• Основные стратегические варианты

 

---

99 
8-bob. MAQSADLI SEGMENTNI TANLASH 
8.1.
Bozorni segmentalashning mohiyati, ahamiyati va xususiyatlari 
 
Marketing boshqaruvi tizimida bozor segmentatsiyasi muhim ahamiyatga 
ega va bozorda talabni o‘rganish yoki marketologlar atamasi bilan aytganda 
«iste’molchini tahlil etish»
- bozorlar holatini tahlil etishdagi birinchi 
bosqich hisoblanadi. U uch tarkibiy qismga bo‘linadi:
 bozor segmentatsiyasi
;
 
iste’molchi talabi sabablarini o‘rganish
;
qondirilmagan ehtiyojlarni 
aniqlash. 
Bozor segmentatsiyasi talabni qondirishga tabaqalangan holda 
yondashuvga, tovarlarning turi, sifati va miqdoriga ko‘ra har xil talab 
qo‘yadigan iste’molchilarni guruhlarga ajratishda turli mezonlar qo‘llashga 
asoslanadi, ya’ni bozor bir jinsli hodisa tarzida emas, balki ayrim-ayrim 
segmentlar majmui tarzida, har bir segment doirasida alohida o‘ziga xos bir 
talab namoyon bo‘ladigan hodisa tarzida olib qaraladi. 
Bozorda xaridorlarning ma’lum bir tovarga bo‘lgan talablari xilma-
xildir, har bir xaridorning o‘z didi bor. Xaridorning talabi, xohishi, ehtiyoji, 
turmush tarzi, tovar xarid qilishdagi xulq-atvori haqidagi ma’lumotlar 
samarali marketing tadbirlari ishlab chiqish va amalga oshirish 
imkoniyatlarini vujudga keltiradi. Ya’ni bozor segmentatsiyasi xaridorlarning 
talabiga muvofiq tovarning taklif etilishi va tovarga talabni kat’iyligini 
ta’minlaydi. 
Demak,
xaridorlarning tovarlarni sotib olishdagi xulq-atvorlari, 
talabi va tovarlarga munosabatidagi xususiyatlariga qarab, guruhlarga 
ajratish 
bozor segmentatsiyasi
 deyiladi
. 
Segmentlarga ajratish mezonlarini tanlash ko‘p jihatlardan tovar yoki 
xizmatning turiga, shuningdek korxona bozor faoliyatida hal qilmoqchi 
bo‘lgan masalaga bog ‘liq. 
Sanoat tovarlari va keng iste’mol tovarlari uchun tanlov mezonlari bir-
biridan juda keskin farq qiladi. Rejalashtirish ehtiyojlariga juda mos 
keladigan maqbul mezon tovarni bozorda joylashtirish masalalariga umuman 
to‘g‘ri kelmasligi mumkin. Mabodo muayyan mezon xaridorlar o‘rtasida 
paydo bo‘lgan farqlarni izohlab berishga imkon bermasa, unda boshqa 
mezonni kiritish va to bu farqlarni ravshan aniqlashga qadar tadqiqo tlarni 
davom ettirish lozim. 
Bozorni segmentlash orqali, xo‘jalik yurituvchi subyekt quyidagi 
maqsadlarni ko‘zlaydi:

iste’molchilarni xohish va talabini maksimal ravishda hisobga olish; 

tovar 
(xizmat) 
va 
xo‘jalik 
yurituvchi 
subyektning 
raqobatbardoshligini ta’minlash; 

xo‘jalik yurituvchi subyektning xarajatlarini optimallashtirish; 

---

100 

xo‘jalik 
yurituvchi 
subyektning 
marketing 
strategiyasi 
samaradorligini oshirish; 

raqobatchilardan xolis bo‘lgan segmentlarga ketish. 
Segmentlashning asosiy maqsadi bozordagi xatti-harakatlarni o‘rganib, 
ularning obrazi (modelini) va kelajakdagi talab-ehtiyojlarini tasavvur 
qilishdan iborat. Hozirgi raqobatda yutib chiqishning asosiy sharti yangi, 
yuqori sifatli tovar va kompleks servis texnika xizmatlar hamda samarali 
sotish usullarini qo‘llashdan iborat bo‘lib qoldi. Ana shu talablar asosida 
marketing tadqiqotlarining ustuvor turi iste’molchilarni o‘rganish va o‘z 
navbatida bozorni segmentlashdan boshlanadi, chunki bozor bir xil 
subyektlardan tashkil topgan emas. 
Bozorni segmentlash, bozorni o‘rganishning asosiy usulidir. Uning 
yordamida bozor (uning tarkibiy qismlari) segmentlarga bo‘linadi. Bozor 
segmenti-bu iste’molchilar, tovarlar, raqobatchilarning shunday ajratilgan 
qismiki, ular uchun umumiy xususiyatlar xosdir. Bozorni to‘g‘ri 
segmentlash, shu segmentning o‘ziga xos ehtiyojlariga qat’iy rioya qilingan 
holda kam xarajatlar bilan tovar yetkazib berishni to‘g‘ri tashkil qilishdan 
iborat. Xalq iste’moli tovarlari bozorini tadqiq etishda marketingga oid 
adabiyotlarda ikki turdagi mezonlar qabul qilinadi. Birinchisi xaridorlarning 
daromadi, yoshi, jinsi, manzili, oilaning hayot davri, kasbi, turmush tarzi va 
shunga o‘xshash umumiy belgilarni hisobga oladi. Mezonlarning ikkinchi turi 
segmentlashni ijtimoiy guruhlarning qadriyatlari tizimi yoki ularning 
marketing strategiyasining, masalan, yangi mahsulot, yangi sotish tizimi kabi 
vositalariga ko‘rsatadigan qiziqishlari asosida olib boradi. Amaliyotda 
birinchi usul ko‘proq qo‘llaniladi, ikkinchi usulni qo‘llash qo‘shimcha 
qiyinchiliklarni keltirib chiqaradi, chunki ijtimoiy sotsiologiya va psixologiya 
sohalarida bevosita tadqiqotlar olib borish yo‘li bilan maxsus hisob-kitob 
ishlarini amalga oshirish talab etiladi.
Xaridorlarning munosabatini tabaqalashtiradigan asosiy omil daromad 
hisoblanadi. Ko‘pgina mamlakatlarda daromad bo‘yicha 
uch
guruhga 
segmentlashdan keng foydalaniladi.