S H O ‘RTOBLI VA SHO'RTOB TUPROQLARNI
G1PSLASH
Sho'rtobli tuproqlarni kimyoviy melioratsiyalash maqsadida gips
berilishini tuproqni gipslash deyiladi. Sho ‘rtobli tuproqlar singdirish
kompleksida natriy kationining ko'p bo'lishi bilan xarakterlanadi.
Singdirilgan natriyning miqdoriga qarab tuproqlar quyidagi gumhlarga
ajratiladi (I.A. Antipov — Karatayev bo ‘yicha) singdirilgan natriy
tuproq singdirish sig‘imini 3—5% ni tashkil qilsa, bunday tuproqlar
sho‘rtobsiz, 5— 10% ni tashkil qilsa - kuchsiz sho‘rtobli, 10—20% ni
tashkil qilsa — s h o ‘rtobli va
20% dan yuqori bo‘lsa - sho'rtoblar deb
aytiladi. S h o ‘rtobli tuproqlarning singdirish sig‘imining qolgan qismi
kalsiy va magniy kationlari bilan to'lgan bo'ladi. Ba’zi bir paytda
singdirilgan natriyning miqdori 80% gacha boradi. Bunday paytda
natriy kationi singdirish kompleksida birdan-bir yutilgan ion bo'lib
qoladi. Sho'rtobli tuproqlarda .suvda eriydigan tuzlar miqdori uncha
ko‘p boMmaydi (tuproq og‘irligining 0,25%). Sho'rtobli tuproqlarning
fizik, fizik-kimyoviy va biologik xossalarining yomonlashuvi asosan
singdirilgan natriy kationi miqdori bilan bog‘liq. Shu sababdan sh o 'r
tobli tuproqlarning unumdorligi ham pasaygan bo'ladi. Tuproq mineral
va organik kalloid zarrachalari natriy bilan to'yinganda (suvda eriydigan
tuzlar bo'lmaganda) yengil parchalanib (nitrizatsiya) yuqori qatlamlarga
qarab yuviladi va qattiq sho‘rtob gorizont (qatlam) liosil qiladi. Agarda
sho'rtob gorizont 7 sm pastda joylashsa, maydayoki qatqaloqli sho'rtob
tuproq, agarda 7— 15 sm pastda joylashsa, o ‘rta ustunchali sho‘rtob
tuproq, 15 sm va undan pastroqda joylashsa ehuqur ustunchali sho'rtob
deb yuritiladi.
N am holatda sho'rtobli tuproq juda bo'kadi (shishadi), suvni qiyin
o'tkazadigan yopishqoq massaga, quruq holatda esa zich va qattiq
mexanik ishlov berish m um kin bo'lm aydigan massaga aylanadi.
S h o 'r to b g o r iz o n t o 'sim lik ildizini pastga qarab o 'sishiga yo'l
qo'ymaydi. Singdirilgan natriy bilan kalsiy bikarbonat yoki ko'm ir
kislotasi o'rtasida almashinuv reaksiyasi ketsa sho'rtobli tuproq eritmasi
tarkibida natriyning bikarbonat yoki karbonat tuzlari paydo bo'ladi.
Bu tuzlar gidrolitik ishqoriy bo‘lganligi uchun tuproq eritmasida yuqori
(pH 9 va yuqori) ishqorlik paydo qiladilar:
Natriy bikarbonati karbonat angidrid gazi chiqarib natriy karbonatga
aylanadi:
2 N a H C 0 3
3 C 0 2 - > N a 2C 0 3
Hosil b o ‘lgan sodani sho'rtobli tuproqdan suv bilan yuvib y o ‘qotib
bo'lmaydi, sababi shundaki singdirilgan natriy kalsiy bikarbonat yoki
ko'm ir kislotasi bilan almashuv reaksiyasiga kirishaveradi va eritmada
N a H C 0
3 yoki N a 2C 0 3 hosil b o ‘laveradi. Ishqoriy reaksiya sharoitida
o'simliklarda modda almashinuvi buziladi, tuproqda kalsiy va mag-
niyning fosforli tuzlarining ternir, marganes, bor birik m alarinin g
eruvchanligi va harakatchanligi kamayadi. S h o ‘rtobli tup roq lard a
qishloq xo‘jalik ekinlarining hosili kam va sifati ju d a past b o ‘ladi.
S ho‘rtobli tuproqlar 0 ‘zbekistonda ham kichik-kichik m aydonlarda
uchrab turadi. C h o ‘1 zonasida tuproq singdirish konipleksida natriy
singdirilgan taqirli tuproqlar ham ayrim xossalari bilan sho'rtobli
tuproqlarga o'xshab ketadi. Ayniqsa yangi sug‘o riladigan zonada
sho ‘rtobli tuproqlar ko‘proq uchrab turadi.
Tuproqlarning singdirish kompleksidagi singdirilgan natriy y o ‘qotil-
sagina tuproq eritmasidan sodani yo ‘qotish mumkin. Buning uchun
singdirish kompleksidan yutilgan natriyni gipsdagi kalsiy bilan almash-
tirilsa tuproq eritmasida hosil bo'lgan natriy sulfatni suv bilan yuvib
chiqarib yuborsa bo‘ladi:
(TSK)Na+ + Ca S 0 4 = TC K Ca+2 + Na, S 0 4
N a 2C 0 3Nl+ + C a S 0 4 = C aC O , + N'a2S 0 4
Eritmada kam miqdorda natriy sulfatning hosil boMishi o'simlikka
zararli ta ’sir ko‘rsatmaydi. A m n io singdirish konipleksida 20% dan
ortiqroq natriy ioni singdirilgan bo'lsa, eritmada hosil b o ‘layotgan
natriy sulfat miqdori katta boMadi va uni sug‘orish jara y o n id a yuvib
yuborishni rejalashtirish kerak.
Tuproqqa solingan gips uni ishqoriy reaksiyasini neytrallashtiradi.
Tuproq singdirish kompleksidagi natriyning o ‘rniga kalsiyni singdirilishi
tuproq kolloidlarini koagulatsiya qiladi.
0 ‘simlik qoldiqlari chirishi
natijasida hosil bo'lgan chirindi kalsiy ishtirokida tuproq zarrachalarini
birlashtirib kleylaydi, tuproqning fizik xossalari, uning suv o'tkazishi
aeratsiyasi yaxshilanadi. Tuproqqa ishlov berish yengillashadi. Fizik
xossalarning yaxshilanishi o ‘simliklar, mikroorganizm lar va tuproq
h ayvonot dunyosining yashashiga sharoit yaratiladi. D em ak, gips
q o ‘llash bilan sho'rtobli tuproqlarda ularning fizik, fizik-kimyoviy va
biologik xossalari yaxshilanadi, tuproq unumdorligi oshadi. Sho‘rtobli
tuproqlarda qishloq xo'jalik ekinlari o ‘sishi va taraqqiy etishi uchun
kerakli sharoit paydo b o iad i.
T U P R O Q N I G IP S L A S H U C H U N MATERIALLAR
Maydalangan gips gipsni tabiiy zaxiralarini maydalash yo‘li bilan
olinadi. U oq yoki unsimon massa boiib, 71—73% C a S 0
4 saqlaydi.
Suvda 1 litrda 1 gramm eriydi. Unsimon massaning 70—80% 0,25 mm
li elakdan o ‘tgan bo‘lishi, qolgani
0,1 mm li elakdan o‘tgan bo‘lishi
kerak. Namligi
8% dan oshmasligi kerak, aks holda quriganda katta-
katta kesak va bo ‘laklar hosil qiladi.
Fosfogips-fosforli o ‘g‘itlar (superfosfat, prisepitat, fosfor kislotasi)
ishlab chiqarishda qoladigan qoldiq oq yoki kul rang unsimon massa,
o ‘zida 70—75% C a S 0
4 saqlaydi. Undan tashqari tarkibida 2—3%
P , 0
5 ham bor. Gips va fosfogips quruq xonada saqlanadi.
G IP S Q O ‘LLASHNI M E ’YORI, MUDDATI VA USULI
T u p r o q q a so linadigan gips miqdori tup roqdagi singdirilgan
natriyning ortiqchasini siqib chiqarishga yetishi kerak. Gips m e’yori
tuproqdagi singdirilgan natriy miqdoriga qarab quyidagi formula bilan
aniqlanadi:
C a S 0
4 (t/ga) = 0,086 (Na-K T) Hd,
bun d a H — tozalanishi kerak bo'lgan qatlam (sm);
d — tozalanadigan qatlam tuprog‘ining hajm og‘irligi;
N a — almashinadigan natriyning umumiy miqdori (mg—ekv 100 g
tu p ro q d a );
T — tozalanadigan qatlam tuprog'ining singdirish sig‘imi (100 g
tupro qd a mg—ekv);
K — tuproqda qolishi m um kin bo'lgan almashinadigan natriy
miqdori (T ning qismi);
K T — tuproqda qolishi m umkin bo'lgan natriyning miqdori (mg—
ekv
100 g tuproqda).
G ip s la s h d a tuproqdagi alm ashinuvchi natriyning t o ‘liq siqib
chiqarilishi talab qilinmaydi.
I.N. Antipov — Karatayevning tadqiqotlariga muvofiq a lm a sh i-
|
nuvchi natriyning tuproq singdirish kompleksida tuproqning xossalariga
I
salbiy ta ’sir ko'rsatmaydigan miqdori um um iy singdirish sig‘im in ing
10 % ni tashkil qiladi.
Singdirilgan natriyning umumiy miqdori bilan tuproq xossalariga
salbiy t a ’sir ko'rsatmaydigan m iq do ri o ‘rtasidagi farq kalsiy bilan
almashinishi kerak bo'lgan m iqdorni tashkil qiladi.
1 g tuproqdagi
almashinadigan natriyning o'rnini olish uchun:
0 ,0 8 6 ( N a - K T )
.
,
,
----------------------- g r a m m gips kerak boMadi.
100
1 gektar maydonning 1 sm qalinligidagi tuproqda oshiqcha natriyni
siqib chiqarish uchun
(1 ga m aydonga tonna hisobida):
!
0 ,0 8 6 ( N a -K T ) • 100.000.000,
, . , .
J
,
!
------------------------------------------- yoki (qisqartirgandan k e y in )
j
100 ■
1.000.000
j
0,86 ( N a —KT), melioratsiya qilinmaydigan tuproq qatlam idagi
ortiqcha almashinuvchi natriyni chiqarish uchun uning
d
ha jm iy
I
massasiga solinadigan gipsning miqdori (
1 ga maydonga tonna hisobida)
0,086 ( N a —KT) Hd ga teng bo'ladi.
;
Masalan, sho'rtob tuproqning melioratsiyasi uchun gipsning m e ’yori
I
agar melioratsiya qilinadigan qatlam singdirish sig'imi
T =
20
d
m g /
ekv, yutilgan natriyning (Na) miqdori 4 mg/ekv, melioratsiya q ilin a
digan qatlam N = 20 sm uning hajmiy massasi
d
= 1,8 b o 'lg a n d a ,
sarhisob qilish natijasida aniqlanadi: 0,086 (4-0,1 • 20) 20 • 1,8 = 6,2
I
t/ga b o ‘ladi.
i
Agar tuproqdagi yutilgan natriyning miqdori n o m a ’lum b o ‘lsa,
1
unda gipsning quyidagi taxminiy m e ’yori
(1 ga m aydonga to n n a
j
hisobida) kashtan va q o ‘ng‘ir s h o ‘rtob tuproqlarida 1—3 t o n n a , o ‘rta
j
va chuqur ustunchali sho'rtob tup ro qlarda 3—5 to n n a va qatqaloqli
xlorid-sulfatli sho‘rtoblarda 3—8 to n n a d a n foydalanish m aqsadga m u
vofiq hisoblanadi.
Sug'oriladigan maydonlarda m e ’yorni 25—30% ga kamaytiriladi.
!
Sho'rtob tuproqlar boshqa tuproqlar o ‘rtasida dog‘-d o g ‘ shaklini olgan
i
orolchalar tarzida uchraydi. Agar bu m aydonlar um um iy m ay d o n n in g
30% dan kam miqdorni tashkil qilsa, gipsni faqat dogMarga solinadi
va agar sho'rtob maydonlar 30% ziyod maydonni egallasa va s h o 'rto b
tu p ro q la r bilan o'ralgan b o 'lsa , b u tu n maydon g ip sla n a d i, lekin
maydon oralari uchun har xil m e ’y o r belgilanadi.
9 - Agrokim yo
129
Gipsni melioratsiyalovchi t a ’siri uning tuproq bilan aralashib ketish
darajasiga bog'liq b o ‘ladi. Shuning uchun gipsni shudgor paytida
c h u q u r haydash va uning tuproq qatlami bilan yaxshi aralashuvini
t a ’minlashni e ’tiborga olib amalga oshiriladi. Mayda qatqaloqli sho‘rtob
m aydonlarga jami gipsni haydagandan keyin va kultivator yordamida
solinsa, sho'rtob gorizonti 7—20 sm da joylashgan o ‘rta va chuqur
ustunchali sho‘rxok m aydonlarga gipsni ikki marta — m e ’yorni bir
qism ini haydashdan oldin, qolgan qismini esa haydagandan so‘ng
kultivator yordamida solinadi. Haydash jarayonida sho'rtob gorizont
y u za qismga to m o n q a n c h a k o 'p ag'darilsa, haydalgandan keyin
s h u n c h a ko‘p miqdorda gips solinadi. Chuqur ustunchali sho'rtob
gorizonti
20 sm dan ziyodda joylashgan maydonlarga gipsni butun
m e ’yorini haydashdan oldin solib, so‘ng shudgor qilinadi.
;
Sho'rtob tuproqlarning melioratsiyasi uchun gips bilan bir qatorda
b o s h q a uslublardan h a m foydalaniladi. Ba’zi sho 'rtob tuproqlarda
s h o 'rto b gorizontning 30—45 sm chuqurligida gipsga boy qatlamlar
ha m uchraydi. Bunday hollarda sho'rtob tuproqlarda shudgorni maxsus
plug (omoch) lar yordam ida c h uq u r (35—50 sm) haydaladi va bunda
gips qatlami ag'darilib (to'liq yoki qisman), sho'rtob gorizont bilan
a ra la s h a d i. Hosil b o 'lg a n N a , S 0
4 sug'orish yo'li bilan c hiqanb
yuboriladi.
C ho'lning kashtan zonasining o'rta va chuqur ustunchali sho'rxok-
larini melioratsiya qilish uchun, sho'rtob gorizont osti qismida joylashgan
kalsiy karbonatdan foydalanish tavsiya qilinadi. Lekin C a C 0
3 C a S 0 4
g a nisbatan suvda a n c h a y o m o n eriydi. U n in g eruvchanligi va
melioratsiya qiluvchi ta ’siri tuproq eritmasi tarkibida karbonat angidrid
m iqdorining ortishi, y a ’ni bu jarayonga tuproq mikroorganizmlarini
faollashuvi va o'simlik ildizlaridan C 0
2 ning ajralishi bilan bog'liq
b o 'lg a n ta ’sir tufayli kuchayadi.
Kalsiy karbonat k a rb o n a t angidrid t a ’sirida e ru v c h a n kalsiy
1
bikarbonatga aylanadi va kalsiy sho'rtob tuproqdagi yutilgan natriyni
siqib chiqaradi. Kalsiy karbonatning meliorativ ta ’sirini kuchaytirish
u c h u n agrouslublar m ajm uasidan kompleks foydalanish lozim.
Bunga tuproqqa c h u qur ishlov berish (35—40 sm gacha chuqur
qilib haydash), tuproqda namlik zaxirasini ko'paytirishga qaratilgan
tadbirlarni ko'rish, organik va mineral o'g'itlardan foydalanish hamda
y o 'n g 'ic h q a va boshqa qurg'oqchilikka chidamli o'simliklarni yoqib
tuproqdagi organik m oddalarni ko'paytirib va mikrobiologik faollikni
oshirish kabilar kiradi.
Gips sho'rxok tuproqlarni kimyoviy jihatdan melioratsiya qilish
uchungina foydalanilib qolmasdan, balki yutilgan natriy bo'lmagan
tuproqlarda kalsiy va oltingugurt tutuvchi o ‘g'it sifatida ham foyda-
laniladi.
Oltingugurt — o'simlik uchun eng muhim elem entlardan bo'lib,
ularning ta ’siri muhim ahamiyatga ega bo'ladi.
Oltingugurt yetishmasa o'simlikning o'sishi va rivojlanishi susayadi
hamda hosildorlik sezilarli darajada kamayadi. Oltingugurt tuproqdan
o 'sim lik k a S 0 42- anioni tarz id a yutiladi, u n in g m an b a y i sulfat
kislotaning har xil tuzlari: C a S 0 4, M g S 0 4, K
2S 0 4, ( N H 4)2S 0 4 va
boshqalardir. O'simliklar oltingugurtni havodan barglari orqali S 0
2 —
sulfit angidrid tarzida ham o'zlashtirishi mumkin. Yutilgan oltingu-
gurtning asosiy qismi o'simlik to'qim alarda qaytariladi va shu qay-
tarilgan shaklda har xil organik birikmalar: oqsillar, b a ’zi vaqtda lipidiar,
b a ’zi vaqtda
fermentlar, o'sim lik moylari va b oshqalar tarkibiga
kiradi. Oltingugurtning ko'p qismi o'simliklarda oqsillar tarkibiga kiradi.
Oltingugurtning asosiy qismi o'simliklarda oqsillar tarkibiga kirgan-
ligi sababli, uning miqdori urug' va barglarda novda ham da ildiz-
lardagiga nisbatan ko'proq bo'ladi. Masalan, qand lovlagisi ildizida
oltingugurtning miqdori (quruq moddaga nisbatan SO, ni foiz miqdori
hisobida)
0,2 atrofida, bargida 0,1 gacha, kartoshka tuganaklarida
0,35, poyasida 0,55; g 'a lla s im o n la rn in g s o m o n id a 0,1 2, donida
0,3—0,45; dukkaklilar donida g'allasimonlardagiga nisbatan ancha
ko'p, ya’ni
0,6—0,8 ni tashkil qiladi.
Oltingugurt aminokislotalardan metionin, sistin va sisteinlarning
tarkibiga kiradi, ular oqsil molekulasining tarkibiy qismi hisoblanadi.
Sistinda disulfid -s-s, sisteinda esa sulfgidril (-sh) bog'lanish mavjud
bo'ladi. O'simliklarda sistein oksidlanish natijasida osongina sistinga
sistin esa qaytarilish natijasida sisteinga aylanadi.
Disulfid va sulfgidril guruhlarining «sistin-sistein» tizimidagi o'zaro
bir biriga o'tishi ularning o'simlik hujayrasida yuz beradigan oksidlanish-
qaytarilish jarayonlaridagi faol ishtirokini belgilaydi. Sistein bundan
tashqari glutation tripeptidining tarikbiga kiradi. Qaysikim b a ’zi fer-
mentlaming faollashtiruvchi omili hisoblanadi. Oltingugurt vitaminlar:
tiamin (B,) va biotinlarning tarkibiga kirib, bu vitaminlar o 'z navbatida
o'simliklarda sodir bo'ladigan m o d d a almashinuv jarayonlarida muhim
ahamiyatga ega bo'ladi.
Tiam in b a ’zi organik va aminokislotalarning dekarboksillanishini
(katalizlovchi) fermentlarning tarkibiy qismi hisoblanadi, biotin have-
levouksus kislotasini dekarboksillanishida va b a’zi aminokislotalarning
reaksiyalarida faol ishtirok etadi.
Shuning uchun oltingugurt o'simliklardagi karbon suv va azot
almashinuvida muhim ahamiyatga ega bo'ladi. Oltingugurt ba ’zi max-
sus organik birikmalar: butgullilar (gorchisa, raps va boshqalarning)
urug'ida uchraydigan gorchisali moylar; lolagullilar oilasiga mansub
o ‘simliklar (xususan, piyoz, sarimsoq) ning sarimsoq moylari tarkibiga
kiradi.
Oltingugurt eng ko‘p m iqdorda dukkaklilar va butgullilar vakilla-
rida, biroz kam roq m iqdorda g ‘alia ekinlari hamda kartoshkada
uchraydi.
G 'a lla ekinlari hosili 1 gektarga 20 s bo'lganda va kartoshka hosili
1 gektarga 200 s bo'lganda oltingugurtning tuproqdan olinish miqdori
7— 15 kg ni, dukkakli o'tlarda bu miqdor 20—30 kg ni, ildiz mevalilarda
— 30—40 kg va karamda esa — 50—80 kg ni tashkil qiladi.
Oltingugurtning ko‘p qismi hosilning tovar mahsuloti bo'lmagan
qismida bo'ladi. Shuning uchun xo'jaliklarda undan unumli foyda-
lanilganda o'simliklar tomonidan yutilgan oltingugurtning ko'p qismi
yana tu proq qa qaytariladi.
T u p ro qd a, odatda, yetarli miqdorda oltingugurt bo'ladi. Uning
asosiy qismi (70—90%) o'simlik tomonidan qiyin o'zlashtiradigan
organik m o dd a shaklida bo'ladi, shuning uchun chirindining miqdori
qancha k o 'p bo'lsa, oltingugurtning tuproqdagi zaxirasi shuncha ko'p
bo'ladi.
Tuproqning organik modda qismidagi yoki organik o'g'it tariqasidagi
va yer qatlam ining ag'dariladigan o'simlik qoldiqlaridagi oltingugurt
o'simlik u c h u n o'zlashtiriladigan holatga o'tishi faqat ularning to'liq
parchalanishi va minerallanishidan so'nggina amalga oshadi. Bunda
oltingugurt bakteriyalari oltingugrtni S 0
4-2 gacha oksidlaydi va tup
roqda sulfat kislotaning har xil tuzlari hosil bo'ladi.
O datda, o'simlik tom onidan o'zlashtiriladigan darajadagi oltin
gugurtning mineral birikmalari tuproqda uncha ko'p bo'lmaydi. Oltin
gugurt ayniqsa sanoati rivojlangan b a ’zi tumanlarda yil davomida
sulfit angidrid ( S 0 2) sifatida havodan tushib tuproqda yig'iladi. Sanoat
k o r x o n a l a r i d a y o q i lg 'i n i y o q i l g a n d a havoga c h iq a d i g a n S 0
2
namgarchxilik bilan tuproqqa tushadi. Bundan tashqari, oltingugurt
go'ng bilan va b a ’zi mineral o 'g'itlar — ammoniy sulfat, kaliy sulfat,
kaliy rnagneziya hamda tarkibida 400 dan ziyodroq gipsi bo'lgan oddiy
superfosfat tarz id a tu p ro q q a kirib tu ra d i. S h u n in g u c h u n k o ‘p
tuproqlarda qishloq xo'jalik ekinlari oltingugurtga nisbatan tanqislikni
sezmaydi.
O'simlikning oltingugurtga bo'lgan talabi va tuproqqa qo'shim cha
ravishda uni kiritib turish talabi oltingugurtsiz konsentrlangan mineral
o'g'itlarni ishlab chiqarish va utardan foydalanish kuchaygan sari osha
boradi. Bundan tashqari, mineral o ‘g‘itlardan yanada ko‘proq foyda
lanish natijasida oltingugurtning tuproqdan o'simlikka o'tishi kuchaygan
sari bu elementni tuproqqa kiritishga oid talab kuchaya boradi.
Kalsiy va oltingugurt tutuvchi o'g'it sifatida gips asosan dukkakli
yem-xashak ekinlari (yo'ng'ichqa va beda) ga qoMlaniladi.
Ularga gipsning ijobiy ta’siri faqat o'simlikni kalsiy va oltingugurt
bilan yaxshi ta ’minlanishi tufayli sodir boMmay, balki o ‘g ‘it tarkibidagi
kalsiy to m o n id an yutilgan holatdagi kaliy ning siqib chiqarilishi
natijasida o'zlashtiriladigan shaklga o'tishi orqali namoyon bo'ladi.
S H O ‘RTOBLI TUPROQLARNI
OHAKLASH
Sho'rtobli tuproqlarni melioratsiyalashda (asosan sodali sho'rlangan
tuproqlarda) ohak qo'llash keng q o 'lla n m a g a n , chunki bu tadbir
tuproqlarda sodani hosil qiladi:
[ T C K ] N,+ + C a C 0 3
[ T C K f ‘! + N a 2C 0 3
Bundan tash q a ri, tu p ro q la rn i o h a k la s h na tijasida u ishqorli
tuproqlarga aylanib qolishi ham mumkin.
Ohak — kuchsiz eruvchi birikma hisoblanadi. Shuning uch un
tuproqlarda meliorant sifatida sekin harakatlanadi. Shuning uchun
tuproqlarda ohakli meliorant sifatida oz natriylangan sho 'rtob va
ayniqsa sho'rtoblangan tuproqlarda organik o ‘g ‘itlar bilan qo'shib
solinsa, tuproqlar eritmasida va havosida C 0
2 ning miqdori ortib,
C a C 0
3 ning eruvchanlik miqdori tezlashadi.
Ohaklashning yana bir ijobiy tomoni Rossiyaning janubiy tom on-
larida Stavropol, Rostov va boshqa m intaqalarida tarqalgan. Fizik
xususiyati yomon qattiqlashgan katta-katta kesakli sizot suvlari yer
yuziga yaqin tuproqlarda qo'llash ham yaxshi samara beradi.
Sho'rtoblar bir qator oila va turlarga ega b o ‘lib (32-jadval), ularni
melioratsiyalash tadbirlari quyidagilardan iborat:
S h o ‘rto b larn in g tasnifï
Tipi
T ip ch asi
(m intaqa
belgisi
a so sid a )
Oilasi
Turi
A v to m o r f Q o ra tu p ro q la r
K a sh ta n
tu p ro q la r
Y arim sa h ro
q o 'n g 'ir
tu p roq lari
K im y o v iy tarkibi va
Dostları ilə paylaş: |