― pul va banklar

 
3.7.Fridmanning pulning zamonaviy miqdoriy nazariyasi 
1956 yilda Milton Fridman ―Pulning miqdoriy nazariyasi: yangi versiyasi‖ 
mashhur kitobini chop etgan, shunga qaramasdan, I.Fisherning bu ishida 
miqdoriy nazariyasi ishiga suyangan bo‗lsa ham, uning pulga talab nazariyasi I. 
Fisherga nisbatan M.Keynsga ko‗proq o‗xshaydi. 
Uning o‗tmishdoshlari kabi Fridman pulni saqlash motivlarini o‗rgandi. 
Ularni izchil o‗rgangandan ko‗ra Keynsga o‗xshab, u shunchaki tahmin qildiki har 
qanday aktiv uchun pulga talab o‗sha faktorlar bilan aniqlanadi. Keyin Fridman 
talab nazariyasini aktivlar va pulga qo‗lladi. 
Aktivlarga talab nazariyasiga binoan, pulga talab puldan kutilayotgan 
daromadga nisbatan boylik hajmiga va kutilayotgan boshqa aktivlarning daromad 
olib kelishiga bog‗liq. Keyns kabi, Fridman tan oldiki malum miqdorda pul 
qoldiqlarini haqiqiy ko‗rinishda ushlab turishga harakat qilishadi. Shuning uchun 
Fridman pulga talabni quyidagicha ifodaladi : 
𝑀
^=/(Yp,
+
 p ̴
r
m<
r
e ̴
r
m<
p,
 ̴
r
m) 
Bu erda M
d
/P haqiqiy pul qoldiqlariga bo‗lgan talab, Y – boylik darajasi, 
Fridman bo‗yicha doimiy daromad deb nomlanadi( joriy diskontlangan turar narxi 
kelgusi barcha daromadlarning yoki soddalashtirilganda kutilayotgan o‗rtacha 
uzoq muddatli daromad) ,Ƨ
m 
 
pullardan kutilayotdan daromad, Ƨ
b
obligatsiyalardan kutilyotgan daromad, Ƨ oddiy aksiyalardan kutilayotgan 
daromad, inflyasiyaning kutilayotgan o‗sishi. Tenglama ostidagi belgilar 
ko‗rsatadiki, pulga bo‗lgan talab bilan va unga mos o‗zgaruvchilar bilan 
orasidagi qanday bog‗lanish borligini ko‗rsatadi:to‗g‗ri (+) teskari (-). Fridman 
nazariyasidagi pulga talab omillarini va ularning ahamiyatini ko‗rib chiqamiz. 
Malum bo‗lishicha aktivlarga talab boylikka to‗g‗ri bog‗lanish, shuning 
uchun ham pulga talab doimiy daromadga to‗g‗ri bog‗lanishdir( boylik darajasi 
Fridman bo‗yicha). Qaysiki (+) belgi bilan belgilangan Y
p
o‗zgaruvchi ostida. 
Doimiy daromad (kutilayotgan o‗rtacha uzoq muddatli daromad) odatdagiga 
qaraganda qisqa muddat ichida ancha kam tebranadi, chunki uning ko‗plab 
o‗zgarishlari vaqtli harakterga ega. Masalan, iqtisodiy o‗sish paytida daromadlar 
tez ortadi, ammo bu hodisa vaqtinchalik va o‗rtacha uzoq muddatli daromad 
unchalik o‗zgarmaydi. Bundan kelib chiqadiki, yuqori faollik paytida doimiy 
daromad joriy vaqtga nisbatan unchalik sezilarli darajada ortmaydi. Retsessiya 
davrida joriy daromadlarning kamayishi kuchli bo‗ladi, ammo bu vaqtinchalik 
harakterga ega, Shuning uchun o‗rtacha kutilayotgan uzoq muddatli daromad 
joriydagiga qaraganda unchalik kamaymaydi. Doimiy daromadning pulga bo‗lgan 
talab omillaridan biri deb qarab shunday xulosaga kelamizki pulga talab qisqa 
mudatli iqtisodiyotdagi tebranishlarda unchalik o‗zgarmaydi. 
Aholi o‗z jamg‗armasini faqat pul ko‗rinishida saqlamasligi mumkin. 
Fridman alternative pullarga bo‗lgan jamg‗armani 3 ko‗rinishga bo‗ldi: 
obligatsiyalar, aksiyalar va boylik. Aholi agar ularning daromad keltirishi 
kutilayotgan pul daromad keltirishidan yuqori bo‗lsa bu turdagi pulni afzal 
ko‗radi. Pulga talabdagi ohirgi uchta o‗zgaruvchilar bu alternativ pullardan 
kutilayotgan daromadning og‗ishi kutilayotgan puldan keladigan daromadga 

---

nisbatan. Har bir o‗zgaruvchi ostidagi (-)belgisi shundan dalolat beradiki , 
ularning ihtiyoriy bittasining ortishida pulga talabni kamayishiga olib keladi .
Puldan kutilayotgan daromadga Ƨ
m,
barcha uchta holda, ikkita omil tasir 
etadi. 
1. Depozit bo‗yicha bank hizmati doirasi, pul massasi ichiga kiradi, masalan,
pul to‗lovlarini chek orqali yoki avtomatik tarzda to‗lanishi. Bunday turdagi 
hizmat hajmining ortishi bilan pullardan kutilayotgan daromad ortadi. 
2. NOW tipidagi schotlar va boshqa depozitlar bo‗yicha foizli to‗lovlar 
summasi pul massasiga kiradi. Foiz to‗lovlarining summasini ortganida pullardan 
kutilayotgan daromad ortadi.
Agar pulga talab funksiyasidagi Ƨ
b 
– Ƨ
m
va Ƨ – Ƨ
m 
ifoda obligatsiyalar va 
aksiyyalardan kutilayotgan daromadni harakterlaydigan bo‗lsa, bunday holda 
puldan kutilayotgan daromadga nisbatan if - Ƨ
m 
ifoda boylik va puldan kutilayogan 
daromad orasidagi farqni ifodalaydi. Boylikdan kutilayotgan daromad- narx 
oshganligi tufayli kapitaldagi kutilayotgan ko‗tarilishning normasi va u 
kutilayotgan inflyasiya o‗sish suratiga teng. Masalan, 10 % inflyasiya o‗sish surati 
kutilayotgan bo‗lsa, boylikdan kutilayotgan daromad ham 10 % ni tashkil etadi. 
∏
5
-r
m
 o‗sganda boylikdan kutilayotgan daromad pulga nisbatan o‗sadi, va pulga 
talab tushadi.
44
 
44
The economics of money, banking and financial markets / Frederick S. Mishkin, European 
edition, 2013. Page 456