§ gen injeneriyasì izertlew obektleri

67-súwret. O. Eyveri, K. Makleod hám M. Makkartiler tájiriybesi.

Pnevmokokktıń S – shtammısınan qandayda zat R – shtammǵa ótiwi nátiyjesinde R – shtammnıń ayırımları S – shtammǵa aylanǵan, yaǵnıy transformaciya hádiysesi júz bergen. Lekin F. Griffit S – shtamm bakteriyalardıń qanday zatı násillik xabardı tasıp júriwin bile almaǵan.

1944-jılǵa kelip O. Eyveri, K. Makleod hám M. Makkarti Griffit tájiriybesin qaytadan tákirarladı hám S – shtammda onıń patogenlik qásiyetin tasıp júriwshi DNK ekenligin málim qıldı. Olar pnevmokokk bakteriyalarınıń 2 túri streptomicinge shıdamlı hám shıdamsız shtammları ústinde tájiriybe alıp bardı. Laboratoriya shárayatında probirkada streptomicinge shıdamlı bakteriyalardı tarqatıp, onıń DNK zatı ajıratıp alındı. Alınǵan taza DNK shıdamsız bakteriyalar ósip atırǵan ortalıqqa ótkeriledi hám baqlanadı. Baqlawlar sonı kórsetedi, streptomicinge shıdamlı bakteriyalar DNK

zatı tásirinde, ekinshi probirkada ósip atırǵan shıdamsız bakteriyalar shtammı antibiotikke shıdamlı bolıp qaladı.

Sonday etıp, dáslep pnevmokokk bak- teriyalarda DNKnıń násil quwıwshılıqqa baylanıslı ekenligi sıpatlandı (67-súwret). Transdukciya. Transdukciya qubılısı 1952-jılda N. Jinder hám F. Lederberg tárepinen ashılǵan. Bul ashılıwǵa shekem bakteriya kletkasına fagdıń násillik materialı (nukleyn kislota) kirgende faglardıń kletkada kóbeyiwi aqıbetinde bakteriyanıń kletka qabıǵı jarılıp óliwi, yaǵnıy tek lizis bolıwı málim edi. Bul qubılıs faglardıń litik reakciyası dep ataladı. Bunda bakteriya kletkasına kirgen faglar 37 ̊ da, 15-60 minut ishinde litik

ciklge kiredi.

Fag dáslep bakteriyanıń nukleotidtri- fosfatlarınan paydalanıp, DNK moleku- lasın replikaciyalaydı. Soń fag xromo- soması ózi ushın belok qabıq sintez qılıp, fag bóleksheleri payda boladı. Nátiyjede bakteriya kletkasınıń qabıǵı jarıladı

^{hám fag sırtqı ortalıqqa shıǵıp, basqa} 68-súwret. Transdukciya qubılısı.

4. 
   ^{– Biologiya 10} 129
   

bakteriyanı zıyanlaydı. Biraq bakteriya kletkasına túsken fag hámme waqıtta da sol kletkanı nabıt qıla bermeydi.

Geyde fag xromosoması bakteriya xromosomasına rekombinaciyalanadı. Bul qubılıs fag DNK molekulası bakteriya DNK molekulası nukleotidleriniń arnawlı izbe – izligin tawıp birigiwi nátiyjesinde júz beredi hám, bakteriya profag halatqa ótedi. Xromosomasında profag bolǵan hám erkin kóbeye alatuǵın bakteriyalardı lizogen bakteriyalar, lizogen halatqa alip keliwshi qubılıs bolsa lizogeniya dep ataladı. Sırtqı ortalıq tásirinde ayırım halatlarda lizogen bakteriyadan fag xromosoması ajıralıp shıǵıwı baqlanadı.

Fag nabıt bolǵan kletkadan saw kletkaǵa ótip atırǵanda nabıt bolǵan bakteriya xromosomasınıń qandayda bolegin ózi menen birge alıp ótkeriwi múmkin. Bir bakteriyalar kletkasınan ekinshisine faglar arqalı genlerdiń ótiwine transdukciya dep ataladı. Faglar arqalı ekinshi bakteriya kletkasına ótken genler bul bakteriyanıń násilin ózgertedi (68-súwret).

Konyugaciya (lat. conjugatio – «qosılıw» degen mánisti ańlatadı). Bakteriyalarda konyugaciya qubılısı bir bakteriya kletkasındaǵı genetikalıq materialdı ekinshi bakteriyaǵa alıp ótkeriw usılı bolıp, bunda eki bakteriya jińishke kópirshe menen baylanısadı hám sol kópirshe arqalı bir kletka (donor) dan basqası(recipient) ge DNKnıń bir jibi ótedi. Recipienttiń násillik qásiyetleri DNK bóleginde uzatılǵan genetikalıq xabar muǵdarına qarap ózgeredi (69-súwret).