­ O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat texnika universiteti

7.4. Noaniqlikni taqdim etish

Umumiy qoidalar
O‘lchash natijasi bilan birga taqdim etiladigan axborot uning keyingi foydalanish maqsadiga bog‘liq. Bunda quyidagi prinsiplarni qo‘llash lozim:

• 
  agar yangi axborot yoki yangi ma’lumotlar paydo bo‘lsa noaniqlik bahosini aniqlashtirishni o‘tkazish uchun yetarli axborotni taqdim etish;
  
• 
  yetarli bo‘lmagan axborotga qaraganda keragidan ortiq axborotni taqdim etish afzalroqdir.
  

Agar o‘lchash tafsilotlari, noaniqlik qanday baholanganligini o‘z ichiga olib, chop etilgan hujjatlarga tavsiyalar ko‘rinishida berilgan bo‘lsa bu hujjatlar dolzarblashtirilishi va laboratoriyada qo‘llanilayotgan metodga muvofiq bo‘lishi lozim.
Talab qilinayotgan axborot
O‘lchash natijasining to‘liq taqdim etilishi quyidagi axborotni yoki bunday axborotni o‘z ichiga olgan hujjatlarga tavsiyani o‘z ichiga olishi lozim:
- o‘lchash natijasini va uning noaniqligini eksperimental kuzatishlar va kirish kattaliklari haqidagi ma’lumotlar asosida hisoblash uchun foydalaniladigan metodlarni tasvirlash;
- hisoblashda ham, noaniqliklarni tahlil qilishda ham foydalaniladigan barcha tuzatishlar va doimiyliklarning qiymatlari va manbalari;
- noaniqlikning barcha tashkil etuvchilarining ularning xar biriga tegishli to‘liq hujjatlari bilan ro‘yxati.
Ma’lumotlar va ularning tahlili barcha muhim bosqichlarni oson kuzatib turish va zaruriyat bo‘lganda so‘nggi natijani hisoblashni qaytarish mumkin bo‘ladigan tarzda taqdim etilishi lozim. Oraliq qiymatlarni o‘z ichiga olgan natijani batafsil taqdim etish talab etilgan hollarda hisobot quyidagilarni o‘z ichiga olishi lozim:

• 
  har bir kirish kattaligining qiymati, uning standart noaniqligi va uning qanday olinganligining ta’rifi;
  
• 
  natija va kirish kattaliklari, shuningdek, bu effektlarni hisobga olish uchun foydalanilgan ayrim hosilalar, kovariatsiyalar yoki korrelyatsiya koeffitsientlari o‘rtasidagi o‘zaro munosabat;
  

- har bir kirish kattaligining standart noaniqligi uchun erkinlik darajalari soni.
Izoh - Funksional bog‘liqlik juda murakkab bo‘lgan yoki aniq ko‘rinishda mavjud bo‘lmagan hollarda (masalan, u faqatgina komp’yuter dasturi sifatida mavjud bo‘lishi mumkin) u umumiy ko‘rinishda yoki muvofiq manbaga tavsiya yo‘li bilan ifodalanishi mumkin. Bunday hollarda kimyoviy taxlil natijasi va uning noaniqligi qanday qilib olinganligi har doim aniq bo‘lishi lozim.
Oddiy tahlillar natijalarini taqdim etishda faqatgina kengaytirilgan noaniqlik qiymatini va k qiymatni ko‘rsatish yetarli bo‘lishi mumkin.
Standart noaniqlikni taqdim etish
1. Noaniqlikni i_s yakuniy standart noaniqlik ko‘rinishida ifodalasangiz (ya’ni, bitta standart og‘ish ko‘rinishida) yozuvning quyidagi shakli tavsiya etiladi:
«(Natija): i_s (birliklar) standart noaniqlikda X (birliklar), [standart noaniqlik Metrologiya sohasidagi asosiy va umumiy atamalar Xalqaro lug‘ati, 2-nashr, ISO, 1993y. ga muvofiq aniqlanadigan va bir standart og‘ishga muvofiq keladigan joy]».