T U P R O Q N I N G O R G A N IK Q I S M I
Organik m o d d a l a r tu proqning muhim tarkibiy qismi hisoblanadi.
O rg a n ik m o d d a l a r , s h u j u m la d a n gum us m iq d o ri h a r xil t u p ro q
tiplarining h a y d a lm a q atla m id a turlichadir (22-jadval).
22-jadva!
Turli tuproq tiplaridagi gumus miqdori
Tuproq tipi
Haydalma qatlamdagi
gumus miqdori,
%
Gum us zaxirasi, t /g a
0 - 2 0 sm
0 —100 sm
Chi ml i p o d z o l
2 - 4
53
8 0 - 1 2 0
Su r tusii p o d z o l l a s h g a n
o ' n n o n tuproqlari
4 - 6
109
1 5 0 - 3 0 0
Qora tuproqlar
4 - 1 2
1 3 7 - 1 9 2
3 0 0 - 8 0 0
Kashtan tu p roq la r
3 - 4
9 9
2 0 0 - 2 5 0
B o ‘z tup roqlar
1 - 2
37
50
Qizil tup roqlar
5 - 7
153
1 5 0 - 3 0 0
Ja d v a ld a n t u p r o q l a r tarkibidagi g u m u s m iq d o ri ayrim t u p ro q
tiplarida 10% va u n d a n h a m ko'p roqni tashkil etgani holda, ayrim
tupro q lard a 1—2% atro fid a boMishi ko‘rinib turibdi.
Tuproqning organik qismi turli-tum an organik m oddalar m ajm uidan
iborat. U lar ikkita guruhga ajratiladi:
— o'simlik va hayvon qoldiqlaridan hosil b o 'l g a n , lekin g u m u sg a
aylanm agan organik moddalar;
— gumus.
¡
G um usga aylanm agan organik m o d d a la r d e g a n d a , tu p ro q d a c h irib
!
ulgurm agan yoki chala chirigan o'sim lik qo ld iq la ri h a m d a u n d a h ay o t
kechiradigan hayvon (chuvalchang va h a s h a ro tla r) va m ik ro o rg a n iz m -
,
lam in g qoldiqlari tushuniladi.
í
I.V. T y u rin n in g aniqlashicha, bir ga m a y d o n d a g i tu p r o q q a yil
d av o m id a 5—8 t o's im lik qoldiqlari tu shib, s h u n d a n 1 — 10% i t u p r o q
i
h a y d a lm a q a t l a m in in g o rga nik m o d d a s i g a a y l a n a d i . T u p r o q n i n g
!
0 —20 sm li q a t l a m i d a m a v j u d b o ' l g a n 0 , 7 — 2 ,7 t / g a ( a y r i m
!
m a ’lumotlarga k o ‘ra 5—8 t/ga) bakteriyalarning atigi 1—2% i organik
m o d d ag a aylanadi.
Í
Tuproqdagi kimyoviy o'ziga xos o rga nik b irik m a la r asosan u gle-
!
v o d lar (selluloza, kraxmal, gemiselluloza) o rg a n ik kislotalar, oqsillar,
I
a m in o k is lo ta la r, a m id la r, y o g 'la r, q a t r o n l a r , a ld e g id la r , p o l iu r o n
¡
kislotalar, oshlovchi m od d alar va lignin k o 'r in is h la rid a uchraydi.
G um usga aylanmagan m oddalar u m u m iy o rga nik m oddalar m iqdo-
rining 10—15% ini tashkil qilsada, t u p ro q u n u m d o rlig in i belgilashda
m u h i m ahamiyatga ega. Bu m o d d a la r t u p r o q d a a n c h a tez p a r c h a -
lan ad i, tarkibidagi az o t, fosfor, o ltin g u g u rt v a b o s h q a e l e m e n tl a r
osonlik bilan minerallashadi va o 'sim ik la rn in g oziqlanish m anbayiga
aylanadi. U larning bir qismi tuproqda p a r c h a la n ib , o 'z ig a xos tabiatli
organik m oddalarga aylanishi va gum us hosil b o 'lis h i u c h u n m a n b a
b o i i b xizmat qilishini alohida t a ’kidlash joiz.
G u m u s m oddalari tu proq organik q ism in in g 85—90% ini tashkil
I
qiladi. Ular gum in va fulvo kislotalar h a m d a g u m in la rd a n tarkib topgan.
|
M a z k u r m od d alar ichida gum in kislotalar yaxshi o 'rganilga n. G u m i n
kislotalar o 'z ichiga tarkibi va xossalari j i h a t id a n o 'x sh a sh bir q a to r
I
nioddalarni oladi. G u m i n kislotalarning eng s o d d a tarkibi quyidagicha:
uglevodlar — 52—62, kislorod — 31—39, v o d o r o d — 2 ,8 —6,6, azot
- 3 , 3 - 5 , 1 % .
G u m i n kislotalar tabiatan aro m a tik , y u q o ri m o le k u la r m o d d a -
lardan hisoblanadi. Ularni yon tarmoqlari t o 'g 'r i chiziqli polimerlangan
uglerod zanjirini tutgan siklik uglerodning yassi t o 'r i d a n iborat deb
qarash m um kin. Uglerod zanjirlari o 'z id a gidroksil, karboksil, metoksil
kabi turli funksional guruhlarni tutadi.
7 — A g r o k i m y o
97
G u m in kislotalar molekulalari tarkibiga azotsiz va azot tutgan olti
ham da besh a ’zoli halqalar kirib, odatda, ular o ‘zaro —N —, —N H ,
—S H 2— k o 'p rik la r orqali tutashadi. Aytilganlardan tashqari gum in
kislotalar tarkibida uglevod qoldiqlari (geksoza, pentoza va boshqalar)
va azotli organik birik m alar (peptidlar, aminokislotalar) harn uchraydi.
Bu bevosita c h e k k a yon zanjirlar shaklida x u sh b o ‘y yadrolarning
mavjudligi bilan bog'liqdir.
G u m in kislotalar tarkibida 3—6 ta fenol gidroksillari — (O H ),
3—4 ta karboqsil ( —C O O H ), metoqsil (—O C H 3) va karbonil ( = C - 0 )
guruhlarning b o ‘lishi ularning xususiyatlari h a m d a tuproq bilan o ‘zaro
t a ’sir xarakterini belgilaydi. G u m i n kislotalar tarkibidagi karboksil
guruhlar tu p ro q q a n o rd o n lik bag‘ishlaydi va kationlarni almashinib
yutilishi ja ra y o n id a ishtirok etishini ta’minlaydi.
Karboksil g u ru h tarkibidagi vodorod turli kationlar to m o n id a n
siqib chiqariladi va b u n d a gum atlar deb nom lanadigan tuzlar hosil
bo'ladi:
R C O O H + N a H C 0 3 -> R C O O N a + H 20 + C 0 2
2 R C O O H + C a C 0 3 -» ( R C O O ) 2C a + H 20 + C 0 2
Bir valentli k a tio n la r (N a , K, N H 4) ning gumatlari suvda oson
eriydi, ikki (C a va Mg) va uch valentli (Fe va AI) kationlarining
gumatlari esa suvda erimaydi.
G u m u s m o d d a la r n in g ikkinchi guruhi fulvo kislotalar bo'lib, ular
azotli yuqori m o le k u la r oksikarbon kislotalardir. Fulvo kislota gu m in
kislotadan o 'z in in g och tusi (fulvo so'z ining lug'aviy m a ’nosi sariq,
sarg‘ish d e m a k d ir), suv va mineral kislotalarda eruvchanligi h a m d a
kislotali gidrolizga oson berilishi bilan farqlanadi.
Fulvo k i s lo ta la rn in g eng sodda kim yoviy tarkibi q u yidagicha:
uglerod — 4 5 —48, v o d o ro d — 5—6, kislorod — 43—48,5 va azot —
1,5—3,0%. F u lvo kislota tuzilishida chiziqli polimerlangan uglerod
yon zanjirining ustunligi va aromatik uglerod t o ‘rining kam ishtiroki
ularni gumin kislotalardan asosiy farqlanish belgilaridan biridir. G u m i n
kislotalar kabi fulvo kislotalar harn fenol gidroksili, metoksil va karboksil
guruhlarini tutad i. F ulvo kislotalarning kalsiyli va magniyli tuzlari
suvda eriydi, ularning aluminiy hamda ternir bilan hosil qiladigan kompleks
birikmalari h a m an c h a harakatchan bo'lib, faqat p H ning tor intervalida
cho'km aga tushadi. Fulvo kislota molekulalar tarkibidagi azotli m oddalar
nisbatan kuchsizroq bog‘langan, gumin kislotalarning azotli birikma-
lariga nisbatan kislotali gidrolizga oson beriladi. Fulvo kislotalar tarkibidagi
azot tuproq yalpi azotning 20—40% ini tashkil qiladi.
T u p ro q gum usi tarkibidagi gu m in la r (ishqorda e rim a y d ig a n guinus
m oddalari) tabiatan g u m in kislotalarga o 'xsha sh b o 'l s a d a , tuproqning
m ineral qismi bilan kuchli bog'langanligi bilan ajralib tu rad i va shu
bois iilar kislota va ishqorlarning t a ’siriga a n c h a c h id a m lid ir. G u m u s -
nitig m a z k u r fraksiyasi tarkibidagi azot t u p r o q u m u m i y azotining
20—30% ini tashkil qiladi, kuchli bog'langanligi sababli m ikroorga-
nizm lar t a ’siriga bardoshli.
Turli tuproq tiplari o 'z a r o faqat gum us m iq d o ri b ila n em as, gumin
kislotalarning fulvo kislotalarga nisbati (G k :F k ) b ilan h a m farqlanadi.
M asalan, chimli podzol tu p ro q lard a bu nisbat 0 , 4 —0 ,6 ga teng bo'lsa,
q ora tuproqlarda 1,0— 1,5 ni tashkil qiladi. M a rk a z iy O siyoning b o ‘z
tuproqlarida bu nisbat a n c h a o 'z g aru v ch a n b o 'lib , turli t u p ro q ayir-
m alarida turlichadir. C h o i m in ta q a tu p ro q larin in g g u m u si tarkibida
fulvo kislota nisbatan k o 'p ro q d ir.
T uproqdagi g u m u s m o d dalarining ju d a k am qism i erkin holatda
bo'ladi. O datda, gu m in va fulvo kislotalar tu p r o q n i n g m inera l qismi
bilan kimyoviy va kolloid-kim yoviy t a ’sirlashib, t u r l i - t u m a n organo-
mineral birikalarni hosil qiladi (C a, Mg, N a lam ing g u m atlari; gumatlar
bilan aluminiy, ternir, fosfor va kremniy bilan hosil qiladigan kom p-
leks orgono-m ineral birikmalar). Bundan tashqari, u la r loyli m inerallar
to m o n id a n kuchli yutiladi va m ik ro organiz m larning t a ’siriga yana ham
bardoshli bo'lib qoladi. U m u m a n olganda, g u m u s m o d d a la ri mikrobio-
logik parchalanishga unch a lik berilmasligi, qiyin m inera llash ish i bilan
ajralib tursada, baribir asta-sekin parchalanishi s o d ir b o 'lad i.
T adqiqotlarning k o'rsa tishicha , ekinlar o 'g 'i t l a n m a s d a n yetishtiril-
g an d a , tuproqda g u m u s va azot zaxirasining keskin kam ayishi kuza-
tiladi. Bu jarayon ayniqsa to z a shudgor qilib t a sh la b q o ‘yilgan may-
d o n lard a anc ha jadal ketadi.
Agrokimyoviy tadbirlar tuproqdagi gum us m iq d o rig a kuchli t a ’sir
ko'rsatadi. Sug'o riladigan b o 'z tuproqlarda q o 'r iq t u p r o q l a r d a n farqli
o ‘laroq gum usning hosil bo'lishi va m inerallashishi o 'z ig a xos tarzda
k echadi. T u p ro q n i h a y d a sh natijasida h a y d a l m a q a t l a m d a gum us
m iqdori kamayib borayotganga o ‘xshab k o 'r in a d i. Aslida esa a w a l
4 —5 sm li yuza qatlam da m avjud b o 'lg a n g u m u s h a y d a lm a qatlam
ostida to 'p la n a boradi. Agar g um usning tu p ro q d a g i yalpi miqdorini
hisobga olsak, u sug'oriladigan b o 'z t u p ro q la rd a q o 'r i q tuproqdagidan
1,2— 1,4 m arta ko'pdir.
T u p ro q d a faqat gum usning parchalanishi em as, balki t o ‘planishi
h a m sodir b o i a d i . M az k u r ikki jarayonga b o g i i q ravishda tuproqlarda,
gum usning m iq d o ri ortishi yoki kamayishi m um kin.
Organik m o d d a la r miqdori a n c h a kam b o i s a d a , tu proqlar u n u m -
dorligini belgilash va o'sim liklar oziqlanishida m u h im aham iyatga ega.
G u m in , fulvo va boshqa organik kislotalar, shuningdek, k arb o n a t
kisiota t a ’sirida silikatlar, alumosilikatlar, kalsiy va magniy karbonatlari
h a m d a b o s h q a qiyin eriydigan birik m alar p arc h a la n a d i va kalsiy,
magniy, kaliy, fosfor kabi oziq elem entlar o'sim liklar o lzlashtiradigan
shaklga o 'ta d i.
O rganik m o d d a la r o ‘simliklar oziqlanishida asosiy m an b a hisobla-
nadi. T u p r o q d a g i a z o t zaxirasi t o i a l ig i c h a , fosfor va o ltin g u g u rt
qism an, kaliy, kalsiy, magniy va boshqa elem e ntlar kam roq m iq d o rd a
organik m o d d a la r n in g tarkibida ja m la n g a n b o i a d i.
O r g a n i k m o d d a l a r a d s o r b siy a j a r a y o n i d a faol is h tir o k e ta d i,
tu proqning n a m sig'im i, suv va havo o ‘tkazuvchanligi, issiqlik rejimi
va strukturasiga ijobiy t a ’sir ko'rsatadi.
T U P R O Q D A G I O Z I Q MODDALAR VA
O lSIM L IK L A R N IN G O Z IQ L A N IS H I UC H U N
LAYOQATLILIGI
T u p ro q tiplari tarkibidagi oziq m oddalarning miqdori va tarkibi
jihatidan o ‘z a ro sezilarli darajada farq qiladi (23-jadval).
23-jadval
Tuproqlarning haydalma qatlamidagi yalpi azot,
fosfor va kaliy miqdori
Tuproq
Azot
Fosfor
Kaliy
%
t/g a
%
t/ga
%
t/g a
C h im li p o d z o l
tuproq
0 , 0 2 - 0 , 0 5
0 , 6 - 1 , 5
0 , 0 3 -0 , 0 6
0 , 9 - 1 , 8
0 , 5 - 0 , 7
15-21
Qora tup roq
0 , 2 - 0 , 5
6 , 0 - 1 5 , 0
0 , 1 - 0 , 3
3 , 0 - 9 , 0
2 , 0 - 3 , 0
6 0 - 7 5
B o ‘z tu p ro q
0 , 0 5 - 0 , 1 5
1 , 5 - 4 , 5
0 , 0 8 -0 ,2
1 ,6 - 6 , 0
2 , 5 - 3 , 0
7 5 - 9 0
T u p ro q d a g i yalpi azot m iqdori bevosita gum us va fosfor m iqdoriga
b o g iiq : o rg a n ik m o d d a la rg a boy tu p ro q lard a azot ancha k o ‘p b o i a d i ,
lekin kaliyning granulom etrik tarkibi va o n a jinsga b o g 'l i q ravishda
o ‘zgaradi.
T u p r o q d a rejalashtirilgan ho sil u c h u n za ru r b o i a d i g a n i d a n bir
n e c h a b ara v a r k o ‘p oziq m o d d a la r m avjud, lekin u la rn in g asosiy qismi
o ‘sim lik lar bevosita o 'z la sh tira o lm aydigan b i r i k m a l a r shaklidadir.
M asalan, azot gum us m o d dalarning, fosfor qiyin e r iy d ig a n mineral
tu z la rn in g , kaliy alumosilikatli m in era llar tarkibiga kiradi. S hunga
k o 'ra , oziq m oddalarning yalpi zaxirasi t u p ro q n in g fa q a t potensial
u n um dorligini xarakterlaydi. T u p ro q n in g samarali (effektiv) u n u m d o r -
ligini aniqlashda ular tarkibidagi o'simliklar to m o n id a n o'zlashtiriladigan
oziq m o d d a la r miqdorini bilish lozim.
0 ‘simliklar tom o n id a n faqat suvda va kuchsiz k islota la rda eriydigan
h a m d a alm ashinib singdiriladigan shakldagi m o d d a la r o s o n o'zlash-
tiriladi. T u p ro q d a g i oziq m o d d a la rn in g o ‘simlik o 'z l a s h t i r a oladigan
holatga o ‘tishi u nda kechadigan biologik, fizik-kimyoviy jara y o n larn in g
tabiati va jadalligiga bog'liq.
O ziq m o ddalarni o ‘simliklar o 'zlashtira oladigan s h ak lg a o'tishi,
sh u n in g d e k tu proqning m ineralogik tarkibi, iqlim s h a ro itla r i, qo 'llan i-
lad ig an agrotexnikaviy ta d b irla r n in g darajasi va b o s h q a b i r q ato r
om illarga bog'liq bo'lib, h a m m a yerda bir xil j a d a l l ik d a ketmaydi.
O d a td a , bu jara y o n ju d a sekin so d ir b o 'ladi va o 'z la s h tirilis h uchun
layoqatli m oddalarning miqdori o'sim liklarni b u tu n vegetatsiya davrida
t a ’m in la y olmaydi. Shuning u c h u n deyarli b a r c h a t u p r o q tiplarida
qishloq xo'jalik ekinlari hosildorligini oshirish u c h u n a l b a t t a o 'g 'itla r-
d a n foydalanishga to 'g 'ri keladi. O 'sim liklar o 'z la s h tira o la d ig a n oziq
m o d d a l a r m i q d o r i t u p r o q n i n g tip i, m a d a n i y l a s h g a n l i k d arajasi,
yetishtiriladigan ekin turi va kiritiladigan o 'g 'it m i q d o r i b ila n uzviy
bog'liqdir. Oziq m o d d alar m iq d o ri bitta xo'jalikning tu rli paykallarida
h a m t u rlic h a bo'lishi m u m k in . T u p ro q u n u m d o r l i g in i o sh irish va
o 'g 'it l a r d a n oqilona foydalanishda h arakatcha n a z o t, fosfor va kaliy
m iq d o rin i aniqlash uch u n o 'tk az ila d ig a n agrokim yoviv tekshirishlar
m u h i m ah am iyat kasb etadi. T u p ro q d a g i h a r a k a tc h a n o ziq m o d d alar
m iqdori agrokimyo laboratoriyalarida aniqlanadi.
Kimyoviy tahlil natijalari agrokim yoviy x a r ita n o m a ta rz id a rasmiy-
lashtiriladi. O 't a serharakat bo'lganligi va agrokim yoviy tahlil etishning
m u k a m m a l usuli yo'qligi sababli azot u c h u n x a r it a n o m a k a m tuziladi.
M u a y y a n tu p ro q tipi uch u n tavsiya etilgan usul b o 'y i c h a h a r a k a tc h a n
fosfor va alm ashinuvchi kaliy m iq d o ri aniqlangach, t a ’m inlanganligiga
k o 'r a 5 ta guruhga bo'linadi: j u d a past, past, o 'r t a c h a , y u q o ri va juda
yuqori. H a r bir guruh u ch u n alohida rang yoki shartli belgi tanlangan
b o i i b , u l a r d a n agro k im y o v iy x a r ita n o m a la rn i t a y y o rla s h d a keng
foyd a la n ila d i.
T U P R O Q N IN G S IN G D IR IS H QOBILIYATI
T u p r o q n i n g singdirish qobiliyati deganda, uni eritnnadan turli
m o d d a l a r n i n g ion va m o le k u la ia rin i yutish liam da ushlab qolish
xususiyati tushiniladi. T u p ro q t o m o n id a n turli tuzlarning yutilishini
m a ’lum izchillikda o'rganish D . U e y (1850— 1854) ishlarida o ‘z ifodasini
topdi. Bu masalani o'rganishga ayniqsa K.K.Gedroys, Vigner, S.M atson
va b o s h q a tadqiqotchilar salm oqli hissa q o ‘shdilar.
K.K . G e d ro y s o ‘z tadqiqotlari asosida 1922-yilda nashr qilingan
« T u p r o q n i n g singdirish qobiliyati haqida t a ’limot» n om li asarida
tu p r o q n in g singdirish qobiliyatini batafsil bayon qildi. U tuproqning
singdirish qobiliyati, o ‘g‘it q o 'llash m uam m olari, o ‘simlikning oziqla-
nishi va tuproqlarni kimyoviy melioratsiyasi o'rtasida cha m b a rch a s
b o g ‘liqlik borligini isbotladi va tup ro q n in g singdirish qobiliyatini 5 ta
turga b o i d i :
— biologik;
— m exanik;
— fizik;
— kimyoviy;
— fizik-kimyoviy.
B iologik singdirish qobiliyati. Singdirishning bu turi o ‘simlik va
tu p ro q m ikroorganizmlarining hayot faoliyati bilan bog iiq . Ular tuproq
er itm a s id a n oziq m oddalarini ta n la b singdiradi, o ‘z tanalarida organik
b irik m alarg a aylantiradi va shu y o ‘l bilan yuvilib ketishdan saqlaydi.
0 ‘sim lik va m ikroorganiznilar n o b u d boMgach, tanasidagi birikmalar
asta-sekin minerallashadi va o'sim liklar o ‘zlashtiradigan shaklga o ‘tadi.
T u p r o q tarkibida m ikroorganizm larning miqdori 1 ga m aydonning
h a y d a lm a qatlam id a bir nec ha o ‘n tonnaga yetadi. U lar tu proq tarki-
bidagi o rga nik moddalarni oziq va energiya manbayi sifatida parchalab,
o ‘s i m l i k l a r o ‘zla s h tira d ig a n s h a k lg a o 'tk a z is h b ila n b ir q a t o r d a
t u p r o q d a n a n c h a m iqdorda azot, fosfor, oltingugurt va boshqa m o d
d alarni olib, o'simliklarga nisbatan raqib rolini ham bajaradi. Mikroor-
g a n iz m l a r to m o n id a n oziq m o d d a la rn in g biologik singdirilishi jadal
k e c h s a , b u j a ra y o n o ‘s im liklarning oziqlanishiga va o ‘z navbatida
hosiliga salbiy t a ’sir ko‘rsatishi m um kin.
1 ga madaniylashtirilgan c h i m l i - p o d z o l tuproq m ik ro o rg a n iz m la r i
plazm asida ta x m in a n 125 kg a z o t, 4 0 kg fosfor va 25 kg kaliy b o i i s h i
E.N. M ishustin to m o n id a n hiso b lab topilgan.
T u p r o q q a kiritiladigan o ‘g ‘it n in g h a m m a ’lum b ir q ism i t e z d a
m i k r o o r g a n i z m l a r tanasiga o ‘t a d i . A z o tn in g b a r q a r o r 15N iz o to p i
yo rd a m id a olib borilgan kuzatishlar asosida tu p roqning biologik sing-
dirishi natijasida o 'g ‘it tarkibidagi n itra t shaklidagi a z o tn in g 10—20,
a in m ia k shakldagi azotning 2 0 —4 0 % i m ik ro o rg a n iz m la r t a n a s id a
organik h o latd a muqimlanib qolishi an iq lan g a n . N itrat shaklidagi azot
m ik ro o rg an iz m lar to m onidan a m m i a k shakldagi azotga n i s b a ta n 1,5—
2,0 m a rta k am singdirilsada, j u d a k a t t a am aliy aham iyatga ega, c h u n k i
nitratlar b oshqa bironta singdirish y o 'li bilan tu p ro q d a saqlab q o lin -
maydi. O'simliklar va m ikroorganizmlar tom onida n nitratlar tez fursatda
yuvilib ketadi. Nitratlarning biologik y o ‘l bilan yutilishi ayniqsa su g 'o ri-
ladigan d e h q o n c h ilik m i n ta q a s in i n g yengil g r a n u lo m e tr ik tarkibli
tu proqlarida m u h im ahamiyatga ega.
Biologik singdirish jadalligi t u p r o q aeratsiyasi, namligi va b o s h q a
xossalariga h a m d a geterotrof m ik ro o rg a n iz m la r u c h u n oziq va energiya
m anbayi hisoblanadigan organik m o d d a la r n in g m iq d o ri va tark ib ig a
b o g i i q . T u p ro q q a sellulozaga b o y , lekin tarkibida azot k am b o 'l g a n
organik m o d d a la rn i kiritish ( m a s a la n , so m o n yoki s e r to ‘s h a m a g o 'n g )
m ikroorganiz m lar sonining keskin o shib ketishiga olib keladi. U lar
tuproqdagi minerai holatdagi az o t va fosforning bir qism ini o 'z la s h tirib
oladi, natijada o ‘simliklarning o z iq la n is h sharoiti y o m o n l a s h a d i va
liosil m iqdori kamayadi. Shu kab i j a ra y o n la r fosfor, o ltin g u g u r t va
o ‘simlik u c h u n z a m r bo'lgan b o s h q a oziq elem entlarida h a m kuzatiladi.
D e m a k , m a ’lum sh a rt-sh a ro itla rd a n kelib chiq q an h o ld a tu p r o q -
larning biologik singdirish qob iliy a ti o 'sim liklar o z iq la n ish id a ijobiy
yoki salbiy roi o'y nashi m um kin.
Dostları ilə paylaş: |