• Основные стратегические варианты

mahsulotni takomillashtirish 
- amaldagi joriy tovarni takomillashtirib 
firma mavqeini oshirishdan iborat. 
Integrasion o‘sish
tegishli firmaning faoliyat doirasi egallab turgan tarmoqda 
etarlicha mustahkam bo‘lganda, aynan o‘sha tarmoq miqyosida rivojlanish yo‘llarini 
nazarda tutadi. 
a) 
regressiv integrasiya
- firmaning ta’minotchilarini turli uslublar bilan 
nazoratga olishi yoki ularga nisbatan mustahkamroq mavqega ega bo‘lishi uchun 
qiladigan urinishlar tushuniladi. Masalan, poligrafiya kompaniyasining sellyuloza 
ishlab chiqaruvchi ta’minotchi kompaniyaning 50 % aksiyalarini sotib olishi va uning 
ustidan moliyaviy nazoratni o‘rnatishi. 
b)
progressiv integrasiya
esa tegishli firmaning taqsimot tizimi ustidan 
mustahkam mavqega ega bo‘lishi, nazorat etishi tushuniladi. Masalan, qandolatlar 
ishlab 
chiqaruvchi 
kompaniyaning 
barcha 
mintaqalarda 
o‘zining ulgurji 
kompaniyalarini barpo etishi yoki qandolatlar bilan savdo qiluvchi maxsus chakana 
savdo shahobchalarini ochishi. 
v)
gorizontal integrasiya
- tegishli firmani raqobatchi korxonalar ustidan 

---

134 
yuqori mavqega ega bo‘lishi, nazorat etishi borasidagi urinishlari tushuniladi. 
Masalan, bir bozorda tayinli tovar guruhi bo‘yicha raqobatlashayotgan A firmaning 
tur raqobatchisi bo‘lgan V firmaning sotuvga qo‘yilgan ortiqcha quvvatlarini sotib 
olishi va unga nisbatan o‘z mavqeini mustahkamlashi. 
Diversifikasion o‘sish 
- tegishli firmani o‘zi faoliyat ko‘rsatayotgan tarmoq 
imkoniyatlariga nisbatan boshqa tarmoq yo‘nalishida rivojlanishi samarali yoki 
maqsadga muvofiq bo‘lgan holda belgilanadi. Lekin, buning uchun tegishli firma 
o‘zga tarmoqda rivojlanishi uchun to‘plagan tajribasi, ilmiy izlanishlar va tadqiqotlar 
asosida mavjud kamchiliklarni bartaraf etish, dastlabki tarmoq bo‘yicha 
ixtisoslashuvini o‘zgartirish yo‘llari va imkoniyatlarini baholagan bo‘lishi shart. O‘z 
navbatida diversifikasion o‘sish quyidagi yo‘nalishlarda namoyon bo‘ladi: 
a)