― pul va banklar

9.5. Bank tizimi va uning elementlari. 
ank tizimi-tor ma‘noda mank muassasalari yig‗indisidir. Bank tizimi 
keng ma‘noda bank muassasalari va ular faoliyatining meyoriy huquqiy asoslari, 
tashkiliy moddiy-texnik va moliyaviy asoslarining yig‗indisidir. 
1996-yil 25-aprelda ―Banklar va bank faoliyati to‗g‗risida‖gi qonun; 
1995-yil 
25-dekabrda 
―O‗zbekiston Respublikasi Markaziy banki
to‗g‗risida‖gi qonun. 
Amerikalik olim Fridrix Mishkin , rus olimi Andrushen va yana ko‗plab 
olimlar sug‗irta kompaniyalarini , pensiya fondlarini va kredit uyishmalarini bank 
tizimi tarkibiga kiritadi. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida 2 pog‗onali bank tizimi shakllanadi: 
1-pog‗onada Makaziy bank ; 
2-pog‗onada Tijorat banklari turadi. 
Lekin 3 pog‗onali bank tizimi ham paydo bo‗ldi. Bunga misol qilib, evropa 
hududiga kirgan mam;lakatlarning bank tizimini ko‗rsatish mumkin: 

Evropa Markaziy banki 

Evro hudud mamlakatlarining Markaziy banki

Evropa hudud mamlakatlarining tijorat banklari 
Bank tizimi quyidagi elementlardan tashkil topadi: 
1. 
Bank tizimining huquqiy asoslari . 
2. 
Bank tizimining tashkiliy asoslari. Masalan: AQShda tijorat banklari 
tashkiliy tuzilishiga ko‗ra 2 ga ajratiladi: 
Universal banklar-depozit qabul qilish huquqiga ega, kreditlash, hisob-
kitoblar va boshqa moliyaviy xizmatlar ko‗rsatadi. Lekin ular qimmatli qog‗ozlar 
chiqarish yo‗li bilan resurs jalb qilish huquqiga ega emas. Universal banklar 
federal zaxira tizimi tomonidan nazorat qilinadi. 
Investitsion banklar-depozit qabul qilish huquqiga ega emas. Ular qimmatli 
qog‗ozlarini muomalaga chiqarib, resurslar jalb qiladi va bu resurslardan o‗rta va 
uzoq muddatli kreditlar beradi.
Xitoyda 4 ta bank Markaziy bank bilan bir xil bank turadi: Xitoy sanoat 
banki, Xitoy qishloq-xo‗jalik banki , Xitoy eksport-import banki va Xitoy banki. 
3. 
Bank tizimining iqtisodiy asoslari. Banklar faoliyat yuritish uchun 
Markaziy bank tomonidan belgilangan miqdorda ustav kapitalini shakllantirish 
lozim. Ustov kapitali shakllangandan keyin Markaziy bank tijorat banklarga Bosh 
litsenziya beradi.
4. 
Banklar turlari. Tijorat banklari mijozlarning tarkibiga ko‗ra 3 turga 
bo‗linadi: 
a) ulgurji banklar – bu banklar yirik kompaniyalariga moliyaviy xizmat 
ko‗rsatish, aholi va kichik biznes subektlari bilan ishlamaydi. 
b) chakana banklar – faqat aholiga va kichik mijozlarga moliyaviy xizmat 
ko‗rsatadi. 
B 

---

c) aralash banklar bu banklarning mijozlari tarkibida aholiga ham , kichik 
subektlariga ham yirk kompanyalarga xizmat ko‗rsatadi.