05-Chilangarlik ma`ruzalar matni

3.3. Kesish jarayoni 
Metallarni kesish uchun mustahkam va 
og`ir giralardan foydalaniladi. Chilangarlikdagi 
kesish ishlarida buriluvchi va burilmaydigan 
parallel jag`li, murakkab temirchilik ishlarida 
esa maxsus kursiga o`rnatilgan stol giralaridan 
foydalaniladi. 
Kesish vaqtida gavdaning holatini to`g`ri 
saqlab turish ish unumdorligini oshiradi. Oyoq 
va gavdaning turg`unligi zarbani to`g`ri, 
qolaversa, 
maqsadga 
muvofiq 
berilishini 
ta`minlaydi. Zubilo bilan metall kesishda 
chilangarning gavdasi gira o`qiga nisbatan 45° 
burchak ostida rostlanishi, chap oyoq esa yarim 
qadam oldinga chiqib turishi kerak (65-rasm, a, 
b). 
 
 
 
 
 
Zubiloni ushlash. Chapqo`lning uchta 
barmog`i 
bilan 
zubiloning 
o`rtasidan, 
ko`rsatkich barmoq bilan kallak orasidagi oraliq 
15— 20 mm bo`lgan holatda qatgiq qismay 
ushlash kerak. Zarba o`ng qo`l bilan beriladi. 
Bunda chap qo`l bilan har bir zarbadan keyin 
kesuvchi asbobni kerakli joyga to`g`rilab turish 
kerak. 
Bolg`ani ushlash. Bolg`ani dastasidan o`ng qo`lning to`rtta barmog`i bilan 
kaftga qisganda, bosh barmoq ko`rsatkich barmoqni yopib turishi kerak. 
Barmoqlar bolg`ani ko`tarishda ham zarb berishda ham bir xil holatda qolishi 
zarur (66-rasm). 
Bolg`a bilan zarba berish. Ishning sifati va sermahsulligi silkinish sur`ati 
va bolg`aning zarbasiga bog`liq. Zarbani barmoq, bilak yoki yelka bilan berish 
mumkin. 
Barmoq usulidagi zarba berishda (67-rasm, a) silkinish o`ng qo`l 
panjalarining egilishi hisobiga ro`y beradi. Bu holdagi silkinishda barmoq va 
bilak oxirigacha bukiladi, keyin barmoqlar siqilishib zarba beriladi. Bunday 
zarba nozik va aniq ishlarni bajarishda ishlatiladi. 
Bilak usulida zarba berishda (67-rasm, b) o`ng qo`l tirsagi bukiladi. 
Silkinishda qo`lning barmoklari qisiladi hamda bo`shashadi. Qattiq zarba 
berish uchun qo`lni tezroq qo`yib yuborish kerak. Bunday zarbadan 
materialning yupqaroq qatlamini kesib olib tashlashda va tirqish, ariqchalar 
hosil qilishda foydalaniladi. 
65-rasm. Metallni qirqish 
da gavda (a) va oyoqning (b) 
holati. 

---

18
67-rasm. Bolg`a bilan zarba berish: 
a—barmoq; b— bilak; v—elka bilan.
Elka usulida zarba berishda (7-rasm, v) qo`l, slka harakat qiladi
, binobarin, 
silkinish maksimal bo`lishi bilan birga zarba slkadap u tiladi. Bunda yelka, tirsak va 
barmoklar qatnashadi. Usul metalldan qalinroq qavatni kesib olib tashlashda 
qo`llaniladi. 
Zarbaning kuchi ishning xarakteriga mos bo`lishi kerak (bolg`a qancha 
ogir, dastasi qancha uzun bo`lsa, zarba shuncha kuchli bo`ladi). Qo`lning 
uzunligi silkinish beruvchi zarbaning kuchiga to`g`ri pro
I yursional bo`ladi. 
Kesish paytida har ikkala qo`l ishlashi: o`ng qo`ldagi bolg`a silkina boshlaganda 
chap qo`l bilan zubiloni kesiluvchi yuzaga yo`naltirib sozlab turish kerak (68-
rasm). Zubiloning og`ish burchagi haddan tashqari kattalashib ketsa, asbob 
sirtdan toyib ketishi mumkin. Zarbani zubilo kallagining markaziga beriladi, bu 
ishni aniq va ishonchli bajarish mashklarga bog`liq. 
Chilangarlar kesish naytida zubiloning kallagiga emas, balki kesiluvchi 
joyga qaraydi. Bo`lg`usi chilangarlar ham ustalarning ish usullarini doim kuzatib 
borishi va bu usulni o`zlashtirib olishlari kerak.