Turli tuproqlarning singdirish s ig ‘imi va singdirilgan
kationlarning tarkibi
( N . P . R e m e z e v )
T uproq tipi
Gumus
miqdori,
%
Z arrachalar
miqdori,
%
S in g d iri
sh
sig ‘im i,
m g /ek v
100 gr
tu p ro q
Singdirilgan
kationlar miqdori,
m g/ekv 100 gr
tuproqda
0,00025-
mm dan
kichik
0,00025-
0,001mm
Ca+2
+Mg+2
N a+
H +
C h im l i - p o d z o l
2,5
2
-
15
8
-
7
Qora tuproq
10
5
10
6 5
60
-
5
Su r tusli tuproq
3 ,0
5
4
2 0
16
2
4
Kashtan tuproq
2,5
3
5
2 7
25
2
-
Bo'z tuproqlar
1 -1 ,5
3
5
15
14
1
-
T u p ro q d a alm ashinib singdiriladigan k a tio n la rd a n C a +2, M g +2,
K \ N H 4* lar o 'sim lik lar u ch u n eng m u h im oziq m o d d a la r hisoblanib,
tu p ro q eritm asidan oso n siqib chiqariladi va o 'sim lik la r t o m o n id a n
yaxshi o'zlashtiriladi. Singdirilgan k atio n lar tarkibi tu proq xossalari
va o ‘simliklarning o ‘sib rivojlanishiga kuchli t a ’sir k o ‘rsatadi. Kalsiy
va m agniy kationlari organik h a m d a m i n e r a l m o d d a l a r n in g k o a -
gulatsiyalanishini kuchaytiradi. Singdirilgan k a tio n lar ichida kalsiyning
ustunlik qilishi tu proq singdirish sig‘im ining oshishiga, strukturasining
yaxshilanishiga, fizikaviy xossalari, suv va h a v o rejinii u c h u n qulay
sharoitlarni yaratishiga olib keladi. T u p r o q n i n g natriy bilan t o ‘yinishi
( s h o ‘rtob t u p r o q l a r d a ) k o lloidlarning p e p t i d l a n i s h i g a , bu esa o ‘z
navbatida tuproqdagi oziq m o ddalarning yuvilishi, m iqdorining ka-
mayishi, tuproq donalarining buzilishi va fizikaviy xossalarin in g y o m o n -
lashishiga sabab b o 'l a d i. B u n d a n t a s h q a r i , t u p r o q n i n g sin g d irish
kompleksida natriy mavjud bo'lsa, uni b o s h q a k ationlar oson siqib
chiqaradi va e ritm a d a soda hosil bo'ladi va o 's im lik la r u c h u n zararli
b o ‘lgan ishqoriy m uh itn i yuzaga keltiradi:
N a +
(Tuproq)
+ C a ( H C 0 3)2 = (T u p r o q ) C a +2 + 2 N a H C 0 3
N a +
T u p ro q n in g singdirish kompleksida vodorod va alum iniy ionlari
ko'payib ketsa, s uvda eriydigan tuzlarning kationlari bilan o 'z a ro
t a ’sirlashib, tu p ro q n i nordonlashtiradi.
T uproq eritm asin in g nordonlashuvi va ayniqsa tarkibida alum iniy
kationi m iqdorining ko'payib ketishi o'simliklarning rivojlanishiga salbiy
ta ’sir qiladi. T u p ro q d a g i yutilgan kationlarning nisbati va tarkibini
minerai o ‘g ‘it kiritish orqali boshqarish m um kin.
Anionlarning almashinib yutilishi. O 't a n o rd o n chim li-podzol va
qizil tu p ro q la rd a a n io n la rn in g ham alm ashinib yutilishi kuzatiladi.
Bunday yutilish m usbat zaryadlangan zarrachalarda yoki manfiy zaryad-
langan kolloidlarning musbat zaryadlangan qismlarida kuzatiladi. H ar
ikki holda h a m a n io n la r n in g singdirilishi kolloid zarrachalar yuzasida
joylashgan m o lek u lalarn in g bo'linishi natijasida hosil bo'ladigan OH~
ionlariga alm ash in ish i yo'li bilan sodir bo'ladi.
Kuchsiz, n o r d o n , m o 'tadil va ishqoriy muhitli tuproqlarda a n io n
larning alm ash in ib singdirilishi ju d a kam, aytish m um kinki, deyarli
kuzatilmaydi. Kolloid zarrachalarningyuzasiga almashinib singdirilgan
fosfat kislota a n io n la r in i boshqa minerai va organik kislotalarning
anionlari ( H 2C O ,, g u m in kislota va boshqalar) eritmaga siqib chiqaradi
va ulardan o 's im lik la r baxram and bo'ladi.
TUPROQLARNING N O R D O N U G I VA
ISHQORlYLIGl
T u p ro q e r itm a s in in g muhiti undagi vod o ro d ionlari (H ") ning
gidroqsil ionlariga ( O H - ) bo'lgan nisbati bilan aniqlanadi. Eritmadagi
vodorod ionlari konsentratsiyasini pH belgi bilan ko'rsatish qabul
qilingan, qaysiki, v o d o ro d ionlari konsentratsiyasining mantiy logarif-
mini ifodalaydi. V o d o ro d ionlari konsentratsiyasi va pH ko'rsatkichi
asosida tu p ro q eritm a sin in g muhiti (reaksiyasi) quyidagilarga bo'linadi
(26-iadval).
26-jadval
Tuproq eritmasining muhiti
M u h it
pH
H ionlari
k onsentratsiyasi, g/l
Kuchli nordon
3 - 4
îo-1 - io-4
N ordon
4 - 5
104 - 10-5
K u c h s iz nordon
5 - 6
io-5
-
io-6
M o 't a d il
7
10'7
K u c h s iz ishqoriy
7 - 8
10'7
-
îo-*
Ishqoriv
8 - 9
10
s - io-9
K u ch li ishqoriy
9 - 1 1
lO* - 1 0 "
Tabiiy sharoitlarda tu p ro q eritm asining m u h iti ( p H ) 3,0—3,5 dan
(sfagnum torfi ) 9— 10 gacha (sho'rtoblar) bo'lib, a so sa n 4 —8 oralig'ida
o ‘zgaradi.
N o rd o n tuproqlar h am y er yuzida keng ta rq a lg a n (m asa la n , oddiy
va kuchli qora tuproqlar — kuchsiz nordon, sur tusli o ' r m o n tuproqlari
va chimli — podzol tu p ro q la r — nordon tu p r o q la r ju m la s ig a kiradi).
S h u sababdan tuproqlarning nordonligini o 'r g a n is h h a m m u h im aha-
miyatga ega.Tuproqlarda dolzarb (faol) va potensial (yashirin) nordonlik
farqlanadi. Potensial nord o n lik n in g o ‘zi a l m a s h i n u v c h a n va gidrolitik
nordonliklarga bo'linadi.
Tuproqning faol nordonligi. Faol n o r d o n l i k t u p r o q eritm asid a
v o d o ro d ionlari ( H +) konsentratsiyasining gidroqsil ( O H ' ) ionlariga
n isb atan sezilarli darajada y u qori boMishi h is o b ig a y u za g a keladi.
M a ’lumki, tuproqlarda m u n ta z a m ravishda C 0 2 hosil b o 'lib turadi.
U n in g tuproqda erishidan karb o n at kislota yuzaga keladi, u ham o ‘z
navbatida H va H C O , ionlariga dissotsialanadi. N a ti j a d a tu p ro q erit
m asida vodorod ionlarining konsentratsiyasi oshib ketadi va tuproqlar
n o rd onlasha di. Lekin tu p ro q eritm asida hosil b o 'l a d i g a n karbonat
kislota yutilgan asoslar (Ca, Mg, N a ), sh u n in g d e k kalsiy va magniy
karbonatlari to m o n id a n neytrallanadi.
N o rd o n va kuchli n o rd o n muhitli chimli — p o d z o l va torfli botqoq
tu p ro q lard a singdirilgan kalsiy m iqdori kam , v o d o r o d h a m d a aluminiy
m iqdori ko ‘pdir. Bu tu p ro q la rn in g nordonligini k a r b o n a t kislotadan
tashqari kuchsiz organik kislotalar va alum iniy tuzlari h a m oshiradi.
S h u n d ay qilib, tup ro q n in g faol nordonligi k a r b o n a t kislota, suvda
eriydigan organik kislotalar va gidrolizlanadigan n o r d o n tu zlar asosida
yuzaga keladigan nordonlik shaklidir.
Faol nordonlik darajasi suspenziya yoki tu p r o q suvli so 'rim ining
p H ini aniqlash y o ‘li bilan topiladi. Faol n o rd o n lik o 's im liklarning
oziqlanishi va tuproq m ikroorganizm larining faoliyatiga bevosita t a ’sir
k o ‘rsatadi.
8 — A g r o k i m y o
113
T uproqning p oten sial nordonligi. F a o l n o rd o n l ik d a n ta sh q a ri
tu p ro q d a singdirilgan holatdagi vodorod va alum iniy ionlari hisobiga
yuzaga k elad ig a n potensial n o rd onlik h a m mavjuddir. T u proq to m o -
nidan yutilgan vodorod ionlarining bir qismi mo'tadil muhitli tuzlarning
kationlari t a ’sirida eritmaga siqib chiqariladi.
N a tijada t u p ro q eritmasi nordonlashadi. M azkur jarayonga t u p ro q
ning a lm a s h in u v c h a n nordonligi deyiladi.
A l m a sh in u v c h a n nordonlik chim li-p o d zo l, qizil va shimoliy qora
tu p ro q la r u c h u n xos bo'lib, kuchsiz n o rd o n , m o ‘tadil va ishqoriy
tupro q lard a u m u m a n kuzatilmaydi.
Tuproqning gidrolitik nordonligi. T u p ro q q a m o'tadil tuz eritmasi
bilan t a ’sir q ilganda, vodorodning b archa singdirilgan ionlari eritmaga
o'tm a y d i, y a ’ni potensial nordonlikni t o l a aniqlab bo'lm aydi. T u p
roqqa gidrolitik ishqoriy tuz eritmasi bilan (masalan, C H ,C O O N a )
t a ’sir qilib, singdirish kompleksidagi vodorod ionlarini t o i a r o q siqib
chiqarish m u m k in .
Gidrolitik ishqoriy tuz ishtirokida aniqlanadigan nordonlik turiga
tup ro q n in g gidrolitik nordonligi deyiladi.
G idrolitik nordonlik 100 g tuproqda m g/ekv birlik bilan ifodalanadi.
Bu xildagi n o rd o n lik ko'p chilik tu p ro q tiplarida hatto qora tuproqlarda
ham kuzatiladi.
TUPROQLARNING ISHQORIYLIG1
Tuproqlarning asosiar bilan to ‘yinganlik darajasi. T uproq eritmasi-
ning m uhiti ( p H ) faqat alm ashinuvchan va gidrolitik nordonliklarning
darajasiga em a s , balki tuproqlarning asosiar bilan to'yinganlik darajasiga
ham bogMiqdir.
A ga rbiz tu proqning gidrolitik nordonligini /V harfi bilan, singdirilgan
asoslarning yalpi m iqdorini (100 g tuproqda mg/ekv) S harfi bilan
belgilasak, u larn in g yig'indisi tu p ro q n in g um u m iy singdirish sig‘imi
T ni beradi:
T = S + N
Singdirilgan asosiar yig'indisi (5) ning singdirish sig‘imi (T) ga
nisbati t u p r o q n i n g asosiar bilan t o ‘yinganlik darajasi deb yuritiladi va
u V harfi bilan ifodalanadi:
V = S : T 100
yoki
V = S: S + N ■ 100
1 14
T u p ro q eritm asining m uhiti ( p H ) doim iy em as. T u p r o q d a sodir
b o 'la d ig a n biologik, kimyoviy, fizik-kimyoviy j a r a y o n l a r natijasida
kislota yoki asoslar hosil b o 'la d i, natijada tu proq e r itm a s i n i n g muhiti
o'zgaradi. Darslikning o ‘tgan boblarida ta ’kidlab o 'tilg a n id e k , tuproqda
m u n ta z a m ravishda karbonat kislota, nitrifikatsiya ja r a y o n i natijasida
nitrat kislota hosil b o ‘ladi. Agar hecli bir kuch t a ’sir ko ‘rsatm asa, mazkur
kislotalar barcha tuproqlarni nordonlashishiga olib kelishi lozim edi.
S huningdek, tu p ro q q a kiritilgan o ‘g ‘itlar t a ’sirida h a m t u p r o q m u-
hitining keskin o ‘zgarishi kutiladi, chunki ayrim o 'g 'i t l a r fiziologik
n o rd onlik xususiyatiga ega boMsa, (a m m o n iy xlorid, a m m o n i y sulfat),
ayrimlari fiziologik ishqoriydir (kalsiyli va natriyli selitralar).
T u p ro q m uhitining keskin o'zgarishi tabiiyki, o ‘s im lik la rn in g rivoj-
lanishi va m ikroorganizm larning faoliyatiga salbiy t a ’sir ko'rsatadi.
Lekin tu p ro q d a shunday bir qarshilik k o ‘rsatish m av ju d k i, yuqorida
aytib o ‘tilgan salbiy holatlarning t o ‘la t a ’sir etishiga im k o n bermaydi.
T u proqlarni eritm a m uhitining nordonlashuvi yoki ishqoriylanishiga
qarshilik k o ‘rsatish qobiliyatiga u larn in g buferligi deyiladi.
T u p ro q n in g yalpi buferligi ularn in g qattiq va su y u q fazalarining
buferlik xususiyatlariga bog'liq. Buni m iso llary o rd am id a k o ‘rib o ‘taylik.
T arkibida karbonat kislota va kalsiy bikarbonat tu tg an t u p r o q eritmasi
bilan nitrifikatsiya jarayonida hosil b o ‘lgan nitrat k is lo ta n in g t a ’sir-
lanishi natijasida m o'tadil tuz va kuchsiz d issotsia la nadigan kislota
hosil b o 'lad i, shu bois tuproq m u h iti sezilarli o 'z g a rm a y d i:
C a +2+ 2 H C 0 3 + 2 H 4 + 2 N 0 3 = C a +2 + 2 N 0 3
+ 2 H 2C 0 3
Organik kislota va ularning tu zlarid a n iborat tizim la rd a h a m shunga
o 'xsha sh jarayon ketadi:
( R C O O ) 2Ca + 2 H N O , = 2 R C O O H + C a ( N O , ) 2
kam d is s o t s ia t s iy a la n a d i
T u p ro q n in g buferlik qobiIiyatini belgilashda u n in g s u y u q qismiga
nisbatan qattiq fazasi, ayniqsa kolloid qismining a h a m i y a ti kattadir.
T u p ro q n in g buferligi singdirish kom pleksi tarkibidagi k a tio n la rn in g
m iqdori va tarkibiga, singdirish sig'im i va asoslar bilan to 'y in g an lik
darajasiga bog'liq. T up ro q n in g singdirish sig'imi q a n c h a k a tta bo'lsa,
uning buferligi sh u n ch a yuqori b o 'la d i. G u m u sg a boy, g ra n u lo n ie trik
tarkibi o g 'ir q u m oq va loyli tu p ro q la rn in g buferlik d arajasi yuqoridir.
Singdirilgan asoslar tu p ro q la rn in g nordonlashishiga qarshi bufer
vazifasini o'taydi. Asoslar bilan to'yingan tuproqqa a m m o n iy sulfat
( N H 4)2S 0 4 — o 'g ‘iti kiritilsa, m a ’lum o'zgarishlar asosida H 2S 0 4 yuzaga
keladi. Kislota tarkibidagi vodorod io n iT S K kationlari bilan almashinib
singdirilgan holatga o ’tadi, e r it m a d a esa mo'tadil tuz hosil bo'ladi:
C a 2+
(Tuproq)
+ 2 H " + SO,2 —> (Tuproq) H + + C a S 0 4
C a 2+
Ca2'1
T u p r o q karbonatlari h am eritm an in g nordonlashishiga m onelik
qiladi:
2 C a C O , + H 2S 0 4
C a S 0 4 + Ca ( H C O , ) 2
S hu sababli asoslar bilan t o ‘yingan b o 'z va qora tupro q larn in g
n o rdonlashishiga qarshi buferlik qobiliyati kuchlidir. T upro q larn in g
gidrolitik nordonligi ishqorlanishga qarshi buferlik qobiliyatini belgi-
laydi. T u p r o q q a yuqori m e ’y o rd a go'n g kiritish ularning singdirish
sig'im i, asoslar bilan t o ‘yinganlik darajasi va mos ravishda buferlik
qobiliyatini ham oshiradi.
( ) ‘ZBEKISTON TUPROQLARINING
AGROKIMYOV1Y TAVSIFI
U n u m d o rlik — tu p ro q n in g o'sim liklarning butun vegetatsiya davri
d a v o m id a suv va oziq m o ddalari bilan ta'm inlay olish qobiliyatidir.
U tup ro q hosil qiluvchi om illar (iqlim, relef, ona jins, o'simlik qoplami)
bilan c h a m b a rc h a s bog'liq b o 'lib , tuproq tarkibidagi oziq m o d d alar
va suv m iqdori, ularning o 'sim lik lar uchun layoqatliligi, havo va issiqlik
rejimlari h am nuihim o 'r in egallaydi. Agrotexnikaviy tadbirlarning
sam arasi va olinadigan hosil h a m d a bevosita tuproq unum dorligi bilan
b o g 'liq .
T u p r o q unum doriigining ikki turi — potensiul va sainarali u n u m
dorlik farqlanadi. Potensial u n u m d o rlik tabiiy-iqlim sharoitlari bilan,
sam arali u n u m d o rlik esa k o 'p jih a td a n tuproqning agrokimyoviy xos-
salari bilan bog'liq.
R espublikam iz hududini j a n u b i y va sharqiy to m o n la rd a n bir q ator
to g ' tiz m a la ri o 'r a b tu rad i. G 'a r b i y va shimoliy hud u d lari qo zo q
sahrolari bilan tutash. Iqlimi — keskin kontinental. Katta suv havza-
larining u zoqligi, kuchli Q u y o sh radiatsiyasi, issiq va s o v u q h avo
oqim larining kirib kelishi uchun y o ‘l ochiqligi iqlimning o ‘ziga xosligini
belgilaydi. Yillik yog‘in-sochin m i q d o r i kam b o 'lib, yil fasllari va
h u d u d b o ‘yich a bir tekisda ta q s im la n m a g a n . Y er sirtidan yil d a v o m i d a
1000—2000
m m suv b u gianadi.
T u p r o q hosil bo'lishida relefning aha m iya ti katta. C h o ‘l rn in ta q a si
T u ró n past tekisligining g‘arbiy tekis qism ini, chala c h o ‘1 y o k i b o s h -
qac h a aytg an d a , b o 'z tuproqlar rn intaqasi tog‘ oldidagi b a l a n d - p a s tl ik -
larui egallaydi. Releí! yog‘i n - s o c h i n m iqdoriga, u esa o ‘z n a v b a tid a
tu proq hosil b o i i s h jarayoniga k u c h li t a ’sir ko'rsatadi.
Iqlim va tuproq sharoitlaridan kelib chiqqan holda 0 ‘z b e k isto n d a
120 oilaga m ansub 3700 ga yaqin o's im lik turi inavjud. 0 ‘siinliklar
tekisliklarda tuproqning regional o ‘zgarishi, tog‘li joylarda esa tik m in-
taqaviylik asosida tarqalgan. C h o ‘1 m intaqasida qorabosh, b u g ‘doyik,
yaltirbosh, q u m akassi, yulg'un, saksovul kabi psammofltlar, sarsazan,
qizil s h o 'ra va sh o ‘raklar kabi galofitlar, shuvoq, biyurgun kabi gipsofitlar
ko'p uchraydi. Adirlarda soyabon guldoshlarning ayrim vakillari, q o 'z i-
quloqlar va oqkurak, to'q tusli b o 'z tu proqlar tarqalgan tn a y d o n la r d a
esa bug'doyiq, tak-tak, sariq andiz kabi o ‘s im liklaro‘sadi. T u p ro q la r n in g
organik m o d d a la r bilan boyishi a so sa n b a h o r faslida sodir b o i a d i .
0
‘zbekistonning asosiy t u p ro q la ri o n a jinsi t o ‘rtlam chi d a v r n in g
g'o v a k lyossim on yotqiziqlaridir. F a q a t ayrim joylarda y a n a d a q a d im iy
yotqiziqlar uchraydi. Am udaryo, S ird a ry o va Z arafshon v o d iv la rin in g
terrasalari ostida yaxshi saralangan, turli granulom etrik tarkibli allyuvial
yotqiziqlar mavjud. Tog‘ tizm alariga yaqin m a y d o n la r yirik sh ag 'al
bilan, pastga tushib borgan sari o 'z a n l a r n i n g ikki t o m o n i avval m a y d a
sh ag ‘al, yirik q u m , so'ngra q u m o q va boshqa o g ‘ir g r a n u l o m e t r i k
tarkibli jin s la r bilan band. S u g 'o rila d ig a n h u d udlarda o n a j i n s sifatida
agroirrigatsiya keltirmalari u chraydi. Agroirrigatsiya k eltirm alari inson
faoliyatining mahsulidir. T uproq hosil qiluvchi o m illar v aqt va inson
faoliyati natijasida O 'zbekiston h u d u d i d a b ir-birida n f a r q la n a d ig a n
tu proq tiplari hosil b oiadi.
CH O ‘L MINTAQASI TUPROQLARI
Bu m in ta q a d a c h o i — v o h a tu p ro q la ri tipiga kiradigan s u g 'o r i -
ladigan su r tusli q o ‘n g ‘ir t u p r o q l a r , c h o ‘l q um li t u p r o q l a r i k en g
tarqalgan. K a m ro q m iqdorda g i d r o m o r f tu p ro q la r tipiga x o s c h o ‘l
o ‘tloqi — v o h a tuproqlari u ch ray d i.
Sur tusli qo‘ng‘ir tuproqlar. M azkur t u p ro q la r c h o ‘l mintqasi
t u p r o q l a r i n i n g u c h d a n b i r q is m in i tashkil qilib, a so s a n platolar,
q a d im iy yotqiziq yoyilm alarining konuslarida, daryolarning delta va
terrasalarid a keng tarqalgan. S u r tusli q o 'n g 'ir tu p ro q la r M alik ch o ‘1,
Q a rsh i va S herobod c h o 'll a r i d a hamda Pop atroflarida katta-katta
m a y d o n la r n i egallaydi. T u p r o q n i n g bu ayirmasida u c h t a qatlam ni
k u z a tish mumkin: sur tusli kuchsiz zichlashgan qatlam , 30—60 sm
qalinlikdagi qo ‘ng‘ir-qizil tusli qatlam va uning ostidagi sem entlashgan
kong lo m era n tli qatlam. C h o ‘1 mintaqasining a v to m o rf tuproqlari juda
k a m m iqdorda gum us tutislii m a ’lum. Sur tusli q o 'n g 'i r tu proqlar o ‘z
n a v b a tid a c h o ‘1 m intaqasi tuproqlari ichida g u m u s bilan eng past
t a ’minlanganligi bilan ajralib turadi: 0 - 1 0 sm qatlarnda 0,29; 40—50
s m qatlarnda 0,14% g u m u s mavjud.
Ayni tuproqlarda yalpi fosfor miqdori ham ju d a kam. Buni tuproq
hosil qiluvchi ona jins-elyuviy (kamroq prolyuviy votqiziqlar) tarkibida
m a z k u r elem ent m iq d o rin in g kamligi bilan izohlash m um kin. Arid
iqlim sharoitida o'simlik q o p la m in in g siyrak bo'lishi tabiiyki, fosforning
t u p r o q yuza qatlamiarida kuchsiz akkumulatsiyalanishiga sabab b o ia d i.
Tavsiflanayotgan tu proq tipi harakatchan fosfor bilan past va juda
past darajada t a ’m inlangan.
Yalpi kaliyning m iqdori b o 'y ic h a boshqa a v t o m o r f tuproqlardan
u n c h a farq qilmaydi. Yuza (0 — 25 sm) qatlarnda 1,7—2,0% atrofida
kaliy tutadi, pastki q a tlam larg a qarab uning miqdori kamayib boradi.
A l m a sh in u v c h a n kaliy m iq d o ri bo'y icha sur tusli q o ‘n g ‘ir tuproqlarni
o ‘rta va yuqori darajada t a ’m inla ngan tu proqlar jum lasiga kiritish
m u m k in . (200—400 m g /k g ). S u r tusli q o 'n g 'ir tu proqlarning ayrim
agrokim yoviy ko‘rsatkichlari 27-jadvalda keltirilgan.
27-jadva!
Sur tusli q o ‘n g ‘ir tuproqlar tarkibidagi gumus,
azot, fosfor va kaliy miqdori
(M.IJ. U m a r o v )
Q atlam
c h u q u r-
ligi, sm
Gumus,
%
Yalpi
azot, %
Fosfor
Kaliy
Y alpi, %
H arakat
chan,
mg/kg
Yalpi, %
H arak atch an ,
m g/kg
Dostları ilə paylaş: |