― pul va banklar

Pulga bo„lgan spekulyativ talab. 
Pulga talabning Keynschilikning spekulyativ modeliga binoan aholi o‗z 
boyligini faqat pul ko‗rinishida (agar kutilayotgan daromad obligatsiyalardan, 
puldan kutilayotgan daromaddan kamroq bo‗lsa) yoki obligatsiya ko‗rinishida 
(daromadning teskari munosabatda) bo‗lsa, faqatgina bu ikki ko‗rsatkichni 
tengligida (juda kam hollarda) aholi aktivlarni ikki ko‗rinishda saqlaydi. Bundan 
kelib chiqadiki, Keynsning modeli tahmin qiladiki, deyarli hech kim obligatsiyani 
ham pulni ham qadr qiymatini saqlab qolish uchun bir vaqtda ishlatmaydi. Keyns 
42
The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European 
edition, 2013. Page 453

---

nazariyasida kamdam kam uchraydigan aktivlarning diversifikatsiyasi va ko‗plab 
tadqiqotlarga asoslanishi, bu pulga bo‗lgan spekulyativ talab nazariyasining 
qattiq tanqidga uchrashiga sabab bo‗ldi. 
Keynchilik yondashuvidagi kamchiliklarni yengish uchun Tobin spekulyativ 
pulga talab modelini ishlab chiqdi, tahminlarga asoslangan, qaysiki moliyaviy 
aktiv portfelinining strukturasini aniqlashda aholi faqat kutilayotgan daromadni 
emas, balki shu bilan birga bu aktivning boshqa aktiv bilan taqqoslagandagi 
riskini hisobga oladi. Tobin tahmin qildiki ko‗pchilik tavakkalchilik qilmaydi va 
kamroq daromad olib kelish ko‗rinishida aktivlarni ushlashadi. Muhimi pul 
daromadi aniq (Tobin tahmin qilardii u nolga teng). Shuning uchun agar 
obligatsiyalardan kutilayotgan daromad puldan kutilayotgan daromaddan 
yuqoriroq bo‗lsa ham odamlar boyligini pul ko‗rinishida saqlashadi chunki 
obligatsiyalar yuqoriroq riskka ega bo‗lgan aktivdir. 
Tobin modelidan kelib chiqadiki, risk darajasining moliyaviy aktivlar 
portfelida pullar va obligatsiyalar saqlashni diversifikatsiya qilish orqali 
pasaytirishi mumkin. Tobin modeli Keyns modeliga nisbatan asosliroq chunki 
iqtisodiy agentlarning say harakatini aniqroq ifodalaydi. 
Ammo Tobin Keynsning pulga spekulyativ talabining kamchiliklarini to‗liq 
hal qila olmadi. Hatto pulga spekulyativ talab borligi shubha uyg‗otadi. Nima 
agar nolevoy
 
riskli aktivlar mavjud bo‗lsa ( pulga o‗xshash) ammo yuqori 
daromadli? Shu holatda pulga spekulyativ talab bo‗lishi o‗rinnli bo‗ladimi? Yo‗q, 
chunki aholi pulni emas bu aktivni saqlashni istaydi. Natijada moliyaviy aktiv 
potrfeli daromadi ortadi va risk ortmaydi. Ammo bunday veksellar mavjudmi 
amerika iqtisodiyotida? Ha, AQSH g‗azna veksellari va boshqa aktivlar defolt 
riski va pul daromadi bilan aloqasi yo‗q. Unday bo‗lsa nega jamg‗armani naqd 
pul ko‗rinishda saqlash lozim(transaksion motiv va ehtiyotkorlik motivini hisobga 
olmagan holda)?
Tobin modeli buni tushuntirmasa ham nega aholi jamg‗armasini naqd pul 
ko‗rinishida saqlaydi, bu qanday qilib iqtisodiy agentlar aktivlarni tanlashida 
yaxshiroq tushunishga yordam beradi. Tobin modeli aktivlarni baholash 
nazariyasida va aktivlarning moliaviy portfelini tuzishda( u yoki bu aktivlarni sotib 
olishda qaror qabul qilishda)yangi bosqich bo‗ldi.
Ko‗rganimizdek Keynsning tarafdorlari pulga talabning uchta turini 
yaxshiroq tushuntirib berishga harakat qilishdi (transaksionlik bo‗yicha , 
ehtiyotkorlik va spekulyativ bo‗yicha). Keys tomonidan asoslangan pulga 
spekulyativ talabini qisman takomillashtirishga erishildi chunki bunday talab 
mavjudmi yoki yo‗qmi degan savol paydo bo‗ladi. Ammo transaksion va 
ehtiyotkorlik talabi bu ikki tarkibni foiz stavkasiga nisbatan teskari bog‗liqlikni 
ko‗rsatadi. Bu Keyns aytganalarini isbotlaydi ya‘ni pulga talab foiz stavkaga 
bog‗liq bundan kelib chiqadiki pulning aylanaish tezligi doimiy emas va nominal 
daromad faqatgina pul massasi bilan emas balki boshqa faktorlar bilan ham 
bog‗liq.
43
 
43
The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European 
edition, 2013. Page 455

---