ÿêìÿê. – [Ùàúû Ãàðà:] Áó

äöêàí ñèçÿ ïåøêÿøäèð; ÷óáóãìó ÷ÿêèðñèíèç,

ãÿëéàíìû èñòÿéèðñèíèç? Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ãî-

íàãëàð åéâàíà ÷ûõûá ãÿëéàí, ñèãàð ÷ÿêìÿéÿ

ìÿøüóë îëäóëàð.. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. ×èíàð êþëýÿ-

ñèíäÿ òöñòöëÿíìÿéèð; Èõòèéàð áàáàìûí àüàú

ãÿëéàíû! Ñ.Âóðüóí. 

Ñóëó ãÿëéàí – òÿíáÿ-

êèíèí òöñòöñöíö ñóäàí êå÷èðÿí ÷ÿêèì úèùàçû;

íàðýèëÿ.  Ñÿééàù äåéèð: – Áó àäÿòëÿð, ÿôñà-

íÿëÿð; Ãÿëáèìèçÿ õîø ýþðöíöð õÿéàë ãÿäÿð;

Ñóëó ãÿëéàí, àúû òèðéÿê íÿ îëäó áÿñ?

Ñ.Âóðüóí.

ÃßËÉÀÍÀËÒÛ

èñ.  Ñÿùÿð éåìÿéè. Ñòàð-

øèíàäàí òàãûìûí ãÿëéàíàëòû éåéèá, .. èúëàñà

éûüûøäûüûíû áèëèíúÿ, Ìÿäÿòîâ éåðèíäÿí ãàëõà-

ðàã ãàçìàäàí áàéûðà ñû÷ðàäû. ß.ßáöëùÿñÿí.

// Éöíýöë éåìÿê. ..Åëÿ îëìàç êè, ýöíîðòà áèð

áàëàúà ãÿëéàíàëòû ùÿð íÿäÿí îëñà îëñóí, àììà

àõøàì àáè-ýóøò îëìàñà, ìÿí ùå÷ éàòà äà

áèëìÿðÿì. Í.Âÿçèðîâ. 

Ãÿëéàíàëòû åòìÿê

(åëÿìÿê) – àçàúûã, éàõóä òÿëÿñèê áèð øåé

éåìÿê. Êèìè ýåéèíèá ïÿíúÿðÿ ãàáàüûíäà äó-

ðóð, .. êèìè þç êóïåñèíäÿ ÷àé-÷þðÿê ùàçûðëà-

éûá ãÿëéàíàëòû åëÿéèðäè. Ìèð Úÿëàë. // äàí.

Áÿçÿí àéàãöñòö éåìÿêõàíà ìÿíàñûíäà.

ÃßËÉÀÍÁÀØÛ

èñ.  Ãÿëéàíûí, è÷ÿðèñèíÿ

òÿíáÿêè âÿ îä ãîéóëàí ùèññÿñè.

ÃßËÉÀÍÁÎÜÀÇ

ñèô. äàí. Óçóíáîüàç.

̧胧

èñ. àøï. Ëîáéà, áàëãàáàã, áàäûì-

úàí âÿ ñ.-äÿí áèøèðèëÿí õþðÿê.

ÃßÌ

èñ.  [ÿð.] Êÿäÿð, äÿðä, ãöññÿ, êþíöë

òóòãóíëóüó. Èíñàíûí òÿáèÿòèíäÿ èêè öìäÿ õà-

ñèééÿò ãîéóëóáäóð: áèðè ãÿì, áèðè ôÿðÿù; àü-

ëàìàã ÿëàìÿòè ãÿìäèð, ýöëìÿê ÿëàìÿòè ôÿðÿù-

äèð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.  Åøãèí éîëóíäà ãÿì

âåðÿ öç, àøèã èíúèìÿç. Ñ.ß.Øèðâàíè. Úàùàíäà

äöøäöñÿ ìèí ãÿìÿ, äÿðäÿ; Ãàðàíëûã ÷ÿêìÿäè

ýþçöíÿ ïÿðäÿ. Ñ.Âóðüóí. // Îáðàçëû òÿøáåù-

ëÿðäÿ. Éàìàí ýöí êå÷ÿð ýåäÿð; Þìðöìö áè-

÷ÿð ýåäÿð; Äöíéàäà ãÿì øÿðáÿòèí; Ùÿð ýÿ-

ëÿí è÷ÿð, ýåäÿð. (Áàéàòû). Îëóáäó ãÿì éàòàüû

øàä ýþðäöéöí êþíëöì. Ùåéðàí õàíûì. Ãÿì

ìöëêöíäÿí àçàä îëóì; Éàðàòäûüûì áèð ñÿ-

íÿòëÿ! Ñ.Âóðüóí. Ãîé ìÿí ùèúðàíûíëà ãàëûì

áàø-áàøà; Ñÿí ãÿì çÿíúèðèíè ãûð, áîéíóíäàí

àò. Ð.Ðçà. Ãÿì ìèçðàáû ìèí äÿðä ÷àëäû îíóí

öðÿê òåëèíäÿ. ß.Úÿìèë. 

Ãÿì ÷ÿêìÿê –

á à õ ãÿì éåìÿê.  Ãÿì ÷ÿêìÿ áó ãÿäÿð

äèâàíÿ êþíöë; Ùÿìèøÿ ðóçèýàð áåëÿ äàð îë-

ìàç. Ãóðáàíè. Êþíöë, ãÿì ÷ÿêìÿ, äÿùðèí ýöë-

øÿíèíäÿ; À÷àí ùÿð áèð ýöëöí ìèí õàðû âàðäûð.

Ùåéðàí õàíûì. [Ùàúû Ìóðàä:] Àëëàùà øöêöð,

ìÿíèì êèìè àòàí âàð, ñÿí íèéÿ ãÿì ÷ÿêÿñÿí?

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.  Ãÿì äÿðéàñûíà áàòûðìàã

(ãÿðã åòìÿê) – ñîí äÿðÿúÿ êÿäÿðëÿíäèð-

ìÿê, ãÿìýèí åòìÿê, ãÿìëÿíäèðìÿê. Ìÿíè

ãÿðã åëÿäèí ãÿì äÿðéàñûíà; Åé ÷åøìè-õóìà-

ðûì, íþøöí àüëàäûí? Ì.Ï.Âàãèô. Ãÿì äÿð-

éàñûíà áàòìàã (ãÿðã îëìàã) – ñîí äÿðÿúÿ

ãÿìýèí îëìàã, ïÿðèøàí îëìàã, äÿðäëè

îëìàã, êÿäÿðëÿíìÿê. Ìÿììÿäùÿñÿí ÿìè

ãÿì äÿðéàñûíà ãÿðã îëìóøäó. Ú.Ìÿììÿä-

ãóëóçàäÿ. [Ùàúû Ìóðàä:] Èìðàí àüà, íÿ ãÿì

äÿðéàñûíà áàòìûñàí? Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.  Ãÿì

åëÿìÿê (åòìÿê) –  á à õ ãÿì éåìÿê. [Ãþí÷ÿ:]

Ãÿì åëÿìÿ, èøèìèç äöçÿëÿð, áèð éåðäÿ êÿñá-

êàðëûã åäÿðèê. Á.Òàëûáëû. Ãÿì éåìÿê – ãÿì

÷ÿêìÿê, ôèêèð ÷ÿêìÿê, ãÿìÿ áàòìàã, äÿðä

÷ÿêìÿê.  Àðàç ãÿùãÿùÿ èëÿ ýöëäö, ñîíðà ÿëè

èëÿ îíóí ÷èéíèíÿ âóðäó: – Ãÿì éåìÿ, áèçèìêè

ñîéóëìàãäàí ýÿëèá, – äåäè. À.Øàèã. [×èì-

íàç:] Ãÿì éåìÿ, êöñö íÿ ãÿäÿð áÿðê èñÿ, áà-

ðûøûã î ãÿäÿð øèðèí îëàúàãäûð.. ß.Ìÿììÿä-

õàíëû.  Ãÿìÿ áàòìàã –  á à õ ãÿì äÿð-

éàñûíà áàòìàã. [Äÿëè Ñÿìÿä] áèðäÿí íàçèê

ãîëëàðûíû ãûðûøäûðûá âÿ óçóí óúóãûðìà áóð-

íóíó ñàëëàéûá, áåëÿ ãÿìÿ áàòûðäû êè, åëÿ áèë

þìöðäÿí ìÿãñÿä áèëìÿððÿ ýþðìöðäö.

×ÿìÿíçÿìèíëè. Ãÿìèíÿ ãàëìàã – äÿðäèíÿ

ãàëìàã, ãåéäèíÿ ãàëìàã, ùàëû èëÿ ìàðàãëàí-

ìàã.  Éàð ìÿýÿð éàðûíû éàäûíà ñàëìàç?

Àðàéûá-àõòàðìàç, ãÿìèíÿ ãàëìàç? Ã.Çàêèð.

Ãÿìèíÿ îðòàã îëìàã – äÿðäèíÿ øÿðèê

îëìàã.  Áó ýþçÿë àëÿìè ýÿçäèêúÿ äàü-äàü;

Îëäóì ñåâèíúèíÿ, ãÿìèíÿ îðòàã. Ì.Ìöøôèã.

ÃßÌÀËÓÄ

ñèô. [ÿð. ãÿì âÿ ôàðñ. ...àëóä]

êëàñ. Êÿäÿðëè, ãÿìëè, ùöçíëö; ãÿì ýÿòèðÿí,

ùöçí ýÿòèðÿí. ..Äÿðäèì ìÿýÿð àçäûð êè, ñÿí

äÿ ñöáù âàõòû áó ãÿìàëóäÿ ñþùáÿòè áàøëàäûí.

Í.Âÿçèðîâ.

111

ÃßËÒÀÍ

ÃßÌÀËÓÄ

ÃßÌÀÂßÐ

ñèô. [ÿð. ãÿì âÿ ôàðñ. ...àâÿð]

êëàñ. Ãÿì ýÿòèðÿí, úàíñûõûúû. Áàäêóáÿíèí

ãÿìàâÿð èøëÿðèíäÿí ãà÷ûá áèð ãÿäÿð òÿñÿëëè

òàïìàã èñòÿäèì, î äà áåëÿ ÷ûõäû.. Í.Âÿçèðîâ.

ÃßÌÄÈÄß

ñèô.  âÿ èñ.  [ÿð. ãÿì âÿ ôàðñ.

...äèäÿ] êëàñ. Ãÿì ýþðìöø, ãÿì ÷ÿêìèø.

ÃßÌß

èñ.  Êè÷èê õÿíúÿð. ßëèíè ÿòÿéèíèí

àëòûíäàêû ãÿìÿíèí äÿñòÿñèíÿ àïàðûá ñÿñëÿí-

äè: – Óøàãëàð! Ùàçûð îëóí! Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

Ùÿð êÿñ äÿéÿíÿê, òöôÿíý, ãÿìÿ, èò ýþòöðöá

ýåòäè. À.Øàèã. Àëìóðàä áàáà .. äÿðè ãûíäàí

áèð ãÿìÿ ÷ûõàðäûá ñàòûëà ÷ÿêäè. È.ßôÿíäèéåâ.

ÃßÌßËßÌßÊ

ô.  Ãÿìÿ èëÿ éàðàëàìàã,

ãÿìÿ èëÿ âóðìàã.

ÃßÌßËßÍÌßÊ

ìÿúù.  Ãÿìÿ èëÿ éà-

ðàëàíìàã, ãÿìÿ èëÿ âóðóëìàã.

ÃßÌßËÈ

ñèô.  Áåëèíÿ ãÿìÿ áàüëàìûø,

áåëèíäÿ ãÿìÿ îëàí, ãÿìÿ èëÿ ñèëàùëàíìûø.

Ùàìûñû ãÿìÿëè âÿ ïàòðîíäàøëû, áèðúÿ Ãÿùðÿ-

ìàí éöçáàøû ïàòðîíäàøûíû ÷ûõàðûá ãîéóá

ãàáàüûíà. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Ùÿð äÿâÿ-

íèí þðêÿíè øèøïàïàã, áåëè ãÿìÿëè áèð ñàð-

áàíûí ÿëèíäÿ èäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÃßÌßËÒÈ

èñ. ìÿù. Äÿñòÿëè êÿñÿð àëÿò,

áþéöê áû÷àã. Ýþé÷ÿéèí èíäè ãÿìÿëòè äåäèéè

ãàðà ñàïëû èðè áû÷àüû î èëè Ýîðóñäàí òÿçÿ

àëìûøäûì. ß.Âÿëèéåâ.

ÃßÌßÍÝÈÇ

èñ. [ÿð. ãÿì âÿ ôàðñ. ...ÿíýèç]

êëàñ. Ãÿì ýÿòèðÿí, ãöññÿ ýÿòèðÿí.

ÃßÌßÐ

[ÿð.] 1. èñ. øàèð. Àé. Ñöçöëÿí íó-

ðóíó òîïëàéûá ãÿìÿð; Ýèðäè áóëóäëàðà, ãà-

ðàëäû ýþéëÿð. Ì.Ðàùèì. Éûðüàëàíûð ýþé ñó-

ëàðäà; Î ýåúÿëÿð ãûçû ãÿìÿð. Í.Ðÿôèáÿéëè.

// ìÿú. Êëàññèê øåèðäÿ ýþçÿë öç ìÿíàñûíäà.

Úàìàëûí ýöíÿøäèð, ãÿìÿðäèð öçöí. Ì.Ï.Âàãèô.

Ðöõñàðûíà áÿíçÿð ôÿëÿê öçðÿ ãÿìÿð îëìàç.

Ñ.ß.Øèðâàíè.

2. ñèô.  À÷ûã-ãàðà.  Ãîøà ãÿìÿð àòëàðûìûí

[úèëîâëàðûíû]  àëäûì ÿëèìÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëó-

çàäÿ. Ùÿéÿòäÿ áàüëàíìûø ãÿìÿð ìàäéàíûí

éàíûíäà ãàøãà áèð ãóëóí êèøíÿéèá ñû÷ðàéûðäû.

ß.Âÿëèéåâ. Éóñèô éÿùÿðèíèí òÿðêèíäÿ äîëó õóð-

úóí îëàí ãÿìÿð ìàäéàíû òÿðïÿäèá, .. êÿíäÿ

òÿðÿô ñöðäö. ß.Àáàñîâ.

ÃßÌßÐ×ÞÙÐß

ñèô.  [ÿð. ãÿìÿð âÿ ôàðñ.

÷þùðÿ] êëàñ.  á à õ ãÿìÿðöçëö.

ÃßÌßÐÈ

ñèô. [ÿð.] Àéà ìÿíñóá îëàí. Ãÿ-

ìÿðè èë (ýþéäÿêè àé èëÿ ùåñàá îëóíàí èë).

ÃßÌßÐÈÉÉß

èñ. [ÿð.] È÷èíäÿ îòóðóá èñòèðà-

ùÿò âÿ éà ñþùáÿò åòìÿê ö÷öí áàüëàðäà ãóðó-

ëàí öñòöþðòöëö, éàíëàðû à÷ûã òàëâàð; êþøê. Ñÿùíÿ

áàü÷àäà áèð ãÿìÿðèééÿíè òÿñâèð åäèð. À.Øàèã.

ÃßÌßÐÑÓÐßÒ(ËÈ)

á à õ ãÿìÿðöç(ëö).

ÃßÌßÐÖÇ(ËÖ)

ñèô. êëàñ. øàèð. Àéöçëö, àé-

áÿíèç, ýþçÿë. Åé øÿìñö ãÿìÿðöçëö, øèðèí äî-

äàüûí äóçëó; Âåé øÿùäö øÿêÿð ñþçëö, äèäà-

ðûíà ìöøòàãÿì. Íÿñèìè.

ÃßÌÔßÇÀ

ñèô. [ÿð. ãÿì âÿ ôàðñ. ...ôÿçà]

êëàñ. Ãÿì àðòûðàí, ãÿì ýÿòèðÿí. Ãÿìôÿçà áèð

ìÿíçÿðÿ òÿøêèë ãûëìûø êàèíàò. Ì.Ùàäè.

ÃßÌÝÈÍ

ñèô.  [ÿð. ãÿì âÿ ôàðñ. ...ýèí]

1. Ãÿìëè, êÿäÿðëè, òóòãóí, ìÿéóñ, ïÿðèøàí.

Ìÿí þìðöìäÿ ùå÷ áèð êÿñÿ ãÿìýèí âÿ êÿ-

äÿðëè õÿáÿðëÿð âåðìÿê èñòÿìèðÿì. Ì.Ñ.Îðäó-

áàäè. ßìðàù áèðäÿí äóðóõäó, ãÿìýèí ýþçëÿ-

ðèíè åâèíÿ òÿðÿô çèëëÿäè. Ì.Ùöñåéí. Éîõñà ùöçí

äîëó ãÿìýèí ñÿñèíäÿ; Äîñòóìóí ìóðàäû,

öðÿê ñþçö âàð? Ì.Ðàùèì. // Çÿðô ìÿíàñûíäà.

Ìÿììÿä Ùÿñÿí ÿìè ãÿìýèí .. îòóðóá, ýþ-

çöíö äèêìèøäè øÿùÿð éîëóíà. Ú.Ìÿììÿäãó-

ëóçàäÿ. Íóðÿääèí ÷îõ ãÿìýèí åâÿ ãàéûäûðäû.

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. 

Ãÿìýèí îëìàã – êÿäÿð-

ëÿíìÿê, òóòóëìàã, ìÿéóñ îëìàã, ïÿðèøàí

îëìàã. Ãàðàúà ãûçûí öðÿêéàíäûðûúû ôàúèÿñèí-

äÿí ðÿùìäèë Ïèðè êèøè õåéëè ãÿìýèí îëäó.

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

2. Ãÿì äîüóðàí, êÿäÿð ýÿòèðÿí, ùöçí äî-

üóðàí, ùÿçèí; äàðûõäûðûúû, úàíñûõûúû. Ãÿìýèí

ìÿíçÿðÿ. Ãÿìýèí ùàäèñÿ. – Ùÿð òÿðÿôÿ ãÿì-

ýèí ñöêóò ÷þêìöøäö. Ì.Ùöñåéí. Ùÿð òÿðÿô

ãàðàëûð, ôèêðÿ ãÿðã îëìóø êèìè ýþðöíÿí ãÿì-

ýèí ãÿáèð äàøëàðû ìàâè áèð ïÿðäÿéÿ áöðö-

íöðäö. Ñ.Ðÿùìàí.

ãÿìýèí-ãÿìýèí çÿðô Ãÿìëè ùàëäà, ùÿçèí-

ùÿçèí. Ãÿðèá-ãÿðèá, ãÿìýèí-ãÿìýèí þòÿðñèç;

Öç òóòóáñóç íÿ ìÿêàíÿ, äóðíàëàð? Ì.Â.Âè-

äàäè.  Áó åëëÿðèí êåôè îíäà ñàç îëàð; Ñèç, åé

ãÿìýèí-ãÿìýèí þòÿí äóðíàëàð! Ñ.Ðöñòÿì.

ÃßÌÝÈÍËßØÄÈÐÌß

“Ãÿìýèíëÿøäèð-

ìÿê”äÿí ô.èñ.

ÃßÌÝÈÍËßØÄÈÐÌßÊ

ô. Ãÿìýèí åòìÿê,

ãÿìýèí ýþñòÿðìÿê; êÿäÿðëè åòìÿê, êÿäÿðëè

ýþñòÿðìÿê. Áó èøûã óøàãëàðûí ñîëüóí öçöíö

äàùà äà ãÿìýèíëÿøäèðèðäè. Ú.Úàááàðëû.

ÃßÌÝÈÍËßØÌß

“Ãÿìýèíëÿøìÿê”äÿí

ô.èñ.

112

ÃßÌÀÂßÐ

ÃßÌÝÈÍËßØÌß

ÃßÌÝÈÍËßØÌßÊ

ô. Ãÿìýèí îëìàã.

ÃßÌÝÈÍËÈÊ

èñ.  1. Ãÿìëè, êÿäÿðëè àäà-

ìûí ùàëû.

2. Ùöçí, êÿäÿð. Áÿäèè-ðóùè òÿñèð úÿùÿòèí-

äÿí “×àðýàù” ùÿéÿúàí âÿ åùòèðàñ, “Áàéàòû-

øèðàç” ãÿìýèíëèê, “Ùóìàéóí” èñÿ “Øöøòÿð”ÿ

íèñáÿòÿí äàùà äÿðèí áèð êÿäÿð ùèññè îéàäûð.

Ö.Ùàúûáÿéîâ.

ÃßÌÕÀÍß

èñ. [ÿð. ãÿì âÿ ôàðñ. ...õàíÿ]

êëàñ. Ãÿì åâè, äÿðä-ãÿì ýÿòèðÿí éåð. Äèë

äåìÿêäÿí êÿñèëèá, òÿí ùÿðÿêÿòäÿí, âÿù êèì;

Êöíúè-ãÿìõàíÿéÿ áèð ñóðÿòè-äèâàð îëóáàì.

Ôöçóëè. Ñåâýèëèì, éàëíûç ìÿùÿááÿòäèð ùÿéà-

òûí úþâùÿðè; Áèð êþíöë êè, åøã çþâãöí äóé-

ìàñà, ãÿìõàíÿäèð. ß.Âàùèä.

ÃßÌÕÀÐ

ñèô.  [ÿð. ãÿì âÿ ôàðñ. ...õàð]

êëàñ.  á à õ ãÿìêöñàð. Åé ìóíèñè-ðóçèýàðûì

àíà! Ãÿìõàðö ãÿìêöñàðûì, àíà! Ôöçóëè.

Äöøìöøÿì áèð ùàëÿ ñÿíñèç íàòÿâàíö çàð îëóá;

Êèì, ÿúÿë éàíûìäàí àéðûëìàç, ìàíà ãÿìõàð

îëóá. Êèøâÿðè. Íÿ ãÿäÿð âàð úàùàí, âàð îëàñûç;

Ìèëëÿòèí äÿðäèíÿ ãÿìõàð îëàñûç! À.Ñÿùùÿò.

ÃßÌÕÀÐËÛÃ

èñ. êþùí. Áèðèíèí äÿðäèíÿ

ãàëìà, äÿðäèíÿ øÿðèê îëìà, áèðèíèí äÿðäëè çà-

ìàíûíäà òÿñÿëëè âåðìÿ. Éàð ÿýÿð àøèãÿ ãÿì-

õàðëûã åòìÿçñÿ, íÿ ãÿì; Ãÿì îäóð, þçýÿéÿ

ìÿøóãÿñè ãÿìõàð îëñà! ß.Âàùèä. Àüëàð ùà-

ëûìûçà áèýàíÿ áåëÿ; Ùàðäàñàí, ýÿë áèçÿ ãÿì-

õàðëûã åéëÿ. Øÿùðèéàð.

ÃßÌÈØ

èñ. 1. Á à õ ãàìûø. Ñòîë öñòöíäÿ áèð

äÿíÿ íàõûøëû ýþçÿë ãÿëÿìäàí âÿ áèð ãÿìèø

ãÿëÿì âàð èäè. Ï.Ìàêóëó.

2. ìÿú. äàí. çàð. Òÿíýÿ ýÿòèðÿí, ÿë ÷ÿê-

ìÿéÿí, çÿùëÿ àïàðàí, áåçèêäèðÿí àäàì ùàã-

ãûíäà. Ñþç äåéèðñÿí éåíÿ ÷àòìûð ãÿìèø îüëó

ãÿìèøÿ; Ìÿí þëöì, Êèðïè äàéû, éàõøû ôèêèð

âåð áó èøÿ! Øÿùðèéàð.

◊ Ãÿìèø ãîéìàã äàí. – áèð èøèí ýåäèøèíÿ,

äöçÿëìÿñèíÿ ìàíå îëìàã, ìöäàõèëÿ åäèá ÿí-

ýÿë òþðÿòìÿê. Ãÿìèø îëìàã äàí. – òÿíýÿ

ýÿòèðìÿê, ÿë ÷ÿêìÿìÿê, çÿùëÿ àïàðìàã.

[Ìÿúèä êèøè:] ßë-àéàüà äîëàøìà áóðäà, ñÿí

ìàøûí ñöðÿíäÿ áèç ãûðàãäàí ãÿìèø îëìóðóã

êè?!  È.Øûõëû.  Ãÿìèøèíè ÷ÿêìÿê äàí. – ÿë

÷ÿêìÿê, ðÿää îëìàã, ðàùàò áóðàõìàã. Ñÿí

þë, ñÿí áó àéûí ñàùèáè, ìÿíäÿí ãÿìèøèíè ÷ÿê!

Äàäàø úàíû, éàõàìäàí ÿë ýþòöð! Ìÿíè àë-

âåðäÿí ãîéìà. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÃßÌÈØËÈÊ

èñ. 1. Á à õ ãàìûøëûã.

2.  äàí. çàð. Çÿùëÿ àïàðìà, àäàìäàí ÿë

÷ÿêìÿìÿ, àäàìû òÿíýÿ ýÿòèðìÿê õàñèééÿòè.

ÃßÌÊÖÑÀÐ

èñ.  [ÿð. ãÿì âÿ ôàðñ. ...êö-

ñàð] êëàñ. Áèðèíèí äÿðäèíè ÷ÿêÿí, äÿðäèíÿ, ãÿ-

ìèíÿ ãàëàí, äÿðäèíÿ øÿðèê îëàí, òÿñÿëëè âåðÿí

àäàì; äÿðä éîëäàøû, ñàäèã äîñò. Ýöíáÿýöí

êþíëöìöí àðòûð ãóáàðû; Ïÿðèøàíäûð, òàïìàç

î ãÿìêöñàðû. Ì.Ï.Âàãèô. Éàð ýÿðÿêäèð äèë-

äÿí éàíà éàðûíà; Ãÿìö ìþùíÿò ÷ÿêÿ ãÿì-

êöñàðûíà. Ã.Çàêèð.

ÃßÌ-ÃÓÁÀÐ

[ÿð.]  á à õ ãÿì.  Íîëäó,

õàíûì, íèéÿ ãîíäó ÷þùðÿíèçÿ ãÿì-ãóáàð?

ß.Úÿìèë.

ÃßÌ-ÃÖÑÑß

[ÿð.]  á à õ ãÿì. Ìÿììÿä-

ðçà ö÷öí äöíéàäà ãÿì-ãöññÿ éàðàíìàìûøäû.

Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

ÃßÌËßÍÄÈÐÌß

“Ãÿìëÿíäèðìÿê”äÿí

ô.èñ.

ÃßÌËßÍÄÈÐÌßÊ

ô.  Êÿäÿðëÿíäèðìÿê,

êÿäÿðëÿíìÿñèíÿ ñÿáÿá îëìàã.

ÃßÌËßÍÌß

“Ãÿìëÿíìÿê”äÿí ô.èñ.

ÃßÌËßÍÌßÊ

ô.  Êÿäÿðëÿíìÿê, ìÿéóñ

îëìàã, ãÿìÿ áàòìàã.

ÃßÌËÈ

ñèô.  á à õ ãÿìýèí.  Ãÿìëè àäàì.

Ãÿìëè áàõûøëàð. Ãÿìëè íÿüìÿ. – ×îõ-

÷îõäàíäûð ãÿìëè êþíëöì øàä îëìàç; Ìÿýÿð

ÿñìÿç äîñò êóéèíäÿ éåëëÿð ùå÷. Ì.Â.Âèäàäè.

Áèðäÿí-áèðÿ ýþðöíäö ýþçÿ áèð õÿðàáÿçàð;

Ýþðñÿí íÿ ãÿìëè ìÿíçÿðÿëÿð àøêàð èäè.

Ì.Ùàäè.  Ùöñåéí ýöíÿøÿ áàõàðàã, íÿ èñÿ

ãÿìëè, äÿðèí øåéëÿð äöøöíöðäö. Ñ.Ðÿùìàí.

ãÿìëè-ãÿìëè çÿðô  á à õ ãÿìýèí-ãÿìýèí.

Ãûçûíà ãÿìëè-ãÿìëè; Äàíûøûð ùÿéàòûíû; Êöñ-

êöí õàòûðàòûíû.. Ì.Ìöøôèã.

ÃßÌËÈËÈÊ

èñ. Ãÿìëè àäàìûí ùàëû.

ÃßÌÍÀÊ

[ÿð. ãÿì âÿ ôàðñ. ...íàê] êëàñ.

á à õ ãÿìýèí. Áèð íàëÿ ãûëàí âàð äèëè-ãÿì-

íàêäÿí þçýÿ? Ñ.ß.Øèðâàíè. 

Ãÿìíàê åò-

ìÿê – ãÿìëÿíäèðìÿê, êÿäÿðëÿíäèðìÿê.

Òÿðêè-ìåé ÿìðèëÿ ãÿìíàê åòìÿ, åé âàèç, áèçè.

Ñ.ß.Øèðâàíè. Ãÿìíàê îëìàã – ãÿìëÿíìÿê,

êÿäÿðëÿíìÿê.

ÃßÌÑÈÇ

ñèô. âÿ çÿðô Ùå÷ áèð ãÿìè, äÿðäè,

êÿäÿðè, ãàéüûñû îëìàéàí. Ãÿìñèç àäàì. – Î

ãÿìñèç, ãöññÿñèç, î õîøáÿõò öçö; Ìÿíèì èë-

ùàìûìà éàõûíäûð, äöçö... Ñ.Âóðüóí.  Àõèðÿòè

îëàíëàðûí äöíéàñû ãÿìñèç îëìàéûá; Ñåëäè,

ýÿëÿð, àõàð, êå÷ÿð, àììà ýÿðÿê àøûá-äàøà.

Øÿùðèéàð.

113

ÃßÌÝÈÍËßØÌßÊ

ÃßÌÑÈÇ

ÃßÌÑÈÇËÈÊ

èñ. Ãÿì, êÿäÿð, äÿðä, ãàéüû

îëìàäûüû ùàë.

̧킧

èñ. [ÿð.] Íàç, øèâÿ, ñöçýöí áàõûø,

øèâÿëè áàõûø. ßãëö ùóøóì ìÿíèì, ôèêðö õÿéà-

ëûì; Øóõ ýþçäÿ, ãÿìçÿäÿ áÿñòÿäèð, àé ãûç!

Ì.Ï.Âàãèô. Ýÿëÿíäÿ ìöðüäèëèì üÿì ýþëöí-

äÿ ïÿðâàçÿ; Õÿäÿíýè-ãÿìçÿ èëÿ ùÿì øèêàð åäÿí

ñÿí èäèí. Õ.Íàòÿâàí. Ãÿìçÿñè úàí àëàí, ýÿð-

äèøè ÿëà; Äîüðóäàí ýþçÿëäèð, ýþé÷ÿêäèð Ëåéëà.

ß.Úàâàä. 

Ãÿìçÿ ñàòìàã – íàç åòìÿê.

Øÿáíÿìëè ÷è÷ÿêëÿð ñÿùÿð ÷àüëàðû; Éàãóò ýþç-

ëÿðèëÿ ãÿìçÿ ñàòûðäû. Ð.Ðçà.

ÃßÌÇßÄß

ñèô. [ÿð. ãÿì âÿ ôàðñ. ...çÿäÿ]

êëàñ. Ãÿìëè, êÿäÿðëè; áÿäáÿõò, éàçûã. Çèéàäÿ

ãÿìçÿäÿéÿì ùèúð èëÿ, õîø îë ýöíëÿð; Êè, ìÿí

áó ãÿìçÿäÿëèêäÿí çèéàäÿ õöððÿì èäèì. Ôöçóëè.

Áÿçì ÿùëè äèêèáäèð ñÿíÿ éåêñÿð ýþçöí, àììà;

Ýþçëÿ ìÿíè, úàíà êè, ôöçóí ãÿìçÿäÿéÿì ìÿí.

Ã.Çàêèð. // Èñ. ìÿíàñûíäà. Ôöçóëè, äåìÿê îëóð

êè, àëÿìè-èíñàíèééÿòäÿ òàìàì ãÿìçÿäÿëÿðèí

âÿ ìþùíÿòêåøëÿðèí éöêëÿðèíè ýþòöðìÿê âÿ

ìÿçëóìëàðûí ùàëûíà éàíìàã ö÷öí õÿëã

îëóíìóøäóð. Ô.Êþ÷ÿðëè.

ÃßÌÇßÄßËÈÊ

èñ.  Ãÿìëèëèê, êÿäÿðëèëèê;

áÿäáÿõòëèê.

ÃßÌÇßÊÀÐ

[ÿð. ãÿìçÿ âÿ ôàðñ. êàð]

á à õ ãÿìçÿëè.

ÃßÌÇßËÈ

ñèô.  Íàç âåðÿí, íàçëû, øèâÿëè.

Áèð àôÿòÿ, áèð íèýàðÿ óéäóì; Áèð ãÿìçÿëè èø-

âÿêàðÿ óéäóì. Ù.Úàâèä. Çèáà íèìòÿíÿëè, òèê-

ìÿ êþéíÿêëè; Ýþçëÿðè ãÿìçÿëè, ãàëëû ñÿíÿì,

ýÿë! Õÿñòÿ Ãàñûì. Ùÿð éàíàãäà ãûçûëýöëöí

ðÿíýè âàð; Ùàíñû èéèä öðÿéèíÿ îõ îëóá; Ñàíûë-

ìàéûá î ãÿìçÿëè áàõûøëàð. Ð.Ðçà.

ÃßÍÀßÒ

èñ.  [ÿð.] 1. Áèð øåéè åùòèéàòëà,

ñÿðôÿëè âÿ ñÿìÿðÿëè èøëÿòìÿ, àðòûã èøëÿòìÿ-

ìÿ, èñðàô åòìÿìÿ. Ãÿíàÿò åòìÿê. Ãÿíàÿò

öñóëó. Ìàòåðèàëà, éàíàúàüà âÿ åëåêòðèê åíåð-

æèñèíÿ ãÿíàÿò åäèí! Ñàùÿëÿðèí äöçýöí ùàìàð-

ëàíìàñû .. ñóâàðìà çàìàíû ñóéó ãÿíàÿòëÿ

(ç.) èøëÿòìÿê èìêàíû éàðàäûð.

Àçà ãÿíàÿò

åòìÿê – ÿëèíäÿ îëàí àçàúûã øåéëÿ êèôàéÿò-

ëÿíìÿê, ãÿíàÿòëÿ äîëàíìàã. Ùàìû þç

õûðäàúà òÿñÿððöôàòëàðû èëÿ àçà ãÿíàÿò åäèá,

äèíú âÿ ñàêèò áèð þìöð êå÷èðèðäèëÿð. Ì.Ðçàãó-

ëóçàäÿ. // Áèð øåéèí åùòèéàòëà, ñÿðôÿëè âÿ ñÿ-

ìÿðÿëè èøëÿíìÿñè, èñðàô åäèëìÿìÿñè íÿòèúÿ-

ñèíäÿ ÿëäÿ åäèëÿí õåéèð, ôàéäà. Éàíàúàã ñàùÿ-

ñèíäÿ áþéöê ãÿíàÿò âàð. Ñÿíàéåìèç ÿëäÿ åò-

äèéè ãÿíàÿò ùåñàáûíà ÿëàâÿ îëàðàã ìèëéàðä

ìàíàòëûã àðòûã ìÿùñóë áóðàõìûøäûð.

2. Êèôàéÿòëÿíìÿ, ãàíå îëìà.

Ãÿíàÿò

åòìÿê – êèôàéÿòëÿíìÿê, ãàíå îëìàã. Áó-

íóíëà ãÿíàÿò åòìÿê ëàçûìäûð. Îíóí äåäèê-

ëÿðè èëÿ ãÿíàÿò åòìÿê îëìàç. – Ñàãè, øÿðàáû-

ìûç ãóòàðûð, éàðûäûð ýåúÿ; Áèð àç ãÿíàÿò åéëÿ,

ñÿáóùè-õóìàð ö÷öí. ß.Âàùèä.

3. Ôèêèð, éÿãèíëèê. Áåëÿ áèð ãÿíàÿò âàð èäè

êè, àðòèñò ìöòëÿãà ñóôëéîð àëòûíäà ýåòìÿëèäèð.

Ñ.Ðÿùìàí. 

Ãÿíàÿòÿ ýÿëìÿê – éÿãèí

åòìÿê, ãÿòè ôèêðÿ ýÿëìÿê, íÿòèúÿéÿ ýÿëìÿê.

ÃßÍÀßÒÁßÕØ

ñèô.  [ÿð. ãÿíàÿò âÿ ôàðñ.

...áÿõø] Ãÿíàÿòëÿíäèðèúè, êèôàéÿòëÿíäèðèúè,

ãàíååäèúè. Ãÿíàÿòáÿõø èø. Ãÿíàÿòáÿõø úàâàá.

– [Ôÿõðÿääèí:]  Ìÿêòóá îëäóãúà ãÿíàÿòáÿõø

áèð ìÿêòóáäóð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. // Çÿðô ìÿíà-

ñûíäà. Éåðëè êîìèòÿíèí ôÿàëèééÿòè ãÿíàÿòáÿõø

ùåñàá åäèëäè. Ìÿñÿëÿ ãÿíàÿòáÿõø ùÿëë åäèëäè.

ÃßÍÀßÒÚÈË

ñèô. 1. Ùÿð øåéÿ ãÿíàÿò åäÿí,

àçëà êèôàéÿòëÿíÿí. Ãÿíàÿòúèë àäàì. – Ìöä-

ðèê àäàìëàð äåéèáëÿð: “Àáàäëûã èñòÿéèðñè-

íèçñÿ, ÷àëûøãàí îëóí, äþâëÿò èñòÿéèðñèíèçñÿ, ãÿ-

íàÿòúèë îëóí, ÷îõ äîñò èñòÿéèðñèíèçñÿ òÿâà-

çþêàð îëóí”. “Ãàáóñíàìÿ”.

2. Ãÿíàÿòÿ èìêàí âåðÿí, ìÿíôÿÿòëè, ñÿ-

ìÿðÿëè.

ÃßÍÀßÒÚÈËËÈÊ

èñ.  Ùÿð øåéÿ ãÿíàÿò

åòìÿ, àçëà êèôàéÿòëÿíìÿ.

ÃßÍÀßÒ×È

ñèô. âÿ èñ. Ãÿíàÿò åäÿí, èñðàô

åòìÿéÿí, èñðàô÷ûëûüà éîë âåðìÿéÿí; àçëà êè-

ôàéÿòëÿíÿí, ùÿð øåéè ãÿíàÿòëÿ èøëÿäÿí.

ÃßÍÀßÒ×ÈËÈÊ

èñ.  Ãÿíàÿò åòìÿ, èñðàô-

÷ûëûüà éîë âåðìÿìÿ, ùÿð øåéè ãÿíàÿòëÿ èø-

ëÿòìÿ; àç áèð øåéëÿ êèôàéÿòëÿíìÿ.

ÃßÍÀßÒÊÀÐ

ñèô.  [ÿð. ãÿíàÿò âÿ ôàðñ.

...êàð] Ùÿð øåéè ãÿíàÿòëÿ, ñÿðôÿëè èøëÿäÿí, ùÿð

øåéÿ ãÿíàÿò åäÿí, ãÿíàÿòëÿ äîëàíàí; ãÿíàÿò-

úèë. Ãÿíàÿòêàð àäàì. – [Ýöëáàëà] þç ñÿíÿòèíè

ñåâÿí, ñîí äÿðÿúÿäÿ ãÿíàÿòêàð, àüûðòÿáèÿòëè

áèð êÿíäëè èäè. À.Øàèã. Çåéíàë èíäè þç åâèíÿ

ãàéûòìàã, àèëÿñèíèí øÿôãÿòëè ãàíàäëàðû àëòûíà

ñûüûíûá ãÿíàÿòêàð áèð çÿùìÿòêåø ùÿéàòû

éàøàìàã èñòÿéèðäè. Ñ.Ùöñåéí.

ÃßÍÀßÒÊÀÐÀÍß

çÿðô  [ÿð. ãÿíàÿò âÿ

ôàðñ. ...êàðàíÿ] Ãÿíàÿòêàðúàñûíà, ãÿíàÿòêàð-

ëûãëà, ãÿíàÿòëÿ, àçëà êèôàéÿòëÿíÿðÿê.

ÃßÍÀßÒÊÀÐËÛÃ

èñ.  Ãÿíàÿò åòìÿ; áèð

øåéè ãÿíàÿòëÿ, åùòèéàòëà, ñÿðôÿëè èøëÿòìÿ, ãÿ-

114

ÃßÌÑÈÇËÈÊ

ÃßÍÀßÒÊÀÐËÛÃ

íàÿòëÿ äîëàíìà; ãÿíàÿòúèëëèê. [Ìåùðèáàí]

.. óøàãëàðûíû âÿ åâèíè ñåâÿ áèëèð. Ãÿíàÿòêàðëûüû

äà áàúàðûð. Ñ.Ùöñåéí.

ÃßÍÀßÒËßÍÄÈÐÈÚÈ

ñèô.  Ãàíååäèúè, êè-

ôàéÿòëÿíäèðèúè, èíàíäûðûúû. Ãÿíàÿòëÿíäèðèúè

úàâàá. Ãÿíàÿòëÿíäèðèúè íÿòèúÿ. Ãÿíàÿòëÿí-

äèðèúè èø.

ÃßÍÀßÒËßÍÄÈÐÈÚÈËÈÊ

èñ. Ãàíå åäèúè-

ëèê, êèôàéÿòëÿíäèðèúèëèê; èíàíäûðûúûëûã. Úàâà-

áûí ãÿíàÿòëÿíäèðèúèëèéè.

ÃßÍÀßÒËßÍÄÈÐÌß

“Ãÿíàÿòëÿíäèð-

ìÿê”äÿí ô.èñ.

ÃßÍÀßÒËßÍÄÈÐÌßÊ

ô. Êèôàéÿòëÿíäèð-

ìÿê, ãàíå åòìÿê; èíàíäûðìàã, ðàçû ñàëìàã,

òÿìèí åòìÿê. Îíóí úàâàáû ìÿíè ãÿíàÿòëÿí-

äèðìÿäè. Ýþñòÿðèëÿí ñÿáÿáëÿð ùå÷ êÿñè ãÿ-

íàÿòëÿíäèðÿ áèëìÿç. – Ùàúû Ñÿìÿä õàí ìÿíè

÷îõ äèããÿòëÿ äèíëÿéèðäè. Ñþçëÿð îíó ãÿíàÿò-

ëÿíäèðìèøäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÃßÍÀßÒËßÍÌß

“Ãÿíàÿòëÿíìÿê”äÿí

ô.èñ.

ÃßÍÀßÒËßÍÌßÊ

ô. 1. Êèôàéÿòëÿíìÿê,

ãàíå îëìàã; àçà ãàíå îëìàã.

2. Àç øåéëÿ êèôàéÿòëÿíìÿê.

ÃßÍÀßÒËÈ

ñèô. 1. Ãÿíàÿò âåðÿí, êèôàéÿò

åäÿí, ãÿíàÿòëÿíäèðèúè.

2. Êèôàéÿòëÿíÿí; àçà ãàíå îëàí.

ÃßÍÀßÒËÈËÈÊ

èñ. Ãÿíàÿò åòìÿ, êèôàéÿò-

ëÿíìÿ; àçà ãàíå îëìà, àç áèð øåéëÿ êèôàéÿò-

ëÿíìÿ.

ÃßÍÀßÒÑÈÇ

ñèô. Ãÿíàÿò åòìÿéÿí, ãÿíàÿò

ýþçëÿìÿéÿí; èñðàôúûë. Ãÿíàÿòñèç àäàì. – Ãÿ-

íàÿòñèç ãÿíàÿòäÿí; Òÿíòÿíÿëè úÿùàëÿòäÿí éî-

ðóëìàäûí? Ð.Ðçà.

ÃßÍÀßÒÑÈÇËÈÊ

èñ. Ãÿíàÿò åòìÿìÿ, ùÿð

øåéè ãÿíàÿòñèç, ñÿðôÿñèç èøëÿòìÿ; èñðàô÷ûëûã.

ÃßÍÀÐß

èñ. Êÿñèëìèø ùåéâàíëàðûí úÿì-

äÿéèíè àñìàã ö÷öí èðè ãàðìàã. ßòè ãÿíàðÿ-

äÿí àñìàã. – Ãóðáàí ýþòöð êÿñ ìÿíè; Ãÿ-

íàðÿäÿí àñ ìÿíè; Àë êþíëöìö, ñàç åéëÿ;

Ñèíÿí öñòÿ áàñ ìÿíè. (Áàéàòû).

ÃßÍÁßÐ

èñ. ìÿù. ×àéäàøû, êö÷ÿëÿðÿ äþ-

øÿíÿí äàø. [Ñÿòòàð:] Ïèðàëëàùûäàí áó éàíäà

áàëàúà áèð àäà âàð, áèð äÿôÿ àòàì îðà ãàø-

ãàëäàã îâóíà ýåòìèøäè, ìÿíè äÿ àïàðìûøäû,

êèìñÿ îðäà ãÿíáÿðäÿí áèð äàõìà òèêèá, àììà

è÷èíäÿ ùå÷ êèì îëìóð.. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

ÃßÍÁßÐÃÓËÓ

èñ. äàí. Úÿíúÿë, ÿíýÿë,

õàòà.  Áó èøèí ãÿíáÿðãóëóñó âàð. – [Õàñïî-

ëàä:]  Èíñàíûí ýÿðÿê çàòûíäà ãÿíáÿðãóëó

îëìàñûí. Ú.Úàááàðëû.

◊ (È÷èíäÿí) ãÿíáÿðãóëó ÷ûõìàã – õàòà

÷ûõìàã, àðçóåäèëìÿç áèð èø ÷ûõìàã. [Ìåùäè

áÿé:] Àüûçäûð, áèð õàòàëû ñþç áóðàõäûí, è÷èí-

äÿí ãÿíáÿðãóëó ÷ûõäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

ÃßÍÁßÐËÈÊ

èñ. ìÿù. Ãÿíáÿð äþøÿíìèø

éåð.

ÃßÍÄ

èñ.  [ÿð.] Øÿêÿð ÷óüóíäóðó âÿ éà

øÿêÿð ãàìûøûíäàí ùàñèë åäèëÿí àü êðèñòàë øÿê-

ëèíäÿ øèðèí ãèäà ìàääÿñè; øÿêÿð. Ïàð÷à ãÿíä.

Òèêÿ ãÿíä (äîüðàíìûø ùàëäà îëàí ãÿíä).

Êÿëëÿ ãÿíä (êÿëëÿ øÿêëèíäÿ èñòåùñàë îëóíàí

ãÿíä). // ìÿú. ×îõ øèðèí øåé ùàããûíäà. Éåìèø

äåéèë, ãÿíääèð.

ÃßÍÄÀÁ

èñ.  [ÿð. ãÿíä âÿ ôàðñ. àá] Øÿð-

áÿò. ×àâóø ãÿíäàáû è÷èá úîðàáû àëäû âÿ ãîéäó

àòûíûí òÿðêèíäÿêè õóðúóíà. Ú.Ìÿììÿäãó-

ëóçàäÿ.  Òÿêéÿëÿðäÿ ÷àé âÿ ãÿíäàá ñåë êèìè

àõûðäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. // ìÿú. ×îõ øèðèí øåé

ùàããûíäà. Åé äÿùàíè øÿêÿð, ëÿáëÿðè ãÿíäàá!

Ì.Ï.Âàãèô.

ÃßÍÄÀÁÈ

ñèô.  [ÿð. ãÿíä âÿ ôàðñ. àáè]

Øÿðáÿòëè, øèðèí, øèðíè ãàòûëìûø. [Àüà Ìÿðäàí:]

Àüà Êÿðèì, áèçèì íþêÿðëÿðäÿí áèðèñèíè ýþí-

äÿð, áàçàðäàí ÷èëîâïÿçäÿí 4 íÿôÿð ö÷öí ..

ãÿíäàáè ÷èëîâ ýÿòèðñèí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.

ÃßÍÄÄÀÍ

[ÿð. ãÿíä âÿ ôàðñ. ...äàí] á à õ

ãÿíäãàáû. ..Äþðäêöíú àü ãÿíääàíëàð áàùàëû

êîíôåò âÿ øèðíè èëÿ äîëäóðóëìóøäó. ß.Âÿëèéåâ.

ÃßÍÄÄÈØËßÉßÍ

á à õ ãÿíääîüðàéàí.

ÃßÍÄÄÎÜÐÀÉÀÍ

èñ.  Ãÿíä äîüðàìàã

ö÷öí êÿëáÿòèí.

ÃßÍÄÈË

èñ. [ÿð.] Àñìà ëàìïà. Êþðïöíöí

äàø ãàïûëàðû âÿ éöç àðøûí óúàëûüûíäàêû òàüëàð

ìèíëÿðúÿ ãÿíäèëëÿðèí ÿëâàí øÿôÿãëÿðè àëòûíäà

ïàðëàéûðäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Îüëàí úÿëä îíó

[ãàäûíû] ãàëäûðûá ÿìð åòäè êè, òàâàíäàí àñûë-

ìûø áåø÷ûðàãëû ãÿíäèëè äöøöðöá îíà âåðñèí-

ëÿð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Êöíúäÿ éàíàí ãÿíäèëèí

çÿèô òèòðÿê èøûüûíäà çèðçÿìè ùÿðÿêÿò åäÿí

êþëýÿëÿðëÿ äîëó ýþðöíöðäö. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.

ÃßÍÄÈËËÈ

ñèô. Ãÿíäèëëÿðè îëàí, ãÿíäèëëÿð

àñûëìûø, ãÿíäèëëÿðëÿ áÿçÿäèëìèø âÿ èøûãëàí-

äûðûëìûø.

ÃßÍÄÃÀÁÛ

èñ.  Ãÿíä ãîéìàã ö÷öí ãàá;

ãÿíääàí.  Øÿáàíûí åâèíè àëò-öñò åòäèëÿð.

Ùÿãèãÿò .. èêè äÿñò ýöìöø ÷ÿíýÿë-áû÷àã, íå÷ÿ

ýöìöø ãÿíäãàáû âÿ ñàèð øåéëÿð òàïûëäû.

ß.Ùàãâåðäèéåâ.

115

ÃßÍÀßÒËßÍÄÈÐÈÚÈ

ÃßÍÄÃÀÁÛ

ÃßÍÄÃÛÐÀÍ

á à õ ãÿíääîüðàéàí.

ÃßÍÄÑÛÍÄÛÐÀÍ

á à õ ãÿíääîüðàéàí.

ÃßÍßÏß

[ÿñëè ôð.] êþùí. Òàõò, äèâàí. Èñ-

êÿíäÿð ýþðöøöá, éóìøàã ãÿíÿïÿíèí öñòöíäÿ

îòóðäó. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÃßÍÈ

ñèô. [ÿð.] êþùí. Âàðëû, äþâëÿòëè, çÿí-

ýèí.  Âÿñëèíäÿí îëäóì ÷öí ãÿíè, áÿí ìöëêö

ìàëû íåéëÿðÿì. Íÿñèìè. À÷ êèñåéè-ñÿõàâÿòö-

âöí áÿíäèí, åé ãÿíè! Ì.Ìþúöç. Ìÿúëèñ âàãå

îëóð ãÿíè âÿ Àâðîïà ãàéäàñû èëÿ áÿçÿíìèø

Ñàðàíûí îòàüûíäà. Ú.Úàááàðëû.  Ìÿí ñÿíè

äöíéà ìàëûíäàí ãÿíè åäÿðÿì. È.ßôÿíäèéåâ.

ÃßÍÈÌ

èñ. [ÿð.] Äöøìÿí. Ùàé-ùàé äåéèá

ãÿíèì öñòÿ âàðàíäà; Êÿëëÿ ýÿðÿê áó ìåé-

äàíäà ãàëàíû. “Êîðîüëó”. Áàõ, áèçèì ãÿíè-

ìèìèç èíäèéÿäÿê áèçè ÿñàðÿòäÿ ñàõëàéàí

ùÿìèí ÷àðøàá îëóáäóð. Ú.Ìÿììÿäãóëó-

çàäÿ. // Áèðèíèí þùäÿñèíäÿí ýÿëÿí, ýþçöíöí

îäóíó àëàí, ãÿääàð äöøìÿíè îëàí; äÿùøÿò,

ãîðõó éàüäûðàí; áèð øåéèí òàì çèääè. Ãîéó-

íóí ãÿíèìè ãóðääóð. Ïèøèê ñè÷àíûí ãÿíèìè-

äèð. – Ùÿð øåéèí áèð ãÿíèìè, áèð çàâàëû âàð.

Ì.Èáðàùèìîâ. Äåêàáðäà îëäóüó êèìè, áó áà-

òàðåéà èéóíóí áèðèíäÿí áÿðè äÿ äöøìÿí

òÿééàðÿëÿðèíèí ãÿíèìè èäè. ß.ßáöëùÿñÿí.

Ãÿíèì êÿñèëìÿê, ãÿíèìè îëìàã – äöø-

ìÿí êÿñèëìÿê, äöøìÿíè îëìàã, þùäÿñèíäÿí

ýÿëìÿê, ýþçöíöí îäóíó àëìàã, þç ýöúöíö

òàíûòìàã. Êîìàíäèð òàìàìèëÿ ÿìèí îëìóøäó

êè, ãîðõó áèëìÿéÿí ýÿíúëÿð äöøìÿíèí àìàí-

ñûç ãÿíèìè îëóð. ß.Âÿëèéåâ.  Ãÿíèì îëìàã

äèí. – úÿçàñûíû âåðìÿê, óüóðñóçëóüà ìÿðóç

ãîéìàã, þç òÿñèðèíè ýþñòÿðìÿê. Õàëàëàðäàí

áèðèñè ýÿëèá ìÿíÿ õÿáÿð âåðäè êè, “Ìîëëà

Íÿñðÿääèí” æóðíàëû áàüëàíûáäûð. Ïèðèí êÿðà-

ìÿòèíè ýþðäöíìö, íåúÿ îíà ãÿíèì îëäó?

“Ìîë. Íÿñð.”

ÃßÍÈÌßÒ

èñ.  [ÿð.] 1. Ìöùàðèáÿäÿ äöø-

ìÿíäÿí àëûíàí ùÿð úöð øåé. Àòëû áþëöêëÿð

ìåéäàíäàí ÷àïûá êå÷ÿðêÿí äöíÿíêè äþéöø-

äÿ äöøìÿíäÿí ãÿíèìÿò àëäûãëàðû ãàðà áàé-

ðàãëàðû àü äàøäàí òèêèëìèø 7 çÿôÿð ñöòóíó

þíöíäÿ éåðÿ àòûðäûëàð... ß.Ìÿììÿäõàíëû.

2. Òÿñàäöôÿí ÿëÿ êå÷ÿí âÿ áèð äàùà ÿëÿ

êå÷ìÿñè ìöìêöí îëìàéàí øåé, òàïûëìûø êèìè

îëàí øåé. Äîüðóäóð, êÿíäëÿðäÿ âÿ áàëàúà

øÿùÿðëÿðäÿ ãûøûí î ãÿäÿð áèð ñÿôàñû éîõäóð,

àììà Òèôëèñ êèìè éåðäÿ ãûø áþéöê áèð ãÿ-

íèìÿòäèð.  Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. // Ôöðñÿò.

Áèð áåëÿ .. øÿõñ èëÿ ãîùóì îëìàã åëÿ áèð ãÿ-

íèìÿòäèð êè, äöíéàäà àç-àç àäàìà ãèñìÿò

îëà áèëÿð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Åòìÿéèí

ãÿôëÿò, áó ôöðñÿòäÿí ãÿíèìÿò âàõòûäûð.

Ì.ß.Ñàáèð. 

Ãÿíèìÿò áèëìÿê (ñàéìàã)

– ôöðñÿò áèëìÿê, ôöðñÿòäÿí èñòèôàäÿ åòìÿê,

òàïûëìûø êèìè áèëìÿê. Ýöëöí âöñàëûíû ýöë-

çàðäÿ ãÿíèìÿò áèë; Êè, áèð äÿ þìðöíÿ éîõ

åòèáàð, åé áöëáöë! Ñ.ß.Øèðâàíè. Ìÿí äÿ êàüûç

òàïà áèëìÿéèá, äèâàðûí ñÿùèôÿëÿðèíè ãÿíèìÿò

áèëèðäèì êè, îðàäà Óñòà Çåéíàëûí áÿä-

áÿõòëèéèíè òÿñâèð åäèì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

Îñìàí êèøè þìðöíöí ùÿð äÿãèãÿñèíè ãÿíèìÿò

áèëèð, ùÿð àíûíäàí ùÿçç àëûð. ß.Ñàäûã.

ÃßÍÈÌßÒ×È

èñ. Ùÿð øåéè ãÿíèìÿò áèëÿí,

ôöðñÿòäÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê áèð øåé ãîïàðìàüà

÷àëûøàí, úöðáÿúöð éîëëàðëà þç èøèíäÿí þç

øÿõñè õåéðè ö÷öí ìöìêöí ãÿäÿð äàùà ÷îõ

ôàéäà ýþòöðìÿéÿ úÿùä åäÿí àäàì.

ÃßÍÈÌßÒ×ÈËÈÊ

èñ.  Ùÿð øåéè ãÿíèìÿò

áèëìÿ, ôöðñÿòäÿí èñòèôàäÿ åäÿðÿê, áèð øåé

ãîïàðìàüà, úöðáÿúöð éîëëàðëà þç èøèíäÿí

øÿõñè õåéðè ö÷öí, ìöìêöí ãÿäÿð äàùà ÷îõ

ôàéäà ýþòöðìÿéÿ ÷àëûøìà.

ÃßÍÈÐ

èñ. äàí. Òàé, ìèñèë, áÿðàáÿð. [Çåé-

íÿá:]  Éîõ, î, ãóø äåéèë, ýÿëèíäèð. Þçö äÿ

äåéèðëÿð, ýþçÿë áèð ýÿëèí îëóá. Åëÿ áèð ýÿëèí

êè, ñó ñîíàñû êèìè, áèð ãÿíèð öçöíÿ áàõìàã

îëìóðìóø. È.Øûõëû.

ÃßÍÈÐÑÈÇ

ñèô. äàí. Òàéû-áÿðàáÿðè îëìà-

éàí, ìèñèëñèç. Åë íàüûëëàðûíäà áåëÿ ãûçëàðà

ãÿíèðñèç ýþçÿë äåéèðëÿð. Ì.Ùöñåéí.  ßçèç

Ýöëñÿáàéà äåéèðäè: – Êÿíäèìèçèí ãÿíèðñèç

ýþçÿëè ñÿíñÿí. ß.Âÿëèéåâ. Ìÿíÿ äåìÿéèí êè,

“Úàùàíäàí àç äå; Íÿ ÷îõäóð ãÿíèðñèç ãûç-

ëàð, ýþçÿëëÿð!” ß.Úÿìèë.

ÃßÍÍÀÄÛ

èñ.  Ãÿíääÿí åìàë åäèëÿí ùÿð

íþâ øèðíèééàò. Ãÿííàäû ìÿìóëàòû. Ãÿííàäû

ôàáðèêè. – [Ìèðçÿ Ãóëàì:] Éàäûìûçäàí ÷ûõûá,

– äåäè, – áóðàäà áèð éàõøû ãÿííàäû ìàüàçàñû

âàð. Ìèð Úÿëàë. [Ôèäàí] äåäè êè, .. àíàñû

ãÿííàäû ôàáðèêèíäÿ óñòàäûð. È.Ìÿëèêçàäÿ.

ÃßÍÍÀÄÛ×Û

èñ.  Ãÿííàäû (øèðíèééàò) ùà-

çûðëàìàãëà ìÿøüóë îëàí àäàì; øèðíèééàò÷û.

Ãÿññàá ìÿñÿëÿíè àíëàéûá, ÷îáàíû Øåéòàíáà-

çàðà áèð ãÿííàäû÷ûíûí éàíûíà éîëëàéûð.

×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÃßÍÍÀÄÛ×ÛËÛÃ

èñ.  Ãÿííàäû÷û ñÿíÿòè,

ïåøÿñè. [Áàêûäà] ÿùàëèíèí áèð ãèñìè äÿ õûðäà

116

ÃßÍÄÃÛÐÀÍ

ÃßÍÍÀÄÛ×ÛËÛÃ

òèúàðÿòëÿ – ÷àé÷ûëûã, êàáàá÷ûëûã, ùÿëìàøû÷ûëûã,

ãÿííàäû÷ûëûãëà ìÿøüóë îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè.

ÃßÍØßÐ

èñ.  Ãàðøû òÿðÿô, þí òÿðÿô; èðÿëè,

ãàáàã. Ãàïûíûí ãÿíøÿðè. Åâèí ãÿíøÿðèíäÿ. –

Êÿíäëèíèí ãÿíøÿðèíäÿ áèð ñöðö ãàç; Áèð ÷ó-

áóãëà ñöðöðäö ÷îõ ñàéìàç. À.Ñÿùùÿò.  Éà-

íûíäà õûðäà ýöìöø ãàøûã îëàí ôèíúàí èñÿ ãî-

úàíûí ãàðøû òÿðÿôèíäÿêè ùÿñèð ñÿíäÿëèí ãÿí-

øÿðèíÿ ãîéóëìóøäó. È.ßôÿíäèéåâ. 

Ãÿíøÿð

ýÿëìÿê – öç-öçÿ ýÿëìÿê, ðàñò ýÿëìÿê.

Óüóðà ãÿíøÿð ýÿëÿñÿí, îüóë, – äåéÿ ãîúà

÷îáàíûí ãîëóíäàí òóòóá þç éàíûíäà îòóðòäó.

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. // Ãàðøûäà éàõøû ýþðöíÿí éåð.

[Ñÿìÿäè]  Êðûì ÷þëëÿðèíäÿ Ö÷òÿïÿ àäëàíàí

ãÿíøÿð áèð éåðäÿ áàñäûðäû(ëàð). ß.Âÿëèéåâ.

ÃßÍØßÐËßÌßÊ

ô.  Ãàáàüà ÷ûõìàã,

ãàðøûëàìàã.

ÃßÍØßÐËÈÊ

èñ. Þíëöê, äþøëöê.

ÃßÏÈÊ

èñ. [ðóñ. êîïåéêà] Ìàíàòûí ÿí êè-

÷èê þë÷ö âàùèäè.

◊ Ãÿïèéÿ ýöëëÿ àòìàã – ùå÷ ïóëó îëìà-

ìàã. Áèð ãÿïèéÿ äÿéìÿç – ùå÷ áèð ãèéìÿòè,

äÿéÿðè, ÿùÿìèééÿòè îëìàéàí øåé ùàããûíäà.

Ùÿð áèð øåéèí ãîíäàðìàñû áèð ãÿïèéÿ äÿé-

ìÿç. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ãÿïèê-ãÿïèê çÿðô Ãÿïèêëÿðäÿ, áèð ãÿïèê-

áèð ãÿïèê. Äàìà-äàìà ýþë îëàð, ãÿïèê-ãÿïèê

éûüûëûá àüúà ìàíàò ÿìÿëÿ ýÿëÿð. Í.Âÿçèðîâ.

ÃßÏÈÊ-ÃÓÐÓØ

èñ. Õûðäà ïóë, àçàúûã ïóë,

ÿùÿìèééÿòñèç ìÿáëÿü. Ýÿëèá-ýåäÿí ìÿõ-

ëóãà áàø âóðóðàì; Áóíäàí, îíäàí ãÿïèê-

ãóðóø àëûðàì.. À.Ñÿùùÿò.

ÃßÏÈÊËÈÊ

èñ.  Áèð ãÿïèê ãèéìÿòèíäÿ

îëàí. 

Áèð ãÿïèêëèê – äÿéÿðñèç, ãèéìÿòñèç,

ÿùÿìèééÿòñèç øåé ùàããûíäà. Áóíóí áèð ãÿ-

ïèêëèê õåéðè éîõäóð. – Áèð ñààòëûã ðàùàòû, áèð

ãÿïèêëèê ìÿíôÿÿòè ùå÷ áèð øåéÿ äÿéèøìèðèê.

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÃßÏÈÊÏßÐßÑÒËÈÊ

èñ. äàí. Ãÿïèêýöä-

ìÿ, ïóëïÿðÿñòëèê; õÿñèñëèê. Ùàëâà äåìÿê èëÿ

àüûç øèðèí îëìàç, ãÿïèêïÿðÿñòëèê áèçèì åâèìèçè

éûõûá, ýåúÿ-ýöíäöç âàõòáåâàõò ôèêðèìèç-

çèêðèìèç ãÿïèêäèð. Í.Âÿçèðîâ.

ÃßÐÀÁßÒ

1

èñ. [ÿð.] 1. Ãÿðèáëèê; éóðäóí-

äàí, âÿòÿíèíäÿí àéðû äöøìÿ. Ìÿýÿð çöëôëÿ-

ðèíäÿí áÿùñ åäÿí ñöíáöë; Äöøÿð àéàãëàðà

ãÿðàáÿò ÷ÿêÿð. Àøûã Âàëåù.

2. Òÿÿúúöáëöëöê, ÿúàèáëèê, ãÿðèáÿëèê.

ÃßÐÀÁßÒ

2

èñ. [ÿð.] 1. Éàõûíëûã.

2. Ãîùóìëóã. [Òåéìóð àüà:] Ìÿýÿð ìÿí

þëìöøÿì êè, ñÿíè âÿçèð þçýÿñèíÿ âåðÿ áèëÿ?

Àõûð áó ãÿðàáÿòäÿí îíóí ìÿíçóðó íÿäèð?

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.

ÃßÐÀÈÁ

[ÿð. “ãÿðèáÿ” ñþç. úÿìè] á à õ

ãÿðèáÿ. Ñóðàõàíûäà ÿúàèá âÿ ãÿðàèá àäëàðà

ðàñò ýÿëìÿê îëàðäû. Ù.Ñàðàáñêè. // Ãÿðèáÿ

øåé, ýþðöëìÿìèø øåé. Ýöíäÿ áèð ôÿíí ãîéóð

ÿðñÿéÿ ÿôêàðè-áÿøÿð; Ìèí ãÿðàèá ÷ûõàðûð

ÿãëè-çèéàäàðè-áÿøÿð. ß.Íÿçìè.

ÃßÐÀÐ

1

èñ.  [ÿð.] 1. Áèð ìÿñÿëÿíè ìö-

çàêèðÿ åòäèêäÿí ñîíðà, ùàìû òÿðÿôèíäÿí ÷û-

õàðûëàí íÿòèúÿ; ãÿòíàìÿ. Ãÿðàð ëàéèùÿñè.

Ãÿðàðû ìöçàêèðÿ åòìÿê. 

Ãÿðàð âåðìÿê

(ãîéìàã) – áèð øåéè ìöçàêèðÿ åòìÿêäÿí,

éàõóä áèð øåé ùàããûíäà äöøöíäöêäÿí ñîíðà

ìöÿééÿí íÿòèúÿéÿ ýÿëìÿê, ãÿòè áèð ôèêðÿ

ýÿëìÿê, ãÿò åòìÿê. Áèð íå÷ÿ ýöí Øÿáàíûí

éàíûíà äîñò âÿ àøíà ýÿëäè; àõûðäà Øÿáàí

àðâàäûíû äà ýþòöðöá þç åâèíÿ êþ÷ìÿéÿ ãÿðàð

ãîéäó. ß.Ùàãâåðäèéåâ.  Ãÿðàðà ýÿëìÿê

(àëìàã) – ãÿðàð ÷ûõàðìàã, ãÿðàð ãÿáóë

åòìÿê. [Áàáà:] ..Éûüûíúàüûíûçäà íÿ ãÿðàðà

ýÿëäèíèç? Ñ.Ñ.Àõóíäîâ; // á à õ ãÿðàð âåð-

ìÿê (ãîéìàã).  Àõûðäà áó ãÿðàðà ýÿëäèëÿð

êè, .. ãîúà êÿíäëè îíëàðûí ìöáàùèñÿñèíè ùÿëë

åòñèí. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ìÿñìÿ îòàüûíû áèð úà-

âàíÿçÿíÿ éàðàøàúàã áèð øÿêëÿ ñàëìàüû þçöíÿ

áèð ùÿéàò ãàéÿñè ãÿðàð âåðèð. Ñ.Ùöñåéí.

// Ùöãóã òåðìèíè êèìè. Ìÿùêÿìÿíèí ãÿðàðû.

Ãÿðàð ãÿòèäèð. Ìÿùêÿìÿ ãÿðàð ÷ûõàðäû.

Ìÿùêÿìÿ ãÿðàðû âÿ éà ïðîêóðîðóí èúàçÿñè

îëìàäàí ùå÷ áèð êÿñ ùÿáñ åäèëÿ áèëìÿç.

2. Ôèêèð, ìöëàùèçÿ; ÿçì. Ùå÷ áèð øåé ìÿíè

þç ãÿðàðûìäàí äàøûíäûðà áèëìÿç. – Ùå÷ áèð

òÿùëöêÿ, ùå÷ áèð ãîðõó [Ôèðèäóíó] ãÿðàðûí-

äàí äþíäÿðÿ áèëìÿäè. Ì.Èáðàùèìîâ.

3. Ãÿðàðëàøìà, ñþçëÿøìÿ, ãàáàãúàäàí

äàíûøûá øÿðòëÿøìÿ. Åëÿ êè ëèáàñ ýåéèíìÿê òà-

ìàì îëäó, ìèðàõóð àòû ãàáàüà ÷ÿêäè, Éóñèô

Ñÿððàúû ìèíäèðäèëÿð àòà, ÿñàñ ãÿðàðè-ñàáèã öçðÿ

äÿðáàðè-øàùèéÿ ðÿâàíÿ îëäó. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.

◊ Ãÿðàðëà, ãÿðàð èëÿ – ãàéäà èëÿ, ãàé-

äàäà, öñóë èëÿ, òÿðç èëÿ, ñàéàã. [Ùàúû Íàéèá:]

ßùâàëàò áó ãÿðàð èëÿäèð êè, ùÿð áèð ùàêèìèí

áèðèíúè âÿçèôÿñè ìÿìëÿêÿòèí àáàäëûüû âÿ ÿùà-

ëèíèí èñòèðàùÿò âÿ ñÿàäÿòèäèð. Ú.Ìÿììÿäãó-

ëóçàäÿ. Áó ãÿðàðëà Òÿáðèçäÿí ùÿðÿêÿò åòäèê-

ëÿðèíèí 9-úó ýöíö Äÿúëÿ ÷àéû ñàùèëëÿðèíÿ

117

ÃßÍØßÐ

ÃßÐÀÐ

éàõûíëàøäûëàð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. 

Áèð ãÿðàðëà

– áèð ãàéäàäà; öñóëó, ãàéäàíû, ñöðÿòè, àùÿíýè

âÿ ñ.-íè äÿéèøäèðìÿäÿí, ìöíòÿçÿì ñóðÿòäÿ.

Ñó áèð ãÿðàðëà àõûð. Áèð ãÿðàðëà íÿôÿñ àëìàã.

Áèð ãÿðàðëà éåðèìÿê. Áèð ãÿðàðëà îõóìàã.

ÃßÐÀÐ

2

èñ.  [ÿð.] Äóðìà, äóðóì, ñàêèò

äóðìà. // Àðàì, ðàùàòëûã. Äèëáÿð, ñÿí ýå-

äÿíäÿí áÿðè êþíëöìöí; Íÿ ñÿáðè, ñöêóòó, íÿ

ãÿðàðû âàð. Ã.Çàêèð. Êþíöëäÿ éîõ ãÿðàðö ñÿáð,

åé àðàìè-úàí, ñÿíñèç. Ñ.ß.Øèðâàíè.

Ãÿðàð

òàïìàã (òóòìàã) – 1) áèð éåðäÿ, éà áèð èøäÿ

ñàáèòëÿøìÿê, äàéàíìàã. Îëäóüó éåðäÿ ãÿðàð

òàïäû; 2) àðàì îëìàã, ñàêèòëÿøìÿê, ðàùàò îë-

ìàã.  Óøàã äàùà àüëàìûð, ãÿðàð òàïäû. –

Ãÿðàðûì òóòàðìû îíó àíìàñàì; Îíóí

õÿéàëûéëà îäà éàíìàñàì? ß.Úÿìèë.  Î, áèð

äÿãèãÿ áèð éåðäÿ ãÿðàð òàïìàéàðàã, ñÿðáÿñò

ùÿðÿêÿòè èëÿ þç àçàäëûüûíû òÿñäèã åòìÿéÿ úàí

àòûðäû. ß.Ìÿììÿäõàíëû; 3) äàéàíìàã, éåð-

ëÿøìÿê, îòóðìàã. Ïàøàíûí àäàìëàðû äà ùÿ-

ðÿñè áèð òÿðÿôäÿ ãÿðàð òóòäóëàð. “Êîðîüëó”.

Õàí éóõàðû áàøà êå÷èá, áèð éóìøàã äþøÿê

öñòöíäÿ ÿéëÿøèá ãÿðàð òóòäó. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

Ãÿðàðäàí äöøìÿê (ýåòìÿê) – 1) äàùà

äþçÿ áèëìÿìÿê, ñÿáð åäÿ áèëìÿìÿê, ñÿáðè

òöêÿíìÿê; 2) ùóøó áàøûíäàí ÷ûõìàã, þçöíö

èòèðìÿê.  Õÿñòÿ ãûçäûðìàíûí øèääÿòèíäÿí ãÿ-

ðàðäàí ýåòìèøäè. Ãÿðàðû ýÿëìÿìÿê – ñÿáðè

÷àòìàìàã, ùþâñÿëÿñè ÷àòìàìàã, áèð éåðäÿ

äóðóø òóòìàìàã. Ìóñà êèøè áöòöí ýöíö ùå÷

áèð èø ýþðÿ áèëìèðäè. Íÿéÿ ÿë àòûðäûñà, ãÿðàðû

ýÿëìèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ. Ãÿðàðû êÿñèëìÿê –

1) ñÿáðè ýÿëìÿìÿê, ñÿáðè êÿñèëìÿê; 2) òà-

ãÿòè êÿñèëìÿê. Ãÿðàðû öçöëìÿê –  á à õ ãÿ-

ðàðû êÿñèëìÿê.  Ãÿðàðûíû àëìàã –  á à õ

ãÿðàðûíû êÿñìÿê. Ãÿðàðûíû êÿñìÿê – ñÿá-

ðèíè, ðàùàòëûüûíû, àðàìûíû ÿëèíäÿí àëìàã,

òöêÿíäèðìÿê. Ýÿð êÿñìÿñÿéäè áöëáöëè-çàðûí

ãÿðàðûíû; Îëìàçäû àãèáÿò þçö ùÿì áèãÿðàð

ýöë. Ñ.ß.Øèðâàíè.

ÃßÐÀÐÄÀÄ

èñ. [ÿð. ãÿðàð âÿ ôàðñ. ...äàä]

êþùí. Ãÿðàð, ãÿòíàìÿ; ùþêì, ðÿñìè ñÿðÿí-

úàì, ÿìð. [ßçèç áÿé:] Ìÿíèì õàòèðèìè èñ-

òÿéèð âÿ âÿäÿ åäèáäèð êè, ìÿíÿ õèäìÿò ðöúó

åäèá âÿçèôÿ ãÿðàðäàä åëÿñèí. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.

Áó [ìÿêòÿáëÿðèí]  ö÷ö äÿ ãÿðàðäàäûí ìÿç-

ìóíóíà ýþðÿ ëàçûì èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÃßÐÀÐÝÀÙ

èñ. [ÿð. ãÿðàð âÿ ôàðñ. ...ýàù]

1. Ãÿðàð òóòóëàí éåð, äèíúÿëìÿê éåðè; åâ,

ìÿñêÿí. Ìÿúíóíóí áÿõòèéàð âÿ ýÿíú éàøûíäà;

Àõûð ãÿðàðýàùû îëäó áèéàáàí. Ñ.Âóðüóí.

2. ùÿðá. Ãîøóíëàðû èäàðÿ åäÿí îðãàí, øòàá.

Îðäó ãÿðàðýàùû. – Îíëàðûí ãÿðàðýàùû .. ñûë-

äûðûì ãàéàëûãëàð öçÿðèíäÿêè êè÷èê áèð ãàëàäà

éåðëÿøìèøäè. Ì.Ùöñåéí. Úàâàä áÿé Úàùàí-

ýèð áÿéëÿ áèðëèêäÿ ãàëàíûí êåøèê÷è äÿñòÿñèíè

ìþùêÿìëÿòäèêäÿí ñîíðà ãÿðàðýàùà ãàéûò-

äûëàð. È.Øûõëû.

3. ìÿú.  Öìóìèééÿòëÿ, áèð èøÿ ðÿùáÿðëèê

åäÿí îðãàí.

ÃßÐÀÐËÀØÄÛÐÛËÌÀ

“Ãÿðàðëàøäûðûë-

ìàã”äàí ô.èñ.

ÃßÐÀÐËÀØÄÛÐÛËÌÀÃ

ìÿúù. 1. Éåðáÿ-

éåð åäèëìÿê, éåðëÿøäèðèëìÿê, éåðè ìöÿééÿí-

ëÿøäèðèëìÿê, ñàáèòëÿøäèðèëìÿê.

2. Ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿê, ãÿò åäèëìÿê, ñþç

áèð àðàéà ýÿòèðèëìÿê.

ÃßÐÀÐËÀØÄÛÐÌÀ

“Ãÿðàðëàøäûðìàã”-

äàí ô.èñ.

ÃßÐÀÐËÀØÄÛÐÌÀÃ

ô.  1. Éåðáÿéåð åò-

ìÿê, éåðëÿøäèðìÿê, éåðèíè ìöÿééÿíëÿø-

äèðìÿê. // Ñàáèòëÿøäèðìÿê, ìþùêÿìëÿòìÿê.

2. Ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê, ìöÿééÿí ôèêðÿ

ýÿëìÿê, áèð ãÿðàðà ýÿëìÿê, êÿñäèðìÿê, ãÿò

åòìÿê. // Åòìÿéè, ýþðìÿéè íÿçÿðäÿ òóòìàã.

Ãûç .. ÿââÿëúÿ ãÿðàðëàøäûðäûüû ìþâçóäàí

êÿíàðà ÷ûõäû. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÃßÐÀÐËÀØÌÀ

“Ãÿðàðëàøìàã”äàí ô.èñ.

ÃßÐÀÐËÀØÌÀÃ

ô.  1. Éåðáÿéåð îëìàã,

éåðëÿøìÿê, ãÿðàð òàïìàã, ñàêèí îëìàã. Òÿçÿ

ìÿíçèëäÿ ãÿðàðëàøìàã. // Ìöÿééÿíëÿøìÿê,

ñàáèòëÿøìÿê.

2. Áèðè èëÿ áèð øåé ùàããûíäà ñþçëÿøìÿê, áèð

ðÿéÿ, ôèêðÿ ýÿëìÿê, áèð ãÿðàðà ýÿëìÿê. Ìàù-

ðó èëÿ ðàçûëàøäûã, ãÿðàðëàøäûã. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

Ìèðçÿúàíûí éåýàíÿ áèð ÷àðÿñè âàðäûñà, î äà

éåíè ãàéäà èëÿ èø ýþðìÿê èäè, éÿíè Úÿìèëÿíèí

þçö èëÿ äàíûøûá ãÿðàðëàøìàëû èäè. Ñ.Ùöñåéí.

Îíëàð ñÿùÿð ñààò áåøäÿ éîëà äöøìÿéè ãÿðàð-

ëàøûá àéðûëäûëàð. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÃßÐÀÐËÛ

ñèô.  Ñàáèò, ñÿáàòëû, äþçöìëö,

ñþçöíäÿ, ãÿðàðûíäà ìþùêÿì.

ÃßÐÀÐÍÀÌß

èñ.  [ÿð. ãÿðàð âÿ ôàðñ.

...íàìÿ] á à õ ãÿðàð

1

1-úè ìÿíàäà. Èúëàñûí

ãÿðàðíàìÿñè.

ÃßÐÀÐÑÛÇ

ñèô.  1. Àðàìñûç, äóðóìñóç,

áèð éåðäÿ ãÿðàð òàïà áèëìÿéÿí; ñÿáèðñèç, äþ-

çöìñöç. Ãÿðàðñûç óøàã.

118

ÃßÐÀÐ

ÃßÐÀÐÑÛÇ

2. Ñÿáàòñûç, äàâàìñûç, ìöòÿðÿääèä, äÿ-

éèøêÿí, äàèì äÿéèøÿí. Ãÿðàðñûç àäàì. Ùàâà

áó ýöí ÷îõ ãÿðàðñûçäûð.

3. Ðàùàòñûç, íàðàùàò, èçòèðàáëû. Êþíëöì ÷îõ

ãÿðàðñûçäûð. – ..Ãàéíàíàñûíûí îíà öðÿê-äèðÿê

âåðìÿñèíÿ áàõìàéàðàã, Äóðíà ãÿðàðñûç îëäó.

È.ßôÿíäèéåâ.

4. Àðàñûêÿñèëìÿç, àðàìñûç, óçóíñöðÿí. Éà-

üûø ãÿðàðñûç (ç.) éàüûð.

ÃßÐÀÐÑÛÇËÛÃ

èñ. 1. Àðàìñûçëûã, äóðóì-

ñóçëóã, ñÿáèðñèçëèê, äþçöìñöçëöê; áèð éåðäÿ

ãÿðàð òàïà áèëìÿìÿ.

2. Ñÿáàòñûçëûã, äàâàìñûçëûã, äÿéèøêÿíëèê,

äàèì äÿéèøìÿ; ìöòÿðÿääèäëèê.

3. Ðàùàòñûçëûã, íàðàùàòëûã, èçòèðàáëû ùàë.

4. Àðàñûêÿñèëìÿçëèê, àðàìñûçëûã.

ÃßÐÀÉÈ

èñ. [ÿð.] ìóñ. Ìóüàìàòûí áþëöí-

äöéö ùèññÿëÿðäÿí áèðèíèí àäû. “ßðàã”äàí

ñîíðà èëê ìàéÿéÿ ãàéûòìàã òÿëÿá îëóíóð. Áó

ãàéûòìà “ãÿðàéè” âàñèòÿñèëÿ îëóð. Ö.Ùàúûáÿ-

éîâ. “Ðàñò”ûí àøàüûäàêû ùèññÿëÿðè âàðäûð:

öøøàã, âèëàéÿòè, èðàã, ãÿðàéè..

ÃßÐÁ

èñ. [ÿð.] 1. Äöíéàíûí, ýöíÿøèí áàò-

äûüû úÿùÿòè. Ýöíÿø øÿðãäÿí ÷ûõûá ãÿðáäÿ áàòûð.

// Øÿðãÿ ìöãàáèë îëàí ñÿìò, úÿùÿò. Êÿíäèí

ãÿðá òÿðÿôè ìåøÿëèêäèð. – Ýåäèð ãÿðáÿ òÿðÿô

ùöúóì÷ÿêÿíëÿð; Ýåäèð ãàòàð-ãàòàð áîìáà-

òþêÿíëÿð. Ì.Ðàùèì.

2. Ýöíáàòàí èñòèãàìÿòèíäÿ éåðëÿøÿí þëêÿ-

ëÿð, ìÿìëÿêÿòëÿð, éåðëÿð. Ãÿðá þëêÿëÿðè.

Ãÿðá ÿäÿáèééàòû. Ãÿðá ìóñèãèñè.

ÃßÐÁ×È

èñ. òàð. Ãÿðá÷èëèê òÿðÿôäàðû (á à õ

ãÿðá÷èëèê).

ÃßÐÁ×ÈËÈÊ

èñ. òàð. Ðóñèéàäà òÿùêèì÷è-

ëèê öñóëóíóí ïîçóëìàñû äþâðöíäÿ îðòàéà ÷û-

õàðàã, Ðóñèéàíûí Ãÿðáè Àâðîïà êèìè êàïè-

òàëèçì èíêèøàôû éîëó èëÿ ýåòìÿñè èäåéàñûíû

ìöäàôèÿ åäÿí áóðæóà èäåîëîýèéàñû.

ÃßÐÁÈ

ñèô.  [ÿð.] Ãÿðáÿ ìÿíñóá, ýöíáà-

òàíà ìÿíñóá âÿ àèä îëàí. Ãÿðáè Àâðîïà.

Ãÿðáè Ñèáèð.

ÃßÐÁÈÉÉÓÍ

èñ. [ÿð.] êþùí. 1. Ãÿðá ìÿì-

ëÿêÿòëÿðè ÿùàëèñè, ãÿðáëèëÿð, àâðîïàëûëàð.

2. Ãÿðá ìÿäÿíèééÿòè òÿðÿôäàðû (á à õ

ãÿðá÷è).

ÃßÐÁËÈ

èñ.  âÿ ñèô.  Ãÿðá þëêÿëÿðèíèí áè-

ðèíäÿ äîüóëóá éàøàéàí àäàì. Áÿëêÿ äÿ áèð;

Ãÿðáëè ãîíàã; Äåéÿðäè êè, èíñàíà áàõ!

Ì.Àðàç.

ÃßÐßÍÔÈË

èñ. Ðÿíýáÿðÿíý íþâëÿðè îëàí

ÿòèðëè ýþçÿë áèð ÷è÷ÿê. Ãÿðÿíôèë áàü÷àíûí éà-

ðàøûüûäûð. – Ñÿíè êèìäèð ñåâÿí áèúà, ãÿðÿíôèë!

Ñÿíÿ ìÿí àøèãè-øåéäà, ãÿðÿíôèë! Õ.Íàòÿâàí.

[Õÿäèúÿ] ÿëèíäÿ òóòäóüó áèð ãÿðÿíôèë ÷è÷ÿéèíè

ìÿíÿ òÿðÿô àòäû. Ñ.Ùöñåéí.

ÃßÐßÍÔÈË×È×ßÊËÈËßÐ

úÿì áîò. Áè-

ðèëëèê îò âÿ éàðûìêîë áèòêèëÿð ôÿñèëÿñè.

ÃßÐßÍÔÈËËÈÊ

èñ.  ×îõëó ãÿðÿíôèë áèòÿí

éåð.

ÃßÐßÇ

1

èñ. [ÿð.] 1. Ìÿãñÿä, íèééÿò, ìÿ-

ðàì ..Áó ãÿëÿ÷ÿëÿðè òÿìèð åòìÿêäÿí ãÿðÿç áó

èäè êè, òàèôåéè-Õÿçÿð Äÿðáÿíäÿ ãÿëÿáÿ âÿ òÿ-

ñÿëëöò åäÿ áèëìÿñèíëÿð. “Äÿðáÿíäíàìÿ”. [Ùàúû

Ãàðà:]  Áÿñ èíäè ìÿíèì éàíûìà ýÿëìÿêäÿí

ãÿðÿçèíèç íÿäèð? Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Áÿäèðúà-

ùàí áÿéèì:] Ìÿí ãàíà áèëìèðÿì, ñÿíèí

ãÿðÿçèí íÿäèð? Í.Âÿçèðîâ.

2. Ýèçëè ìÿãñÿä, ïèñ íèééÿò, ýèçëè ÿäàâÿò.

Øÿõñè äöøìÿíëÿðäÿí äîüàí òÿíãèä áèð ïàð÷à

ãÿðÿçäÿí èáàðÿòäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Øÿðèÿòè ÿëäÿ

áÿùàíÿ åäèá áè÷àðÿ àâàì úàìààòû þç ãÿðÿç âÿ

ìÿðÿçèìèçÿ àëÿò åäÿðèê. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÃßÐßÇ

2

àðà ñ. [ÿð.] Õöëàñÿ, ñþçöí ãûñàñû

(áÿçÿí “êè” áàüëàéûúûñû èëÿ áèðëèêäÿ). Ãÿðÿç,

Êîðîüëó ÷îáàíûí ïàëòàðûíû àëûá ýåéèíäè, ÷î-

ìàüûíû äà ÿëèíÿ àëûá îáàéà òÿðÿô éîëëàíäû.

“Êîðîüëó”.  Ãÿðÿç, ñþçöì îðàäà äåéèë, ñþ-

çöì îðàäàäûð êè, äîüðóäàí óøàãëûã áèð ýþçÿë

íåìÿò èìèø êè, ÿëäÿí ÷ûõäû. Ú.Ìÿììÿäãóëó-

çàäÿ. [Ìþùëÿòîâ] ãÿðÿç êè, þç àëÿìèíäÿ ñåâ-

ìÿê, ñåâèøìÿê .. ö÷öí íÿ ëàçûìäûñà, íÿ ìöì-

êöíäöñÿ ùàìûñûíû åëÿìèøäè. Ìèð Úÿëàë.

ÃßÐßÇÊÀÐ

ñèô. [ÿð. ãÿðÿç âÿ ôàðñ. ...êàð]

á à õ ãÿðÿçëè. Ãÿðÿçêàð îõóäó àõøàìûìûçûí;

Óçàã ìÿãñÿäèíè äàí éåðèìèçäÿí. Á.Âàùàá-

çàäÿ.

ÃßÐßÇÊÀÐÀÍß

çÿðô [ÿð. ãÿðÿç âÿ ôàðñ.

...êàðàíÿ] Ãÿðÿçëÿ, ãÿðÿçêàðëûãëà, áÿäõàù-

ëûãëà, ïèñ ìÿãñÿäëÿ, ïèñ íèééÿòëÿ. Èíñàí äöí-

éàéà ýÿëèð, òÿáèÿòèí õàèí äàéÿëÿðè ÿëèíäÿ ãÿ-

ðÿçêàðàíÿ ìÿãñÿäëÿ íÿâàçèø îëóíóð, áÿñëÿ-

íèëèð. Ú.Úàááàðëû.

ÃßÐßÇÊÀÐËÛÃ

á à õ ãÿðÿçëèëèê. Ïÿíà-

ùÿëè áÿé Íàäèð øàùûí îíà îëàí ãîðõóíú áàõû-

øëàðûíäàí âÿ ãÿðÿçêàðëûãëà (ç.) åòäèéè ðÿôòà-

ðûíäàí áàøà äöøäö êè, î ìöòëÿã áåëÿ áèð ..

úàâàíûí êþêöíö êÿñìÿêäÿ ñÿùëÿíêàðëûã åò-

ìÿéÿúÿêäèð. Ìèðçÿ Àäûýþçÿë áÿé.

119

ÃßÐÀÐÑÛÇËÛÃ

ÃßÐßÇÊÀÐËÛÃ

ÃßÐßÇËÈ

ñèô. Ãÿðÿçè, ÿäàâÿòè îëàí, ýèçëè

áèð ìÿãñÿä âÿ íèééÿòè îëàí; áÿäõàù. [Ùèê-

ìÿò Èñôàùàíè:] Ãÿðÿçëè äîñò áèãÿðÿç äöøìÿí-

äÿí ïèñäèð... Ì.Èáðàùèìîâ.  Áó ãÿðÿçëè, ãÿ-

ðÿçëè âóðóøìàëàðäà; Ñèçäÿí ñîðóøóðàì, ÿäà-

ëÿò hàíû? Á.Âàùàáçàäÿ.

ÃßÐßÇËÈÊ

èñ. äàí.  á à õ ãÿðÿç

1

2-úè

ìÿíàäà.

ÃßÐßÇËÈËÈÊ

èñ. Ãÿðÿçè îëìà, áèðè ùàã-

ãûíäà ïèñ ôèêèð âÿ íèééÿò áÿñëÿìÿ; áÿäõàù-

ëûã. Ãÿðÿçëèëèêëÿ (ç.) èø ýþðìÿê.

ÃßÐßÇÑÈÇ

ñèô. Ãÿðÿçè, ýèçëè ìÿãñÿäè, ïèñ

íèééÿòè îëìàéàí; ñÿìèìè. Ãÿðÿçñèç àäàì.

Ãÿðÿçñèç éàðäûì.

ÃßÐßÇÑÈÇËÈÊ

èñ.  Ùå÷ áèð ãÿðÿçè, ïèñ

ôèêèð âÿ íèééÿòè îëìàìà.

ÃßÐÈÁ

ñèô. [ÿð.] 1. Éàä éåðäÿ îëàí, ãöð-

áÿòäÿ éàøàéàí, þçýÿ éåðëè, ýÿëìÿ. Äöíÿí ýþ-

ðöðäöì êè, ãÿðèá îñìàíëûëàð ãà÷ûðëàð êîíñóë-

õàíàéà êè, òÿçÿ ñóëòàíûí òàõòà ÷ûõìàñûíäàí

éàíà êîíñóëà “ìöáàðÿê îëñóí” äåñèíëÿð.

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Äåéèðëÿð êè, ãÿðèá

éîë÷ó áó éåðëÿðäÿí êå÷ÿíäÿ; Äèêñèíÿðìèø

éûðòûúûäàí, âÿùøè ùåéâàí ñÿñèíäÿí. Ð.Ðçà. Áó

éàä, ãÿðèá îçàíûí àüçûíäàí þç àäûíû åøèäÿí-

äÿ Áàíó÷è÷ÿê äèêñèíäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.

2. Éàä, þçýÿ, òàíûø îëìàéàí. Éîõ, ãàðäà-

øûì, áèçè äàðòûá ãÿðèá âèëàéÿòÿ àïàðäûüûí éå-

òÿð, äàùà áóíó âåðìÿðÿì, – äåéÿ àíàì äàéû-

ìûí òÿêëèôèíè ðÿää åòäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

3.  Èñ. ìÿíàñûíäà. Ãÿðèá àäàì, ýÿëìÿ,

áàøãà éåðëè. Ëöòôöíëÿ ìÿí ãÿðèáÿ, åé ìàù, ãûë

íÿçàðÿ. Ùåéðàí õàíûì. Ôÿùëÿ ãàðäàø, íÿ

òèêèëèð áó ãóì ÷þëöíäÿ? – Ãÿðèáìèñÿí, íÿ-

ñÿí, îüóë? Øÿùÿð ñàëûðûã. ß.Úÿìèë.

4. Êèìñÿñèç, áè÷àðÿ, éàçûã, çàâàëëû.

5. Á à õ ãÿðèáÿ.  Áóðàäà ýåúÿëÿðèí ãÿðèá

ñÿñè âàð; Êþíëöìöí èíúÿ áèð êÿìÿí÷ÿñè âàð.

Ñ.Âóðüóí. [Ìöÿëëèì] ßñÿäëÿ Ìàùìóä ÿìèéÿ

èçàùàò âåðìÿê ö÷öí áó ÿúèá âÿ ãÿðèá ÿëàìÿòÿ

ôÿííè âÿ åëìè áèð ìÿíà àðàéûá îíëàðû âÿ ùÿì

äÿ þçöíö îâóòìàã ôèêðèíÿ äöøäö. Á.Òàëûáëû.

Ôÿðìàí ýþðêÿìè âÿ ãÿðèá âÿçèééÿòè èëÿ áó

ýÿíúëÿðèí äèããÿòèíè þçöíÿ úÿëá åòäè. ß.Ñàäûã.

6. ìÿú.  Ùÿçèí, ùöçí ýÿòèðÿí. Ãÿðèá ãûø

àõøàìëàðû éîëëàðû ãàð áàñàíäà; Àò ñöðöá áèð

øåíëèéÿ, ýåúÿëÿäèì Ìóüàíäà. ß.Úÿìèë.

ãÿðèá-ãÿðèá çÿðô  Éàçûã-éàçûã, ìÿçëóì-

ìÿçëóì, ùÿçèí-ùÿçèí, éàíûãëû-éàíûãëû. Ãÿðèá-

ãÿðèá äóðäóã áèýàíÿëÿð òÿê; Ñîéóã-ñîéóã

áàõäûã äèâàíÿëÿð òÿê. Ì.Ï.Âàãèô.  Èíÿêëÿðèí

ãÿðèá-ãÿðèá ìÿëÿìÿñè íàõûðûí êÿíäÿ äîë-

äóüóíó, ýöíöí áàòäûüûíû õÿáÿð âåðèðäè.

Ì.Èáðàùèìîâ.

ÃßÐÈÁÀÍß

çÿðô [ÿð. ãÿðèá âÿ ôàðñ. ...àíÿ]

Ãÿðèá êèìè; èòàÿòëÿ, ùÿãèðàíÿ. Ìÿí þéðÿíìè-

øÿì òÿíùà, ãÿðèáàíÿ äÿðä-ãöññÿ ÷ÿêìÿéÿ,

Àëëàù êÿðèìäèð, ýåò! Í.Âÿçèðîâ.

ÃßÐÈÁ×ÈËÈÊ:

ãÿðèá÷èëèéèíè ÷ÿêìÿê –

÷îõ äàðûõìàã, ùÿñðÿòèíè ÷ÿêìÿê. Ñÿòòàðõàí

ßëè äàéûíû äöøöíöð, îíóí âÿ áàøãà äîñòëà-

ðûíûí ãÿðèá÷èëèéèíè ÷ÿêèðäè. Ï.Ìàêóëó.

ÃßÐÈÁß

ñèô.  [ÿð.] 1. Åøèäèëìÿìèø, ýþ-

ðöíìÿìèø, òÿÿúúöáëö, ãåéðè-àäè, ÷îõ ìà-

ðàãëû. Ãÿðèáÿ ñþç. Ãÿðèáÿ ÿùâàëàò. – [Âÿçèð:]

Ìÿí èñòÿéèðÿì êè, áàéðàìäà áèð ãÿðèáÿ ìèí-

òÿíÿ Øþëÿ õàíûìà áàüûøëàéûì. Ì.Ô.Àõóíä-

çàäÿ. Éóñèô ÿìè ùÿð ýåúÿ áèçÿ øèðèí-øèðèí íà-

üûëëàð äàíûøûð, ÷îõ ãÿðèáÿ òàïìàúàëàð äåéèðäè.

À.Øàèã.  Áó êþïÿêäÿ ãÿðèáÿ áèð ùàë âàðäû.

Ùÿð êÿñ êè, Ïèðè êèøèéÿ äöøìÿí èäè, êþïÿê îíó

ñåâìÿéèá éàõûíà ãîéìàçäû. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

2. Ñîí äÿðÿúÿ, îëäóãúà, âàëåù åäÿúÿê äÿ-

ðÿúÿäÿ. Ñóëòàíöøøöÿðà .. öçöíö éîëäàøëàðûíà

÷åâèðèá: – Ãÿðèáÿ ýþçÿëäèð, áèìèñèë ãûçäûð,

äîüðóäàí, ãÿçÿë äåìÿéÿ ëàéèãäèð, – äåéèá

éîëà äöøäö. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

3.  Ãÿðèáÿäèð øÿêëèíäÿ – ÷îõ òÿÿúúöáëö-

äöð, ÷îõ ìàðàãëûäûð. ×îõ ãÿðèáÿäèð, íþâáÿ

Ôÿðìàíà ÷àòàíäà î, íÿäÿíñÿ öðÿéèíèí äþ-

éöíäöéöíö ùèññ åòäè. ß.Ñàäûã.

ÃßÐÈÁßËßØÌß

“Ãÿðèáÿëÿøìÿê”äÿí ô.èñ.

ÃßÐÈÁßËßØÌßÊ

ô.  Áàøãàëàøìàã, ýåò-

äèêúÿ àéðû úöð îëìàã, äÿéèøìÿê. Ñÿí äÿ

ýåò-ýåäÿ ãÿðèáÿëÿøèðñÿí, àé Ãÿùðÿìàí!

Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÃßÐÈÁßËÈÊ

èñ.  Ãÿðèáÿ øåéèí ùàëû;

òÿÿúúöáëöëöê.

ÃßÐÈÁ-ÃÖÐßÁÀ

òîï. [ÿð.] Ãÿðèá àäàì-

ëàð, þçýÿ éåðäÿí ýÿëìèø àäàìëàð. ..Àõøàì-

öñòö áóéóð áàçàðà, ðàìàçàíëûãäûð, ýþð íåúÿ

àäàìûí äèøëÿðè òþêöëöð, ÿëÿëõöñóñ ãÿðèá-

ãöðÿáàíûí. Í.Âÿçèðîâ.

ÃßÐÈÁËßÌß

“Ãÿðèáëÿìÿê”äÿí ô.èñ.

ÃßÐÈÁËßÌßÊ

ô.  Ãÿðèáëèéÿ äöøìÿê,

þçöíö ãÿðèá ùèññ åòìÿê; éóðäóíó, âÿòÿíèíè

àðçóëàìàã, ãÿðèáñÿìÿê.

ÃßÐÈÁËßØÌß

“Ãÿðèáëÿøìÿê”äÿí ô.èñ.

120

ÃßÐßÇËÈ

ÃßÐÈÁËßØÌß

ÃßÐÈÁËßØÌßÊ

ô. Ãÿðèá îëìàã, ýåòäèêúÿ

éàä îëìàã, óçàãëàøìàã.

ÃßÐÈÁËÈÊ

èñ.  1. Éàä éåðäÿ îëàí, ãöð-

áÿòäÿ îëàí àäàìûí ùàëû. // Ãöðáÿò. Ãÿðèá-

ëèêäÿ éàøàìàã. Ãÿðèáëèêäÿ þëìÿê. – Ãÿðèáëèê

èõòèéàð åòìÿç, êèìèí êèì, éàðû éàð îëñà. Êèø-

âÿðè. Ãÿðèáëèêäÿ éàäà äöøÿð, éàíàðàì; Àøíà,

éîëäàø, éàð, ìöñàùèá, åëëÿð, ùåé. Ì.Â.Âèäàäè.

Äóðíàëàð þòöá ýåäèð; Ãÿðèáëèêäÿí ãöðáÿòÿ;

Èêèñè áèð, ö÷ö áèð. Ð.Ðçà.

2. Éàçûãëûã, çàâàëëûëûã, àäàìñûçëûã, êèì-

ñÿñèçëèê, òÿêëèê. // Ùöçí, ÿëÿì, êÿäÿð, ãÿì-

ýèíëèê. Îíóí ÷ûðàã êèìè éàíàí ýþçëÿðèíäÿ áèð

ãöññÿ, áèð ãÿðèáëèê âàðäû. Ì.Èáðàùèìîâ. ×îõ-

äàíäûð òþêöëìöø ñàðû éàðïàãëàð; Ýöíÿøäÿ

áó àõøàì áèð ãÿðèáëèê âàð. Í.Ðÿôèáÿéëè.

◊ Ãÿðèáëèéÿ äöøìÿê – ãóëàãàðäûíà âó-

ðóëìàã, ñàéûëìàìàã, ÿùÿìèééÿò âåðèëìÿ-

ìÿê. Ñþçëÿðèíèí áó úöð ãÿðèáëèéÿ äöøäöéöíö

ýþðöá ïÿðò îëàí Ýöëÿëèîüëó .. êàòèáëÿ âèäà-

ëàøìàäàí ùàðàéà èñÿ ýåòäè. Ì.Ùöñåéí.

Ãÿðèáëèéÿ ñàëìàã – ÿùÿìèééÿò âåðìÿìÿê,

ãóëàã àñìàìàã, åòèíà åòìÿìÿê, ñàéìàìàã.

Ãÿçåòèìèçäÿ “Îðäàí-áóðäàí” éàçàí “Ôèëàí-

êÿñ”èí çàðàôàòéàíà éàçäûüû ñþçëÿðè ùÿð ùàëäà

ãÿðèáëèéÿ ñàëìàã îëìàç. Ô.Êþ÷ÿðëè.  Áÿøèð

ìöÿëëèìèí ñþçöíö ãÿðèáëèéÿ ñàëìàüà ùàããû-

ìûç éîõäóð. Ìèð Úÿëàë.

ÃßÐÈÁÍßÂÀÇ

[ÿð. ãÿðèá âÿ ôàðñ. ...íÿâàç]

Ãÿðèáëÿðè ùèìàéÿ åäÿí, îíëàðà êþìÿê åäÿí,

ùþðìÿò åäÿí.

ÃßÐÈÁÍßÂÀÇËÛÃ

èñ.  Ãÿðèáëÿðè ùèìàéÿ

âÿ îíëàðà êþìÿê åòìÿ, ùþðìÿò åòìÿ. Ñÿí áèçè

òàìàì éàääàí ÷ûõàðäûí, àõû ãÿðèáíÿâàçëûüûí

ãàéäàñû áåëÿ îëìàç. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.

ÃßÐÈÁÑßÌß

“Ãÿðèáñÿìÿê”äÿí ô.èñ.

Áÿùðàì þçöíÿ áÿëëè îëìàéàí áèð ãÿðèáñÿìÿ

äóéäó. ß.Âÿëèéåâ.

ÃßÐÈÁÑßÌßÊ

ô. Þçöíö áèð éåðäÿ òÿê âÿ

êèìñÿñèç ýþðöá ãÿìýèí îëìàã, ãÿðèáëèê ùèññ

åòìÿê, äàðûõìàã. Áó äàäëû ñþùáÿòëÿðèí è÷èí-

äÿ áåëÿ éåíÿ äÿ àüñàããàë ùÿêèì þç àèëÿñè ö÷öí

÷îõ áÿðê ãÿðèáñÿéèð, þç Ìåùðèáàí õàíûìû ö÷öí

áÿðê äàðûõûðäû. Ñ.Ðÿùèìîâ.  Ìÿí òàíûäûüûì

áèð íÿôÿð äÿ éîõ èäè. Îíà ýþðÿ áèð êöíúäÿ ãÿ-

ðèáñÿéèðäèì. Ìèð Úÿëàë. Ìÿí äÿ ñèçñèç ãÿðèá-

ñÿäèì, ó÷ìàã èñòÿð ðóùóì äàùà. ß.Úàâàä.

ÃßÐÈÍß

èñ. [ÿð.] ßñëèíäÿ 33 èëëèê áèð äþâð

îëóá, ÿñð ìÿíàñûíäà èøëÿíèð. Ãÿðèíÿëÿðëÿ ìÿñò

îëóá úÿùàëÿòÿ óéóäóã! Íÿ ýþðäöê? Íÿ ãà-

çàíäûã? Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.  Åëÿ áèð úà-

ùàí êè, îíóí ùÿð àíû; Ìÿíàëû ýþðöíöð áèð

ãÿðèíÿäÿí.  Ñ.Âóðüóí.  Ãÿðèíÿëÿð éîë÷óñó –

àé ýþéëÿðè äîëàíàð; Ýþé öçöíöí øàìëàðû

ñöáùÿúÿí ñþíÿð, éàíàð. ß.Úÿìèë.

ÃßÐÃ

[ÿð.] Àäÿòÿí “åòìÿê”, “îëìàã”

êþìÿê÷è ôåèëëÿðè èëÿ áèðýÿ èøëÿíèð. 

Ãÿðã

åòìÿê – 1) áàòûðìàã (ñóäà). Äöøìÿí âÿ-

çèééÿòèí ÷ûõûëìàçëûüûíû ýþðöá, ýÿìèëÿðèíè

ãÿðã åòäè; 2) áîüìàã (ñóäà). ..Áèð äÿ ýþð-

äöì äÿðéàíûí ñóéó ãàëõûð éóõàðû, àç ãàëûð

ìÿíè ãÿðã åäÿ. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ; 3) ìÿú.

ìÿùâ åòìÿê. Áó ìöñèáÿò ìöùàðèáÿ ãûçûøäû-

ðûúûëàðûíû ùþêìÿí áîüóá ãÿðã åäÿúÿêäèð.

(Ãÿçåòëÿðäÿí); 4) ìÿú. áèð øåéèí ÷îõëóüóíó

èôàäÿ åäèð. [×èìíàç:] ..Áÿñäèðèí, ãûçëàð, íÿ

îíó ÷è÷ÿéÿ ãÿðã åäèðñèíèç. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

[Êÿðèì:]  Áèçÿ åëÿ áèð ëàìïà ëàçûìäûð êè,

ýöíÿø êèìè ïàðëàñûí, àëÿìè þç èøûüûíà ãÿðã

åòñèí. ß.Ñàäûã; 5) áàòûðìàã, áóëàìàã. Åé

ùÿìäÿìèì, ñÿíè ãàíà ãÿðã åëÿð; Ýÿë òÿð-

ïÿòìÿ éàðàëàíìûø êþíëöìö. Ì.Â.Âèäàäè.

×åéíÿäèëÿð, äèøëÿäèëÿð, äèääèëÿð; Áèð-áèðèíè

àë-ãàíà ãÿðã åòäèëÿð. À.Ñÿùùÿò.  Ãÿðã

îëìàã – 1) áàòìàã. Ýÿìè÷è þçöíö èòèðñÿ

ÿýÿð; Òóôàíëàð è÷èíäÿ ãÿðã îëóá ýåäÿð.

Ñ.Âóðüóí.  Ýÿìèíèí äàëûíúà öçìÿê èñòÿäè,

áàúàðìàéûá ñóéà ãÿðã îëäó. Ì.Ùöñåéí;

2) áîüóëìàã (ñóäà). Áàòìûø ýÿìèäÿêè

éîë÷óëàðûí ùàìûñû ãÿðã îëäó. – Úèüàòî ÷àéû

ìèíëÿðëÿ ãÿðã îëìóø èíñàí ìåéèòëÿðè(íè) ..

àõûäûá Óðìó ýþëöíÿ àïàðûðäû. Ì.Ñ.Îðäó-

áàäè; 3) àäÿòÿí òÿðêèáëÿðäÿ èøëÿíèá áèð øåéèí

÷îõëóüóíó, øèääÿòèíè, äÿðèíëèéèíè âÿ ñ.-íè

áèëäèðèð.  Ýþçöìöí éàøûíà ãÿðã îëäó òÿíèì;

Áó ùàë èëÿ èøèì ìöøêöëäöð ìÿíèì. Ã.Çàêèð.

Ñàáèð êèìè ãÿðã îëäó ýþçöì éàøûíà úèñìèì.

Ì.ß.Ñàáèð. Êå÷ìèøäè êå÷ÿí øÿá ýåúÿäÿí áèð

íå÷ÿ ñàÿò; Ìÿùòàá èëÿ îëìóøäó úàùàí ãÿðãè-

ëÿòàôÿò. À.Ñÿùùÿò. Ñîíðà ñÿñ-ñÿìèð êÿñèëäè,

êÿíä áþéöê áèð ñöêóòà ãÿðã îëäó. ×ÿìÿíçÿ-

ìèíëè.  Àôàãûí ñîëüóí öçö ýþç éàøëàðû è÷ÿðè-

ñèíäÿ ãÿðã îëäó. ß.Ìÿììÿäõàíëû.

ÃßÐÉß

èñ.  [ÿð.]  êþùí. Êÿíä.  Éîëëàð õà-

ðàá, ãÿðéÿëÿð âèðàí, .. ãÿáèðèñòàíëàð êö÷ÿëÿðèí

è÷èíäÿ ùàâàíûí êÿñàôÿòèíÿ áàèñ. Ì.Ô.Àõóíä-

çàäÿ. Èêè ýöí éîë ýåäèá éåòèøäèê ìÿøùóð Êÿ-

ëåéáÿð ãÿðéÿñèíÿ.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

121

ÃßÐÈÁËßØÌßÊ

ÃßÐÉß

Åøèäèðäèì ìÿí àòëàðûí ñÿñèíè; Ãÿðéÿéÿ àõ-

øàì öñòö äþíìÿñèíè. À.Ñÿùùÿò. [Óñòà:] Áÿëè,

îüëóì, ýþðöíöð êè, áöòöí ÿòðàô ãÿðéÿëÿðè

òàïäàéà-òàïäàéà ìÿõñóñÿí ìÿíèì éàíûìà

ýÿëìèñÿí. Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÃßÐÇ

èñ. [ÿð.] êþùí. Áîðú. [Ðöñòÿì] àõûð

àéàüà ãàëõûá, ßêáÿðäÿí ö÷ ýöíöí ìöääÿòèíÿ

éöç ìàíàò ãÿðç àëûá éîëà äöøäö. ß.Ùàãâåð-

äèéåâ.

ÃßÐÇßÊ

èñ. ìÿù. Òÿçÿ ãîç, ôûíäûã êèìè

ìåéâÿëÿðèí äÿéäèêúÿ éàðûëûá òþêöëÿí éóì-

øàã öñò ãàáûüû. Éåòèøìèø ãîçàëàðûí ãÿðçÿêëÿðè

ñàðàëûð âÿ àüçû à÷ûëàðàã è÷ÿðèñèíäÿêè ãîçàëàð

éåðÿ òþêöëìÿéÿ áàøëàéûð. Àõóíäçàäÿ.

ÃßÐÇßÊËßÌßÊ

ô.  Ãÿðçÿéèíè ñîéìàã

(á à õ ãÿðçÿê).

ÃßÐÇßÊËßÍÌßÊ

ô. Ãÿðçÿéè ñîéóëìàã

(á à õ ãÿðçÿê). Ãÿðçÿêëÿíìèø ãîçó ãàõñûìà-

ìàã ö÷öí ýöíöí ãàáàüûíà ñÿðèðëÿð.

ÃßÐÇßÊËÈ

ñèô. Ãÿðçÿéè îëàí, öñòöíäÿ éà-

øûë ãàáûã îëàí (òÿçÿ ãîç, ôûíäûã âÿ ñ.). Áàäàì

ãÿðçÿêëè ìåéâÿ áèòêèëÿðè ãðóïóíà äàõèëäèð.

ÃßÐÇßÍ

çÿðô [ÿð.] êþùí. Áîðú îëàðàã.

ÃßÑÀÁß

èñ. Êþùíÿ çàìàíëàðäà ãàäûí ïàë-

òàðûíûí éóõàðûñûíäàí àøàüûéà äîüðó óçàíàí

áÿçÿêëè éàõàëûã. ßòÿêëèéè àëòóí, ãÿñàáÿñè çÿð;

×ÿùðàéû ÷àðãàò ãÿääÿ áÿðàáÿð. Ì.Ï.Âàãèô.

ÃßÑÁ

èñ.  [ÿð.] Çîðëà àëìà, ãàïìà, çÿáò

åòìÿ, òóòìà, çîðëà ìÿíèìñÿìÿ. 

Ãÿñá åò-

ìÿê – çîðëà àëìàã, òóòìàã, òàïìàã, ìÿíèì-

ñÿìÿê, çÿáò åòìÿê. ..Ùÿòòà áöòöí øèìàë ÿéà-

ëÿòëÿðèíè ãÿñá åòìÿê èñòÿäèêëÿðè ãÿçåòëÿðäÿ

ôàø îëóíìàëûäûð. Ì.Èáðàùèìîâ.  Ãÿñá îëóí-

ìàã – çîðëà àëûíìàã, çîðëà òóòóëìàã, çÿáò

åäèëìÿê.  ..Èø÷èëÿð õöñóñè ìöëêëÿðèí çÿùìÿò-

êåøëÿðÿ òÿãñèì îëóíìàñûíû òÿëÿá åäèðëÿð âÿ

áåëÿ îëàí ñóðÿòäÿ ìöëê ñàùèáëÿðè ðàçû îëìà-

éàúàãëàð âÿ îíëàðäàí àëûíàí ìöëêëÿð ãÿñá

îëóíàúàãëàð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÃßÑÁÊÀÐ

èñ. [ÿð. ãÿñá âÿ ôàðñ. ...êàð] Þç-

ýÿíèí ìàëûíû, ìöëêöíö, òîðïàüûíû âÿ ñ.-íè çîðëà

òóòàí, ÿëèíÿ êå÷èðÿí, ãÿñá åäÿí àäàì. Õàëãûí

éàäåëëè ãÿñáêàðëàðà ãàðøû ìöáàðèçÿñè “Êî-

ðîüëó”, “Ãà÷àã Íÿáè” êèìè äàñòàí âÿ ìàùíû-

ëàðäà òÿðÿííöì åäèëèð. – Òàëàí÷ûëàð áîüàçûí-

äàí ÷ÿêèëìèøäèð áó ýöí äàðà; Íèôðÿò îëñóí,

ëÿíÿò îëñóí òàðèõëÿðäÿ ãÿñáêàðà. Ì.Äèëáàçè.

ÃßÑÁÊÀÐËÛÃ

èñ.  Þçýÿíèí ìàëûíû, ìöë-

êöíö, òîðïàüûíû âÿ ñ.-íè çîðëà òóòìà, ÿëèíÿ

êå÷èðìÿ, ãÿñá åòìÿ. ßðÿá ùàêèìè Ùàøèìèí

äþâðöíäÿ Äÿðáÿíä ÿùàëèñè íà÷àð ãàëûá àëâåð

âÿ ãÿñáêàðëûãëà ìÿøüóë îëäó. À.Áàêûõàíîâ.

ÃßÑÄ

èñ. [ÿð.] 1. Íèééÿò, ìÿãñÿä, ìÿðàì.

Õóäàéàð áÿéèí ãÿñäè Çåéíÿáèí âÿ ñÿãèðëÿðèí

âàð-éîõóíà .. ñàùèá îëóá, Çåéíÿáè ÷þëÿ

þòöðìÿê èäè. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Áóðàéà

ýÿëìÿêäÿí ãÿñäèì ñÿíäÿí êþìÿê èñòÿ-

ìÿêäèð. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Ýþéÿð÷èí îíó

ýþðöíúÿ ÿñäè; Áèëäè êè, íÿäèð òÿðëàíûí ãÿñäè.

Ì.Ñåéèäçàäÿ. // èëÿ ãîøìàñû, éàõóä -ëÿ

øÿêèë÷èñè èëÿ – 1) ...ìÿãñÿäè èëÿ, ...íèééÿòè èëÿ,

...ö÷öí. Àéðûì ãûçû .. Êÿðèì áàáàéà àúû äÿðñ

âåðìÿê ãÿñäè èëÿ éóìðóáàøëû èðè ÷îìàüû

ýþòöðöá þçöíö íàõûðà éåòèðìèøäè. À.Øàèã;

2) ãÿñäÿí, ìöÿééÿí ìÿãñÿäëÿ. Ãÿñä èëÿ íè-

ùàí åäèá êèòàáûí; Ùÿääÿí àøûðûðäû èçòèðàáûí.

Ôöçóëè. Áóðàäà Àðàç âÿ Úóëôà ñþçëÿðèíè ìÿí

ãÿñäëÿ éàçûðàì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

Ãÿñä åòìÿê – 1) íèééÿòèíäÿ òóòìàã,

ôèêðèíäÿ òóòìàã, íÿçÿðèíäÿ òóòìàã;

2) íèééÿòèíäÿ îëäóüó øåéè ùÿéàòà êå÷èðìÿéÿ

òÿøÿááöñ åòìÿê. Î êè þç âàðûíû èíñàíà

âåðìèø; Îíà ãÿñä åëÿìÿê úèíàéÿò îëàð.

Á.Âàùàáçàäÿ.

2. Á à õ ãÿðÿç

1

2-úè ìÿíàäà. Áó èøäÿ ùå÷

áèð ãÿñä îëìàìûøäûð.

3. Áèðèíè þëäöðìÿê, éàðàëàìàã, éàõóä

çÿðÿð âåðìÿê ö÷öí åäèëÿí òÿøÿááöñ, ýþðöëÿí

èø; ñóè-ãÿñä. 

Ãÿñäèíÿ äóðìàã (ýèðìÿê)

– áèðèíèí þëöìöíÿ, ìÿùâèíÿ, éàõóä áÿäáÿõò-

ëèéèíÿ ÷àëûøìàã. Ùå÷ áèëìÿçÿì íÿäèð ýöíà-

ùûì ìÿíèì; Äóðóáäóð ãÿñäèìÿ úÿëëàäûí

ñÿíèí. Ì.Ï.Âàãèô.  Çàëûì úÿëëàä íÿ ýèðèáäè

ãÿñäèìÿ; Õÿáÿð âåðèí þâëàäûìà, äîñòóìà.

Àøûã ßëÿñýÿð. Úàíûíà (ùÿéàòûíà) ãÿñä åò-

ìÿê – áèðèíè þëäöðìÿéÿ òÿøÿááöñ åòìÿê;

// ìÿú. ìÿíàäà. Ýþçöíö äöçöá ñöçöðñÿí, äèëö

úàíÿ ãÿñä åäèðñÿí. Íÿñèìè. Ãÿñä åëÿìèøäèí

íÿ ö÷öí úàíûíà; Îëìóø èäèí òÿøíÿ îíóí ãà-

íûíà? À.Ñÿùùÿò.

4. Ãÿñäèíäÿí øÿêëèíäÿ – öðÿéèíäÿí, ãÿë-

áèíäÿí, õÿéàëûíäàí, ôèêðèíäÿí. Ùÿð êÿñèí ãÿñ-

äèíäÿí àøûãëûã êå÷ÿð; Ãàðøû ýÿëñèí, åäÿê

úÿíýè ãûæùàãûæ. Àøûã ßëÿñýÿð.

◊ Øèðèí úàíà ãÿñä åëÿìÿê çàð. – þçöíÿ

ÿçèééÿò, ÿçàá âåðìÿê (÷îõ èøëÿìÿêëÿ, ÷àëûø-

ìàãëà âÿ ñ. èëÿ). Ýöëõàð Çàë ãûçû, ñèç øèðèí úàíà

ãÿñä åëÿìèøñèíèç. Íÿ òèêèðñèíèç? ß.Âÿëèéåâ.

122

ÃßÐÇ

ÃßÑÄ

ÃßÑÄ×È

èñ. Ãÿñä ùàçûðëàéàí, ãÿñääÿ èøòè-

ðàê åäÿí, òåððîð÷ó.

ÃßÑÄ×ÈËÈÊ

èñ. Òåððîð÷óëóã, ñóè-ãÿñä äö-

çÿëòìÿ.

ÃßÑÄßÍ

çÿðô [ÿð.] Áèëÿðÿê, áèëÿ-áèëÿ, ìö-

ÿééÿí ìÿãñÿäëÿ. Ãÿñäÿí áó ñþçö ñþéëÿäè.

Ìÿí ãÿñäÿí áåëÿ äåäèì. – Ãÿñäÿí óíóäóðäó

äÿðñèí îë çàð; Ëåéëèéÿ äåéèðäè: åé âÿôàäàð!

Ôöçóëè. [ßñýÿð:] Ìÿí äÿ ãÿñäÿí äåìÿäèì êè,

ãîé àõûðà êèìè ãûçû ñûíàéûì. Ö.Ùàúûáÿéîâ.

Úåéðàí îòóðóá îüëó èëÿ ÿéëÿíìÿéÿ, ýöëìÿéÿ

áàøëàéûð. Ãÿñäÿí þçöíö íÿøÿëè ýþñòÿðèð. Ñ.Ùö-

ñåéí. Î, éåëãàíàäëû àòûíû ãÿñäÿí ÷àïìûðäû êè,

îâó àòàñûíûí ýþçö þíöíäÿ îâëàñûí. Ì.Ðçà-

ãóëóçàäÿ.

ÃßÑÄ-ÃßÐßÇ

èñ. [ÿð.] Äöøìÿí÷èëèê, ÿäà-

âÿò, ãÿðÿç. [Îäàáàøû:] ..Õàëãûí åøøÿéèíè îüóð-

ëàéûá ýÿòèðìèñÿí, ãàòìûñàí ìÿíèì êàðâàíñà-

ðàìà. Íèéÿ ýþðÿ? Ìÿíèìëÿ ãÿñä-ãÿðÿçèí âàð?

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Äÿðâèø:] Áó ñþçëÿðäÿí

ìÿòëÿá íÿäèð?.. Ìÿíÿ íÿ ãÿñä-ãÿðÿçèí âàð?

À.Äèâàíáÿéîüëó.

ÃßÑÄÑÈÇ

çÿðô  Ùå÷ áèð ãÿñäè-ãÿðÿçè, ïèñ

íèééÿòè îëìàäàí. Î, áó ñþçö ãÿñäñèç ñþéëÿäè.

ÃßÑßÁß

èñ.  [ÿð.] Øÿùÿð òèïëè éàøàéûø

ìÿíòÿãÿñè.  Ôÿùëÿ ãÿñÿáÿñè. – Ùå÷ áèëèð-

ñèíèçìè êè, äöíéàäà Àüäàì ãÿñÿáÿñè äÿ âàð?

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.  Êö÷ÿëÿðäÿ àðàáà÷û-

ëàð, ñó÷óëàð âÿ ãåéðè ãÿñÿáÿ ÿùëè î éàí-áó

éàíà éåðèìÿêäÿ èäè. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ.  Äÿíèç-

äÿí ÿñÿí õÿôèô ìåù ôÿùëÿ ãÿñÿáÿñèíÿ õîø áèð

ñÿðèíëèê ýÿòèðèðäè. Ì.Ùöñåéí.

ÃßÑßÁßÚÈÊ

èñ. Êè÷èê ãÿñÿáÿ.

ÃßÑßÁßËÈ

èñ. Ãÿñÿáÿ ÿùëè, ãÿñÿáÿäÿ éà-

øàéàí àäàì, ãÿñÿáÿ ÿùàëèñèíäÿí îëàí àäàì.

ÃßÑßÁßÂÀÐÈ

ñèô.  Ãÿñÿáÿ êèìè, ãÿñÿ-

áÿéÿ îõøàéàí. Øîñå éîëóíóí êÿíàðûíäà ãÿñÿ-

áÿâàðè áèð éåð âàðäûð.

ÃßÑßÌ

èñ.  [ÿð.] Àíä. Èìàíûíà ãÿñÿìëÿ

÷àïûðñàí úÿìàÿòè; Ãóëäóð÷óëóã òöôÿíýè-

ìèäèð äèíèí, åé ÿìó? Ì.ß.Ñàáèð. 

Ãÿñÿì

åòìÿê – àíä è÷ìÿê. Èñòÿéèðñÿí éöç ìèí äÿôÿ

àíä è÷, ãÿñÿì åéëÿ, ùå÷ âàõò ñÿíèí ñþçöíÿ

èíàíìàéàúàã.  Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.  Áó

áàðÿäÿ àíàìûí ãÿáðèíÿ äÿ ãÿñÿì åòìèøÿì..

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãÿñÿì îëñóí! – àíä îëñóí!

Ãÿñÿì îëñóí! Áó ìåéäàíäàí äþíìÿðÿì;

Àõûð ñóäà ñûíàð ñóéóí ñÿùÿíýè. “Êîðîüëó”.

Ãÿñÿì îëñóí ýÿëÿúÿéÿ, éóðäóì àíà òîð-

ïàüà! Ì.Ðàùèì. // Úöìëÿäÿ õÿáÿð éåðèíäÿ

– àíä îëñóí. Àøèãÿì, àøèãÿì, íèýàðÿ ãÿñÿì;

Î ñèéàù ÷åøìè-ïöðõóìàðÿ ãÿñÿì. Ñ.ß.Øèð-

âàíè. Àíä îëñóí âÿòÿíÿ, ñÿíèí ýþçöíÿ; Àíà-

ìûí î òÿìèç ñöäöíÿ ãÿñÿì. Ð.Ðçà.

ÃßÑßÌÍÀÌß

èñ. [ÿð. ãÿñÿì âÿ ôàðñ.

...íàìÿ] äèí. Àíä âÿðÿãÿñè, àíä è÷ìÿê ùàã-

ãûíäà êàüûç. ßýÿð ùÿìèí ãÿñÿìíàìÿ îëìà-

ñàéäû, ùÿð àéèíÿ òÿðÿêÿìÿíèí .. àòû ñÿíèí ö÷öí

áþéöê úÿçàéà, ðöñâàé÷ûëûüà âÿ ùÿòòà áþéöê

áèð áÿäíàìëûüà áàèñ îëàúàã èäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÃßÑÈÄß

èñ.  [ÿð.] Áþéöê áèð øÿõñè âÿ éà

òàðèõè áèð ùàäèñÿíè ìÿäù âÿ òÿðèô åäÿí, àäÿ-

òÿí òÿíòÿíÿëè, óçóí ëèðèê øåèð. Ýÿù òÿðçè-ãÿ-

ñèäÿ åéëÿðÿì ñàç; Øÿùáàçûì îëóá áöëÿíäïÿð-

âàç. Ôöçóëè. [Õàãàíè:] Éàçñàéäûì ãÿñèäÿ

ÿýÿð ùÿð çàìàí; Øÿðãÿ òàíûíìàçäû ñåâèìëè

Øèðâàí. Ì.Ðàùèì. Áàçàðäà ãÿñèäÿ îõóéà-

îõóéà áèð äÿðâèø âÿ éàíûíäà áèð àäàì ýÿëäè.

ß.Àáàñîâ. // Òÿðèôíàìÿ. ..Éà äà “Ìÿçùÿð”

ãÿçåòèíèí ñàùèáè Êàìèë ßôÿíäè êèìè ýÿðÿê

úàíèøèí ùÿçðÿòëÿðèíÿ áèðèíúè íþìðÿìèçäÿ

ãÿñèäÿ îõóéàã êè, ùþêóìÿò éàíûíäà ùþðìÿ-

òèìèç îëñóí. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÃßÑÈÄß×È

èñ. êþùí. Ãÿñèäÿ ñþéëÿéÿí,

ãÿñèäÿ éàçàí. Ãÿñèäÿ÷è øàèðëÿð. – Ðàâèëÿð,

ðÿììàëëàð, ãÿñèäÿ÷èëÿð; Àõûøûá ýÿëäèëÿð ùåé

áèðÿð-áèðÿð. Øÿùðèéàð.

ÃßÑÈÄß×ÈËÈÊ

èñ. êþùí. Ãÿñèäÿ ñþéëÿ-

ìÿê ïåøÿñè, ãÿñèäÿ éàçìàã ñÿíÿòè; ãÿñèäÿ

éàçìàãëà ìÿøüóë îëìà. Ãÿäèì Øÿðã øàèðëÿ-

ðèíèí áèð ÷îõó ãÿñèäÿ÷èëèêëÿ ìÿøüóë îëìóøäóð.

ÃßÑÈÄßÕÀÍ

èñ. [ÿð. ãÿñèäÿ âÿ ôàðñ. ...õàí]

êþùí. Ãÿñèäÿ îõóéàí.

ÃßÑÈÄßÕÀÍËÛÃ

èñ. êþùí. Ãÿñèäÿõàíûí

èøè, ïåøÿñè.

ÃßÑÈÄßÉÀÇÀÍ

èñ. êþùí. Ãÿñèäÿ ìöÿë-

ëèôè, ãÿñèäÿ éàçìàãëà ìÿøüóë îëàí øàèð.

ÃßÑÐ

èñ. [ÿð.] Èìàðÿò, ïàäøàù ñàðàéû. Øàù

Àááàñ ýöíîðòàäàí ö÷ ñààò êå÷ìèø ãÿñðäÿ þç

ìÿùáóáÿñè Ñÿëèìÿ Õàòóí èëÿ îòóðóá ñþùáÿòÿ

ìÿøüóë èäè. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.  Ôÿõðÿääèí

Õöëä ãÿñðèíèí éàíûíà ýåòìÿê ö÷öí ßìèí

ãÿñðèíäÿí àøàüû äöøäö. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Éà-

ñàâóëëàð ýåúÿ éàðûñû ãÿñðèí éàíûíäà, ãàïûíûí

àüçûíäà øöáùÿëè áèð àäàì éàõàëàäûëàð.

Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.

ÃßÑÑÀÁ

èñ. [ÿð.] Ãîéóí, ìàë âÿ ñ. êÿñèá

ÿòèíè ñàòìàãëà ìÿøüóë îëàí àäàì. Áèð äÿôÿ

123

ÃßÑÄ×È

ÃßÑÑÀÁ

áóíó åøèòäèì êè, ãîíøó Ìÿøÿäè Ìÿììÿäÿëè

ãûçûíû âåðèá ãÿññàá Øàìèëÿ. Ú.Ìÿììÿäãó-

ëóçàäÿ.  Áûüû õûíàëû, äÿâÿðÿýþç áèð ãÿññàá

êþòöéöí öñòöíäÿ ÿò äîüðàéûðäû. Ìèð Úÿëàë.

ÃßÑÑÀÁÁÀØÛ

èñ. êþùí. Áàø ãÿññàá. ßòè äÿ

Øåéõ Øÿáàí ùÿð ãÿññàáäàí àëìàçäû. Ãÿññàá-

áàøû Èìàìÿëè èëÿ ìöøòÿðè èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ.

ÃßÑÑÀÁÕÀÍÀ

èñ.  [ÿð. ãÿññàá âÿ ôàðñ.

...õàíÿ] êþùí. Áþéöê ãÿññàá äöêàíû, ÿò ñàòûëàí

éåð.

ÃßÑÑÀÁËÛÃ

èñ.  Ãÿññàá ñÿíÿòè, ïåøÿñè.

[Àôøèí:] Éà ÿìèðÿëìþìèí, ãÿññàáëûã íÿ áþ-

éöê ùöíÿð èìèø êè, ñÿí Èñùàã èáí Èáðàùèìè

ìöêàôàòëàíäûðûðñàí! ß.Ìÿììÿäõàíëû.

ÃßÑÂßÒ

èñ. [ÿð.] Ùöçí, ãÿì, êÿäÿð, öðÿê

ñûõûíòûñû. [Êöëÿê] éàðûãàðàíëûã êîìàíäà

ìÿíòÿãÿñèíè áîüàç àúûøäûðàí ùèñëÿ áÿðàáÿð,

öðÿêñûõàí ñîéóã áèð ãÿñâÿòëÿ äîëäóðäó.

ß.ßáöëùÿñÿí.

ÃßØßÍÝ

ñèô.  [ôàðñ.] Ýþðöíöøúÿ ÷îõ ýþ-

çÿë, áÿçÿêëè, èíñàíäà áÿäèè òÿñèð îéàäàí.

Ãÿøÿíý åâ. Ãÿøÿíý ìÿíçÿðÿ. Ãÿøÿíý ïàëòàð.

– Óçàãäà áèð àëà÷ûã ýþðöíöð, àëà÷ûãäàí îí

ãÿäÿì êÿíàð êîëóí äàëûñûíäà Ñîíà õàíûì

ãÿøÿíý ñÿôÿð ïàëòàðûíû ýåéìèø, .. î éàí-áó

éàíà áàõûð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. Ýþé öçöíäÿ áèð

ãÿøÿíý; Òàü ýþðöíöð éåääè ðÿíý. À.Ñÿùùÿò.

[Ùöñåéí]  èêèìÿðòÿáÿ ãÿøÿíý áèð åâèí ãàïû-

ñûíû ãîðõà-ãîðõà äþéäö. Ñ.Ðÿùìàí. // Ýþçÿë,

çÿðèô, èíúÿ, ëÿòèô, ìÿëàùÿòëè. Ãÿøÿíý áÿäÿí.

Ãÿøÿíý öç. Ãÿøÿíý ñà÷. Ãÿøÿíý ñÿñ. – Áàøûíà

äþíäöéöì, àé ãÿøÿíý ïÿðè; Àäÿòäèð, äÿðÿð-

ëÿð éàç áÿíþâøÿíè. Ãóðáàíè. Áàòìûø ýþð íåúÿ

äÿ ãÿøÿíý íàõûøëàð âóðóá. È.ßôÿíäèéåâ. // ×îõ

éàõøû. Îíóí ãÿøÿíý öñëóáó âàð. // Çÿðô ìÿ-

íàñûíäà. Ãÿøÿíý îõóìàã. Ãÿøÿíý ýåéèíìÿê.

ÃßØßÍÝÚß

ñèô. ×îõ ãÿøÿíý, ÷îõ éàõøû,

÷îõ ýþçÿë. Ãÿøÿíýúÿ óøàã. – Àéíàëû øèôîíåð,

ãîç àüàúûíäàí òóàëåò áó îòàüà .. ãÿøÿíýúÿ

áèð ýþðêÿì âåðèðäè. ß.ßáöëùÿñÿí. // Çÿðô ìÿ-

íàñûíäà. Ãÿøÿíýúÿ ýåéèíìÿê. – ..Áóíëàðû ìÿí

÷îõ éàõøûúà ýþðöðÿì, ÷îõ ÿúÿáúÿ ýþðöðÿì,

÷îõ ãÿøÿíýúÿ ýþðöðÿì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÃßØßÍÝÈ

èñ. [ôàðñ.] ìóñ. Àçÿðáàéúàí õàëã

îéóí ùàâàëàðûíäàí áèðèíèí àäû.

ÃßØßÍÝËßÍÌß

“Ãÿøÿíýëÿíìÿê”äÿí

ô.èñ.

ÃßØßÍÝËßÍÌßÊ

á à õ ãÿøÿíýëÿøìÿê.

ÃßØßÍÝËßØÌß

“Ãÿøÿíýëÿøìÿê”äÿí

ô.èñ.

ÃßØßÍÝËßØÌßÊ

ô.  Äàùà äà ãÿøÿíý

îëìàã, ýþçÿëëÿøìÿê. [Ãÿùðÿìàí] óúàëìûø,

ãàðà ñà÷ëàðû äàùà äà ñûõëàøìûø, þçö äÿ

äÿéèøèá ãÿøÿíýëÿøìèøäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÃßØßÍÝËÈÊ

èñ.  Ãÿøÿíý øåéèí ùàëû;

ýþçÿëëèê, ýþçÿøèðèíëèê. [Úÿìèëÿíèí] ñûõ ãàðà

ñà÷ëàðû .. ñèôÿòèíÿ áèð ãÿøÿíýëèê, áèð éàðàøûã

âåðèð. Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÃßØØ

èñ. [ÿð.] Þçöíäÿí ýåòìÿ, öðÿéè ýåò-

ìÿ, áàéûëìà, áàéüûíëûã. Ìÿí ãîðõóäàí áèùóø

îëóá éûõûëäûì; Ãÿøø àëÿìèíäÿ áèð òàìàøà

ãûëäûì. À.Ñÿùùÿò. 

Ãÿøø åòìÿê (åëÿìÿê)

– 1) þçöíäÿí ýåòìÿê, öðÿéè êå÷ìÿê, áàéûë-

ìàã. ..Þëöíöí áàøû äèêÿëäè. Áóíó ýþðäöêäÿ

Ìîëëà Ãàñûì ãûøãûðûá ãÿøø åòäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ.

Õàí .. Çàìàíûí áèð÷ÿêëÿðèíäÿí éàïûøûá

àéàüûíûí àëòûíà ñàëäû. Íþêÿð éåðÿ äöøöá ãÿøø

åòäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè; 2) ùÿääèíäÿí àðòûã èñ-

òÿìÿê, áèð øåéèí àðçóñóíäà, ùÿñðÿòèíäÿ îë-

ìàã. Ãÿøø îëìàã – ñîí äÿðÿúÿ ðóùëàíìàã,

úàíëàíìàã, ëÿççÿò àïàðìàã. Íÿ ìöãÿääÿñ

ùàâàñû âàð .. ùÿð àí; Íÿôÿñ àëäûãäà ãÿøø îëóð

èíñàí. Ù.Úàâèä.

ÃßÒ

[ÿð.]:  ãÿò åòìÿê – 1) êÿñìÿê. Ãÿò

åéëÿ àøèíàëûüûì îíäàí êè, ãåéðèäèð. Ôöçóëè;

2) ùÿëë åòìÿê, àéûðä åòìÿê, ãóðòàðìàã. Ìö-

áàùèñÿíè ãÿò åòìÿê. – Èêè ñààòûí è÷èíäÿ áó èøè

ãÿò åëÿìÿê îëàð. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ; 3) êå÷-

ìÿê, éîë ýåòìÿê. Òÿééàðÿ ñààòäà 800 êè-

ëîìåòð éîë ãÿò åäèð. – ßýÿð ôÿùëÿëÿð ñöðÿòëÿ

ýåäÿí ãàòàðà ìèíñÿéäèëÿð, Ãàðà äàøëàðëà

ëèìàí àðàñûíäàêû ìÿñàôÿíè áåø ñààòà ãÿò åäÿ

áèëÿðäèëÿð. Ì.Ùöñåéí. Ìÿñàôÿíè ãÿò åòìÿê

óçóí ÷ÿêäè. ß.ßáöëùÿñÿí; 4) ãÿòè ãÿðàðà ýÿë-

ìÿê, ãÿòè ðÿéÿ ýÿëìÿê, êÿñäèðìÿê. Ãÿò

åòäèê êè, áó ýöí éîëà äöøÿê. – [Ùÿúÿð õàíûì:]

Îüëóì, ×èíýèç, áèç ãîúàëàð ãÿò åòäèê êè, ñÿíè

äÿ àïàðàã. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãÿò îëóíìàã (åäèë-

ìÿê) – 1) (áÿçÿí “ãÿò îëìàã” øÿêëèíäÿ

èøëÿíèð) êÿñèëìÿê. Ùàúû Õÿëèëèí ñÿñè ýåòäèêúÿ

çÿèôëÿøèðäè, àõûðäà íÿôÿñ áèëìÿððÿ ãÿò îëóá,

äîäàãëàðû éàâàø-éàâàø òÿðïÿíèðäè. ß.Ùàãâåð-

äèéåâ; 2) ùÿëë åäèëìÿê, ùÿëë îëóíìàã. Àõûð-

äà ãÿò îëóíäó êè, òÿùãèãàò ýåòñèí. Ìèð Úÿëàë.

Ãÿòè-ÿëàãÿ åòìÿê – ÿëàãÿñèíè êÿñìÿê, àðàíû

ãûðìàã. ..Õàëãäàí áèð äÿãèãÿ äÿ îëñà ãÿòè-

ÿëàãÿ åòìÿê éàðàìàç. Ì.Èáðàùèìîâ. Ãÿòè-

íÿçÿð åòìÿê – öç äþíäÿðìÿê, ÿëàãÿíè êÿñ-

ìÿê. Ãÿòè-öìèä îëìàã – öìèäèíè êÿñìÿê,

124

ÃßÑÑÀÁÁÀØÛ

ÃßÒ

ÿëèíè öçìÿê. [Ãîúà:] Ìÿíäÿí àøàí èø èñÿ,

îüëóì, ãÿòè-öìèä îëóá áèçè àòûá ýåòìÿ.

À.Äèâàíáÿéîüëó.

ÃßÒÀ

[ÿð.]  êþùí.  á à õ ãÿòèééÿí.  Àùèì

åòìÿç ùå÷ ÿñÿð ãÿòà ñÿíÿ. ßìàíè. Ìÿùÿì-

ìÿä Ùÿñÿí ÿìè äöíéà ìàëûíà ÿñëà âÿ ãÿòà

òàëèá äåéèë.. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

ÃßÒÀÐ

[ÿð.]  á à õ ãàòàð

1

.  Íàëàí ãÿìè-

åøãè-éàðäÿíñÿí; Ñÿí äÿõè áèçèì ãÿòàðäÿí-

ñÿí. Ôöçóëè.

ÃßÒÅÄÈÚÈ

ñèô. 1. Êÿñèúè, ãÿò åäÿí. Ãÿò-

åäèúè õÿòò.

2. Ùÿëëåäèúè, àõûðûíúû; ñîí. Ãÿòåäèúè ñþç.

ÃßÒßÍ

[ÿð.]  êþùí.  á à õ ãÿòèééÿí.  Áåëÿ

èíñàí êèìè äàíûøìàüû ìÿí; Ñàíêè óíóòìóø-

äóì îë çàìàí ãÿòÿí. À.Ñÿùùÿò.

ÃßÒÔß

èñ. [ÿð.] ×èìÿíäÿí ñîíðà áÿäÿíè

ãóðóëàìàã ö÷öí áþéöê äÿñìàë. Úàìàäàðëàð

ãÿòôÿ èëÿ ýåäèðëÿð. Ö.Ùàúûáÿéîâ. Õîçåéèíëÿð

ùàìàìà ýÿëÿíäÿ þçëÿðè ö÷öí ãàíàâàò áîü÷à-

íûí è÷èíäÿ ôèòÿ, ãÿòôÿ ýÿòèðèðäèëÿð. Ù.Ñàðàáñêè.

ÃßÒÔß×È

èñ. Ùàìàìäà ÷èìÿíëÿðÿ ãÿòôÿ

âåðÿí õèäìÿò÷è; úàìàäàð.

ÃßÒÈ

ñèô.  âÿ  çÿðô [ÿð.] 1. Ðÿää åäèëìÿñè

ìöìêöí îëìàéàí, åòèðàçà éîë âåðìÿéÿí;

ïîçóëìàç, ìþùêÿì. Ãÿòè ÿìð. Ãÿòè òàïøûðûã.

Ãÿòè ãÿðàð. – Ñàðõàí õûðûëòûëû ñÿñè èëÿ êèíëè âÿ

ãÿòè äåäè: – Ãîé þëäöðñöíëÿð.. Ì.Ùöñåéí.

Ñöáùàíâåðäèçàäÿ ãÿòè áèð àùÿíý âÿ ïû÷ûëòû

èëÿ: “Áåëÿ, àíúàã áåëÿ!” – äåäè. Ñ.Ðÿùèìîâ.

2. Ñîí, àõûðûíúû, ùÿëëåäèúè. Ãÿòè úàâàá.

Îíóíëà ãÿòè äàíûøìàã ëàçûìäûð. – Ùöñà-

ìÿääèí Ãÿòèáÿíèí ñþçëÿðèíÿ ãÿòè úàâàá

âåðìÿäè. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.  Áóðëàõàòóí ñîí

ãÿòè äÿãèãÿëÿðèí ýÿëäèéèíè ùèññ åäèá, .. âÿñ-

ôÿýÿëìÿç èçòèðàáëàð ÷ÿêèðäè. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ.

3. Òàì éÿãèíëèêëÿ, òàìàìèëÿ, ìþùêÿì ñó-

ðÿòäÿ. Ãÿòè äåìÿê îëàð. // Òÿðÿääöäñöç, ñàð-

ñûëìàç, ìþùêÿì. [Áàðõóäàð] ÿëèíäÿ ïàêåò

èðè âÿ ãÿòè àääûìëàðëà ãóòóéà éàõûíëàøàí-

ëàðûí àéàã ñÿñëÿðèíè åøèäèðäè. Ìèð Úÿëàë.

4. ßí òÿñèðëè, ÿí øèääÿòëè, ÿí êÿñêèí, ÿí

ýöúëö. Ãÿòè òÿäáèð ýþðìÿê.

ÃßÒÈÔß

[ÿð.]  á à õ ãÿòôÿ. Î, ãàïûíû à÷ûá

ýÿëäè, ÿëèíäÿêè ãÿòèôÿíè, êèñÿíè âÿ ñàáóí

òîðáàñûíû àòäû òàõòûí öñòöíÿ. Ú.Ìÿììÿäãó-

ëóçàäÿ.  Âàðèñ ÿëèíäÿ àü ãÿòèôÿéÿ ñàðûëû áèð

øåé è÷ÿðè ýèðäè. À.Øàèã.

ÃßÒÈÔß×È

á à õ ãÿòôÿ÷è.

ÃßÒÈËßØÄÈÐÈËÌß

“Ãÿòèëÿøäèðèëìÿê”-

äÿí ô.èñ.

ÃßÒÈËßØÄÈÐÈËÌßÊ

ìÿúù.  Ãÿòè øÿêëÿ

ñàëûíìàã, ìöÿééÿíëÿøäèðèëìÿê.

ÃßÒÈËßØÄÈÐÌß

“Ãÿòèëÿøäèðìÿê”äÿí

ô.èñ.

ÃßÒÈËßØÄÈÐÌßÊ

ô.  1. Ãÿòè øÿêëÿ ñàë-

ìàã, ìöÿééÿíëÿøäèðìÿê. Ìÿñÿëÿíè ãÿòèëÿø-

äèðìÿê.

2. Äàùà ìþùêÿì, äàùà úÿñàðÿòëè, éàõóä

äàùà òÿñèðëè åòìÿê, úèääèëÿøäèðìÿê. ..Äöøìÿí

ñÿíèí ãîðõàãëûüûíû ùèññ åäÿðñÿ, þç àääûìëà-

ðûíû äàùà äà ãÿòèëÿøäèðÿð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

Ðöáàáÿ ìÿñÿëÿíèí þçöíÿ àèä îëäóüóíó

éÿãèí åäèá, ñÿñèíè ãÿòèëÿøäèðäè: – Íÿ îëóá,

àòà? Ìèð Úÿëàë.

ÃßÒÈËßØÌßÊ

ô.  Ãÿòè øÿêëÿ äöøìÿê,

ìöÿééÿíëÿøìÿê.

ÃßÒÈËÈÊ

èñ. á à õ ãÿòèééÿò.

ÃßÒÈÉÉßÍ

çÿðô [ÿð.] ßñëà, ùå÷, òàìà-

ìèëÿ, çÿððÿ ãÿäÿð äÿ îëñà, ùå÷ áèð âÿúùëÿ,

ùå÷ áèð âàõò. Ãÿòèééÿí áóíà ðàçû îëìàðûã. –

[Äÿðâèø:] Ñÿí åëÿ õÿéàë åäèðñÿí êè, ìÿí áó-

ðàíû ãÿòèééÿí òÿðê åäèðÿì? À.Äèâàíáÿéîüëó.

Ýÿëäèéåâ äÿ àíëàìûøäû êè, Ðöáàáÿíèí öðÿ-

éèíäÿ ãÿòèééÿí îíó ñåâèíäèðÿí íèééÿò éîõäóð.

Ìèð Úÿëàë.

ÃßÒÈÉÉßÒ

èñ.  [ÿð.] Ãÿòèëèê, ðÿää åäèë-

ìÿñè ìöìêöí îëìàìà, ìöÿééÿíëèê, ìþù-

êÿìëèê, òÿðÿääöäñöçëöê; ÿçì, ñÿáàò, úÿñà-

ðÿò. Ñÿëèìè äàõèë îëóá éöíýöë áèð òÿçèìëÿ ñàëàì

âåðäè. Îíóí ñèìàñûíäà àüûð èçòèðàáëàðûí èçè

âÿ áèð ãÿòèééÿò âàðäû. Ì.Èáðàùèìîâ.  Îíëàð

äà ñîí äÿãèãÿëÿðèíèí ýÿëäèéèíè ýþðöá ..

øÿðÿôëÿ þëìÿéè öñòöí òóòàí àäàìëàðûí ãÿòèé-

éÿòè èëÿ âóðóøóðäóëàð. Ì.Ðçàãóëóçàäÿ. Èíàä

âÿ ãÿòèééÿò òà óøàãëûãäàí .. [Ùöñåéíèí] ãÿë-

áèíÿ ùàêèì îëìóøäó. Ñ.Ðÿùìàí. ßíâÿð

òÿêëèôèíè ãÿòèééÿòëÿ (ç.) äåäè âÿ îòóðàíëàðûí

öçöíÿ áàõäû. Ìèð Úÿëàë.

ÃßÒÈÉÉßÒËÈ

ñèô.  Èøèíäÿ âÿ éà ñþçöíäÿ

ñÿáàòëû, ÿçìëè, äÿéàíÿòëè, ìþùêÿì; ñþçöíäÿí

äþíìÿç, úÿñàðÿòëè. Ãÿòèééÿòëè àäàì. Ãÿòèé-

éÿòëè (ç.) ùÿðÿêÿò åòìÿê.

ÃßÒÈÉÉßÒËÈËÈÊ

èñ.  Èøäÿ âÿ éà ñþçäÿ

ñÿáàò, äàéàíûãëûã, ìþùêÿìëèê, äþíìÿçëèê;

úÿñàðÿòëèëèê.

ÃßÒÈÉÉßÒÑÈÇ

ñèô. Èøèíäÿ âÿ éà ñþçöíäÿ

ìþùêÿì îëìàéàí; ñÿáàòñûç, úÿñàðÿòñèç, çÿèô

125

ÃßÒÀ

ÃßÒÈÉÉßÒÑÈÇ

èðàäÿëè, áèð ôèêèðäÿ ãàëìàéàí, ìöòÿðÿääèä.

Ãÿòèééÿòñèç àäàì.  – Ôèðèäóí ãÿòèééÿòñèç âÿ

ãåéðè-ìöÿééÿí èñòÿêëÿðèí äóìàíëàòäûüû

ýþçëÿðèíè îíà ÷åâèðäè. Ì.Èáðàùèìîâ.

ÃßÒÈÉÉßÒÑÈÇËÈÊ

èñ.  Èøäÿ âÿ éà ñþçäÿ

ñÿáàòñûçëûã, ìöòÿðÿääèäëèê, èðàäÿ çÿèôëèéè.

ÃßÒË

èñ.  [ÿð.] 1. Þëäöðìÿ, þëäöðöëìÿ.

Äèëáÿð ÿëèíäÿ àøèãèí ãÿòëè íÿäÿí ùÿðàì îëà;

Àøèãÿ ÷öí ùÿëàë åäÿð âÿñëèíè ãàí áàùàñûíà.

Íÿñèìè. Ìÿíÿ äåéèðëÿð êè, ôèëàíêÿñ áàáèäèð;

éÿíè ìöðòÿääèð. Ìÿí äÿ áèëèðÿì êè, îíóí ãÿòëè

âàúèáäèð. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Çàìàíîâóí

ãÿòëè ìÿñÿëÿñè ýåòäèêúÿ Äÿìèðîâó ùèääÿòëÿí-

äèðèðäè. Ñ.Ðÿùèìîâ. 

Ãÿòë åòìÿê, ãÿòëÿ

éåòèðìÿê – þëäöðìÿê. Ãÿòëÿ éåòèøìÿê –

þëäöðöëìÿê. ..Ìÿøùóð éóíàí òàðèõ éàçàíû

Ùåðîäîò .. Ìèñèðÿ ñÿéàùÿò åäÿí çàìàí Ìèñèð

äàâàñûíäà ãÿòëÿ éåòèøÿí ôàðñëàðû ìÿùç áàø-

ëàðûíûí ÷àíàüûíûí íàçèêëèéè èëÿ òàíûéûá.

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. [Ãàéàäèáè êÿíäèíèí]

ÿùàëèñèíèí áèð ïàðàñû ãÿòëÿ éåòèøèá, éåðäÿ ãà-

ëàíû äà ãà÷ûá äàüëàðäà, ìåøÿëÿðäÿ ýèçëÿí-

ìèøäè. Ñ.Ñ.Àõóíäîâ. Ãÿòëè-àì êþùí. – ÿëÿ

êå÷èðèëÿí áèð þëêÿíèí áöòöí ÿùàëèñèíèí ãû-

ëûíúäàí êå÷èðèëìÿñè; êöòëÿâè ãûðüûí. Ãÿòëèíÿ

ôÿðìàí (âåðìÿê) – áèðèíèí þëäöðöëìÿñè,

åäàì îëóíìàñû ùàããûíäà ùþêì, ÿìð (âåð-

ìÿê).  Íàòÿâàí, ìöæäÿ, áó ýöí ãÿòëèíÿ ôÿð-

ìàí ýÿòèðèð. Õ.Íàòÿâàí. Áó õàêè-ñèéÿùäÿí

áàøûìûç ÷ÿðõÿ óúàëäû; Îë ëàëÿðöõóí ãÿòëèìÿ

ôÿðìàíûíû ýþðúÿê. Ñ.ß.Øèðâàíè.  ..Ñöíáöëëÿð

ìÿçëóì-ìÿçëóì áàøëàðûíû àøàüû ñàëûá, ãÿò-

ëèíÿ ôÿðìàí âåðèëìèø ìöãÿññèðëÿð òÿê úÿëëàä-

ëàðû îëàí áè÷èí÷èëÿðÿ ìöíòÿçèð èäèëÿð. ß.Ùàã-

âåðäèéåâ.

2.  äèí. êþùí. Ìÿùÿððÿìëèêäÿ äöçÿëòäèê-

ëÿðè èìàìëàðûí þëäöðöëìÿñè ùàäèñÿñèíè òÿì-

ñèë åäÿí òàìàøà; øÿáèù (áó ìÿíàäà ÷îõ âàõò

“ãÿòë” øÿêëèíäÿ èøëÿíèð). Ñîéóüà âÿ ãàðà áàõ-

ìàéàðàã, ãÿòë ùàçûðëûüû ýþðöíöðäö, ÿëâàí

ýåéèìëè øÿáèùëÿð áèð òÿðÿôÿ òîïëàíûá, ðîëëà-

ðûíû ÿçáÿðëÿéèð. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

ÃßÒËÝÀÙ

èñ. [ÿð. ãÿòë, ôàðñ. ...ýàù] Àäàì

þëäöðöëÿí éåð. Øàù áàüû èíäè ùÿãèãè áèð ñàë-

ëàãõàíà, ãÿòëýàù âÿ èøýÿíúÿ îúàüûíû õàòûðëà-

äûðäû. Ï.Ìàêóëó. // ìÿú. Ìöùàðèáÿ ìåéäàíû.

ÃßÒË-ÃÀÐßÒ

èñ. [ÿð.] Àäàì þëäöðìÿêëÿ

ìöøàéèÿò åäèëÿí ãàðÿò, ñîéüóí÷óëóã. Áèç éàë-

íûç Òÿáðèçäÿ ãÿòë-ãàðÿòèí ãàðøûñûíû àëìàã

ö÷öí äåéèë, ëàçûì ýþðöëäöéö çàìàí Òÿáðèçÿ

äàõèë îëàí ãöââÿòèí òÿðê-ñèëàù îëóíìàñû

ö÷öí äÿ ùàçûðëûã ýþðìöøäöê. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

[Ñÿðäàð:] Øÿùÿðäÿ òåç-òåç áþéöê ãÿòë-ãàðÿòÿ

éîë âåðèëèð. Ï.Ìàêóëó.

ÃßÒÍÀÌß

èñ.  [ÿð. ãÿò âÿ ôàðñ. ...íàìÿ]

á à õ ãÿðàð

1

1-úè ìÿíàäà. Èúëàñûí ãÿòíàìÿñè.

Ãÿòíàìÿ éàçìàã. – Ãÿäèðèí èøòèðàê åòäèéè

åëÿ áèð èúëàñ éîõ èäè êè, ïðîòîêîëóí àéàüûíäà

ãÿòíàìÿéÿ çèää ýåäÿí îëìàñûí. Ìèð Úÿëàë.

ÃßÒÐÀÍ

[ÿð.]  á à õ ãàòðàí.  Êàøàíÿëÿð

àüàëàðûí, ãàçìà áèçèì, âèðàí áèçèì; Åéø îí-

ëàðûí, íóø îíëàðûí, çÿùÿð áèçèì, ãÿòðàí áèçèì.

Ì.Ìöøôèã.

ÃßÒÐß

èñ. [ÿð.] Äàìúû. Îòóç-ãûðõ èë áóí-

äàí èðÿëè áèð ìöñÿëìàí êè, áèð ðóñ ìÿúëèñèíÿ

äöøÿðäè, þëäöðñÿéäèí äÿ áèð ãÿòðÿ äÿ è÷êè äè-

ëèíÿ âóðìàçäû. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ. Àðòûã

ôÿââàðÿäÿí ñû÷ðàéàí ãÿòðÿëÿð øÿáíÿì êèìè

îíóí  [Äèëøàäûí] èíúÿ éàíàãëàðûíà äöøäö.

Ì.Ñ.Îðäóáàäè. [Àçàä Óëäóçà:] Ãàéûäàðêÿí

ñÿíè ìöäàôèÿ åòäèì, – äåéÿ áèëìÿê ö÷öí ìÿí

ñîí ãÿòðÿ ãàíûìû áåëÿ ÿñèðýÿìÿéÿúÿéÿì.

ß.Ìÿììÿäõàíëû.

ÃßÒÐßÁßÃßÒÐß

á à õ ãÿòðÿ-ãÿòðÿ.

// Áèð-áèð.  Âÿçèðëÿðèíèç ÿëèìÿ äöøñÿéäèëÿð,

ñþçëÿðè ãÿòðÿáÿãÿòðÿ äöçÿðäèì, ãàðäàøëàðûì,

ÿðç åäÿðäèì úÿíàáà! Í.Âÿçèðîâ.

ãÿòðÿ-ãÿòðÿ çÿðô  Äàìúû-äàìúû.  Ãÿòðÿ-

ãÿòðÿ ñà÷ûëûð äèäÿëÿðèìäÿí ãàíëàð. Ôöçóëè.

×þùðåéè-àëûíäà ãÿòðÿ-ãÿòðÿ éàø; Ñàíàñàí ýöë-

çàðà øÿáíÿì îòóðìóø. Ã.Çàêèð. Ôèðàãè-ëÿëè-

ëÿáèíäÿí î ñÿðâè-ëàëÿðöõóí; Ãÿìèíäÿ ýþçäÿí

àõàí ãÿòðÿ-ãÿòðÿ ãàíû éàçûì. Ñ.ß.Øèðâàíè.

ÃßÂÀÈÄ

èñ. [ÿð. “ãàèäÿ” ñþç. úÿìè] êþùí.

Ãàéäàëàð, öñóëëàð. Áó áèëèê ñàéÿñèíäÿ þç Øÿðã

ìóñèãèìèçèí ãÿâàèäèíè äàùà òåç .. äÿðê åòìÿê

âÿ áèíàÿíèëåéù òÿðÿããèñèíÿ äÿ äàùà àðòûã êþ-

ìÿê åòìÿê îëàð. Ö.Ùàúûáÿéîâ.

ÃßÂÈ

ñèô. [ÿð.] Ãöââÿòëè, ýöúëö, ìþùêÿì.

Áåøèíúè òöùàô “Ñîôè Ùöñåéí” àäû èëÿ ìÿøùóð

óçóíáîéëó, àü óçóí ñàããàëëû, ãÿâè ùåéêÿë áèð

êèøè èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. Èíäè [Òîüðóëóí] ãÿâè

ÿçÿëÿëÿðè òÿïÿäÿí äûðíàüà êèìè ãîðõóíú áèð

ÿñÿáèëèê èëÿ òèòðÿéèðäè. Ù.Íÿçÿðëè.  ßýÿð ìÿí

îëìàñàéäûì, ìÿñóë úÿáùÿìäÿ ãÿâè; Î çàìàí

áó þëêÿäÿ íÿéÿ ýÿðÿêäèì, íÿéÿ? Ñ.Ðöñòÿì.

ÃßÂÂÀÑ

èñ. [ÿð.] êþùí. Áàòìûø øåéëÿðè âÿ

ñ. ÷ûõàðìàã ö÷öí äÿíèçèí äèáèíÿ äàëûá ÷ûõàí

126

ÃßÒÈÉÉßÒÑÈÇËÈÊ

ÃßÂÂÀÑ

öçýö÷ö; äàëüûú. // Êëàññèê øåèðäÿ âÿ ôîëê-

ëîðäà ìÿúàçè ìÿíàäà èøëÿíìèøäèð. Àéðûëûã

ýþëöíäÿ, ãÿì äÿðéàñûíäà; Òÿçÿ ãÿââàñ îëóá

öçÿí íåúîëäó? (Ãîøìà). Àòû ìèíìèøÿì ýÿç-

ìÿéÿ; Äöøìÿí áàüðûíû ÿçìÿéÿ; Òîíà ÷àéûíû

öçìÿéÿ; Ãûðàò áèð ãÿââàñ îëàéäû. “Êîðîüëó”.

ßýÿð ãÿââàñ èñÿí, öç àðàñûíà; Áèð ýþð àõûð

îíäàí ýþçëÿð, íÿ ýþçëÿð! Íÿáàòè. Øàéÿä ýþ-

òöðÿì äàìÿíÿ îë äöððè-éåòèìè; Ãÿââàñÿ äþ-

íöá åøãëÿ äÿðéàëÿðÿ äöøäöì. Ñ.ß.Øèðâàíè.

ÃßÉÓÐ

ñèô. [ÿð.] Ãåéðÿòëè, ãåéðÿò ÷ÿêÿí,

ãåéðÿòêåø, ÷àëûøãàí. Äîüðóäàí äà, Àñëàí ãà-

éÿò ãÿéóð, ÷àëûøãàí áèð óøàã èäè. Ú.Úàááàðëû.

ÃßÉÉÓÌ

èñ. [ÿð.]  ùöã. Ùÿääè-áöëóüà

÷àòìàìûø óøàãëàðà, éàõóä ðóùè õÿñòÿëèê

öçöíäÿí þç èøëÿðèíè èäàðÿ åòìÿéÿ ãàáèë îë-

ìàéàí øÿõñëÿðÿ âÿ îíëàðûí ìàë âÿ ìöëêöíÿ

íÿçàðÿò åäÿí àäàì. [Àüà Ìÿðäàí:] Î âàõò-

äàí ìÿí îíà [Çåéíÿáÿ] þçöìö ÷îõ àñàí-

ëûãëà ãÿééóì åäÿðÿì. Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ. [Ìà-

éîð:]  ..Ùàúû îëóá äÿëè, äÿëèéÿ ýÿðÿê ãÿééóì

òèêèëÿ, .. ìÿí îíó ýþçëÿéÿ áèëìÿðÿì. Í.Âÿçè-

ðîâ. Áó éåòèìëÿðÿ ãÿééóì îëìàüû þçöíÿ ïåøÿ

ãàéûðìûøäû. ß.Ùàãâåðäèéåâ. // ìÿú.  Âÿêèë.

Óøàã ìÿíèìäèð áàáà, äÿõëè íÿäèð ñèçëÿðÿ?

Êèì ñèçè ãÿééóì åäèá, ùþêì åäÿñèç áèçëÿðÿ?

Ì.ß.Ñàáèð.

ÃßÉÉÓÌ×ÓËÓÃ

èñ. Þçöíö ãÿééóì êèìè

ýþñòÿðìÿ ìåéëè, ùèìàéÿ÷èëèê (ìÿíôè ìÿíàäà).

ÃßÉÉÓÌËÓÃ

èñ. Ãÿééóì âÿçèôÿñè, ãÿé-

éóì îëìà. Ãÿééóìëóã åòìÿê. – [Ùàúû Ôÿðÿú:]

Îëà áèëÿðìè çÿùìÿò ÷ÿêèá Çèéíÿò õàíûìû ÷à-

üûðàñûíûç ýÿëñèí áóðà, ÷öíêè ãÿééóìëóüà äàèð

÷îõ âàúèá èøëÿð âàð. Í.Âÿçèðîâ. // Ùèìàéÿ-

÷èëèê, ùèìàéÿ. Ìÿñìÿíèí ùÿéàòûíûí ö÷öíúö

ñÿùèôÿñè þç áàëäûçûíûí ãÿééóìëóüóíäàí ÷ûõ-

äûüû òàðèõäÿí áàøëàéûð. Ñ.Ùöñåéí. // ìÿú. Âÿ-

êèëëèê. [Îãòàé:] Èíñàí êþíëö êèìñÿíèí ãÿé-

éóìëóüóíó ãÿáóë åòìÿç. Ú.Úàááàðëû.

ÃßÇÀ

1

èñ.  [ÿð.] 1. Áÿäáÿõò ùàäèñÿ, ôÿëà-

êÿò. Äÿìèðéîë ãÿçàñû. Ýÿìè ãÿçàñû. Òðàìâàé

ãÿçàñû. Ãÿçàéà óüðàìàã. – Êåøëÿ éàõûí-

ëûüûíäà ãàòàðûìûç äàéàíìàüà ìÿúáóð îëäó;

èðÿëèäÿêè ãàòàð ãÿçàéà óüðàìûøäû. Ñ.Ùöñåéí.

// Èøëÿðêÿí ñûíìà, õàðàá îëìà. Ãàçûìà çàìàíû

ÿéðè ãóéó, ãàçûìà êÿìÿðèíèí äàùà ýÿðýèí

øÿðàèòäÿ ôûðëàíìàñû íÿòèúÿñèíäÿ áîðóëàðûí

ãÿçàéà óüðàìàñûíà âÿ äàùà òåç ñûðàäàí ÷ûõ-

ìàñûíà ñÿáÿá îëóð. Ãóëèéåâ.

2. Ãÿçèééÿ, ýþçëÿíèëìÿç ùàäèñÿ, âàãèÿ,

ÿùâàëàò. ßýÿð áèð êÿñèí áåëÿ áèð ãÿçà áàøûíà

ýÿëñÿ, äóðìóéóá ýÿëñèí ìÿíèì éàíûìà.

Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

3. Ãèñìÿò, òàëå, ìöãÿääÿðàò, ãÿäÿð. Âÿñëö

ôèðàãÿ âàñèòÿ ÷öíêè ãÿäÿðäèð, åé êþíöë! Úÿù-

äèëÿ êèìñÿ ãàäèðèí ìÿí åëÿìÿç ãÿçàñûíû. Íÿ-

ñèìè. [Õèäìÿò÷èëÿð:] Ãÿçàíûí òÿãäèðèíäÿí,

óñòà Éóñèô, áó ýöí ñÿí áèçèì ïàäøàùûìûçñàí.

Ì.Ô.Àõóíäçàäÿ.  Ôÿäà î ãàìÿòÿ êèì, ãÿçà

íÿ õîø ÷ÿêìèø. Õ.Íàòÿâàí. Çÿìàíÿäÿ áó úÿ-

ôàëàð ìÿíÿ ãÿçàäÿíäèð. Ñ.ß.Øèðâàíè.

ÃßÇÀ

2

èñ. [ÿð.] òàð. 1917-úè èë ðóñ èíãèëà-

áûíäàí ãàáàã ãóáåðíèéà âÿ éà áàøãà áþéöê

èíçèáàòè-ÿðàçè âàùèäè òÿðêèáèíäÿ âÿ ÑÑÐÈ-äÿ

ðàéîí áþëýöñöíÿ ãÿäÿð îëàí èíçèáàòè-ÿðàçè

âàùèäè.  Ãÿçà íà÷àëíèêè, îôèñåðëÿð, áèð íå÷ÿ

éöç äÿ êàçàê îðàäà äóðìóøäó. Ì.Ñ.Îðäó-

áàäè. ×àïàðõàíàíû èäàðÿ åäÿí Ðÿùèì áÿé

òàìàì ãÿçàäà “Ýþäÿê Ðÿùèì áÿé” àäû èëÿ

ìÿøùóð èäè. ß.Ùàãâåðäèéåâ. 1921-úè èëäÿ

Àçÿðáàéúàí ãÿçàëàðû è÷ÿðèñèíäÿ èêèíúè îëà-

ðàã Ãóáàäà ãÿçåò íÿøð åäèëìÿéÿ áàøëàéûð.

ß.Ñàäûã. // Ãÿçà ìÿðêÿçè ìÿíàñûíäà. Ãÿçà-

äàí ýÿëÿí èø÷è íèòãëÿð ñþéëÿéèðäè, èäàðÿëÿðè

òÿôòèø åäèðäè âÿ øèêàéÿòëÿðÿ áàõûðäû. Á.Òàëûáëû.

ÃßÇÀÄÀÍ

çÿðô Ýþçëÿíèëìÿäÿí, òÿñàäöôè

îëàðàã, òÿñàäöôÿí, áèðäÿí. Ñÿð÷ÿíè áèð ãûðüû

åäÿðêÿí øèêàð; Áèð òÿëÿéÿ îëäó ãÿçàäàí äö-

÷àð. À.Ñÿùùÿò. Ãÿçàäàí î ýåúÿ ùÿìèí ìÿí-

ùóñ ýåúÿ èìèø êè, ìÿçëóì àðòèñò îíóí ñàáàùû

ýöíö õöñóñè þç ôàúèÿñèíäÿ àõûðûíúû ðîëóíó

îéíàéûá, ôàíè äöíéà èëÿ ÿáÿäè âèäà åäÿúÿê-

ìèø. Ñ.Ì.Ãÿíèçàäÿ.

ÃßÇÀË

èñ. [ÿð.] Àùó, áóéíóçó ùÿëÿ ÷ûõìà-

ìûø úåéðàí áàëàñû (êëàññèê øåèðäÿ: ýþçÿë, äèë-

áÿð ìÿíàñûíäà èøëÿíìèøäèð). Ýþðäö êè, áèð

îâ÷ó äàì ãóðìóø; Äàìèíÿ ãÿçàëëàð öç âóð-

ìóø. Ôöçóëè. Çöëôëÿðè ñöíáöëäöð, éàíàüû ëàëÿ;

Áàõûøû òÿí åäÿð âÿùøè ãÿçàëÿ. Ñ.ß.Øèðâàíè.

ÃßÇÀËß

èñ. [ÿð.] êëàñ. 1. Äèøè úåéðàí; äèøè

úåéðàí áàëàñû. Ýÿðÿê ýþçëÿðèíÿ ìèëëÿð ÷ÿêèëÿ;

Ùÿð êèì äåñÿ âÿùøè ãÿçàëÿ ñÿíÿ. Ã.Çàêèð.

2. ìÿú.  Úåéðàí ýþçöíÿ èøàðÿäèð. Çöëôëÿðè

ñöíáöëäöð, éàíàüû ëàëÿ; Áàõûøû òÿí åäÿð âÿùøè

ãÿçàëÿ. Ì.Ï.Âàãèô.

ÃßÇÀÂÀÒ

èñ. [ÿð.] äèí. êþùí. Ìöñÿëìàí-

ëûãäà: èñëàì äèíèíäÿí îëìàéàí õàëãëàðëà äèí

óüðóíäà àïàðûëàí ìöùàðèáÿ; úèùàä.

127

ÃßÉÓÐ

ÃßÇÀÂÀÒ

ÃßÇÀÂßÒ

èñ.  [ÿð.]  äèí. êþùí. Ãàçèëèê,

ãàçè èäàðÿñè, äèíè èäàðÿ. Ìöëêè âÿ ñèéàñè èøëÿð

ùþêóìÿòÿ àèä ìÿñÿëÿ îëäóüóíäàí, ãÿçàâÿò

áó èøÿ ãàðûøìàìûøäûð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè.

ÃßÇÀÂßÒÕÀÍÀ

èñ. [ÿð. ãÿçàâÿò âÿ ôàðñ.

...õàíÿ] Äèíè ìÿùêÿìÿ, ãàçûõàíà. Ðóùàíèëÿðè

âÿ ãàçûëàðû àíúàã ìÿñúèäëÿðäÿ âÿ ãÿçàâÿò-

õàíàëàðäà ýþðìÿëèäèð. Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Ãàëäû

áó áàðÿäÿ íÿãäÿí õåéëè ìÿáëÿü ëàçûìäûð êè,

ãÿçà ãàçèñè ãÿçàâÿòõàíàñûíäà áó èø ùèéëåéè-

øÿðÿ ñàëûíñûí. Ñ.Ðÿùèìîâ.

ÃßÇÀ(ÂÖ) ÃßÄßÐ

èñ.  1. Òàëå, ãèñìÿò,

ìöãÿääÿðàò. Ìöâÿððèõëÿð [Íàïîëåîíà] ãÿçàâö

ãÿäÿðèí îüëó ëÿãÿá âåðèáäèðëÿð. Ì.Ô.Àõóíä-

çàäÿ. Ãÿçàâö ãÿäÿðèí àüûðëûüûíû áèç ÷ÿêìÿ-

ñÿê äÿ, êèì ÷ÿêÿúÿêäèð? Ì.Ñ.Îðäóáàäè. Êà-

çûì äà ãÿçàâö ãÿäÿðÿ èíàíàí àäàì îëäóüó

ö÷öí, àðâàäûí ñþçëÿðè îíà áèð àç òÿñÿëëè

âåðäè. ×ÿìÿíçÿìèíëè.

2. Áàøà ýÿëÿí ùàäèñÿ, ÿùâàëàò, ìàúÿðà, ãÿ-

çèééÿ. ßýÿð êå÷ÿí âàõòëàðäà ìÿíèì áàøûìà

ýÿëÿí ãÿçàâö ãÿäÿðè íÿãë åëÿñÿì, î âÿäÿ

ýþðÿðñèíèç êè, äóñòàãõàíàäàí ãîðõìàüà

ìÿí ÷îõ ùàãëûéàì. Ú.Ìÿììÿäãóëóçàäÿ.

Ìÿíèì ãÿçàâö ãÿäÿðèì ÷îõäóð, ÷îõ èøäÿ

îëìóøàì. À.Øàèã. Ñÿìÿä äàéûíûí áàøûíà ýÿ-

ëÿí ãÿçàâö ãÿäÿð ãàéÿò ìàðàãëû îëäóüóíäàí,

ùÿð èêè êèøèíèí ñèíèðëÿðèíè îéàòäû. Á.Òàëûáëû.

ÃßÇÀÇßÄß

ñèô. [ÿð. ãÿçà âÿ ôàðñ. ...çÿäÿ]

Ãÿçàéà óüðàìûø, ãÿçàäàí çÿðÿð ýþðìöø.

ÃßÇ