F to rsizla n tirilg a n fo sfa t.
Butun duny od a surperfosfat ishlab
chiqaruvchi sanoat, sulfat kislotaning asosiy iste’molchisi hisoblanadi,
shu bilan birgalikda H
2S 0 4 ishlab chiqarish uchun kerak bo'lgan
oltingugurt va pirit minerallari yetarli emas. Shu sababga ko'ra ilg'or
texnik soh ad a mashhur olimlarning ishlari fosforit va apatitlardan
fosforli o'g'itlar olishda ularning kislotasiz parchalash uslubini ishlab
chiqishga qaratilgan. Hozirda termik ishlov berish sohasida katta
yutuqlarga erishilgan, ayniqsa ftorsizlantirilgan fosfat ishlab chiqarish
istiqbollidir.
Jarayonning mohiyati apatitni (2—3% kremnezem qo'shib) 1400—
1500 gradusgacha yoki Qoratog
1 fosforitini (ohak qo'shib ) suv bug'lari
ishtirokida qizdirishdan iborat. Bu sharoitlarda apatitning kristall
panjarasi yemiriladi va ftorning 90% gacha qismi ajralib chiqadi.
H a r xil tarkibli kuchsiz kislotalarda eruvchi fosfaritlar hosil bo'ladi.
Apatitga ishlov berganda olingan o'g'it tarkibida 30—32% P
20 5 bo'ladi,
fosforitni qizdirilganda esa 20—22%. Bu fosfatlarning 70—92% qismi
2% li lim on kislotasida eriydi. P
20 5 ning miqdorini bir xil qilib
hisoblab olganda superfosfat va ftorsizlantirilgan fosfat asosiy o'g'it
sifatida solinganda bir xil samara berishi aniqlangan. Ftorsizlantirilgan
fosfat oziqa tarkibidagi P
20 5 ning miqdori yetarli bo'lmay qolganda
hayvonlarning mineral oziqasiga qo'shib beriladi.
T om asshlak
— fosfatlarga boy temir rudalarida Tornas uslubida
ishlov berishda hosil bo'ladigan qo'shimcha mahsulot hisoblanadi.
Metall eritiladigan konventorlarga, kuydirilgan ohak solinadi, bunda
ohak hosil bo'lgan fosfat angidrid bilan reaksiyaga kirib tetrakalsiyli
fosfat 4 C a P
20 . (yoki Ca4P20 9) hosil qiladi. Bunda shlak yuza qismga
chiqadi. Uni ajratib olingandan va sovitilgandan keyin maydalanadi.
Hosil b o'lg an mahsulot tarkibida tetrakalsiyli fosfat qatori, qiyin
eriydigan fosfatlar harn bo'ladi, ularning o'simliklar oziqlanishi uchun
ahamiyati bo'lmaydi. Bundan tashqari, o'g'it tarkibida kalsiy silikat,
tem ir, alum iniy vanadit, magniy, marganes, molibden va boshqa
elementlar, mikroelementlarning birikmalari harn mavjud bo'ladi.
Aniqlanishicha, bu o ‘g‘itlardan foydalanish mikroo‘g‘itIarga bo'lgan
talabni ancha kamaytiradi. Tomosshlakning andozaviy tarkibga ega
emasligining sabablaridan biri undagi limon kislotada eruvchi P
2O s
ning miqdori 7—8 dan 16—20% gacha b o ‘lishidir. Tomasshlak- t o ‘q
rangli og'ir kukun, undan faqat asosiy o 'g 'i t sifatida foydalanish
muinkin. N ordon tuproqlarda yaxshi t a ’sir etadi, chunki ishqoriy
reaksiyaga ega. Tomasshlak, fosfatshlak, ftorsizlantirilgan fosfatlarda
P
20 , miqdori 2% limon kislotada eritib aniqlanadi. Fosfatning bu
shakldagisini limon kislotada eruvchi fosfat deb yuritiladi. Eritmaga
kalsiy mono-di-tetrafosfatlar, shuningdek tomasshlak tarkibiga kiruvchi
silikofosfatlar, fosfatshlak va boshqa termofosfatlar (C aP
2 S i0 2 yoki
Ca
4P20 4 C aSi03) o ‘tadi.
M arten fosfatshlak.
Cho'yandan poMat olishda marten sanoatida
ham, fosfatni biriktirib olish uchun ohak q o ‘shiladi. Chiqindi sifatida
ajralgan shlak, tomasshlakdan fosfori kam; uni fosfatshlak deb n o m -
lanadi.
Uning tarkibida: kalsiy tetrofosfatning ikkilamchi tuzi, kalsiy, ternir,
marganes, magniy va boshqa moddalar b o ‘ladi. P
20 5 ning miqdori
8 dan 12% gacha bo‘ladi.
Uning deyarli hammasi limon kislota eritmasida eriydi. 0 ‘g‘itning
reaksiyasi kuchli ishqoriy. Uni nordon va kuchsiz nordon tuproqlarda
qoMlash qulay.
Fosfatshlakni faqat asosiy o 'g 'it sifatida ishlatiladi. Uni q an d
lavlagisi uchun ishlatish yaxshi samara beradi.
Suvda erimaydigan fosfatlar
(Uch almashingan fosfatlar)
Fosforit uni.
Fosforitni mayda un tarzida yanchish yo'li bilan
olinadi. U ndagi fosfor g id ro k s il-a p a tit 3 C a
3( P 0 4)2 • C a ( O H ) 2,
karbonat—apatit 3Ca
3( P 0 4)2 ■ C a C 0 3, ftor—apatit 3Ca3( P 0 4)2 • 7CaF,
tarzida va Ca
3( P 0 4)2 kalsiy trifosfat shaklida uchraydi. Bu birikmalar
suvda, kuchsiz kislotalarda erimaydi va k o 'p ekinlar uni
qiyin
o ‘zlashtiradi.
Fosforit uni gigroskopik emas, mushtlashib qolmaydi, ohakdan
tashqari har qanday o ‘g ‘it bilan aralashadi.
0 ‘g‘it ishlab chiqish sanoati
fosforit uni tarkibidagi fosforning umumiy miqdori quyidagicha bo'lgan
to'rtta navini ishlab chiqaradi: oliy nav—30%, 1 nav—25%, 2 nav—
22%, 3 nav— 19%. Shuni ta ’kidlab o'tish lozimki, namligi qaysi nav
bo'lishidan q a t’i nazar 3% dan oshmasligi, maydalanish darajasi 0,18
mm, elakda qolgan qoldig‘i
20% dan oshmasligi kerak.
Fosforit uni tayyorlash uchun kimyoviy qayta ishlab, superfosfatga
aylantirish uchun yaramaydigan, past navli fosforitlardan foydalanish
mumkin. U eng arzon fosforli o'g'it bo'lib, fosforli o'g'itlar ishlab
chiqarishning um um iy hajmiga nisbatan superfosfatdan keyin ikkinchi
o'rinni egallaydi.
Fosforit unini qo'llashda tuproqning umumiy yutish xususiyatini
aniqlash ham m uhim ahamiyatga ega. Uni bilish tuproqning asoslar
bilan lo‘yinmaganligini qanday namoyon b o ‘Iishini, ya'ni tuproq
tomonidan kationlarni almashinuvli yutish darajasi qanday ekanligi
haqida fikr yuritish imkonini beradi. Bundan tashqari, tuproqning
asoslar bilan to'yinish darajasini ham hisobga olish muhim ahamiyatga
ega. Agar u n in g kattaligi 70 dan past b o 'lsa , fosforit un in in g
samaradorlik ehtimoli ancha baland bo'ladi. Fosforit unining samara-
dorligi fosforitlar tarkibiga, maydalanganlik darajasiga, o'simliklarning
xususiyatlariga, tuproqning xossalariga va birga solinadigan o ‘g‘itlar
turiga bog‘liq. Fosforit unini o'g'it sifatida ishlatish uni solishdan
m a’lum foyda olishga ishonch bo'lgan taqdirdagina o'rinli bo'ladi.
D.N. Pryanishnikov fosforit unini yuqori m e ’yorda solish (fosforit-
lash) hozirgi M D H davlatlarining 80 mln g e k ta r tu p ro q la rid a
o'tkazilishi zarur ekanligini isbotlab berdi.
D.N. Pryanishnikovning fosforitlarni tabiatining va xossalarini
o'rganishga b a g 'is h la n g a n tajribalari shuni ko'rsatadiki, kristall
fosforitlarga nisbatan am orf xillarini qo'llash yaxshi samara berarekan,
chunki ular tezroq parchalanish xususiyatiga ega. Bu kabi xususiyatlar
fosforitning maydalash darajasiga bog'liq, chunki zarrachalarning
diametri qancha kichik bo'lsa, ularning nisbiy yuzasi shuncha katta
bo'ladi. Tuproq eritmasi tarkibidagi kislotalar ham, fosforit unining
eng niayda zarrachalari bilan ta’sirlanadi va uning fosfatlarini eriydigan
shaklga o'tkazadi. Dolgoprud (Rossiya) agrokimyoviy stansiyada olib
borilgan ko'p yillik tajribalar shuni ko'rsatadiki, maydalangan fosforit
unini bir xil m e ’yorda ishlatilganda (I ga yerga 45 kg P
20 5) uning
t a ’siri kuzgi javd ar hosiliga xuddi superfosfatnikiga o'xshab teng
kuchli ta ’sir etadi (42-jadval).
D.N. Pryanishnikov m a ’lumotlariga k o'ra, fiziologik nordon
o'g'itlar (ammiak tuzlari va biroz miqdorda kaliyli, kuldan sement
changi va nefelindan tashqari) fosforit unining tuproqda parchalanishini
tezlashtiradi, aksincha fiziologik ishqoriy o'g'itlar (selitra) bu jarayonni
Javdar hosiliga fosforitning maydalanish
darajasining t a ’siri
T / r
Q o‘shim cha
don hosili
Superfosfat -
dan
F o sfo rit unidan (zarrach alarn in g d ia m etri
mm hisobida)
0 ,0 8 dan
kichik
0 ,0 8 -0 ,1 7
gacha
0 ,1 7 -0 ,5
gach a
1
1 gektarga
se n tn er
hiso b id a
4,1
3,1
2,9
1,8
2
% hiso b id a
26
2 3
18
12
biroz susaytiradi. Fosforitni solishdan oldin uiproqqa o h a k solish
maqsadga muvofiq einas, chunki tuproq eritmasining nordonligini va
tuproqning qattiq fazasini ancha harakatchan potensial (almashinuvchi)
nordonligini neytrallaydi.
Shuning natijasida fosforitning tuproq bilan o ‘zaro t a ’sirlanishi
uzoq muddatga cho'zilib ketadi. Kuzatuvlar shuni ko‘rsatdiki, kalsiy
karbonad mavjudligida fosforitdagi trifosfat tuproq to m o n id a n toki,
karbonatli ohak erimaguncha parchalanmaydi (yemirilmaydi). Lekin
fosforit unini solingandan keyin uning tuproq bilan qism an b o ‘lsada
reaksiyasi sodir bo'ladi, shundan keyingina nordon tu p ro q la rd a ohak
q o ilashning ziyoni bo‘lmaydi.
H a m m a gap shundaki, fo sfo ritn i iqtisodiy j i h a t d a n s a m a r a
beradigan m e ’yorda solinganda u ohakning o ‘rnini bosa olmaydi.
Shuning uchun o ‘ta nordon tuproqlarda nordonlik o ‘simliklarga salbiy
t a ’sir ko‘rsatish bilan birga, ularni fosforitlarni eriydigan shaklga
aylantirilgan birikmalarini o ‘zlashtirish imkoniyatidan ham m ahruin
qiladi.
Dolgoprud agrokimyoviy stansiyasida o ‘tkazilgan tajribalar shuni
ko'rsatdiki, hatto fosforit unini yuqori m e ’yor chegarasida solinganda
10 yildan keyin uning ancha qismi parchalanib bo'lgandan keyin ham,
tu p ro q n in g nordonligi va u n in g asoslar bilan to 'y in i s h darajasi
o ‘zgarishsiz qolar ekan (43-jadval).
Shu n arsani e ’tiborga o lish lozim ki, a m a liy o td a P
2O s ning
fosforitdagi miqdori 90— 135 kg dan ziyod boMganida qoMlanilmaydi.
Tuproq xossalariga fosforit uní m e’yorlarining t a ’siri
№
K o‘rsatgjchlar
Fosforit unidagi P 2O s ning m e’yori
(1 gektarga kg hisobida)
0
45
135
270
540
1.
S u v eritmasini pH
5,7
5,5
5 ,6
5,8
5,8
2.
P o ten s ia l nordonlik
( 1 0 0 g tuproqda m g .e k v
h is o b id a ) alm a sh in u v c h a n
gidroli tik
0,42
2,93
0,41
2,9 5
0 ,2 5
2,7 8
0 , 1 6
2 , 5 8
0,1 6
2 , 5 0
3.
A s o s la r hilan to'yinish darajasi
(% hiso b ida)
66
68
75
78
79
M a ’lum bo'lishicha, bu o 'g 'it ta ’sirida nordonlikning o'zgarishi juda
k a m bo'ladi. Nordon torf fosforitni yaxshi parchalaydi.
D .N . Pryanishnikov laboratoriyasida olib borilgan tadqiqodlardan
m a ’lum bo'ldiki, yuqorigi t o rf va fosforitning keng nisbati (
100:1) da
fosforit suvda eriydigan birikmaga aylanadi. Lekin uning to'liq erishi
u c h u n zarurat yo‘q. Agar u ikki almashingan kalsiy fosfatga aylansa
shuning o'zi yetarli bo'ladi, shuning uchun torfofosforitli kompostlarni
(aralashmalarni) tayyorlashda torfning fosforitga bo'lgan nisbatlarini
95:5 tarzida olish mumkin bo'ladi.
Bunday kopostlar tayyorlashda fosforitni parchalash uchun faqat
yuqori torf kerak bo'lib qolmay; balki qo'shimcha yuqori potensial
nordonlikka ega bo‘lgan pastda hosil bo'lgan torf ham kerak bo'ladi,
b uning ustiga bu torf azot va kul elementlariga ancha boy bo'ladi.
G o ‘ng, fosforitli kom postlar ham yuqori darajadagi t a ’sir etish
xususiyatiga ega.
D .N . Pryanishnikov tajribalari har xil o'simliklarni fosforit uni
o ‘g ‘itiga nisbatan har xil munosabatda bo'lishini isbotlaydi. Ko'p
o 's i m l i k l a r uni faqat m a ’lu m no rd o n lik k a ega b o ‘lg an d a g in a
o'zlashtiradi. Bunday ekinlar jumlasiga g'allasimonlar, zig‘ir, lavlagi,
kartoshka, no'xat, yo'n g'ich q alar kiradi.
Shulardan kuzgi javdar, y o ‘ng ‘ichqa, no'xat boshqa ekinlarga
nisbatan biroz fosforit unini yaxshiroq o'zlashtiradi. Boshqa ekin guruhi
fosforit unini kuchsiz nordon m u h itd ava hatto neytral muhitda yaxshi
o'zlashtiradi. Bular jumlasiga lyupin, grechixa, esparset, gorchisalar
kiradi. Bu ekinlar tuproq fosforini h a m yuqori darajada o ‘zlashtirish
qobiliyatiga ega bo‘ladi.
Hosilga ijobiy ta ’sir etish davomiyligi nuqtayi nazaridan fosforit
uni fosforli o ‘g‘itlar orasida birinchi o ‘rinda turadi. D em ak,
uzoq
almashlab ekishning butun rotatsiyasi bo'yicha nordon va kuchsiz
tuproqlarda fosforitlashni takrorlashga xojat boMmaydi. Superfosfatni
esa h a m m a ekinlar uchun ekishdan oldin solinishi lozim. Xuddi
shunday emvchi va erimaydigan o ‘g ‘itlarni o ‘zaro moslab ishlatilishi
iqtisodiy jihatdan ham, o ‘simliklar talabini qondirish jihatidan ham
foydali b o ‘ladi. Bunda faqatgina boshqa elementlar bilan oziqlanish
darajasi (azot, kaliy) ga e ’tibor berilishi lozim. Ularning tanqisligini
birgina fosforning o ‘zi bilangina t o ‘ldirib b o ‘lmaydi. Ba’zida mikroe-
lementlarning tanqisligi boMgan hollar ham uchrab turadi.
Fosforli o4g ‘itlardan foydalanish
Fosforli o'g'itlarni asosiy tarzda solinishi
Superfosfatning uya-uya tarzida solinishi o'simliklarning dastlabki
o ‘sishini tezlashtirish uchun lozim b o ‘lsa, asosiy tarzda solinadigan
o ‘g‘it uzoq vaqt davom etgan vegatatsiya davri davomida oziqlanish-
dagi fosfor tanqisligini bartaraf etish maqsadida solinadi. Bu tan-
qislikning yuzaga chiqishi tuproq tarkibidagi tabiiy zaxiralarini o ‘simlik
tom onidan o ‘zlashtirilmaydigan holatdan o ‘zlashtiriladigan holatga
o'tishida har xil omillarning t a ’siri sekin va yetarli boMmasligidandir.
Asosiy tarzda solinadigan o ‘g‘itning to ‘g‘ri tashkil etilishiga quyidagi
omillar ta ’sir etadi: 1) solish muddati; 2) solish chuqurligi; 3) shakli
(eruvchanlik); 4) me’yorva 5) boshqa oziqa moddalari bilan mutanosibligi.
Neytral reaksiyaga yaqin tu p ro q la r uch u n suvda eruvchi fosfat
kislota tuziarini solish muddati u n c h a ahamiyatga ega boMmaydi,
chunki ularning ishqorlanishi n atijasida y o ‘qolishi k u zatilm ayd i,
kimyoviy bogManish esa kalsiy difosfat hosil boMishi bilan chegaralanadi,
bu modda esa o ‘simliklar tom onidan o ‘zlashtirilaveradi. Superfosfatni
qora tuproqqa ekishgacha 5—7 kun oldin solish o ‘simliklar (mak-
kajo‘xori, suli, tariq, boda) ning hosilini pasaytirmaydi.
N ordon tuproqlarda ikki alm ashingan kalsiy fosfat qatori alum iniy
va temir fosfatlari ham hosil boMadi, ularning o ‘simliklar to m o n id a n
o ‘zlashtirilish ko‘rsatkichi yanada past. Bu narsani e ’tiborga oigan
holda, o ‘simlik boMmagan vaqtda, superfosfatning nordon tuproqlar
bilan uzoq muddatda ta’sirlashuvining oldini olish lozim.
Asosiy tarzda s olin ad ig an superfosfatni solishda uni qanch a
chuqurlik oralig‘iga solish ahamiyat kasb etadi, chunki tuproqda fosfat
kislota anionlari juda kuchsiz ravishda harakatlanadi.
32P bilan olib borilgan tajribalar shuni ko‘rsatadiki, yaylovlarda
superfosfatning eng yuqori m e ’yordagi miqdorini (1 gektarga 450 kg
P
20 5) yerning yuza qismida taqsimlanganda fosfor 2,5 sm dan chuqur-
roqqa o'tm as ekan.
0 ‘simlikning yoshiga qarab u n in g o ‘g‘it tarkibidan o'zlashtiradigan
fosfor ulushi kamaya boradi. Xususan, bu narsa makkajo'xori o'simligi
bilan olib borilgan tajribada isbotlandi. Ekish vaqtida birinchi holatda
superfosfatning urug‘dan 5 sm chuqurlikka, ikkinchi holatda 5 sm
atrofidagi masofaga solindi.
0 ‘sishning boshlanish fazalarida o ‘simlik fosforni butun fosforli
o ‘g ‘itlardan o'zlashtiradi. Pishish fazasida bu faqat 0,1 qismini tashkil
qilib, qolgan 0,9 qismini o ‘simlik tuproqdan oladi. Ildiz tizimi tuproq-
ning butun hajmini egallagan sharoitida, fosforning tuproqqa solinish
chuqurligi o'z ta ’sirini ko'rsatadi. Faqat 10 sm va undan ko'proq
chuqurlikka solingandagina o ‘g ‘it o'simlikning fosforli oziqlanishida
m uhini ahamiyatga ega boMishi aniqlandi.
Dalada tuproqqa solinadigan asosiy fosforli o ‘g ‘itning qancha
chuqurlikka solinishi, ayniqsa namligi kam bo'lgan zonalarda o ‘simlik
to m o n id an foydalanilish darajasiga kuchli ta’sir etadi.
0 ‘simlik suvni
h am , ozuq moddalarini ham ildiz tuklari orqali qabul qiladi, lekin
ildiz tuklari quruq tupro q da rivojlanmaydi va u nda o'iadi. Aynan
haydalanadigan yerning yuqori qatlami hatto namligi yetarli zonada
h am bir necha bor yozda qurib qoladi.
Bu davrlarda uncha c h uq u r boMmagan qatlamga solingan fosfatli
o ‘g ‘it ildiz tomonidan o'zlashtirilmaydi. Superfosfatni ancha chuqur-
roqqa solishning ahamiyatini K.A. Timiryazov Simbirsk guberniyasida
1867-qurg‘oqchilik yilida o ‘tkazgan tajribasi orqali isbotlagan edi. U
q u r g ‘oq c h ilik yillarida superfosfatning g‘allasim on ekinlarining
q u rg ‘oqchilikka chidamliligini oshirishini qayd etadi.
Bu narsa keyinchalik ko‘p olimlarning ishlari tufayli takror-takror
isbotlandi.
Hatto sug'oriladigan sharoitda ham fosfatlar tuproqda juda sekin
harakatlanadi: Virjiniya (AQSH) da olib borilgan t o ‘rt yillik kuzatuvlar
s h u n i ko'rsatdiki, c h a n g li-q u m o q tuproqlarning yer yuzasiga har
gektarga 112—224 kg P , 0
5 hisobida superfosfat berilganda, uning
tarkibidagi fosfat-ionlar faqat 5 sm ga harakatlangan. Sug'orilmaydigan
sharoitda fosfat kisiotaning kaliyli va kalsiyli tuzlari og‘ir tup ro q la rd a
0,5—1,5 sm ga, yengil tuproqlarda biroz chuqurlikkacha harakatlangan.
Tuproqning uncha chiiqurbo'lm agan qismiga solingan o ‘g‘it un ing
chuqurroq qismi bilan haydash jarayonida aralashadi, bu holat keyingi
e k ilad igan ekinlarg a ijobiy t a ’sir e ta d i. M u ayyan ekin u c h u n
qoMlaniladigan haydash chuqurligi asosiy tarzda solinadigan fosforli
o ‘g ‘itning solinish chuqurligini ham belgilaydi. Uning m e ’yoriy che-
garasi tuproqning unumdorligiga, birinchi ekin, undan oldin ekilgan
ekin, qo'shilib solinadigan boshqa o ‘g ‘itlar miqdoriga bog'Iiq holda,
liar gektar yerga P
20 5 ga hisoblanganda 30—45 dan 90— 120 kg gacha
bo ‘lgan miqdorni tashkil qiladi.
Fosforli o ‘g‘itlarning vuqori m e ’yorlari mevali va texnikaviy ekinlar
u c h u n , ayniqsa unumdorligi k am boMgan tu proqla rd a , o ‘r ta c h a
m iq d o r la r — m ak k a jo 'x o ri, k a r t o s h k a , sabzavot va y e m - x a s h a k
o ‘simliklari uchun, kam m iqdorlar — don g'allasimonlari va don
dukkaklilari uchun qo‘llaniladi.
Birinchi ekin tomonidan fosforning o'zlashtirilish koeffitsiyenti
5— 15% bo‘lishi, qulay sharoitlarda esa 25% gacha yetishi isbotlangan.
Ancha yuqori o'zlashtirish koeffitsiyenti pichanzor va yaylovlarda
kuzatilib uning miqdori 21—40% gacha yetib boradi.
0 ‘simliklarning o ‘g‘it tarkibidagi fosforni o'zlashtirish sam ara-
dorligini oshirishning yana bir usuli uni zaxira holda tuproqqa solishdir.
Fosforli o ‘g ‘itlarning samaradorligi uni joy-joyiga (uya-u ya qilib)
solganda oshadi (44-jadval).
44-jadval
Fosforning o‘zlashtirilishiga fosfatli o ‘g‘itlarni turlicha
qoMIashning t a ’siri
T .r
E kinlar
N 60
P 60
K 60
solishdan olingan
qo'shim cha hosil
1 ga yerga s hisobida
Fosforni o ‘z lash tirilish in i
hisoblash k o effitsien ti (%
hisobida, b irinchi yil)
Sochib
solinganda
J o y -jo y ig a
(lokal)
solganda
Sochib
solinganda
Jo y -jo y ig a
(lo k al)
solganda
1
K artoshka
119,0
1 16,0
29,3
50,2
2
Kuzgi
bug'doy
7,1
11,9
13,7
23,1
3
K u z g i javdar
4 , 4
7,4
9 , 4
14,1
4
Suli
5 ,7
8,8
8,2
13,8
P
20 5 ning o ‘g‘it va tuproq tarkibidagi qismlarini o'zlashtirilish
darajasini aniq ravishda aniqlash uchun izotop uslubidan foydalanish
zarur. Shu bois bu yerdagi hisob-kitob raqamlari ancha taqribiy ko'rsat-
kichdir. Nazorat va o ‘g ‘it berilgan variantlarga qarab, o ‘simliklarning
fosforni har ikki holatda ham ildizlar orqali o ‘zlashtirilishi hisobga
olinadi. Aslida o ‘g ‘itlangan ekinlar o'g 'itlan m agan larg a nisbatan
tuproqdagi fosforni yaxshiroq o'zlashtiradi.
Dukkaklilardan keyin ekiladigan o'simliklar, tuproqlarda tuganakli
bakteriyalar tomonidan, atmosfera azoti hisobiga ancha miqdorda
azot t o ‘plab, boshqa xildagi oldin ekilgan ekinlarga nisbatan fosforga
k o ‘proq talabchanlikni nam oyon qiladi (45-jadval).
45-jadval
Yo‘ng‘ichqa alm ashlab ekilgan maydonlarda bir xil
m e’yorda solingan superfosfatning sam aradorligi
T .r
T ajriba
Ekin
Almashlab ekish sh aro itid a olingan
q o ‘shimcha hosil (1 g ek tar erga s hisobida)
stansiyalari
Y o‘ng‘ichqasiz
Y o‘ng ‘ichqa bilan
Dostları ilə paylaş: |