― pul va banklar

Uchta motivning birlashishi
39

Pulga talabning 3 ta motivini birlashtirib Keyns aniq nominal va haqiqiy 
kattaliklarni ajrata oldi. Pulga bo‗lgan narx unga nima sotib olish mumkinligi 
bilan aniqlanadi. Masalan agar iqtisodiyotdagi o‗rtacha narx ikki barobar oshsa 
o‗sha nominal pul miqdoriga ikki barobar kamroq tovar va xizmatlarni sotib olish 
mumkin. Keyns ta‘kidlar ediki ma‘lum miqdordagi pul qoldig‗lariga egalik 
qilishga harakat qilishadi(haqiqiy ifodadagi pul miqdori) bu pulning haqiqiy 
39
The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European 
edition, 2013. Page 450

---

miqdori yuqorida ko‗rgan uchta motiv bilan aniqlanadi va haqiqiy daromad Y ga 
bog‗liq va protsentli stavka I ga bog‗liq. Keyns pulga talab tenglamasini keltirib 
chiqardi, likvidlikni afzal ko‗rish funksiyasi nomi bilan mashxur, Shunga ko‗ra 
real pul qoldiqlariga bo‗lgan talab M
d
/P bu funksiya i va Y
6 
 
𝑀 
𝑁
 - + = / 0 yu
‗-‘ va ‗+‘ belgilar manfiy bog‗liqlikni ko‗rsatadi real pul qoldig‗iga bo‗lgan 
talabni protsent stavka i dan va musbat bog‗lanishni real daromad Y dan 
likvidlikni afzal ko‗rish funksiyasi pulga talab bo‗yicha faktorlarni isbotlaydi. 
Shunday qilib Keyns xulosa qildi : pulga bo‗lgan talab faqat daromadga bog‗liq 
emas balki protsent stavkaga ham bog‗liq. Mana Shunda Keynsning nazariyasi 
Fisher nazariyasidan farq qiladi qaysiki protsentli stavkani hisobga olishmagan. 
Likvidlikka moyillik tenglamasini quyidagicha yozish mumkin : 
𝑃
𝑀
′′
 ˜/aF 
Tenglikni ikki tarafini G ga ko‗paytirib va Mˆni M ga almashtirib(ular teng 
pul bozorida muvozanatli bo‗lgan holda): 
V
lm
 u
py 
-lp
y
o‗ 22.5 
Tenglamaga ko‗ra, Keynsning nazariyasiga ko‗ra aylanish tezligi doimiy 
emas, foiz stavkaning o‗zgarishi bilan tebranadi. Pulga talab foizli stavkaga 
teskari bog‗liqlikda, bundan kelib chiqadiki qachonki I ko‗paysa f(I,Y) tushadi, va 
aylanish tezligi kattalashadi. Boshqacha qilib aytganda foiz stavkalarning o‗sishi, 
kamroq haqiqiy pul qoldiqlarini o‗zida ushlashga undaydi, berilgan daromadlar 
bo‗yicha va aylanish tezligi o‗sadi. Shunday qilib, likvidlikni afzal ko‗rish 
nazariyasidan quyidagi xulosaga kelinadi foiz stavkalardagi sezilarli o‗zgarishlar 
bo‗lsa aylanish tezligi sezilarli tebranadi. Shuni aytish lozimki 22.5 tenglama 
aylanish tezligining o‗sish tezligini pasayishini ko‗rsatadi iqtisodiy inqiroz 
paytida. Buni nima bilan izohlash mumkin ? foiz stavkalarning sikilli xarakteri 
haqida bir eslaylikchi. iqtisodiy yuksalish paytida foiz stavkalar ko‗tariladi, 
retsessiya davrida esa pasayadi. Lividlikni ustun ko‗rish nazariyasiga ko‗ra foiz 
stavkalarning o‗sishi pul aylanish tezligi ortishiga olib keladi. Foiz stavkalarning 
o‗zgarishi tebranish bilan bir qatorda , muvozanatli aylanish tezligining 
tebranishiga sharoit yaratadi.
Spekulyativ pulga talab modeli aylanish tezligi tebranishining boshqa 
sababini ham ochib beradi. Normal darajadagi foiz stavkasining o‗zgarishida 
pulga bo‗lgan talab bilan nima sodir bo‗ladi ? masalan nima bo‗ladi agar 
odamlar kelajakda foiz stavkasining ko‗tarilishini kutishsa hozirgi kunga nisbatan 
? foiz stavkalarning o‗sishining kutilishi bilan birga obligatsiyalarga bo‗lgan 
narxlarning tushishini kutishadi va kapital yo‗qotilishidan qo‗rqishadi. 
Obligatsiyalardan kutilayotgan daromad pasaymoqda, alternative usulda pulni 
saqlashga bo‗lgan ehtiyojga talab ko‗payadi. Natijada ularga bo‗lgan talab 
oshadi. Bu shuni anglatadiki f(I,Y) kattalashadi va aylanish tezligi kamayadi. 
Pulning aylnish tezligi o‗zgaradi kutilayotgan foiz stavkalarning o‗zgarishida; bu 
kutilishlarning nomuvozanatliligi nomuvozanat pul aylanish tezligiga olib keladi. 
Bunga yana bir sabab nega Keyns aylanish tezligini doimiy emas deb 
hisoblashida. 

---

Demak keynchilik nazariyasining likvidlikni ustun ko‗rilishi, pul saqlashning 
3 ta motivni ko‗rib chiqadi: 
Transaksionli, ehtiyotkorlik motivi va spekulyativ. Ikkita motiv bo‗yicha pulga 
bo‗lgan talabni hisobga olib, Keyns teskari bog‗liqlikni isbotladi, spekulyativ 
motiv bo‗yicha foiz stavkasining darajasiga qarab. 
Keynchilik pulga talab nazariyasidan shunday xulosaga kelinadiki aylanish 
tezligi doimiy emas, u foiz stavkalarga to‗g‗ri bog‗langan, qaysiki kuchli 
tebranishga moyil. Keyns nazariyasiga ko‗ra aylanishning doimiy emasligi yana 
bir narsa bilan isbotlangan, foiz stavkalarning normal darajasiga nisbatan 
o‗zgarishlarning kutilishi pulga talabni o‗zgartiradi va shuningdek ularning 
aylanish tezligini ham. Shunday qilib Keynnsning nazariyasi klassiklarning 
miqdoriy nazariyasini shubha ostiga qoldiradi ya‘ni nominal daromad pul 
miqdorining o‗zgarishi bilan aniqlanadi.
40